Fout na de oorlog Zuid-Afrika stevent af op totale crisis Franse oorlogs misdadigers toch nog voor rechter „Vredesakkoord in Angolese burgeroorlog" China zet stapje op weg naar vrije mark YS handhaven sanctie ALL BINNENLAND £atdóeCou/ia/nt woensdag i mei 1991 pagina PARIJS Terwijl dezer dagen herdenkingscere monieën worden gehou den bij monumenten voor gesneuvelden en gedepor teerden confronteren drie oude mannen de Fransen met een beschamende bladzijde uit hun geschie denis: de soms overijveri ge collaboratie met de na zi's. Tijdens het proces tegen Klaus Barbie bleven de door de nazi- beul beloofde onthullingen over de rol van Fransen bij de jodenvervolging grotendeels 'iterwege. Tot opluchting van de autoriteiten. Gezien de nog altijd grote emoties kon den de 'spoken van Vichy', het pro-Duitsé regime van maar schalk Petain, beter met rust worden gelaten. Door het overlijden, in 1989, van de sinds tien jaar aangeklaagde ex-politiechef van bezet Frankrijk, Jean Leguay, had een deel van het probleem zichzelf opgelost. Maar de tijd heelt niet alle wonden. Bijna een halve eeuw na hun misdaden hebben drie sinistere figuren Frankrijks dubieuze oorlogsverleden op gerakeld. Ondanks bedenkin gen van achtereenvolgende staatshoofden en een daarmee samenhangende stiptheidsactie 1 het Openbaar Ministerie zijn Rene Bousquet (81), ex-po litiechef van het pro-Duitse Vichy-bewind, Maurice Papon (80), oud-prefect van de regio Bordeaux en oud-minister, en Paul Touvier (76), voormalig militiechef in Lyon en mede werker van Klaus Barbie, dan toch en opnieuw in staat van beschulding gesteld. Deze keer wegens misdaden tegen de mensheid die volgens een wet uit 1979 nooit kunnen verja ren. Dat de 'Drie van Vichy' zich op hun levensavond nog moeten verantwoorden voor hun misdadige medewerkii aan de holocaust komt mei door de vasthoudendheid v; de bekende Franse nazi-jag Serge Klarsfeld. Opkomer voor de nabestaanden is hij van overtuigd dat de destij zo elegante technocraat Boi quet minstens 300 joodse ki deren de dood in hielp. Tel grammen bewijzen dat hij pe soonlijk initiatieven nam de 'resultaten' van de Fran politie te verbeteren. In twee jaar dat Bousquet voor het zeggen had hielp zijn gendarmes de nazi's n de deportatie van 60.000 me sen. Heinrich Himmler vi klaarde zich onder de indn van de Franse ijver. Omdat hij op het juiste n ment zijn vestje keerde en zi een verzetsverleden toedich kwam de ex-politiechef er dens een eerste proces in 19 genadig af. Hij kreeg drie een half jaar cel en maal daarna carrière in het ban wezen en werd redactiecl van een regionale krant. T dat de 'briljante bankier' do een oude strijdmakker w< ontmaskerd als de mede-oq nisator van de beruchte 'raz van het Velodrome d'Hivf waarbij op een dag 13.000 rijse joden werden opgepakt Papon en Touvier zaten m der hoog in de collaboratieh rarchie, maar deelden dii moordende medeplichtighe „Eén man probeert men nu les in de schoenen te sch ven", luidde het zwakke v weer van Papon. Het 'histo sche' proces tegen de ex-min ter van begrotingszaken president Giscard is al jaar in voorbereiding. Het vooronderzoek tegen beul Paul Touvier duurt twee jaar. De man die reeks moorden en aanslag op joden wordt aangereke werd twee maal bij verstek dood veroordeeld, maar kri in 1971 gratie van presidi Pompidou. Hij dook 01 toen nieuwe feiten aan licht kwamen, maar in 1989 werd de nazi-killer vonden in de oude priorij Nice. PEKING Afgelopen week sloeg een golf van paniek door Peking toen het gerucht van prijsstijin- gen zich als een olievlek over de Chinese hoofdstad verspreidde. Bakolie en graan, basispodukten in het Chinese huishouden, zouden radicaal in prijs omhooggaan. De schrik van 1988, toen de inflatie plotseling opliep tot 30 Erocent, zat er nog goed in en ij veel graan-verkooppunten meldden zich onmiddellijk rij en hamsteraars met grote tas- 1. Achteraf viel het allemaal nogal mee. Want weliswaar moet de gemiddelde Chinees per maand nu 3,74 gulden betalen voor zijn portie graan- produkten (was 2,18) en 1,03 gulden om zijn behoefte aan bakolie te vervullen (was 38 cent), hij krijgt boven op zijn salaris een extra bonus van 2,40 gulden per maand, zodat hij zelfs nog 19 cent winst maakt. Het lijken minieme bedragen, maar een fabrieksarbeider die zo'ri 30 gulden in de maand verdient moet wel op de klein tjes passen! Hetzelfde geldt voor docenten (20 gulden per maand) en studenten, die een maandelijkse staatstoelage van soms maar 10 tot 15 gulden krijgen. De nieuwe prijzen, die vanaf vandaag zullen gelden, zijn ditmaal echter niet het gevolg van inflatie, maar vormen een bewijs dat de regering het se rieus neemt met de politiek 1 economische hervormin gen. Corruptie Een van de wortels van Chi na's econonomische problemen is het 'Twee-Sporen-Prijssys- teem'. Hierbij hebben produk- ten twee prijzen: een die de marktwaarde vertegenwoor digt, en een zwaar gesubsi dieerde die de consumen moeten betalen. De mar waarde van een kilo graai 24 cent, maar de Chinees taalt op de staats-verkoopp ten slechts 11 cent. Logisch volg: schrijnende corruptie der de kaderleden die de tributie van graan-olie en dere basisprodukten onder heer hebben. De subsidies nu gehalveerd en de cor ment moet het verschil betalen. Hier zag partijlid Shen Yi ang echter zijn kans. Als z standig ondernemer (een z zame combinatie) kocht binnen anderhalve week kilo gedroogde noedels op de bedoeling deze na vanc te verkopen. Maar toen hi 23 april nog eens 3000 kilo de kopen op de Donhuan markt in Oost-Peking wen aangehouden. De volgende dag sprak Dagblad van Peking de or dox-communistische spri buis van de Chinese hoofd schande in een 'Strenge W schuwing tegen Speculai en Profiteurs': „Graanproc ten vormen het belangrij goed van het volk. Het beheersen van de produkti voorziening van graan is sentieel om de stabiliteit de nationale economie te randeren. Tegen dit soort culanten die de markt in c brengen moet streng woi opgetreden". Shen werd ui partij gezet en beboet met gulden. Toch is een volgende stap zet naar een duidelijker j beleid en een volledig markt. Maar het moet gel< lijk om onrust te voorkoi En om vooral niet de schi wekken dat China zich v dig overgeeft aan het ka lisme, wordt vandaag vanouds de Dag van de Ai groots gevierd, terwijl de ders zich verheugen op de reiking vn de tweede van het ontzagwekkende zamelde werk van Lenin i delen. Want tenslotte is aldus premier Li Peng, steeds de arbeidende kil die de sleutel tot sociale uitgang met zich draagt. WASHINGTON De Amerikaanse regering zal de econ sche sancties tegen Zuid-Afrika niet opheffen zolang de rege van dat land niet voldoet aan alle voorwaarden die zijn v< in een wet uit 1986. Onderminister van buitenlandse zaken man Cohen verklaarde gisteren dat de Zuidafrikaanse reg< aan twee van de vijf voorwaarden nog niet heeft voldaan: vi ting van politieke gevangenen en ïdle gedetineerden die feen proces hebben gehad en intrekking van de Groepsgj enwet, die woonrechten in bepaalde gebieden verbindt aan Idoor WIM KUNST UTRECHT „Het steekt de kop weer op", is vol gens de cultureel antropo loog J. van Donselaar een veel gehoorde reactie wanneer een fascistische of racistische organisatie op de voorgrond treedt. Hij concludeert echter in zijn boek 'Fout na de oor log': „Zulke organisaties hebben in Nederland se dert de Tweede Wereld oorlog vrijwel onafgebro ken bestaan, onafhanke lijk van de economische toestand en van de politie ke kleur van de naoorlog se regeringen". Onlangs promoveerde Donse laar aan de Rijksunivertiteit Utrecht op het onderwerp. Hij analyseert in zijn boek, uitge geven door Bert Bakker in Amsterdam, de handel en wandel van fascistische en ra cistische organisaties in Neder land tussen 1950 en 1990. Een erg diepgravend boek is het niet geworden (echte praters zijn fascisten niet en hun bronnen zijn goed afge schermd), maar als kijkje in de keuken is het zeker verhelde rend. Al direct na de Tweede We reldoorlog werden in vrijwel geheel West-Europa pogingen ondernomen het fascisme en racisme nieuw leven in te bla zen. Aanvankelijk werden die pogingen afgedaan als 'na weeën' of 'reünies van onver- beterlijken', die niet konden verkroppen dat ze de oorlog hadden verloren. Dat gebeur de ook in Nederland. Bekend werden de Stichting Oud Poli tieke Delinquenten (SOPD), die later werd omgedoopt tot de Nationaal Europese Sociale Beweging (NESB) en die als een directe opvolgster van de NSB kon worden gezien en HINAG (Hulp aan invalide oud-Oostfrontstrijders, nabe staanden, politieke gevange nen en anderen) later bekend als de Jan Hartman Stichting. Nu, vijfenveertig jaar later, kan Van Donselaar vaststellen dat het niet alleen 'naweeën' zijn geweest. De herleving van deze ideeën kan ook worden beschouwd als evenzovele po gingen tot continuïteit en ver nieuwing en tot aanpassing van oude, de democratie be dreigende, ideologieën aan de veranderende, naoorlogse ver houdingen binnen de Neder landse politiek. Deze ontwik keling speelden zich af tegen de verdrukking in, want fas cistische activisten konden na 1945 rekenen op heel wat meer wantrouwen en tegen werking dan vóór 1940. Verbod Na 1945 is twee maal gepro beerd een fascistische politieke partij daadwerkelijk te verbie den. In 1955 verbood Justitie de NESB. Volgens Van Donse laar verhinderde dit echter niet dat fascistische en racisti sche activisten zich sedertdien achter de meest diverse vlag gen bleven scharen. In 1978 draaide echter een verbod sprocedure tegen de Neder landse Volks-Unie op een mis lukking uit. Justitie stapelde fout op fout. Dreigend verbod fungeerde in de gehele naoorlogse periode als splijtzwam. Niet alleen veelvuldige onderlinge ruzies en scheuringen waren hiervan het gevolg, maar ook het ver schijnsel dat organisaties zich in zeer uiteenlopende gedaan ten vertoonden. Terwijl de ene leider bijvoorbeeld de racisti sche identiteit van zijn politie ke partij voor de buitenwereld probeerde te verbergen, pre senteerde een ander zijn orga nisatie als een besloten gezel schap dat geen politieke doe len nastreeft: een zogenaamde coterie. Netwerken De drang tot het oprichten van fascistische organisaties was - en is - erg groot. In de naoor logse periode zijn er vele tien tallen gezelschappen, clubs en partijtjes ontstaan. Van Donse laar hierover: „In een aantal gevallen komen deze organisa ties de oprichtingsfase amper te boven of blijven zij slechts luttele tijd als niet meer dan een eenmansonderneming be staan. In bijna alle gevallea is de duurzaamheid van de af zonderlijke organisaties tame lijk gering. Er is op dit mo ment geen organisatie die vóór 1970 is opgericht, terwijl bij voorbeeld de Centrumdemo craten (voortgekomen uit de Centrumpartij) pas een paar jaar bestaan. Veel duurzamer dan de organisaties zijn de po litieke carrières en netwerken van personen. Een enkeling is thans bijna vijftig jaar in fas cistische organisaties actief. Er is mij geen enkele organisatie bekend of er zijn onder de op richters wel veteranen ge weest: personen die voordien al bij een of meer andere orga nisaties aangesloten waren. Wanneer zo'n nieuwe organi satie zich vestigt zien we oude bekenden vaak toestromen. Altijd doemen er personen op die in de oorlog 'fout' zijn ge weest". Van ondergrondse or ganisaties van enige omvang (hoewel de angst voor een Vijfde Colonne nog steeds be staat) heeft Donselaar geen spoor gevonden. Vaak gingen deze extremis tisch organisaties aan allerlei ruzies ten onder. Als eerste verdween de Nederlandse Op positie Unie (1956) door inter ne twisten. Daarna volgde in de jaren zestig de Boerenpartij (BP). De partij van Hendrik Koekoek raakte in opspraak toen fascisten druk uitoefen den op de partij. Een scheu ring volgde en de Boerenpartij kreeg een 'bedorven identi teit', dat wil zeggen: werd in diskrediet gebracht en gecri minaliseerd. Overigens heeft Donselaar het in zijn boek niet gemakkelijk met de BP: „Of je de BP fascistisch kunt noemen is lang geen sinecure", zegt hij. En elders: „De grenzen tussen de 'boeren' en de fascisten zijn op z'n minst vaag te noemen". Bij de Nederlandse Volks-Unie van Joop Glimmerveen druk ten in de jaren zeventig van meet af aan oud-NSB'ers een zwaar stempel op de partij, vooral achter de schermen. De radicale ideeën en de fascisti sche gedaante van de NVU bleken ook intern omstreden te zijn, onder andere vanwege het risico ooit getroffen te worden door een verbod. Dat gold in mindere mate voor een van de belangrijkste politieke boodschap van de partij: het protest tegen de aanwezigheid van etnische minderheden. Deze factoren hebben een be langrijke rol gespeeld bij de oprichting van de Centrum partij in 1980. Ook in deze par tij was van meet af aan een fascistische pressiegroep actief. Na Koekoek en Glimmerveen werd Hans Janmaat, die voor het eerst in 1982 in de Tweede Kamer werd gekozen, de nieu we voortrekker. Al snel begon tussen de NVU en de Cen trumpartij een concurrentie slag die in het nadeel van de NVU beslecht werd. De breuk binnen de Centrumpartij heeft REU OF THE 'OLITICAL RISONERS Een lid van de ANC-jongeren afdeling eist dat president De Klerk de politieke gevangenen vrijlaat. Met 150 andere demonstranten van deze organisatie benadrukten zij gisteren voor het parle mentsgebouw in Kaapstad het ultimatum van 30 april dat het ANC de regering had gesteld om de politieke gevangen vrij te laten. FOTO: AP een keurige democratische weg te bewandelen. Tot nu toe beheerste de rege ring-De Klerk het politieke steekspel volledig. De Klerk is een charismatisch man, poli tiek zeer ervaren, die namens een eensgezinde partij spreekt. En hij wint aan populariteit, ook onder de zwarte bevol king. Mandela, geplaagd door het proces tegen zijn vrouw, doet het woord namens een chaotisch ANC dat, een jaar na legalisatie, krampachtig pogin gen doet een compromis te vinden tussen radicalen en ge matigden. De regering be schikt over een geweldige pro paganda-machine, met als be langrijkste onderdeel de staat stelevisie, en heeft bovenal volledige controle over leger en politie. Het ANC meent dat dit laatste, in samenwerking met de rivaliserende zwarte organisatie Inkatha, wordt ge bruikt om haar supporters af te slachten. Een beschuldiging die onnozel overkomt omdat er geen enkel bewijs voor is, maar die de wanhoop schetst van het ANC dat constateert steeds meer steun te verliezen in de zwarte wijken. Al heeft het ANC ongelijk met haar beschuldiging, dan nog blijft overeind dat politie en leger tot nu toe opvallend mild optreden tegen Inkatha-aan- hangers die het ANC aanval len. Het ANC wordt door zijn supporters machteloosheid verweten, terwijl de regering en de door veel conservatieve blanken aanbeden Inkatha er politiek garen bij spinnen. Het ANC moest iets doen en kwam vervolgens met het 9 mei-ulti matum waarin het eist dat de regering een eind aan het ge weld maakt door onder meer twee ministers te ontslaan. Anders zal het de onderhande lingen beëindigen. Een om streden ultimatum omdat dui delijk is dat De Klerk nooit twee kabinetsleden op straat zal zetten. Hopelijk zal hij wel voldoen aan een aantal redelijke eisen die het ANG tegelijkertijd stelt, zoals het aanpakken van de-armoedige woonbarakken, waar veel Inkatha-mannen wonen temidden van ANC- woonwijken, het verbieden van rituele wapens en een on afhankelijk onderzoek naar eventuele politieke verant woordelijkheid achter het ge weld. Ingrijpende maatregelen zijn nodig om datgene te voor komen dat nu bij iedereen voor op de tong ligt: een bur geroorlog. hierin geen verandering ge bracht. De duidelijk nazisti sche NVU kampte permanent met gebrek aan kader en fi nanciële middelen, terwijl de leidinggevende personen bijna onafgebroken in strafzaken waren verwikkeld wegens dis criminatie. Een goede manier om de fascisten aan te pakken, want tegen het einde van de jaren tachtig bleekt de partij te zijn gesloopt. Zij zette zich zelf op non-actief en werd een co terie. Terwijl bij de NVU de activis ten wegliepen, krabbelde Jan maat - en in mindere mate de Centrumpartij - weer over eind. „Vooralsnog is het onze ker of wij met verdere electo rale groei van beide partijen geconfronteerd worden. Veel zal afhangen van hoe er in po litiek en juridisch opzicht op dit soort partijen zal worden gereageerd. Belangrijk is, mijns inziens, met name de vraag of het maatschappelijke klimaat jegens dit soort orga nisaties net zo vijandig zal blij ven als het de afgelopen vijf enveertig jaar is geweest," al dus Van Donselaar. SUSKE ENWISKE HET WITTE WIEF Gesprekken over oplossing Noordiers conflict op gang BELFAST Afgevaardigden van de belangrijkste politieke partijen in het verdeelde Noord-Ierland en de Britse re gering zijn begonnen met ge sprekken die moeten leiden tot een politieke oplossing van het Noordierse conflict. De Britse minister voor Noordier se zaken en initiatiefnemer, Peter Brooke, sprak gisteren anderhalf uur met John Hume en andere leiders van de Soci aal Democratische en Arbei derspartij, de grootste katho lieke partij in Noord-Ierland. Na afloop verklaarde Hume dat „de motor in beweging is gezet". Brooke ontmoet verder nog de niet-gebonden Alliantie Partij en de protestantse unio nisten die voor handhaving van het Britse bestuur zijn. Daarna voegt ook de Ierse re gering zich bij de gesprekken. De deelnemers hebben zich tot 16 juli de tijd gegeven om tot overeenstemming te komen. JOHANNESBURG In Zuid-Afrika is vannacht het eerst ANC-ultimatum aan de regering-De Klerk afgelopen. Volgens het ANC heeft de regering niet voldaan aan de eis om uiterlijk 30 april alle politieke gevangenen vrij te laten en de ballingen te laten terugkeren. Aanhangers van de Centrumpartij vieren feest fvadat bekend is geworden dat Janmaat (midden) een zetel in de Tweede Kamer heeft behaald (1982). FOTO: ANP LONDEN De Angolese rebellenleider Jonas Sa- vimbi heeft gisteren ge zegd dat zijn door de Ver enigde Staten gesteunde verzetsbeweging UNITA en de regerende MPLA deze week een akkoord zullen ondertekenen over de beëindiging van de 15 jaar oude burgeroorlog op 29 of 30 mei. „De MPLA en UNITA hebben zich gerealiseerd dat ze na 15 jaar oorlog in een impasse zijn geraakt. Niemand kan een mi litaire overwinning behalen We beseffen dat we een poli tieke oplossing moeten vin den", aldus Savimbi. Volgens hem worden eenheden van de Verenigde Naties twee weken na het ingaan van een wapen stilstand ingezet om toe te zien op de overgang naar een de mocratie en op de eerste vriie verkiezingen in Angola in de herfst van 1992. Het akkoord over de wapenstilstand wordt naast de Angolese partijen on dertekend door de Verenigde Staten, de Sovjetunie en Por tugal, de voormalige koloniale overheerser van Portugal. De MPLA-regering wordt ge steund door de Sovjetunie en Cuba. Terwijl steeds minder tijd rest tot het volgende ultimatum op 9 mei, wat beoogt het geweld te beëindigen, wordt duidelijk dat het land dreigt af te gaan op een ernstige crisis met mas sale acties en toenemend poli tiek geweld. Het conflict over de vrijlating van de politieke gevangenen illustreert de sterk bekoelde relatie tussen regering en het ANC. De regering stelt dat 30 april een streefdatum was en geen ultimatum en vindt ove rigens dat ze de meeste politie ke gevangenen al heeft vrijge laten. De overige gevangenen, volgens het ANC nog ruim 1300, zullen pas vrijkomen na dat een daartoe bevoegde rechter concludeert dat ze vol doen aan de criteria. „Wij hebben tot nu 933 gevan- Senen vrijgelaten en liggen aarmee keurig op schema", zei president De Klerk giste ren tegen het parlement. Het ANC vindt dit grote onzin. Bij na een jaar geleden werd afge sproken dat alle politieke ge vangenen vrij zouden komen en de organisatie constateert nu simpelweg dat die afspraak niet is nagekomen. De ANC- radicalen kregen zo gelijk: De Klerk is ook niet te vertrou- Een man gaat ervan door met zijn buit. In Soweto, het door gewelddadigheden geteisterde zwarte woonoord van Johannesburg, worden dagelijks winkels geplunderd. FOTO: AP wen. Hongerstaking door ge vangenen in combinatie met acties en demonstraties moeten nu de druk op de rege ring verhogen. De wittebroodsweken tussen het ANC en de regering zijn voorbij. De laatste keer dat ANC-leider Nelson Mandela president De Klerk als een „integer man" omschreef, is alweer vele maanden geleden. Het leek allemaal zo mooi, een jaar geleden: Mandela vrij, de terugkeer van de ballingen, het afschaffen van Apart- heidswetten en het starten van onderhandelingen die moeten leiden tot machtsoverdracht aan de meerderheid, de zwarte bevolking. Een aantal stappen heeft De Klerk inmiddels gezet en na tuurlijk schaft hij ook de ove rige Apartheidswetten af en zal hij uiteindelijk, in zijn ei gen tempo, alle politieke ge vangenen vrijlaten. Niet om het ANC een plezier te doen, maar omdat hij wil worden verlost uit het internationale isolement en afwil van de ver stikkende sancties. „Apartheid werkt niet", is zijn praktische standpunt en daarom moet het verdwijnen, niet omdat het mensonterend zou zijn. De Klerk heeft zich nooit willen excuseren voor de terreur die de blanke dictatuur gedurende generaties heeft uitgeoefend. Het is niet terecht De Klerk ervan te verdenken alleen om economische redenen af te willen van de Apartheid, on getwijfeld spelen ethische af wegingen een rol. Dat hij echt op een soepele manier afstand zou willen doen van de macht is zeer onwaarschijnlijk. Zijn Nationale Partij heeft sinds 1948 de alleenheerschappij in Zuid-Afrika en zal alles doen om te voorkomen dat vrije verkiezingen ertoe leiden dat het ANC in de positie komt die de Nationale Partij zelf door militaire macht verkreeg. De economie en de verwor venheden van de blanken moeten worden beschermd, natuurlijk bij voorkeur door

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1991 | | pagina 4