finale
Het
familiefilmpje
van
Fratncis Coppola
SrE
/.Sr |i
SST
1
'4L
grr
'£eicUc SouAcwit'
d
THE GODFATHER III
ZATERDAG 9 MAART 1991
„The biggest home movie ever
made", noemde regisseur Francis
Coppola zijn Godfather-cyclus
schertsend. Het grootste 'familie
filmpje' ooit gemaakt. En het duur
ste.
Het laatste deel van de cyclus, bijna
twintig jaar na de originele Godfather
gemaakt kostte bij benadering 55
miljoen dollar. Al zijn er onofficiële
schattingen die het houden op ergens
tussen de 65 en de 100 miljoen. De eer
ste twee Godfather-films brachten we
reldwijd samen 800 miljoen dollar op, in
een tijd dat de bioscoopkaartjes heel wat
goedkoper waren dan ze nu'zijn. 'The
Godfather' is de 'saga' van de Italiaans-
Amerikaanse familie Corleone, het ver
haal van de maffia. Maar met 'The God-
father III' is het steeds duidelijker ook
het familieverhaal van de Coppola's ge
worden. Francis Coppola aan het roer,
vader Carmine Coppola voor de mu
ziek, zuster Talia Shire in een van de be
langrijke vrouwenrollen, dochter Sofia
Coppola debuterend als de dochter van
Don Michael Corleone. Talia Shire-Cop-
pola in een interview: „Wanneer je nu
p de films terugkijkt, geloof ik dat het
Godfather-verhaal doordrenkt is van de
historie van onze eigen Italiaans-Ameri
kaanse familie".
Er is iets merkwaardigs gebeurd met de
Godfather-cyclus. De mogelijkheid van
een nummer III in de reeks mag dan
deels het gevolg zijn van oplichtende
dollartekens in de ogen van de produ
cers van Paramount Pictures, een ver
volg zoals Hollywood er vele in huis
heeft is het niet. 'Nightmare on Elm
Street'-zoveel, 'Police Academy'- en zelfs
Rocky'-dito, vallen in een andere cate
gorie. Dat is puur geld maken met een
succesformule.
De cyclus van Coppola, gebaseerd op de
gegevens van schrijver Mario Puzo,
heeft een aantal kwaliteiten die het ver-
volg-syndroom te boven gaan. Zoals het
verhaal over de Corleone-familie een
mengsel is van melodrama en Ameri
kaanse mythologie, werd de film zélf in
middels deel van die mythologie. De
door de filmstudio's gehate Marlon
Brando maakte zijn oer-Corleone zo le
vensgroot dat hij het pad uittekende
voor Robert de Niro (de jonge Vito Cor
leone in 'Godfather II') en Al Pacino, de
zestig jaar oud geworaen zoon in 'God-
father III'.
In de recente filmkomedie 'The Fresh
man' kon Brando zichzelf en zijn Corle-
one-creatie zelfs ongestraft herhalen en
parodiëren. Hij is tot de vaste huishou
ding gaan behoren van het fabeltjesland
dat Hollywood heet. Net zoals al die le
den van de Corleone-familie over die
bijna twintig jaar tijds heen in leven zijn
gebleven alsof ze ook wérkelijk bestaan
hebben. Ze horen bij de legendes in de
filmblikken van Hollywood. Ze zullen
nog generaties lang opgediept, herver-
toond, besproken en geanalyseerd wor
den.
Dat is in de eerste plaats de verdienste
van regisseur Francis (vroeger voorzien
van de middelnaam Ford) Coppola. Een
regisseur wiens leven lijkt verstrengeld
met 'The Godfather'. Ook al heeft hij
een aantal bij na-briljante films en een
serie commerciële flops op een ander
filmfront gemaakt ('Apocalypse Now',
'The Conversation', 'The Cotton club',
'One from the Heart'). Francis Coppola,
afwisselend beschouwd als visionaire
zonderling of als een door en door ver
wende filmpuber.
Angst
Wie nog eens de mappen met krante
knipsels over 'The Godfather' doorkijkt,'
de interviews leest en de documentaire
'Inside the Godfather' bekijkt, ontkomt
niet aan het gevoel dat de film alleen
dank zij Coppola bestaat. Natuurlijk,
film is een merkwaardig samenspel van
diverse talenten die allemaal het uitein
delijke filmbeeld bepalen. Van creativi
teit en geld, van botsende ego's en bot
sende beurzen, van omstandigheden
(nummer drie biedt daar een aantal sail
lante voorbeelden van, maar daarover
straks). Toch kun je je niet aan de in
druk onttrekken dat het de doordrijverij
van Coppola is geweest die uiteindelijk
Ook Al Pacino (links) is, als zoon Michael Corleone, weer present in The Godfather III. En dan te bedenken dat
regisseur Coppola voor de eerste Godfather de grootste moeite had om de toen nog onbekende Pacino in zijn film te
krijgen.
hebben: Michael Corleone, oud gewor
den, die nadenkt over een leven dat hij
niet wilde. Die een maffia-taak op zich
heeft genomen die hij rigoureus heeft
uitgevoerd. Puzo mag er mee 'naar huis'
om het vorm te geven.
Dan de manier waarop Coppola met z'n
acteurs werkt: hij praat ze door de scè
nes heen. Hij kent zijn karakters, hij
kent de figuren of ze zijn familie zijn.
'Godfather' Pacino verliest een zoon;
Coppola heeft zijn zoon Gio verloren
toen die (22 jaar oud) tijdens een boot
vaart (hij was samen met de zoon van
Ryan O'Neal) verongelukte. Een van de
zoons van Don Michael Corleone wil
een rechtenstudie opgeven om zanger te
worden. Coppola's jongste zoon Roman
wilde ook in de muziek, al heeft hij in
middels voor film gekozen. Coppola op
de set in de Romeinse studio Cinecittè
voor een scène waarin Corleone junior
zijn eerste aria (in 'Cavalleria Rustica-
na') ten beste mag geven: „Je zingt voor
je familie. En je hóudt van ze. Daar zit
je vader". En opeens vallen film en wer
kelijkheid, gespeeld of niet, bij regisseur
Coppola samen: „Daar zit je vader. En
hij is over zijn budget, hij is net bank
roet verklaard". De jonge acteur Franc
d'Ambrosio roept terug: „Francis, hoor
ik daar een parallel?".
Banco ambrosiano
Het derde - en waarschijnlijk definitief
laatste - deel van de 'Godfather-saga' is
niet het beste. In het scenario worden
een hoop zaken bij elkaar geveegd zon
der dat ze heldere plotlijnen worden: De
dood (moord?) van Johannes Paulus I
die 33 dagen paus was, de financiële
wandel van de Vaticaanse bank (Banco
Ambrosiano), verbindingen met de P5-
loge en de maffia, zelfs een firma ge
naamd Immobiliana duikt op (verwij
zing naar de onduidelijke filmmiljoenen
van hejjffinanciers-duo Paretti-Fiorini).
Er staan te weinig Echte Karakters te
genover die oude Don (Al Pacino met
veel grijs door een streuvelige haardos
en met verbitterde trekken). Je mist Ro
bert Duvall als Tom Hagen, de 'consi-
gliere' (raadsman) van de Corleones, in
wiens persoon 'The Godfather'-films
zo'n mooie karikatuur van 'corporate
America' werden. Duvall is gevraagd
voor de rol. Maar de topacteur wilde nu
óók wel eens geld zien voor zijn werk.
Duvall vraagt op z'n minst de helft van
wat Pacino verdient (en dat is vijf mil
joen dollar). Paramount wil dat met uit
geven, gaat wel hoger dan het oorspron
kelijke bod, maar Duvall wil niet meer
misschien heeft hij ook geen zin meer in
een bijrol. Hagen wordt uit het script ge
schreven. In de film is hij gestorven, al
blijft zijn naam een rol spelen via een
filmzoon die priester is in het Vaticaan.
Als 'consigliere' krijgt de Don nu de
gladde, grijze en onopvallende acteur
George Hamilton toebedeeld.
Naar 'Gpdfather III' kijken is niet zo
maar een 'filmpje pikken'. Of je wilt of
niet, je k^jkt terug naar het verleden van
de sage. \taar de mythe's die Coppola
creëerde. En je ziet weer die voor hem
tekende details: de slotafrekening die
plaatsvindt tijdens de* uitvoering van de
Siciliaanse opera 'Cavalleria Rusticana'
(ook geen toevalüge keus). Zoals hij in
'The Cotton Club' een tapdans-scène
met een gigantische hoeveelheid mitrail
leurkogels 'mengde'. Of zoals hij de
doop in de eerste 'Godfather' liet samen
gaan met een maffia-afrekening. Het is
theater, film, Grand Opera, emotie, me
lodrama.
Je kijkt naar de details die Coppola's bit
tere geweld anders maken dan het drie-
stuiversgeweld van pak weg welke regis
seur: de steeds sterker wordende gelui
den van auto's en een snerpende metro-
trein die de allereerste moord van Mi
chael Corleone in een Italiaans restau
rantje adembenemend maken. De om
hoog waaiende hotelgordijnen tijdens
een afrekening op een hotelbalkon in
Havana in 'The Godfather II' die zo'n
scène visueel tékenen. 'The Godfather
III' zit vol parallellen. Met die eerste
twee films. Met de actualiteit. Met Cop
pola zélf. Een film over banden en keu
zes die een mens zijn leven lang niet
meer loslaten. Inderdaad: „The biggest
home movie ever made".
BERT JANSMA
De derde film over de Corleone-familie is ook het familieverhaal van de Coppola's geworden. Er doen nog al wat familieleden van regisseur Francis Coppola mee.
Zoals zijn zuster Talia Shire, hier in een scène met Don Altobello (Eli Wallach). FOTO'S: PR
de kwaliteit van de eerste twee delen ge
garandeerd heeft.
De rechten van Mario Puzo's originele
boek werden door de producenten ge
kocht nog vóór dat een enorme bestsel
ler zou worden. Francis Coppola werd
gevraagd op een moment dat hij nog
nauwelijks naam had. Coppola: „Terwijl
ik bezig was met filmen en het boek een
enorme hit werd, voelde ik de angst
groeien. Ze vroegen zich af of ik wel de
juiste man was voor dit karwei. Ze wa
ren absoluut niet gelukkig met de klas
sieke manier van filmen waarvoor ik ge
kozen had". Hij had moeilijkheden en
hij zou ze houden. Ze vormen een vaste
kern voor elke Coppola-produktie: over
het budget gaan, een eigenzinnige cas
ting, geldverslindende beslissingen (in
'Godfather III' laat hij 1100 anjers van
het Italiaanse vasteland naar Sicilië
brengen; hij gebruikt er vijftig), een
script dat elke dag verandert.
Schoensmeer
Coppola's keus voor Marlon Brando
stond aan het begin van de moeilijkhe
den. Brando gold als een gigant, maar
vooral als een lastpak, 'gif op het doek',
meer geïnteresseerd in het wel en wee
van de Amerikaanse Indiaan dan in een
filmrol. „Alleen als-ie zelf geld mee
brengt, krijgt hij die rol misschien",
brieste een Paramount-producer. Coppo
la moest Brando omzichtig benaderen.
Een 'screentest' kun je een acteur van
dat kaliber eigenlijk niet meer vragen,
maar Coppola haa filmmateriaal nodig
om z'n producenten te overtuigen. Cop
pola verleidde de ster onder het mom
van een 'make-up-test'. Brando hapte.
Werd zelf zo creatief dat hij tijdens dat
eerste proeffilmpje de visuele kant van
zijn Don Corleone al zo goed als vastleg
de. Hij deed schoensmeer in z'n haar,
propte Kleenex-zakdoekjes in z'n wan
gen, zette een hese keel op. Het behoort
inmiddels tot de filmhistorie.
Robert de Niro over zijn rol van de jon
ge Don in 'The Godfather II': „Voor
Marlon Brando hadden ze tijdens het fil
men een soort prothese gemaakt die hij
in plaats van die Kleenex in z'n wang
zakken kon doen. Ik heb gevraagd of ze
voor mij een kleinere prothese konden
maken, om op hem te lijken". Coppola's
keuze voor De Niro was een goedmaker-
tje voor het afvallen van diezelfde acteur
tijdens de 'screentests' voor 'The Godfa
ther I'. De Niro werd gevraagd voor de
rol van Sonny, de driftige zoon van de
Don. De Niro, met z'n lange haar toen
in een staartje vanonder een ordinair
gangsterhoedje, zette een schurk neer
met een grote S. Van een intensiteit die
hij kortgeleden zou herhalen in Scorse
se's 'Goodfellas'.
Coppola: „Het type dat hij daar liet zien,
was zó misdadig, zó'n supergangster dat
ik er niet mee aan kon komen". Coppola
voelde heel goed dat een maffia-film,
hoe misdadig de achtergrond dan ook,
ruimte moet houden voor 'sympathie',
voor identificatie door het publiek.
Maar hij hield De Niro in het achter
hoofd voor later.
Nepotisme
Zelfs de rol van Al Pacino, als zoon Mi
chael Corleone die z'n rechtenstudie laat
schieten voor het maffia-imperium van
pa, leverde moeilijkheden op. Pacino
was nog onbekend, de studio wilde hem
niet. „Probeer andere acteurs", werd
Coppola voortdurend voorgehouden.
Coppola deed het: testte James Caan in
de rol, Martin Sheen. De studio riep nog
meer mamen: waarom Ryan O'Neal
niet? Of Robert Redford? Maar Coppola
bleef tests van Pacino tussen die van de
andere proefspelende acteurs monteren.
Hij móest en zou hém krijgen. Hij kreeg
hem.
Maar Pacino herinnert zich nog goed
hóe. „Ik voelde tijdens het filmen dat ik
niet gewenst was door de producers.
Wanneer ik speelde werd er gegiecheld.
Zo van: o, die zien we straks verdwijnen
voor een ander. Pas toen ik die scène
met de moord op Sollozo had gespeeld,
werd ik geaccepteerd. Ze zagen opeens
dat ik ook een 'killer' kon zijn". Het was
die typerende eigenwijsheid van Coppo
la die scheve en zelfs verbijsterde gezich
ten veroorzaakte tijdens de opnames
van Godfather III. Actrice Winonah Ry
der zou de dochter van de oude Michael
Corleone spelen. Maar Coppola krijgt
opeens een telefoontje van haar dokter:
„Ze is uitgeput, staat op instorten, ze
kan die rol niet doen". Coppola neemt
direct een beslissing die inslaat als een
bom. Hij vraagt zijn dochter Sofia, net
als de hele Coppola-familie in Italië voor
de film, om de rol over te nemen.
Sofia heeft geen enkele acteerervaring,
en mag meteen het diepe in met de ver
tolking van een smeulende, maar niet
losbarstende liefde voor Andy Garcia,
nieuwkomer in de maffia-familie. Pro
ducenten grijpen in wanhoop naar het
hoofd, Coppola moet met acteurs apart
om ze gerust te stellen. Maar blijft bij
zijn beslissing. „Dit is geen nepotisme",
verdedigt hij zich. „Ik geef haar geen ca
deautje. Zij doet mij' een gunst". Helaas
blijft in het eindresultaat merkbaar dat
de achttienjarige Sofia als actrice niet op
kan tegen haar medespelers. Saillant de
tail, dat bijdraagt aan het idee van 'The
Godfather' als 'home movie': Sofia Cop
pola is in de eerste 'Godfather' de baby
van Michael Corleone, tijdens wier doop
haar vader een bloedige afrekening met
zijn tegenstanders laat uitvoeren.
Bankroet
Er is jarenlang sprake van een 'Godfa
ther III' voor het zover is. Paramount
wil. Zeurt Coppola z'n hoofd dol. Cop
pola zegt dat hij niet wil, maar denkt in
tussen na. Hij is als Michael Corleone in
de filmcyclus zelf. Michael is uit nood,
om de familie te redden, het maffia-mi
lieu binnengestapt en zal er niet meer
van loskomen. Ook in deel III niet, on
danks het feit dat hij eindelijk een 'legi
tiem zakenman' is geworden en via een
enorme schenking aan de katholieke
kerk respectabiliteit en zieleheil wil ver
zekeren.
Coppola: „Ik maakte een film over een
maffia-familie destijds. Ik weet dat de
maffia uit gangsters bestaat, beesten. Ik
wilde een familie schilderen die beslist
niet tot de ergsten behoorde, maar ik
wist niet dat die familie mij zo zou an
nexeren".
Er speelt nog iets anders mee. Coppola,
die miljoenen verdiende met een aantal
films (zijn eigen schatting uit '81: zeven
miljoen voor 'The Godfather I', drie tot
vier miljoen voor nummer twee, drie tot
vier miljoen als producer van 'American
Graffiti' en een paar miljoen voor 'Apo
calypse Now') investeerde dat geld,
kocht een grote wijngaard in Napa Val
ley, zette zijn eigen Zoetrope Filmstudio
op, en leende voor een aantal eigen films
die daarna ('One from the Heart') com
merciële flops bleken.
„Ik ben rijk, al ben ik niet zo rijk als
George Lucas", zei hij in '81. „Ik heb al
leen een probleem: ik heb geen liquide
middelen". Hij stapelde lening op lening
en toen een jaar geleden een van z'n
geldschieters opeens zeven miljoen terug
wilde hebben en een rechtszaak begon,
moest Coppola zich bankroet laten ver
klaren om z'n privébezittingen te red
den. Hij had in geldnood al de eerste
film aangenomen die niet door hemzelf
was opgezet, 'Peggy Sue got married'.
Het idee van een derde Godfather-film
werd steeds aantrekkelijker. En al zat hij
in financiële nood, hij kon eisen stellen.
Want Paramount wilde hem. Volgens de
Amerikaanse vakpers kreeg hij vijf mil
joen dollar voor de film, plus straks vijf
tien procent van de opbrengst. En com
plete artistieke vrijheid. Om in maffia
termen te blijven: „Paramount made
him an offer he couldn't refuse".
Zoon verloren
Wat ook de motieven van Coppola zijn
geweest, het blijft fascinerend hoe hij
werkt. De documentaire 'Inside The
Godfather' licht een tipje op van de slui
er. Coppola pratend met Mario Puzo
(co-scenarist) over scènes: Coppola
praat, verzint dialogen, legt verbale mo
gelijkheden neer, maar maakt vooral
duidelijk welke emotie hij erachter wil
