finale
Zonder
prikkel
draad
tussen
heden
en
verleden
Dichtbouwen
'WEG VAN DE SNELWEG' REIST NAAR KLOPPEND HART VAN DUITSLAND
Monsters
„Mijn foto's
verraden
of ik dol ben
op die
streek"
Onbewaakt
PIET PONS TREKT ALS ONTDEKKINGSREIZIGER DOOR EUROPA
nieuwsgierigheid
Eigen gezicht
B£eidóc0owuvnt*
ZATERDAG 2 MAART 1991
Twee jaar geleden studeer
de een meisje in Tilburg af
op het televisieprogramma
'Weg van de Snelweg'.
Hetzelfde jaar kreeg Piet
Pons, de geestelijke vader
van het toeristisch magazi
ne, uit handen van de
Oostenrijkse ambassadeur
een onderscheiding waar
mee het land de positieve
aandacht die zij de afgelo
pen jaren ontving nog eens
wilde benadrukken. Het
zijn twee voorbeelden die
aantonen dat de NCRV-
serie, die op 8 maart aan
zijn achtste seizoen begint,
is uitgegroeid tot een insti
tuut op het Nederlandse
televisiescherm. Het is een
prachtig plaatjesboek dat
vooral wil benadrukken
dat de reis naar het vakan-
tiedoel net zo interessant
kan zijn als het einddoel
zelf. 'Reis verstandig en
stap eens even weg van de
snelweg', zegt de NCRV.
Wie dat advies opvolgt, zal
ondervinden dat hij veelal
een nog leukere tijd heeft
dan de vakantiefolder aan
geeft. Om de proef op de
som te nemen, stoppen we
in het Duitse Fichtelge-
bergte en volgen we routes
naar het voormalige Oost-
Duitsland en Tsjechoslo-
wakije.
BAD ALEXANDERSBAD - Dank
zij een stroomversnelling in de po
litiek klopt het 'hart van Duitsland'
weer volop. Want sinds in novem
ber vorig jaar, het prikkeldraad tus
sen West- en Oost-Duitsland defi
nitief verdween, wordt de al
eeuwen sluimerende schoonheid
van een toeristisch uiterst aantrek
kelijk gebied als het Fichtelgeberg-
te, in het zuiden van Duitsland,
opnieuw blootgelegd.
Het NCRV-programma 'Weg van de
Snelweg' nam er een kijkje en conclu
deert in de eerste aflevering van de nieu
we, zesdelige reeks door middel van zijn
beelden dat wie van een veelzijdige va
kantie houdt Beieren niet mag over
slaan. Het gebied waar eindredacteur
Piet Pons een kijkje neemt, is het vroe
gere drielandenpunt. Het ligt tegen de
Tsjechische en voormalige Oostduitse
grens aan en herbergt niet alleen een
aantal schitterende musea, maar ook een
indrukwekkende basiliek.
Dit glorieuze bouwwerk in Waldsassen
bezit behalve de grootste krypte van
Duitsland (ooit gebruikt als aardappel
kelder) ook de grootste verzameling re-
HILVERSUM - „Met suggesties
heb ik geen probleem, maar je
moet je als samensteller van 'Weg
van de Snelweg' soms een beetje
hard en zeker onafhankelijk opstel
len. Als je uit zieligheid ingaat op
wat de VVV's aandragen, dan wor
den de programma's een zooitje.
Hun vak is zeuren, mijn beroep is
selecteren en onze overeenkomst is
dat we Europa in al zijn facetten
willen blootleggen voor een zo
groot mogelijke groep mensen",
zegt eindredacteur Piet Pons, die
nu alweer acht seizoenen als een
soort ontdekkingsreiziger rond
trekt.
„Ik wil niet arrogant overkomen, maar
voor ik naar het uitgekozen gebied reis,
heb ik mijn huiswerk gedaan. Als een
spons heb ik de informatie uit reisgid
sen, brochures en andere boekjes opge
zogen. Ter plekke luister en kijk ik goed,
want overal pik je wel wat op. Zo zijn
we voor het volgend seizoen bezig met
het Bodenmeer en krijg ik bij toeval een
blaadje in handen waarin het enige be
zemmuseum ter wereld staat beschre
ven. Nou ja, dan ben ik natuurlijk leip
als ik dat links zou laten liggen. Maar als
we gaan filmen ligt de keuze als een rij
dominostenen vast en is ook het ritme
van de film bepaald. Waar je naar zoekt
is afwisseling. Je moet geen drie kastelen
achter elkaar laten zien. Wat je toont
zijn details, maar je probeert met de
beelden tegelijkertijd ook de geest van
een gebied te vangen, de sfeer over te
.brengen. Zo ontstaat het ritme van een
programma, niet alleen in beelden, maar
ook in dramatiek. Als je een typerend
marktpleintje hebt gehad waar boeren-
vrouwtjes hun produkten verkopen, dan
moet je die kleinschaligheid doorbreken
met iets groots zoals een ruïne of grens-
kasteel. Voor de muziek geldt hetzelfde.
Weemoed en vrolijkheid moeten elkaar
afwisselen. Zo krijg je een wat vreemd
kronkelende route die mensen afwisse
ling biedt en die uit de cultuur, de na
tuur en de volksgewoonten voortkomt".
„En voor wie geïnteresseerd is geraakt,
hebben we naast de televisie-uitzending,
ook nog het 'Weg van de Snelweg'-boek-
je, waar veel meer informatie in staat
dan we in de uitzending kwijt kunnen.
likwieên, die in brokaat gekleed, de alta
ren vullen. De bijbehorende bibliotheek
kent een markante geschiedenis. Zo
bood hij in de negentiende eeuw onder
dak aan een katoenfabrikant, maar
wordt hij nu weer gevuld met zestien
honderd boeken, die ondanks een leef
tijd van eeuwen nog goed leesbaar zijn.
Interessanter dan die boeken is de aan
kleding. De fresco's in het plafond en de
beeldhouwwerken die het balkon onder
steunen, zorgen voor heel veel kijkple
zier. Houtsnijder Karl Stilp toont zich
een groot kunstenaar, die op detaillisti
sche wijze zaken als hoogmoed en ijdel-
heid in zijn beelden verpakte.
Wie de Duitse glorie van het stoomtijd
perk wil beleven, kan terecht in het
Dampflokomotiv Museum in Neuen-
markt waar de rood-zwarte 'monsters'
staan te pronken en wie de omvangrijk
ste muziekinstrumentencollectie van
Europa wil aanschouwen, moet even in
Markneukirchen, het voormalige 'Hof
des Paulus SchlöBchens' binnenstappen.
Het museum werd in 1883 opgericht
door organist en muziekleraar Paul Api-
an-Bennewitz en biedt onder meer on-
Op televisie vind ik dat het beeld zijn
werk moet doen. Zo'n programma moet
je niet dichtbouwen met gesproken
woord. Eerlijk gezegd is de uitzending
een smaakmaker. Wie kijkt, denkt hope
lijk: wat is er toch veel moois in Europa
te vinden, laat ik zelf eens een kijkje
gaan nemen. Maar na vijfentwintig mi
nuten is het programma wegen dan
is er het boekje dat de individuele reizi
ger op een nuchtere, simpele manier al
lerlei aardige informatie verstrekt".
„Bij het kiezen van de routes houden we
elk jaar weer rekening met de toeristen-
stroom. We kiezen de landen die bij Ne
derlanders favoriet zijn. Daarom hebben
we in de geschiedenis van het program
ma bijvoorbeeld al twaalf routes in
Frankrijk gehad, wat ik niet erg vind
omdat ik echt dol ben op dat land, en
slechts vijf in Engeland. In deze serie ko
men we ook een keer in Spanje. We be
kijken El Maestrazgo, echt een absoluut
onbekende streek, maar zó mooi. Ik heb
zelfs geen lijstje VVV's, want die zijn er
niet. Als je wat wilt weten, ga je naar de
dorpspastoor of het tabakswinkeltje.
Vrouwen maken er nog altijd gebruik
van de wasplaatsen, waar ze met van die
rare, grote stukken zeep, die ik mij nog
uit de oorlog herinner, staan te wassen.
Spanje is de laatste jaren economisch ge
derdak aan een viool die in Siberische
gevangenschap van luciferhoutjes werd
gemaakt.
Wie een rondleiding wil, moet naar de
heer Küns vragen, een man met een bij
na briljant gevoel voor humor. Hoewel
ver in de vijftig is hij nog dagelijks in de
ban van de lieiae en niet alleen de liefde
voor zijn vak. Door de eeuwen heen
speelde deze genegenheid een grote rol
bij het vervaardigen en bespelen van in
strumenten. Soms ligt dat er duimendik
bovenop zoals bij de viola d'amore uit
1790, een veertiensnarige vioolachtig in
strument, andere keren is het vooral de
klank die deze uitstraling accentueert.
Neem het verschil tussen een trompet en
een tuba bijvoorbeeld. „Een trompet is
een machtsinstrument, werd geboren om
een bevel te geven en wordt bespeeld
door stoere mannen. Een tuba klinkt
veel liefdevoller, hoewel ik vrouwen niet
zou aanraden het instrument te bespe
len. Die kunnen beter kiezen voor de
harp", laat hij tijdens de rondleiding we
ten.
Binnen verblijven is interessant, vooral
als het slecht weer is, maar buiten is net
zoveel, zo niet meer te beleven. Het
woeste landschap met zijn (verwaarloos
de) bossen is een paradijs voor wande
laars en blijkt bovendien een prachtige
camouflage-mantel te zijn voor de stin
kende fabrieken, waarvan ze er in het
voormalige communistische landsdeel te
veel hebben. Maar die dikke bebossing
heeft ook bijgedragen aan een enorme le
gendevorming. Wie van gruwelverhalen
houdt, kan zijn hart ophalen.
Architectonisch bruist de vergane glorie
van de Oostduitse steden op het net
vlies. De kapitale panden bieden een
trieste aanblik met hun verveloze kozij
nen en van kalk ontdane gevels. Wat
eens schitterende woonkolossen waren,
waarin de enorme rijkdom van de bo
dem tot uiting kwam, zijn nu vervallen
klompen steen. Het socialisme heeft zijn
sporen achtergelaten
Opvallend is de rust in de Oostduitse
steden, waar. Trabantjes het straatbeeld
bepalen. Van een overbevolking aan au
to's is geen sprake en in die zee van rust
is het voor de nieuwsgierige toerist goed
toeven. Wat snel duidelijk wordt, is dat
de mensen er minder vrolijk ogen dan
even over de grens in Tsjechoslowakije,
waar eenzelfde armoede het straatbeeld
bepaalt.
Dat het juist nu interessant is om naar
het Fichtelgebergte en zijn omgeving af
te reizen, heeft ook met het vallen van
de 'Muur' te maken. De vergane glorie
van het 'machtige' socialistische rijk
staat nog kaarsrecht overeind, maar nu
onbewaakt. Dat betekent onder meer dat
de automobilist bij een voormalige
wachttoren kan stoppen en zich even
een grenswachter kan voelen wanneer
hij het ijzeren trapje beklimt. Wie te
lang wacht zal straks die resten van het
socialisme niet meer aantreffen, want er
wordt hard gewerkt aan het uitwissen
van dit besmeurde verleden.
Hoewel de versperringen zijn verdwe
nen, het niemandsland tussen West en
Oost weer mag ademen zonder de drei
ging van een pistool in zijn nek, is de
overgang tussen beide Duitslanden bijna
letterlijk voelbaar. De Oostduitse levens
stijl staat namelijk niet alleen in de ge
zichten van zijn burgers, maar ook in de
aarde gegroefd. Zo voelt de automobilist
blindelings wanneer hij het voormalige
Oost-Duitsland binnenrijdt. Goede
schokbrekers zijn absoluut noodzakelijk,
want het wegdek bestaat vooral uit grote
gaten.
In Tsjechoslowakije, waar eenzelfde ar
moede zichtbaar is, lopen de mensen er
toch levenslustiger bij. Het lijkt alsof het
keurslijf van een politieke stroming min
der indruk heeft gemaakt. Voor automo
bilisten zijn de tweebaanswegen, die aan
beide zijden worden gemarkeerd door
rijen bomen, typerend. Bovendien is het
een verademing dat het wegdek zoveel
beter is dan in het voormalige Oost-
Duitsland.
Wie de grenso vers teek maakt, moet in
Tsjechoslowakije op zoek naar de kuur
oorden. Het gebied is rijk aan bronnen,
dus lang zoeken is niet nodig. En het is
een heel aparte ervaring om de vaak
pompeuze gebouwen binnen te stappen.
In het plaatsje Marienbad betekent het
betreden van het paviljoen Kreuzbrun-
nen een cultuurschok van honderd jaar.
De Jugendstil van de buitenkant is bin
nen vervangen door een uiterst moderne
inrichting. Daarbij wordt de wand ge
vuld met porseleinen kannetjes in aller
lei maten. Het water, dat je krijgt aange
reikt door een vrouw in een witte jas,
smaakt enigszins zuur maar heeft tegelij
kertijd een vreemde tinteling. Wie zijn
heildronk hééft weggeslikt, kan genieten
van de prachtige parken die het stadje
rijk is. Daarbij kan de wandelaar in een
immer aangename temperatuur - het
stadje is omsloten door bergen - terug
stappen in de tijd, want er wordt alles
aan gedaan om de negentiende-eeuwse
sfeer vast te houden.
l\ W~
Trabantjes bepalen het straatbeeld in de Oostduitse steden.
zien enorm vooruitgegaan, de dorpjes
zien er ook schoon en goed onderhou
den uit, maar dat gezamenlijk de was
doen is gebleven, hoewel ze thuis een
wasmachine hebben staan. Ze vinden
die wasplaatsen gewoon gezelliger, kun
nen ze lekker met de buurvrouw klet
sen".
„Zo'n gebied fascineert mij mateloos en
dan denk ik soms: ik zou wel eens alles
kwijt willen wat ik weetmisschien
moet ik eens een boekje schrijven. Niets
ten nadele van het programma of het
reisboekje hoor. We hebben bewust voor
deze opzet gekozen, maar er zijn nu een
maal gebieden waar ik meer plezier heb
dan elders. Mijn foto's verraden of ik
dol ben op zo'n streek. Ze zijn gewoon
beter. Vaak ga ik terug. Je geniet zoveel
meer als je de druk mist van het noteren
of een gebouw tegen de avond moet
worden gefilmd omdat het licht dan zo
veel mooier is, of juist niet".
„De lust voor het reizen is geboren uit
pure nieuwsgierigheid. Je staat op een
berg en wilt weten wat er achter de vol
gende berg is te vinden. Bovendien ben
ik vreselijk geïnteresseerd in de Europe
se cultuur en die is weer voor een groot
deel gevormd door het christendom. In
de eerste eeuw heeft heel Europa in een
godsgruwelijke angst geleefd, omdat ie
dereen dacht dat het jaar duizend het
einde van de wereld zou inluiden. Maar
er gebeurde niets. Eenmaal wakker ge
worden uit die angstroes, gingen de
mensen uit blijdschap prachtige kerken
neerzetten. Elk vergezicht, of dat nu in
Denemarken of in Spanje is, heeft wel
een toren die naar de hemel wijst. Het
was de heelmeester in alle ellende van
honger en ongeneeslijke ziekten: hoe rot
je het hier ook hebt, daarboven komt
het goed
„Geschiedenis boeit mij en daarbij hou
ik van talen. Ik wil niet opscheppen,
maar ik spreek ze ook en dan wordt het
extra leuk omdat je snel in gesprek raakt
met mensen. En pratend leef je toch an
ders dan met je mond dicht. Je legt snel
ler contact en dan wordt het al snel aar
dig. Ik vind mensen ontzettend boeiend.
Mijn heilige uurtje is de zaterdagmiddag.
Dan ga ik eerst naar de markt om bloe
men te kopen. Ik ben gek op bloemen,
mijn huis moet altijd vol staan. Boven
dien heb ik een draaiorgelmanie en dat
instrument staat altijd tussen drie en
vier in de Kerkstraat in Hilversum.
Nou, en als ik dan op het bankje voor
fotohandel Strikkeboom kan gaan zitten,
dan ben ik diep gelukkig, want dan zie
ik mensen. Wat mij boeit in de Europese
geschiedenis zijn de verbanden. Ik heb
zes jaar voor de klas gestaan en vond ge
schiedenis altijd het leukste vak om te
geven. Waar ik een gruwelijke hekel aan
had was het praten over de 'jongelui'; hij
kan het wel, maar wil niet'. Vreselijk.
Dan vind ik televisie plezieriger. Het is
alleen heel hard werken. Ik doe het nu
negenentwintig jaar, dus ik heb de pio
nierstijd meegemaakt. Dat waren echt
tropenjaren".
„Wat ik ook aardig vind aan 'Weg van
de Snelweg' is dat elke aflevering een ei
gen gezicht heeft. Dat is te danken aan
de regisseurs, die de afleveringen ieder
hun eigen handtekening meegeven.
Neem Niek Heizenberg. Die is in zijn
manier van praten en eten een barok-
achtig mens en dat zie je af aan zijn pro-
dukties. Hij gaat het Bodenmeer regisse
ren want dan zwemt hij, dan is hij dol
gelukkig. René Eijbersen stuur je naar
Spanje. Dat is in denken en doen echt
een Zuideuropeaan. Wat ik jammer
vind, is dat we niet wat meer tijd heb
ben om het programma op te nemen.
Maar ja, in televisieland liggen de vette
jaren achter ons. We moeten het nu
doen met een beperkt budget. Hierdoor
is het aantal draaidagen meestal beperkt
tot een stuk of zes. Tempo levert soms
goede dingen op, maar ook even zoveel
slechte. De verfijning die je bijvoorbeeld
bij de BBC wel ziet, missen we, want
daarvoor hebben we veelal net geen tijd.
Maar misschien komt daar in de toe
komst weer verandering in. De serie zit
sinds kort in het documentaire-pakket
van de NOB-verkoopafdeling. Het enige
probleem is dat we ons in de loop van vc
de jaren op een nogal naïeve manier n;
hebben laten leiden door het uitzenduur
per seizoen. Door die verschillende plek
ken op de avond zijn ook de lengtes van
de afleveringen verschillend, variërend
van vijfentwintig tot vijftig minuten.
Dat is de dood in de pot voor verkoop.
Toch is de serie uiterst geschikt voor de
internationale markt. Het enige wat deVe
Duitsers bijvoorbeeld hoeven te doen, is^
de tekst opnieuw inspreken. Eerlijk ge-^
zegd ben ik heel benieuwd of er interna-T
tionaal belangstelling bestaat. Ik ben na-x
melijk ijdel genoeg om het leuk te vin
den als de reeks straks op de BBC is teL
zien". t
HANS PIËTT
