Magnum:
de camera
als wapen
Zwembus: droom
of toekomst?
nalë
CcidócSouocuit
EXPOSITIE OVER
FOTOAGENTSCHAP IN
STEDELIJK MUSEUM
HILVERSUM - Het lijkt een rijke-
lui's wens: een lekker verwarmd
zwembad voor de deur. Een goed
onderhouden bad, waarin kinderen
zwemles krijgen, ouderen de stram
me leden strekken en iedereen voor
z'n plezier eens een duik kan ne
men.
Als het aan de Hilversummer J. Hop
man ligt, gaat die wens voor iedereen in
vervulling. Hij heeft een zwembus ont
worpen die op bestelling door de straten
rijdt. De eerste aanzet voor het project is
inmiddels gerealiseerd. Voor het onder
houd en het parkeren van de zwembus-
sen is in Hilversum een immense hal
verrezen. Het wachten is nu op gemeen
ten of andere geldschieters die ook wat
in mobiel»* zwemparadijzen zien.
De 53-jarige Hopman is goed thuis in
zwembaden. Jarenlang was hij sportbe-
drijfsleider annex badmeester, het laatst
in De Hommel in Utrecht. Van dichtbij
zag hij dat veel zwembaden met exploi
tatietekorten kregen te kampen en dat
diverse gemeenten de bouw of verbouw
van een zwembad van jaar tot jaar uit
stelden.
Hopman: „Dat gaat me aan het hart. We
leven in een welvarend, waterrijk land,
maar er zijn veel gemeenten waar je niet
kunt zwemmen. Ouders die hun kinde
ren zwemles willen geven, moeten van
hot naar her rijden. Er zijn duizenden
ouderen die al jarenlang niet meer heb
ben gezwommen omdat het zwembad te
ver weg is. Zo kwam ik op het idee om
een zwembus te bouwen. Er zijn biblio
theekbussen, SRV-wagens en rijdende
postkantoren. Waarom zou je dan ook
niet een zwembus door de straten en
wijken laten rijden of voor de deur van
het bejaardentehuis en scholen parke
ren?".
Volgens Hopman is een zwembus voor
veel gemeenten het bekende ei van Co
lumbus: „Een zwembad is vaak politiek
niet meer haalbaar, want het is geen vet
te hap. Elk jaar moeten er kapitalen wor
den bijgelegd. Zelfs de meest luxe zwem
paradijzen zitten in de rode cijfers. Met
een particulier rijdend zwembad kan een
gemeente dus fors bezuinigen. Zo'n
zwembus gaat namelijk ook naar andere
plaatsen, heel gericht naar doelgroepen
die behoefte aan een zwembad hebben.
De gemeente loopt geen enkel risico
meer. Als eigenaar van het bedrijf ben ik
degene die eventuele verliezen moet in
casseren. Ik ben daar overigens niet
bang voor, want ik heb al zoveel positie
ve reacties uit omliggende plaatsen ge
hoord, dat we al welarie bussen zouden
kunnen laten rijden".
Heel secuur
Hopman is voor zijn plannen heel se
cuur te werk gegaan. Samen met het
constructiebedrijf Brasco uit Utrecht
heeft hij een 19 meter lange bus ontwor
pen. Daarin komt een baacontainer van
12 bij 2,5 meter, die van ondiep oploopt
tot 1.60 meter. Vanwege de geringe leng
te wordt het bad voorzien van een me
chanische tegenstroom, zodat zelfs geoe
fende zwemmers niet zonder moeite de
overkant van het bad kunnen halen.
Verder komen er in de bus kleedcabines,
douches, toiletten en alle verwarmings-
en zuiveringsapparatuur die voor een
modern zwembad nodig zijn.
Het bad wordt gevuld met 35.000 liter
water. Het totale gewicht (60 ton) van de
bus wordt gedragen door 24 speciaal ge
construeerde wielen en de wagen wordt
verder voorzien van vier draaibare as
sen. Hopman heeft diverse instanties het
unieke ontwerp laten zien. Ook Rijkswa
terstaat keurde het bijzondere ontwerp
goed. Maar de overheid bleek niet
scheutig bij het verlenen van de aange
vraagde subsidie.
De zwembus is dan ook niet goedkoop.
Elke bus kost ongeveer een miljoen gul
den, net zoveel als een gewoon lesbad.
Daarnaast moeten er meer kosten wor
den gemaakt, zoals onder meer aan we
genbelasting (bijzonder hoog tarief),
brandstof en slijtage van de dure ban
den. Mensen zullen voor een zwembus
dus ook iets meer moeten betalen dan
voor andere kleine zwembaden.
Hopman: „Ik denk niet dat het een be
zwaar is. Vergeet niet dat het zwembad
naar de mensen toekomt. Je huis wordt
net zoiets als een driesterrenhotel, je
kunt zo in je badjas naar het zwembad
lopen. Voor zwemles hoeven moeders
niet meer kilometers te rijden en zich
halve middagen te vervelen in benauw
de kleedkamers. Voor feestjes of condi
tietraining komt de bus ook voor de
deur. En het water is lekker warm, rond
R ZATERDAG 16 FEBRUARI 1991 PAGINA|
oorlog voor de bevolking werden belang
rijker gevonden dan het krijgsgeweld
zelf. De fotografen van Magnum wen
sten bovendien niet meer gebonden te
zijn aan actualiteitseisen van de journa
listiek. Het bureau begon met reportages
die soms vele jaren in beslag namen. Zo
was George Rodger tijdens de oprich
tingsbijeenkomst van Magnum niet eens
zelf aanwezig. Hij was bezig met een
twee jaar durende fotoreportage in Afri
ka, waarbij hij het continent talloze ma
len doorkruiste. De foto's die hij maakte
gaven een tot dan toe onbekend beeld
van donker Afrika. Hij kreeg toegang tot
stammen die nog nooit een blanke had
den gezien en fotografeerde hun ceremo
nies en rituelen. Andere fotografen van
het agentschap togen naar Azië, Zuid-
Amenka, China en Rusland. Hun foto's
werkten vaak als 'eye-openers', en on
derscheidden zich daarnaast door hun
kwaliteit: compositieen beeldscherpte.
Mede door de tijd die de fotografen
zichzelf gunden kon daaraan veel meer
aandacht worden besteed.
Televisie
De opkomst van de televisie, die al die
verre werelddelen en brandhaarden vaak
rechtstreeks in beeld bracht, heeft de rol
van Magnum slechts zijdelings kunnen
aantasten. De fotografen van het agent
schap, op dit moment zijn het er 36, ble
ven doen waar ze het best in waren: het
maken van reportages. De aard van die
reportages is wel veranderd: het lijkt als
of de laatste jaren de betrokkenheid, een
van de kenmerken van Magnum-foto
grafen, nog groter is geworden. Was de
eerste jaren de rol van de fotograaf niet
meer dan een signalerende, in de jaren
zeventig werd de Magnum-camera meer
een wapen tegen onrecht, oorlog en on
gelijkheid. De Amerikaan Bruce David
son maakte een reportage over de bewo
ners van een van de armste straten van
New York, East 100th Street. Het werk,
waar de armoe van afstraalt, maar waar
op de mensen met een opvallende waar
digheid de wereld inkijken, werd niet
opgenomen in tijdschriften, maar ten
toongesteld in het museum waar het al
lemaal begon voor Magnum, het Mu
seum of Modern Art in New York. An
der voorbeeld van die 'sociale' fotografie
vormde Philipp Griffith-Jones' boek
'Vietnam Inc.' uit 1971, waarin de gru
welijke beelden werden voorzien van ui
termate sarcastische teksten. En recent
zijn de foto's van Sebastiao Salgado,
door velen gezien als de beste Magnum
fotograaf van dit moment, van goudzoe
kers die als slaven worden behandeld in
de binnenlanden van Brazilië, eveneens
te zien als een aanklacht.
de 35 graden, net zoals de mensen het
zelf willen. Voor dat alles zullen de men
sen best vijf piek per keer overhebben".
Toch zijn de meningen over de zwem
bus verdeeld. Er zijn er die Hopmans
plan geniaal en dé ontdekking van de
toekomst noemen. Anderen zijn er veel
moeilijker van te overtuigen dat de
zwembus een succes zal worden. De Hil
versummer neemt de reacties laconiek
op: „In eerste instantie wees iedereen
naar zijn hoofd: welke gek komt er nu
op het idee om een zwembus te gaan
bouwen? Het rijk en de gemeenten hiel
den de boot af en gaven me te kennen
dat ik eerst maar eens een hal moest
bouwen waarin de zwembaden gepar
keerd konden worden. Dat is in het
Gooi een dure grap, want de grondprij
zen zijn hier hoog. Maar ik sta helemaal
achter het plan, ik weet dat het heel goed
haalbaar is en ik wilde per se in deze
omgeving blijven. Dus heb ik mijn start
kapitaal in de grond gestoken en de ban
ken hebben de rest gefinancieerd".
Drempelvrees
Inmiddels is de hal gerealiseerd. Het
enorme, drie verdiepingen hoge pand is
groot genoeg voor drie zwembussen en
is voorzien van gigantische watertanks,
zuiveringsapparatuur en zonnepanelen.
Een aantal gemeenten en bejaardente
huizen in de buurt heeft laten weten dat
de zwembus welkom is. Ook in Fries
land en Zeeland is er belangstelling voor
AMSTERDAM - In 1947 troffen
een aantal fotografen elkaar in het
restaurant van het Museum of Mo
dern Art in New York. Doel van
de bijeenkomst was dé oprichting
van een onafhankelijk fotopersbu
reau, dat zelf zijn opdrachtgevers
uitkoos, zelf bepaalde wat gefoto
grafeerd werd, en zélf de rechten
behield over de aan redacties gele
verde foto's.
Magnum, zoals het fotoagentschap werd
gedoopt, kwam voor een deel voort uit
onvrede over de behandeling die foto's
ondergingen op de diverse redacties. In
de jaren voorafgaand aan de oprichting,
een tijd van crises en oorlogen, was
overduidelijk gebleken dat ook de foto
grafie misbruikt kon worden. In de jaren
dertig en veertig bleken de door fascisti
sche organisaties gecontroleerde media
met verfijnde propagandamechanismen
vrijwel elke foto naar hun hand te kun
nen zetten. Het in eigen hand houden
van copyrights en negatieven en een
diepgaande bezinning op opdrachtgevers
kon een herhaling daarvan voorkomen,
zo meenden de zeven fotografen vlak na
de oorlog. Ze konden immers een veto
uitspreken over publikatie in hen poli
tiek onwelgevallige kranten en tijdschrif
ten.
Het was een stellingname die alleen in
genomen kon worden door fotografen
die zich door hun kwaliteit al hadden
onderscheiden van anderen. Mensen die
wisten dat er aan hun stijl van werken
en foto's behoefte bestond. De zeven be
hoorden tot de top van de reportagefoto
grafen: hun werk was eerder vooral ge
publiceerd door gezaghebbende bladen
als Vu en Life, en toonde in het nog niet
door de televisie gedomineerde tijdperk
voor velen het beeld van een geteisterde
wereld. Robert Capa, een van die foto
grafen die in '47 Magnum oprichtte,
schokte in 1936 de wereld met zijn foto
van een door een kogel getroffen en val
lende soldaat in de Spaanse burgeroor
log. Met één foto legde hij de wreedheid
en onwerkelijkheid van een oorlog vast.
Capa, bij alle brandhaarden in de wereld
actief, was ook de man die de verove
ring door de Amerikanen van het eiland
je Iwo Jima vastlegde: een historische
scène van soldaten die op een heuvel
dir
Het karakter van de reportages \;da1
Magnum mag daarmee iets verand^,
zijn, minder krachtig is het niet gew
den. Dat beeld wordt nog eens bevestLje
door de overzichtstentoonstelling lou(
momenteel te zien is van werk van Mijan
num in het Stedelijk Museum in Ai§yj
sterdam. De door het Centre NatioL^
de la Photographie in Parijs en 7-p^
American Federation of Arts samen|vai
stelde, en door het Stedelijk iets aan|jnz
paste expositie toont zo'n tweehond{yn
foto's. De eerste daarvan zijn bekend:i
foto's van Capa en Rodger, gemaakt zo
het Europa van voor, tijdens en vlakka(
de Tweede Wereldoorlog. Historis<!on.
beelden, die, zoals het Stedelijk Musetj^
dat uitdrukt, „behoren tot ons collect sc].
ve historische geheugen": foto's van Ln
geallieerde landing op Normandiê, v_ei
de Spaanse burgeroorlog, de bevrijdi|cj
van de mensen in de concentratiekaivo
pen. Daarna komt ook steeds meer «we
bekend, of al vergeten werk naar vornu
van reportages over de hele wereld,
Nederland (watersnoodramp) aan tjac
En daarna is er aandacht voor de repU
tages als van Bruce Davidson en GLe]
fith-Jones, misschien des te krachtii§y
omdat ze een vorm van ellende tonLj,
die ook nu nog geldt: armoe, onrechf
Een bij de expositie verkrijgbare fold
gaat in het kort in op de totstandkomt e
van Magnum. Hripsimé Visser, consj^g
vator fotografie van het Stedelijk, het va
het daarin over een 'nieuwe ethiek', d st(
zichtbaar is in het werk van de MiWJ
num-fotografen. Jammer alleen dat da^a
niet wat verder op wordt ingegaa
Speelde die ethiek bij de oprichting ej^e
belangrijke rol, of was het alleen m^jgj
dat streven naar vrijheid en onafhanl(mi
lijkheid van redacties en opdrachtj ne
vers? Wat behelsde die ethiek? Het tje
toch aardig te weten of die ooit erganc
werd vastgelegd of 'gewoon' is gegroei
Net als het leuk zou zijn geweest de B^j
zoeker duidelijk te maken waarom H^ uj
ri Cartier-Bressons tekst TInstant döjq
sif ('het beslissende moment') uit 19Lj
nog steeds wordt beschouwd als refers
tiekader voor talloze fotografen.
De expositie zelf kan de toets der kritil
ruimschoots doorstaan, al is het, a
danks de beperking die het Stedelj
heeft aangebracht, toch wat veel. I
werking van een foto kan, geïsoleerd,
termate krachtig zijn. Hang je tien foto
naast elkaar, dan wordt die kracht to|
minder. Het is helaas de prijs die H
taald moet worden voor een overziet
sexpositie met zulk prachtig werk als d
van Magnum. -i
KOOS VAN WEI
Stedelijk Museum Amsterdam, Paui
Potterstraat 13. '40 jaar. Fotografen vj
Magnum'. Tot en met 31 maart.
Z
jc
a
de bus, evenals in België, Denemarka Z(
Frankrijk en zelfs in Saudi-Arabië.
Maar met de gemeente Hilversum he<
Hopman de zaak nog niet rond kunni
krijgen. „Iets nieuws geeft nu eenma f"
drempelvrees. Nu de wieg voor j is
zwembussen er staat, lijkt Hilversum I Q
willen afhaken. Ze willen vastigheid I
zeggen: toon eerst maar eens aan dat I
aan een zwembus behoefte is. Maar hl e]
kan ik nou hard maken dat er een man s,
voor is, als niemand weet wat ei n
zwembus is? Ik kan niets anders lat! v
zien dan een maquette, want nergens Z(
de wereld bestaat er zoiets. De behoef
moet dus gewoon in de praktijk wordj js,
aangetoond". e,
Wel heeft de Hilversummer een pal b
duizend enquête-formulieren laten drul g,
ken. Het is de bedoeling dat gezinn! S1
daarop aangeven of zij van de zwembl S(
gebruik zouden maken. De formuliert j,
zouden op de scholen in de omgevii u
worden verspreid. Maar dit is geweigel q
omdat scholen zich verre houden vi v
commerciële activiteiten. d
„Het zit me dus niet mee", lacht Ho| d
man. „Maar ik ben niet bang dat hl v
project wordt afgeblazen. Als de ovfl
heid het uiteindelijk toch niet aandud -ï
dan ga ik met het bedrijfsleven in zee. I J
heb al een aantal sponsors gevonden I
het is ook mogelijk de bus als rijdend fl j-
clamebord te gebruiken. De zwembl t]
komt er. Koste wat het kost. Al moet i z
onderste steen boven komen!". tl
HELMA VAN DEN BER( f
Robert Capa: 'De bevrijding van Parijs, 25 augustus 1944'.
een Amerikaanse vlag omhoogduwen,
later zelfs vormgegeven in een beeld dat
een van de oorlogsbegraafplaatsen van
Amerikaanse soldaten siert.
Tij mee
De zeven fotografen, naast Capa de
Fransman Henn Cartier-Bresson, David
Seymour, George Rodger, William en
Rita Vandivert en Maria Eisner, konden
met Magnum in feite gewoon verder
gaan waar ze als individueel fotograaf, al
of niet in vaste dienst, waren gebleven.
En, het moet gezegd worden, ze hadden
het tij mee. In het naoorlogse Europa en
Amerika heerste een gigantische 'beeld-
honger'. De mensen hadden na jaren
van eenzijdige en beperkte voorlichting
grote behoefte aan beelden van een we
reld waarin ze jarenlang geen toegang
hadden gehad. Voor bladen als Life, Pic
ture Post, de Berliner Illustrierter Zei-
tung en, in Nederland, de Katholieke Il
lustratie, bestond een enorme belangstel
ling.
Magnum voorzag in die behoefte, juist
door zich te onderscheiden van wat de
'reguliere' fotopersbureaus brachten aan
pure nieuwsfoto's. Fotografen van Mag
num beperkten zich niet tot de actuele
gebeurtenissen, maar doken meer in ach
tergrondreportages. De gevolgen van een
Gilles Peress:
'Demonstratie voor
ayatollah
Shariat-Madarri.
Iran 1980'.
FOTO'S: MAGNUM
