'Cabaret
heeft
zichzelf
buitenspel
gezet'
finale
„Vrees voor massale uittocht Oosteuropeanen ongegrond"
In Neerlands Hoop stond hij
in de schaduw van Freek de
Jonge. De muzikant achter
de conferencier. Twaalf jaar
na dato wordt hij nog door
die schaduw achtervolgd.
Zonet nog schoot een wild
vreemde hem in het trein
compartiment aan met de
vraag: „Is Freek er niet
bij?". Bram Vermeulen is dit
soort vragen gewoon en be
seft dat hij tot in lengte van
dagen aan Freek gekoppeld
zal worden. Toch zijn ze al
twaalf jaar uit elkaar. Ter
wijl Freeks status via een in
drukwekkende reeks solo
voorstellingen tot grote
hoogte is gestegen, wordt
Brams carrière gekenschetst
door een continu proces van
vallen en opstaan. In laatst
genoemde categorie valt z'n
nieuwste produktie 'Vriend
Vijand', die alom juichen
de kritieken krijgt en zijn ta
lent als tekstschrijver/com
ponist/zanger bevestigt.
Bram kan het wel degelijk
zonder Freek, maar dat wis
ten insiders al lang.
APELDOORN - „Vierenveertig jaar en
nog niets geleerd/overal onzeker van,
nog altijd/even bang, een echte man".
Deze regels lijken op Bram Vermeulen te
slaan. Glijdend en vaak tegen muren op
lopend, vervolgt hij z'n weg door theater-
en muziekland. Het beeld van de zoeken
de artiest. „Ik heb altijd veel willen
doen", verklaart hij z'n omzwervingen.
En over z'n soms onzekere houding:
„Eén van de beste trucs om je verlegen
heid de baas te worden is beroemd te
lijn".
Slaan die regels nu echt op hem zelf?
Gaat het, met andere woorden, om een
persoonlijke, autobiografische getuigenis?
Bram: „Vergis je niet in de illusie van de
kunst. Veel mensen komen na afloop
van de voorstelling met dezelfde vraag.
'Waarom wil je dat weten?', vraag ik
dan. Ik denk dat ze zeer achterdochtig
zijn, bang om bedrogen te worden. In de
geest van: 'Straks meent-ie het niet, lacht
hij ons uit in de kleedkamer'. Ik vind dat
heel opvallend".
„De teksten zijn deels autobiografisch,
deels gestoeld op ervaringen van ande
ren. Ik zing bijvoorbeeld een paar num
mers over de vader-zoonrelatie. Veel
mensen denken dat ik het over m'n eigen
zoon heb, maar die heb ik niet. Natuur
lijk kan ik me wel inleven in zo'n situa-
lie. Vrienden en kennissen herkennen
zich wel eens in mijn typeringen en
smoezen. Dat wordt me niet altijd in
Jank afgenomen. Ze vinden dat ik uit de
school klap als ik hen op deze wijze ten
onele voer. Toneel is illusie en die roep
op. Ik probeer de reden van een be
laid gedrag duidelijk te maken. Die re-
I dn is ontroerend. Zo creëer ik een man
I ie de zelfmoord van zijn zoon op zijn
I,«weten heeft. Toch is niemand echt
f iwaad op hem, ik heb tenminste nog
1 geen enkele boze reactie gehad".
Indringend
De kracht van zijn teksten, zo blijkt tij
dens het bijwonen van een voorstelling,
is dat ze hout snijden en indringend lief
de, weglopen, geweld binnen een relatie
(het prachtige 'Bont en Blauw'), zwer
vers, sleur en scheiding typeren. Overbe
kende thema's die bij Vermeulen tot le
ven komen omdat hij effectief gebruik
maakt van de Nederlandse taal.
Bram: „Ik zeg het in gewoon Neder
lands. Dat spreekt mensen aan. Het ca
baret - denk bijvoorbeeld aan Guus
Vleugel en Ivo de Wijs - heeft zichzelf
buitenspel gezet door te mooi taalge
bruik met allerlei gezochte woordgrapjes
en woordspelingen".
Gemiddeld komen honderd mensen op
'Vriend Vijand' af. Met een opkomst
deze avond van nog geen dertig mensen
lag Zutphen ver onder dat gemiddelde.
Het handjevol mocht op het toneel
plaats nemen, om nog iets van een am
biance te creëren. Terugkijkend: „Dan
zitten ze wel heel dicht op je huid. Ik
heb liever een zekere afstand, anders
wordt het publiek mensen. Ik zag bij
voorbeeld uit de hoek van m'n oog een
man huilen. Dat leidt af. Die verschil
lende gezichten zie je niet als er meer
publiek is dat op afstand zit".
Onthutsend
Met zijn karakteristieke hese stemgeluid
praat Vermeulen, die voorzien is van
een gesoigneerd baardje, vrijuit in de
lege kantine van Studio 4 in Hilversum,
waar hij zojuist een paar nummers in
het KRO-programma 'Alleen op vrijdag'
geeft gezongen.
„Ja, onthutsend, die opkomst", pakt hij
de draad weer op, „maar dat is wel eens
vaker gebeurd. In België daarentegen
speel ik bijna alleen in volle zalen. Dat
zal te maken hebben met de daar aanwe
zige liederencultuur, die je ook bijvoor
beeld in Ierland of Frankrijk aantreft.
Daar kun je rustig een heleboel num
mers achter elkaar zingen zonder dat ie
mand vreemd opkijkt. Hier ligt dat an
ders. Er moet iets van een conférence
tussen een paar nummers inzitten, een
paar leuke verbindende woorden. Steeds
meer zangers gaan praten. Ik zag laatst
Harry Jekkers, die meer aan het praten
dan aan het zingen was. Bij mij gebeurt
dat niet. Integendeel, we hebben uitgere
kend dat er in de voorstelling maar 46
seconden zonder muziek zitten".
Z'n tweede theaterprogramma is inder
daad een aaneenschakeling van liedjes,
waarbij hij zich beurtelings op piano, gi
taar, accordeon en mondharmonica be
geleidt. Een performer a la Ramses Shaf-
fy, Jacques Brei en Herman van Veen,
terwijl recensenten ook al vergelijkingen
hebben gemaakt met Randy Newman en
Tom Waits. Hij doet het allemaal in zijn
eentje. Hoe ervaart hij zo'n solo-optre
den? „Helemaal alleen ben ik niet. Ik
ben met een geluidsman op pad en sa
men met hem neem ik voor- en achteraf
bepaalde dingen door. Er is dus een ze
kere feedback en hij hoort ook reacties
vanuit de zaal. Maar goed, ik sta alleen
op het podium; het grote voordeel daar
van is dat du moment je iets wenst te
veranderen dat ook daadwerkelijk kunt
doen; makkelijk inspelen op allerlei situ
aties en niet gebonden zijn aan een be
paald stramien. Anderzijds, de spanning
van het samen zingen en spelen, het el
kaar voortdurend op het podium in de
gaten houden, zoals ik laatst bij de groep
Intermezzo zag, fascineert mij telkens
weer. Onlangs had ik een aparte beleve-
•ynis. Ernst Jansz zat achter mij op het to
neel tijdens een tv-opname, maar deson
danks had ik het gevoel dat we samen
muziek aan het maken waren. Het vol
gende seizoen, als ik vijfentwintig jaar in
het vak zit, ga ik weer met iemand op
pad. Het is de slagwerker Edward B.
Wahr, die in Hauser Orkater speelt".
Pop
Ernst Jansz en Boudewijn de Groot zijn
hem ook tot steun bij het maken van
zijn nummers. Ze leveren soms onge
zouten kritiek en Bram is daar alleen
maar blij mee. „Ik vraag er ook om, om
dat 't het uiteindelijke resultaat ten goe
de komt. Ik ken veel collega's die zich
met jaknikkers omringen. Ze kunnen
niet tegen kritiek. Als die gefundeerd is,
kan ik er wat mee. Hetzelfde geldt voor
recensies. Soms lees je dingen waarvan
ik denk: wat moet ik daar nu in gods
naam mee?".
Ernst Jansz (ex-Doe Maar, ex-CCC In
corporated) en Boudewijn de Groot zijn
groot geworden in het popwereldje; ook
Bram heeft zich in de jaren tachtig via
De Toekomst en De Neefjes een tijdlang
met pop beziggehouden. Hij wil er niets
meer mee te maken hebben. „Niet naar
elkaar luisteren, elkaar wegspelen, dat
ben ik vaak tegengekomen, daar gruw ik
van. Er is ook veel haat en nijd in die
kringen. Toen ik laatst in België was
hadden Thé Lau en Tröckener Kecks de
grootste bonje over de vraag wie het
eerst tijdens een concert zou spelen. Ter
wijl dat de grootste vrienden zijn
Action
Aan het eind van de jaren tachtig dook
hij ineens op als spelletjesleider van het
Veronica-televisieprogramma 'Action'.
Een move, die menigeen de wenkbrau
wen deed fronsen en bij z'n oude mak
ker Freek een spottende reactie ontlokte.
„Ik wens me niet tot één kunstje te be
perken. Toen het idee voor 'Action' ge
boren werd, zat ik vol leuke, originele
ideeën over de aanpak van het program
ma. Ik wilde bekende Nederlanders din
gen laten doen, die ze nog nooit gedaan
hebben, artiesten live laten zingen, zelf
vocaal actief zijn. Door de angst van de
programmamakers bleef het meeste in
goedbedoelde pogingen steken. Zij heb
ben de touwtjes in handen, je bent in fei
te een zetbaas. Willem Ruis was de laat
ste die z'n shows naar z'n hand kon zet
ten, het is mij niet gelukt. Ik heb bij
voorbeeld twintig keer gevraagd of ik
een lied in 'Action' mocht zingen; het is
er niet één keer van gekomen".
„De kater was groot. Ik dacht dat var
kentje wel even te kunnen wassen; het
draaide uit op een fikse teleurstelling.
Het zal mede een gevolg zijn van een
naiëve opstelling. Ik ben zo'n type, dat
met een T-shirt en zomerschoenen hart
je winter in de auto stapt, er van uit
gaande dat er niets gebeurt. Een keer
gaat dat natuurlijk fout en word je ge
straft voor zo'n houding".
Golfoorlog
'Action' is al lang passé, de schijnwer
pers zijn nu gericht op 'Vriend en Vij
and'. Op 15 januari, bij het uitbreken
van de Golfoorlog overwoog hij even te
stoppen, belde enkele collega-artiesten of
zij er ook zo over dachten, maar werd
door z'n vriendin Shireen Strooker snel
van dat idee afgeholpen. „Als je nu op
houdt met spelen, moet je daar nu gaan
vechten", zei ze tegen hem.
Als Neerlands Hoop nog had bestaan,
waren ze volgens hem zeker op de Golf
oorlog ingegaan. Het bevreemdt hem dat
cabaratiers er niet op inspelen. Hij kan
er ook niet achterkomen wat ze stem
men. „Als je geen grappen meer maakt
over dingen die op dit moment spelen,
is een samenleving dood. Ik kan me nog
herinneren dat Freek tien minuten lang
naar de tv staarde, zich beklagend dat
hij telkens hetzelfde beeld van een trein
te zien kreeg. Dat was dus tijdens een
van de kapingen".
Bram Vermeulen
praat en zingt in
gewoon
Nederlands,
zonder al te veel
opsmuk. Dat
spreekt mensen
aan".
FOTO: PR
„Ik heb het idee dat het fatsoen lang
zaam terugkomt. Voorbeeld: als je het
over de drank hebt, dan hoor je al gauw
'oh's' en 'oeh's' in de zaal. Ook voel ik
steeds duidelijker een christelijke atmos
feer om me heen. Hoe het ook zij, we
bevinden ons al een jaar of tien in een
politieke impasse. Ik weet niet waar de
samenleving mee bezig is en waar ze
naartoe gaat. Het is toch krankzinnig dat
mensen voor een stukje van twintig kilo
meter drie kwartier in de auto gaan zit
ten. En wat te denken van Saddam Hu-
sayn? Jarenlang wordt er geroepen dat er
nooit meer een tweede Hitier zal ont
staan. Wat gebeurt er? We hebben er een
gemaakt".
Freek heeft hij nog niet in het publiek
kunnen ontwaren tijdens een van zijn
voorstellingen. Als dat het geval was ge
weest zou dat hem beslist gerapporteerd
zijn. Vreemd eigenlijk, zijn de twee ge
brouilleerd? Bram schudt z'n hoofd.
„Niet dat ik weet. Hij is zo ambitieus,
zo met z'n eigen dingen bezig, misschien
dat hij de voorstelling niet kan of wil
zien. Of ik zenuwachtig zou zijn bij zijn
komst? Geen idee. Wel word ik zenuw
achtig van mensen van wie ik weet dat
ze niet eerlijk zullen reageren. In Am
sterdam hebben ze daar een handje van.
Veel collega-artiesten zitten zich tijdens
de voorstelling suf te peinzen wat ze na
afloop tegen je moeten zeggen; daar zijn
ze echt de hele voorstelling mee bezig.
Dat moet natuurlijk bij voorkeur iets
origineels zijn. Dat is in de provincie an
ders. Gewone mensen met eerlijke reac
ties".
HENK WANINGE
„Laat die Polen hier toch
gewoon seizoenarbeid ver
richten. Wat is daar nou
op tegen? Op een enkeling
na, keren ze allemaal te
rug naar hun vaderland.
De vrees dat Oosteuropea
nen zich massaal in ons
land zullen vestigen is niet
gebaseerd op feiten, maar
speelt louter in op onlust
gevoelens bij de bevol
king". De 43-jarige prof.
mr. dr. Roel Fernhout is
enkele weken geleden be
noemd tot hoogleraar Eu
ropees recht (in het bij
zonder het Europees mi
gratierecht) aan de Katho
lieke Universiteit te Nij
megen. De leerstoel wordt
gefinancierd uit het EG-
subsidieprogramma Action
Jean Monnet, een pro
gramma dat is toegespitst
op de Europese integratie.
ROEL FERNHOUT, NIEUWE HOOGLERAAR EUROPEES (MIGRATIE)RECHT
NIJMEGEN - Roel Fernhout zal zich in
de komende jaren met name bezighou
den met het Europees migratierecht, een
terrein met veel voetangels en klemmen.
Weliswaar is het proces van de Europese
eenwording de laatste jaren in een
stroomversnelling geraakt, de praktijk
van alledag laat zien dat nog een lange
weg is te gaan voordat er van een vere
nigd Europa kan worden gesproken.
Daarbij doet zich de tegenstrijdigheid
voor dat het vrije, rijke West-Europa
enerzijds blij is met het neerhalen van
het IJzeren Gordijn, terwijl datzelfde
Westen nu bang is voor een, populair ge
zegd, vloedgolf van uithongerde Oosteu
ropeanen naar de vleespotten van West-
Europa. Roel Fernhout vindt dat meten
met twee maten. „De westerse landen
hebben jarenlang geijverd voor open
grenzen, een vrij verkeer tussen het
Westen en het Oostblok. In dat verband
werd gewezen op de rechten van de
mens. En nu het zover is, wordt er al
weer gesproken over het sluiten van de
grenzen. Maar nu uit tegenovergestelde
richting. Dat kan natuurlijk niet. We
kunnen het ons niet permitteren maatre
gelen te nemen die regelrecht in strijd
zijn met datgene waar we zo voor heb
ben geijverd".
Overigens is prof. Fernhout niet bang
voor een massale vlucht uit economi
sche en/of politieke overwegingën uit
Oost-Europa. Het gedrag van de Polen
spreekt in dit verband boekdelen. Ze ko
men en gaan, net zoals de seizoenarbei
ders uit het begin van deze eeuw.
Moderne variant
In 'De Oogst' van de Vlaamse schrijver
Stijn Streuvels is de seizoenarbeider de
hoofdpersoon. In lange rijen trokken de
arbeiders uit België en Zuid-Nederland
in het begin van deze eeuw met de knap
zak op de rug in lange rijen naar Frank
rijk om daar de graanoogst binnen te ha
len. In een korte periode probeerden ze
zoveel mogelijk geld te verdienen, zodat
het achtergebleven gezin de winter door
kon komen. De Polen vormen daarop
een moderne variant.
„In ons land kennen we helemaal geen
Roel Fernhout: „In een Europa zonder binnengrenzen wordt de hele boel niet op zijn
kop gezet". FOTO: PERS UNIE
seizoenarbeid meer. Voor de Polen is
het echter een springlevend begrip. Ze
werken een paar maanden in de bollen
of bij een glastuinder; daarna gaan ze
weer terug naar huis. En net als toen ne
men ze genoegen met weinig comfort.
Ze stellen nauwelijks eisen. Ze slapen in
een schuur of in de auto en proberen zo
veel mogelijk uren te maken. Ik vind dat
je die arbeid moet legaliseren, dan ben je
van alle problemen af'.
Waarom reageert de overheid zo panie
kerig op de komst van die Poolse arbei
ders. Er worden acties opgezet om ze op
te sporen en uit ons land te zetten.
Fernhout: „Het valt buiten het normale
patroon. De ambtenaren kunnen het
niet in statistieken onderbrengen en het
Centraal Planbureau kan de gevolgen
niet tot drie cijfers achter de komma
doorrekenen. Met andere woorden: de
overheid heeft er geen greep op. Het is
ongrijpbaar".
„Wanneer je het echter objectief bekijkt.
is het alleen maar toe te juichen. De
tuinder is blij en de Polen zijn gelukkig.
En laten we eerlijk zijn: het is irreëel te
veronderstellen dat we zelf die tijdelijke
vacatures kunnen vervullen. Experimen
ten hebben vorig jaar geleerd dat dat
niet lukt. Kortom: we moeten die Poolse
seizoenarbeiders gewoon toelaten en
voor lief nemen dat ze wat buiten onze
strak geregelde maatschappij vallen".
Vrij
verkeer
Voor de andere Oosteuropese landen ligt
het wat gecompliceerder, maar Roel
Fernhout, naast zijn baan aan de univer
siteit tevens voorzitter van Amnesty In
ternational Nederland, gelooft er niets
van dat de Russen, Tsjechen, Hongaren,
Bulgaren en Roemenen massaal de wijk
naar West-Europa zullen nemen.
„Tussen de meeste landen in Europa be
staat er nu vrij verkeer. Maar dat houdt
niet in dat iedereen zich in, ik noem
maar wat, Nederland of Duitsland kan
vestigen. Daar heb je een visum voor
nodig. En dan moet je weer aan een aan
tal voorwaarden voldoen, zoals een
baan. Daar komt bij dat de economische
motieven om een land te verlaten wor
den overschat. Er moet nogal wat gebeu
ren wil een doorsnee-burger huis en
haard verlaten om elders een toekomst
op te bouwen. Dat doe je niet zomaar.
Dan moet er echt wel wat aan de hand
zijn".
Fernhout houdt wat de Sovjetunie be
treft wel een slag om dé arm. „Er ligt nu
een wetsontwerp op de plank om het de
Sovjet-burgers mogelijk te maken vrij te
reizen. Zolang de Sovjetunie één geheel
blijft, is er geen aanleiding om bang te
zijn voor een massale emigratie. Wan
neer er onverhoopt een burgeroorlog uit
breekt ontstaat een nieuwe situatie. In
dat geval zou er sprake kunnen zijn van
vluchtelingen, die opgevangen moeten
worden".
De kersverse hoogleraar ziet veel meer
heil in een soort Marshall-plan in com
binatie met uitwisselingsprogramma's
over en weer. In dit verband zou hij het
toejuichen als landen als Tsjechoslowa-
kije en Hongarije uitzicht krijgen op een
lidmaatschap van de EG.
„Dat kan niet van de ene op de andere
dag, dat snap ik ook wel, maar je moet
dat perspectief wel bieden. Daar gaat een
stimulerende werking van uit. We
moeten op dat punt niet te bekrompen
zijn".
In dit verband herinnert hij aan de vrees
voor een massale emigratie die bestond
toen Spanje en Portugal lid werden van
de EG. „Daar is niets van uitgekomen.
Integendeel zelfs. Er is eerder sprake van
een trek naar zuidelijke landen dan om
gekeerd. Maar het gaat in alle gevallen
om kleine aantallen. Verreweg de meeste
mensen blijven in hun eigen land wo
nen. En dat zal in de toekomst niet veel
anders worden".
Het Europa '92 zal, voorspelt Roel Fern
hout, ook niet zulke verstrekkende ge
volgen hebben als nu wel wordt veron
dersteld. „Natuurlijk, handelsbelemme
ringen zullen in een Europa zonder bin
nengrenzen worden weggenomen. Daar
moet je als bedrijfsleven op inspelen.
Maar ik geloof er niks van dat straks de
hele boel op zijn kop wordt gezet en dat
mensen kris-kras door Europa gaan wo
nen en werken. Het zal allemaal wat ge
makkelijker worden, maar er zal in de
praktijk niet veel veranderen".
Lange weg
Komt er nog een Verenigd Europa, een
Federatie van Staten, in navolging van
de Verenigde Staten.
„Er is nog een lange weg te gaan, maar
stap voor stap zullen we daar uiteinde
lijk wel uitkomen. De landen zullen daar
naar toe moeten groeien. De afzonderlij
ke landen zullen bereid moeten zijn om
bevoegdheden af te staan, zodat er bij
voorbeeld langzaam maar zeker een ge
meenschappelijk buitenlands en defen
siebeleid ontstaat".
„Maar dat is een kwestie van jaren en
niet van maanden zoals in de euforie na
het afbreken van de Muur wel werd ge
dacht. Maar we hoeven niet te wanho
pen. Hoe lang heeft het niet geduurd
voordat de Verenigde Staten in de huidi
ge vorm ontstonden? Het is een kwestie
van tijd, ook voor Europa".
KEES VAN OOSTEN
BRAM VERMEULEN VERRAST MET
'VRIEND VIJAND'
ZATERDAG 9 MAART 1991 PAGINA 29
£eidóc Sou/unit1
