,Ik vind ambitie een
beetje bespottelijk'
Zoeken naar jezelf bi j Alfred Birn
Aanklacht tegen stenigen vrouwen
Verbong filmt vrouw tussen lust en liefde
FILM/BOEKEN
CeidócSommxt
VRIJDAG 26 APRIL 1991 P;
HUUB STAPEL:
AMSTERDAM Mary
Steenburgen zei van hem
dat hij beter was dan Al
Pacino. Hij maakte films
in Nederland, Amerika en
Duitsland. Hij zette vijf
tien Limburgse liedjes -
waaronder een versie van
Tom Waits met een zachte
g - op de cd, hij staat op
de planken in de thriller
'Moordspel' en bereidt (bij
De Voorziening) een nieu
we Pinter voor. Vanaf
vandaag is hij in de bio
scoop te zien als de verlei
der in Ben Verbongs 'De
onfatsoenlijke vrouw'.
En toch zegt Huub Stapel: „Ik
vind ambitie eigenlijk een
beetje bespottelijk. Een aange
naam leven vind ik belangrij
ker. Natuurlijk moet wét ik
doe goed zijn. Ik ben een rede
lijke perfectionist. Maar de
heiligheid daar omheen ont
breekt bij mij totaal. Ik zeg al
tijd: als ik het morgen niet
meer leuk vind, ga ik acuut
iets anders doen".
Huub Stapel is een redelijk
mens en een aardige vent die
mooi omgaat met een mengsel
van betrokkenheid en afstand
tot zijn vak. Van hem geen
kant-en-klare kopregels, geen
kretologie. Wel een mening,
maar altijd goed afgewogen.
Over dat ontbreken van ambi
tie: „Het heeft ook te maken
met zelfbescherming. Ik zie te
veel narigheid om me heen.
Mensen die smekend door het
land gaan, van alsjeblieft heb
je iets voor me: In dit land ben
je teveel afhankelijk van
vrienden en bekenden of men
sen die je mogen en niet altijd
van kwaliteit". Vooral de pers
heeft na Stapels rol in de CBS-
produktie 'The attic' gespecu
leerd over een mogelijke Ame
rikaanse carrière. Zelf neemt
hij gas terug: „Ik heb een
agent in Amerika, maar je zou
er eigenlijk zelf moeten gaan
zitten. En in Amerika bliif je
toch een 'foreign accent -ac
teur, veroordeeld tot slechte
Russen, slechte Duitsers en
slechte Fransen. Je werk hier
is oneindig veel interessanter
omdat het geschraagd wordt
door je eigen taal. Nee, ik ben
er nu een paar keer geweest,
maar Amerika is voor mij
geen heilig moeten".
Olie verversen
De carrière van Huub Stapel
lijkt een eenmans-kruistocht
tegen de hokjesgeest. Tussen
film en theater wil hij niet
kiezen. Hij kan toneel niet
missen: „Daar leer je het vak
tenslotte, niet in de film. Ik
moet toch weer de planken op.
Olie verversen en doorsme-
ren". Hij speelde in de meer
kunstzinnige films van Ben
Verbong ('Het meisje met het
rode haar', 'De schorpioen') en
in het klucht- en actiewerk
van Dick Maas ('Flodder',
'Amsterdamned'). Op de plan
ken zit hij in de zogenaamde
'vrije produkties'.
Stapel: „Als je vroeger op de
toneelschool zei dat je in een
vrije produktie ging spelen,
was dat net zoiets als zeggen
dat je porno ging doen. Daar
werd de neus voor opgehaald.
Er wordt bij vrije produkties
■op precies dezelfde wijze en
even hard gewerkt als bij de
gesubsidieerde groepen. Ik heb
niemand er ooit met de pet
naar zien gooien omdat ze
'vanavond naar Winschoten
moesten'. Niemand zal mij er
ooit op kunnen betrappen dat
ik het in de provincie verslof.
Ik kom zelf uit de provincie,
daar kan ik helemaal niet te
gen".
Hij kan ook niet tegen colle
ga's die hooghartig stellen dat
ze alleen 'kunstfilms doen'.
„Ach wat, denk ik dan, klets
niet uit je achterste nekwer-
vels. Ga eens een goed boek
lezen over filmfinanciering.
Dick Maas heeft met zijn films
wél andere films mogelijk ge
maakt. Je denkt toch niet dat
er altijd een rijke meneer
klaar staat met een zak met
drie miljoen gulden die zegt:
Alsjeblieft, ga maar leker bui
ten spelen, het interesseert me
niet als er geen hond komt kij
ken. Een 'Abel' was er niet ge
weest zonder 'De lift'. Die
scheidingen trekken, dat is
een rare mentaliteit in dit
land. In het buitenland zie je
de grootste acteurs kluchten
doen. Dat hoort bij hun vak en
ze weten dat het heel moeilijk
is. Ik stel me überhaupt te
weer tegen 'sjiek'. Niets is
sjiek, alles kan naast elkaar.
Wat John Lanting doet is net
zo belangrijk als wat Gerard-
jan Rijnders doet. Ontken je
dat, dan praat ie met met een
ontzettend dédain over een
hele groep mensen die Lanting
wél leuk vinden. En waar haal
je de gore moed vandaan?".
Uit de klauw
Huub Stapel over 'De onfat
soenlijke vrouw' en zijn rol
daarin: „Het is een psycholo
gisch drama, een liefdesdrama,
er zit een thrillerelement in.
De man die ik speel is eigen
lijk helemaal geen karakter.
Ik ben een psychologische lijn.
Je moet eigenlijk als acteur op
de stoel van het publiek gaan
zitten en denken van: Hoe
zorg ik er voor dat die vrouw
voor mij valt en de zaal denkt:
dat kan ik me voorstellen. En
hoe draai je dat dan zo aan dat
het uit de klauw loopt. Ik ben
een in-gang-zetter, meer een
functie dan een man van vlees
en bloed. Het gaat om héér,
om wat ik in héér losmaak. In
haar zie je het kolken, in mij
niéf. Ik heb meer iets duivels.
Halverwege wordt het buiten
gewoon malicieus wat ik doe.
Ik houd me niet aan de spelre
gels. Die vrouw ontdekt dat ze
iets in haar huwelijk mist, dat
ze iets is kwijt geraakt dat ze
vroeger had. De man spreekt
haar op het juiste moment en
de juiste manier aan".
Die vrouw in Verbongs film
ontdekt haar lustgevoelens,
haar erotische fantasieën die
ze via die vreemdeling werke
lijkheid kan laten worden. En
die niets te maken hebben met
haar liefde voor haar echtge
noot. Huub Stapel: „De film
geeft geen oordeel. Hij stelt:
wat doe je met je sexuele fan
tasieën op een moment dat je
die ontdekt en al een relatie
van twintig jaar hebt? Ik merk
dat mannen er meer moeite
mee hebben dan vrouwen.
Coen van Vrijberghe (de echt
genoot in de film. BJ) zei het
bij Sonja Barend zo: Mannen
gaan vreemd. En dat zeg je
nooit van vrouwen. Maar met
wie gaan die mannen dan
'vreemd'? Met vrouwen toch?
De allesoverheersende vrouw
i het verhaal dat Alfred Bir-
ney in zijn nieuwe boek, 'Vo
gels rond een vrouw' vertelt, is
een oude Chinese grootmoeder,
die op geheimzinnige wijze
haar krachten uitzendt naar
haar zoon en daarmee naar
zijn gezin, waar de hoofdper
soon van het verhaal een van
de zonen in is. Dat gezin
woont in Nederland, zij in In
donesië. In het laatste deel van
het verhaal zal de jongeman
naar dat land reizen om er zijn
wortels te zoeken en om een
verklaring te vinden voor wat
er mis was met zijn vader en
daardoor ook van wat er mis is
met hem zelf.
Over de problemen van Alan
Nolan, of Noland, zoals hij
symbolisch genoeg in het ver
haal ook genoemd wordt,
wordt de lezer niet veel meer
duidelijk gemaakt, dan het as
pect van de fundamenten van
zijn bestaan.
Een heel moeilijke vader, een
Indo, die de ervaringen van de
na-oorlogse jaren niet heeft
verwerkt. Hij lijdt onder een
hevig angst- en geweldsyn-
droom, wat het gezinsleven
stuk maakt.
Zwaan
In de slaapkamer van de ou
ders van deze Alan hangt een
portret van de grootmoeder,
een Chinese vrouw met de
naam Sie Swan Nio. De mid
delste naam, die van de zwaan,
hoort in de reeks van vogels
thuis, die de roman bevolken.
De vader van de hoofdper
soon, de zoon van Swan dus,
heet Arend, in de taal van In
donesië Garoeda. De brieven
uit het land van herkomst dra
gen als „luchtpostteken" een
vogel op de envelop. De pen
waarmee geschreven wordt is
van het merk Pelikan. En aan
het eind van het verhaal, na
een bezoek aan Indonesië,
keert de hoofdpersoon terug
naar Nederland, in een vlieg
tuig, of vogel, van Garoeda-
airlines. Hij is dan zijn bestem
ming kwijt. Hij vliegt in een
andere richting dan zijn vader,
die hij juist had willen vinden.
Hij vliegt er vandaan, en de
richting waarin de vogels in
dit boek vliegen speelt een
muzikaal en symbolisch spel.
Het verhaal van 'Vogels rond
een vrouw' is heel miniem.
Een zoon uit een gezin van
een Indo en een Nederlandse
vrouw heeft problemen, met
name vanwege het onmogelij
ke gedrag van zijn vader. De
ervaringen na de oorlog van
die man zijn zo belastend dat
hij in de nacht zijn eigen kin
deren bedreigt. Zijn huwelijk
loopt dan ook stuk en hij
zwerft nadien rond in trooste
loze Haagse pensions, huurka
mers, wat dies meer zij.
Mag:
;ie
Het is voor de zoon, die ont
heemd is, van levensbelang
om uit te zoeken hoe het alle
maal zit. Volgens zijn moeder
heerst er rond zijn vader een
sfeer van magie, die uitgezon
den wordt door de Chinese
grootmoeder in Indonesië. An
dere familieleden geven weer
andere berichten en informa
tie. Alan besluit naar zijn land
van herkomst, ook al is hij
daar nooit geweest, af te rei
zen. Hij ontmoet daar de fami
lieleden van ^ijn vader, in een
Alfred Birney
geheel andere cultuur dan hij
kent. Totale vervreemding is
het gevolg. Hoe keert hij te
rug?
Als hij in het Garoeda-vlieg-
tuig naar Nederland terug
keert, als een vogel in de
lucht, beseft hij dat hij afgere
kend heeft. Zijn vader ligt
achter hem, hij vliegt in een
andere richting.
Het spannende van dit verhaal
is niet de reeks van gebeurte
nissen. Ook niet de psycholo
gie. Maar het spel met de zo
duidelijk navoelbare symbo
len, van lucht, vogels, vrijheid
en dwang, ontheemdheid en
het zoeken naar wat iemand
nou is.
Daarbij stuit deze Alan Nolan
op steeds nieuwe!
raadsels. Het is térjjde
in zijn ogen om «et v
doen met de kre^akia
na", al heeft wat?cht€
in Indonesië daar
maken. Maar dd~
naar wat een pen
wil kennen he
van de literatuj
eeuw is op haJ
de wijze te volge
boek van Alfree
deze week de
voor zijn literaii
ontvangst mocht;
Mede omdat dez|
man zo voortboui
matiek van zijn
'Tamara's LunapC-^
weging van hei ra
JAN V3
Freidoune Sahebjam, 'De gestenig
de vrouw'. Uitgeverij Arena. Prijs
ƒ24,50
Soraya werd in Iran geboren
op de dag dat de sjah trouwde
met een prinses met dezelfde
naam. Ze stierf tijdens het
bewind van de ayatollahs, toen
ze door haar dorpsgenoten
werd gestenigd. Dat is de straf
voor vrouwen die van ont
rouw zijn beschuldigd.
In zijn- boek 'De
vrouw' geeft Iraanse journalist
Freidoune Sahebjam een in
drukwekkend sfeerbeeld van
de enorme invloed die de sji'i-
tische geestelijkheid op het da-
felijks leven in Iran heeft ge
regen.
De sfeer in het dorp waarin
Soraya leeft verandert wan
neer er een mollah neerstrijkt,
die zich sjeik Hassan laat noe
men. Sahebjam onthult dat de
geestelijke in werkelijkheid
een schurk is, met een reputa
tie als verklikker, geheim
agent en beulsknecht, die na
de moord op een rechter op de
vlucht is geslagen. Maar het
dorp is onder de indruk van
zijn valse identiteit en laat zich
al gauw door hem de wet
voorschrijven.
Ghorban-Ali, de echtgenoot
van Soraya, houdt zich meer
en meer met louche zaken be
zig en raakt verstrikt in een
liefdesaffaire. Hij wil scheiden,
maar dat zou hem kapitalen
kosten. Resteert de mogelijk
heid zijn vrouw van ontrouw
te beschuldigen; in Iran een -
hogt
alleen voor vrcen
ernstig misdrijf. uid-E
Die kans komt wal te
zeh, de vriendinok c
overlijdt en zij at hc
haar gezin erbij dert i
jan beschrijft hc
roddels door het>s m
de weduwnaar )p j.
tot de beschuldi
raya geprobeerd
verleiden. en<
De zaak escalc m,
dorpsgericht, w<
rechtstelling vai
vermijdelijk wc f
gens blijkt het zé-
haar fatsoenlijk t
Jaarlijks zoudenTlfl
sche republiek
vrouwen op dei
het leven komer
ANDR1
En dat zijn toch ook niet alle
maal loslopende vrouwen?"
Bij moeder thuis
Zijn CD met Limburgse liedjes
noemt Stapel „een olijk uit
stapje", al gaf muziekblad Oor
hem een zeer lovende recen
sie. Stapel zingt er zelfs een
mineur-versie van 'Oh was ik
maar bij moeder thuis geble
ven' op. De CD werd aardig
gedraaid op de radio, tot de
Golfoorlog roet in het eten
gooide. Feestgangers in den
lande kenden Stapel van zijn
zang bij 'The Directors', een
roek-band bestaande uit alleen
maar filmmensen (toetsenist
Dick Maas, drummer Hans
Scheepmaker). Ze treden uit
sluitend op bij bijeenkomsten
en partijen die iets met film
uitstaande hebben. „Voor je
het weet ben je in dit land ge
afficheerd als zanger" lacht de
acteur. Wanneer hij zich op
verzoek iets met trots uit zijn
loopbaan tot nu toe moet her
inneren, heeft hij het moeilijk:
„Ik ben niet zo'n terugkijker".
Hij haalt 'Biloxie Blues' aan,
zijn rol in 'De onfatsoenlijke
vrouw' („Omdat het zo moei
lijk was om het simpel te hou
den"), zijn rol in 'Moordspel':
„Vooral na de pauze. De in
specteur die ik dan speel is zo
'way out', zo ver weg van me,
zoiets had ik nog nooit gedaan.
Een totaal andere stem, onher
kenbaar. Goede vrienden van
me herkenden me niet, dat
vond ik wel leuk". En het
Anne Frankverhaal 'The at
tic'. „In Amerika wordt er al
les gedaan om het acteurs naar
de zin te maken. De absolute
aandacht gaat uit naar jou uit,
je krijgt de ruimte om je zo
goed mogelijk te concentreren.
Dat is uniek".
Guus Hermus
De meest essentiële les in zijn
carrière kreeg hij van de Pool
se acteur en regisseur Zdislaw
Wardejn op de Maastrichtse
toneelschool. „Die man zei: je
moet steeds weer bij jezelf te
rugkomen in al wat je speelt.
Het feit dat jij daar staat, wie
jij bent en waar jij vandaan
komt, dat is belangrijk. Er viel
toen een enorm blok van me
af. Ik zat in de derde en had
nauwelijks een idee van wat
ik deed. Ik had moeite om me
te transponeren tot iets dat ki
lometers buiten mij lag. Op die
woorden.van die Pool val ik
steeds weer terug: de n)oed of
de lef hebben om steeds weer
bij nul te beginnen. In jezelf te
zoeken- naar die rol die je
speelt, want in de huid van
een ander kruipen, dat kan je
toch niet".
En hij herinnert zich acteur
Guus Hermus: „Een fabelach
tige man. Ik ben blij dat ik die
heb meegemaakt. Een pure in
tuïtie-acteur. Vroeg je hem
over een hoog-dramatische
scène: hoe doe je dat nou, waar
denk je dan aan?^~
'Mmm, dan denk
hondje" (Stapel iy^
neuzige geluid v^T 1g
Hermus zei tijdenjeuws
view waar Huub
,was: „Die daar, dieJMor
het toneel ontdek^03 1
er trots op. Hij z^^j
nend acteur Hen
rol. Hij zal nooit vos V,
Hermus toen zein 21
werk: „Ik heb er f°°9
ven een hekel aa^;.
lijn x
BJ)
sloeg". Huub 3 de
schrok me een bPn(j!s,
net en de grootste^
kent zegt dat hij e<D7.oc
z'n vak heeft".
BEff4V(
'DE ONFATSOENLIJKE VROUW
LIDO/STUDIO: 'De onfatsoenlijke
vrouw' met José Way, Huub Stapel
en Coen van Vrijberghe de Coningh.
Muziek: Nicola Piovani. Regie: Ben
Verbong.
Ben Verbongs 'De onfatsoen
lijke vrouw' wordt helaas be
geleid door een foeilelijke affi
che en advertentie-campagne
waarin wel erg plat gespecu
leerd wordt op de sexuele as
pecten van de film. Verbongs
film heeft stukken meer stijl
dan die benadering: een ver
kenning naar de erotiek van
een vrouw die bij zichzelf lust
gevoelens ontdekt die ze bin
nen haar huwelijk kwijt is ge
raakt.
Huub Stapel speelt de kataly
sator in dat gegeven: de keuri
ge huisvrouw Emilia moet het
huis van haar overleden moe
der verkopen en ontmoet een
mogelijke koper, Leon (Stapel
dus). Een schimmig gehouden
figuur die haar blijkbaar zo
opwindt dat zij met hem din
gen wil die ze niet van zichzelf
kent: ze beginnen een spel met
sexuele fantasieën, die haar
steeds meer in hun ban krij
gen. Ze denkt lust en liefde te
moeten scheiden, doet geen
poging meer haar echtgenoot,
die gaat vermoeden dat ze een
verhouding heeft, er bij te be
trekken. En komt uiteindelijk
in een val terecht: Leon gaat
haar chanteren, belt haar echt
genoot op en vertelt wat zij
met z'n tweeën in dat ouder
lijk huis uitspoken.
De film wordt verteld in de
vorm van een brief: de vertel-
stem van Jose - op zichzelf
niet het interessantste geluid
dat je je kunt voorstellen - be
gint de film, komt af en toe te
rug en sluit de film af met de
ondertekening 'Je onfatsoen
lijke vrouw'. Die tekst is iro
nisch en vraagstellend tegelijk:
haar brief en de film bieden
echtgenoot en kijker de vraag
aan of ,ze werkelijk zo onfat
soenlijk is. De films van Ver
bong ('Het meisje met het rode
haar', 'De schorpioen' en 'De
kassière') zien er altijd goed
uit, al leed zijn voorlaatste film
aan een ongeloofwaardig
script en te modieuze neigin
gen. Met het scenario van 'De
onfatsoenlijke vrouw' zit het
ook niet helemaal goed. Er
werkten vijf mensen aan: Ma-
rianna Dikker, Jean van de
Velde, Verbong zelf plus Peter
Mërthesheimer en Pea Fröh-
lich. Dat scenario kiest niet
erg duidelijk of het nu een
speelfilm-studie in verhoudin
gen wil zijn, een erotische film
of een thriller. In elk geval
komt het mengsel van die drie
facetten onevenwichtig over.
Het karakter van Huub Stapel
en zijn verhouding met Emilia
is in eerste instantie bijna on
realistisch. Wanneer hij een
gewone chanteur blijkt, ont
breken achtergronden die
eerder niet nodig waren om
hem aanvaardbaar te laten
zijn. Het thriller-element dat
via zijn chantage de film bin
nenkomt had mogelijk eerder
geïntroduceerd kunnen wor
den om het geheel spannend
te krijgen zonder dat het geldi
ge thema schade had opgelo
pen. Nu zit je met een dame
met moeilijkheden met haar
sexleven, en dat wordt je wel
erg lang en nadrukkelijk on
der de neus gewreven. Op een
gedragen manier die - ook al
door de muzikale begeleiding -
wat wrevelig maakt en melig
aandoet. Want zo bijzonder is
het allemaal niet wat huis
vrouw Emilia ondergaat. En
haar sexuele fantasietjes zijn al
te duidelijk uit een wat schools
Freudiaans handboek afkom
stig.
BERT JANSMA
Huub Stapel: „Je moet eigenlijk als acteur op de stoel van het publiek gaan zitten en denken van:
ik me voorstellen".
Huub Stapel en José Way in een innige omhelzing in 'De Onfatsoenlijke Vrouw'.
