„Als Irak ons aanvalt is
NAVO verplicht te helpen
„Ziekte van de ernst"
slaat weer om zich heen
AMBASSADEUR TURKIJE REKENT OP BONDGENOOTSCHAP
r
GOLFOORLOGCcidAcSouiontzaterdag 26 januari 1991 paoOI
Komt de NAVO in oorlog met Irak? De vraag is niet
theoretisch meer, sedert vanaf een Turkse vliegbasis
bombardementsvluchten worden uitgevoerd op Iraakse
doelen en Nederlandse Patriot-squadrons diezelfde
luchthaven verdedigen. De Turkse ambassadeur in Ne
derland, Bilgin Unan, laat er geen misverstand over be
staan: als zijn land wordt aangevallen zijn alle NAVO-
lidstaten verplicht te hulp te schieten. Niet alleen omdat
Turkije volwaardig NAVO-lid is, maar ook om de „Eu- 1% T A M 7M V 1 l J
ropese hoeksteen in de islamitische wereld" niet verlo- m m-
ren te laten gaan.
DEN HAAG Voor cie
deur van de Turkse resi
dentie staat een mobiele
ME-post van waaruit het
pand permanent in de ga
ten wordt gehouden. De
Golfcrisis brengt spannin
gen met zich mee en zeke
re risico's, waaraan am
bassadeur Bilgin Unan
wordt herinnerd op elk
moment dat hij uit het
raam kijkt. Goedlachs en
opgeruimd is hij niettemin
gebleven.
Met een kop Turkse koffie
vrijwel permanent in de lin
kerhand en af ei\ toe prikkend
in 'home made' appelgebak be
nadrukt hij voortdurend dat
wij de zaken toch vooral niet
te donker in moeten zien. „Zet
die bandrecorder nou maar uit
en laat ons over aangenamer
zaken spreken", dringt hij
meerdere malen aan, onder
wijl diplomatiek grinnikend.
Of Irak na de oorlog uiteen zal
vallen en welke gevolgen de
oorlog kan hebben voor fun
damentalistische stromingen
in het Midden-Oosten; dat zijn
allemaal zaken waarover een
ambassadeur moeilijk kan
spreken. Maar als de rol die
Turkije zélf in het Golfconflict
speelt ter sprake komt, blijkt
hij opmerkelijk openhartig.
Unan draait er niet omheen:
vanaf de vliegbasis In^irlik
worden inderdaad al enige tijd
aanvalsvluchten op Iraakse
doelen uitgevoerd. En inder
daad: één en ander betekent
dat er een risico is voor een
Iraakse tegenaanval. De am
bassadeur, zorgvuldig formule
rend: „We zijn nog niet aange
vallen en zolang we niet wor
den aangevallen zullen we ook
niet terugslaan. Zeker niet in
een grondoffensief. Laten we
hopen dat het ook niet zal ge
beuren, want eerlijk gezegd
kan ik niet inzien welk mili
tair of politiek belang Irak
kan hebben bij een aanval op
Turkije".
Geen provocatie
De Iraakse regering be
schouwt de geallieerde vluch
ten vanaf Ingirlik intussen als
een daad van agressie.
„Nee, nee, wij provoceren nie
mand!", protesteert de ambas
sadeur. „U moet goed begrij
pen dat Turkije zélf niet ge
welddadig optreedt. We han
delen volledig binnen het ka
der van de resoluties van de
Veiligheidsraad. We hebben
ook beslist geen kwade bedoe-
DEN HAAG Enkele
dagen geleden werd be
kend dat België Mexico is
binnengevallen. Men had
zich vergist in de Golf. De
oorlog was nog maar en
kele uren oud, of ook de
eerste grappen rond het
thema Golf, Husayn en
oorlog waren geboren.
Ondertussen besloten om
roepen geen geweldsfilms
meer uit te zenden „uit
overwegingen van piëteit"
en wordt het zuiden des
lands zelfs deels het car
naval onthouden. Een on
gepaste verkenning van
een dubbele moraal.
Een Israëlische soldaat is door
een Arabier met een bajonet
aan een boom gespiest. Een
makker vraagt hem vol deel
neming: „Doet het pijn, Sam?",
waarop deze antwoordt: „Nee,
alleen als ik lach".
Worden met deze grap de
grenzen van het betamelijke
overschreden? Grote kans dat
velen, met de Iraakse raket-
aanvallen aan het adres van
Israël nog vers in het geheu
gen, hartgrondig „ja" zullen
zeggen. Toch is het uitgere
kend een joodse mop van vele
jaren terug, hoe actueel en
wrang hij nog aLtijd moge zijn.
Iemand die met zekerheid
„nee" zou antwoorden, is drs.
H. van Praag. In 1967 schreef
hij zijn boek „Humor, het ge
heime wapen van de democra
tie", uitgegeven door de Arbei
derspers. Er is geen cultuur
kwaal erger dan „de ziekte
van de ernst", betoogt Van
Praag. Humor is volgens hem
dan ook „de uitdrukking van
de diepgewortelde overtuiging
dat alle wereldlijke macht be
trekkelijk is". Een wapen dus
tegen dictators en fanatici, die
volgens Van Praag „de gave
om te lachen missen", en wier
„tierische ernst even gevaar
lijk is als de H-bom".
Schwarzkopf
Voor de jongste grappen over
de „zeven-kruiden kracht"
van generaal Schwarzkopf en
over Amerikaanse bedrijven
die zouden adverteren met de
slogan „Uw bommentapijt
wordt gratis gelegd" hoeft
men zich dus niet eens te scha
men, zo blijkt. Integendeel.
„Het stimuleren van de humor
bij onszelf en anderen is een
zaak van vitale importantie",
schreef Van Praag. Soldateske
volkeren, zoals de Assyriërs en
de Romeinen, hadden immers
weinig gevoel voor humor.
Dat komt, aldus Van Praag,
„omdat pathos de grootste vij
and van humor is". De des
kundige noemt het dan ook
geen toeval dat volkeren met
een democratisch verleden, de
Chinezen en de Grieken, meer
gevoel voor humor hebben.
„Zolang er mensen en volke
ren zijn die lachen kunnen, is
de wereld nog niet verloren",
stelt Van Praag. Hoezeer dat
geldt voor oorlogssituaties,
toont hij aan met voorbeelden
uit het verleden. Zo vierde de
Amsterdamse humor hoogtij in
de eerste oorlogsjaren, waarin
uiteraard Hitier het moest ont
gelden. De dictator zou zich
volgens de verhalen in elk
land dat hij aandeed op erena
men mogen verheugen. In Ja
pan heette hij Foetsie-moet-ie,
in China Hang-Kreng-Hang,
in Rusland Sla-rot-die-mof en
in Portugal Loop-es-de-zee-in.
De varianten op Saddam Hu
sayn laten, althans voor zover
bekend, nog even op zich
wachten. Of het zou de vraag
moeten zijn in wat voor auto
hij rijdt, waarop het enige juis
te, doch flauwe antwoord
luidt: een Landrover. De ver
gelijking tussen Hitier en Hu
sayn is de afgelopen maanden
al vaker gemaakt. Misschien
dat de namen dan ook straffe
loos kunnen worden verruild
in deze joodse mop uit de oor
logsjaren '40-'45: Hitier be
zoekt een waarzegger, die hem
voorspelt dat hij zal sterven op
een joodse feestdag. De dicta
tor gaat naar een rabbijn om te
vragen welke de joodse feest
dagen zijn, opdat hij dan extra
voorzichtig kan zijn. „Dat
helpt niets", zegt de rabbijn,
„op welke dag u ook sterft, het
zal later een joodse feestdag
zijn".
Bevolking
De Hollanditis lijkt ten tijde
van de Golfoorlog vrijwel uit
gewoed, maar de ziekte van de
ernst tiert in deze dagen welig
in Nederland. Althans, in de
media. De bevolking verzint
in rap tempo zijn eigen grap
pen. (Al gehoord van die twee
mannen die met een bijl in de
hand een dierenwinkel be
stormden? Bleken last te heb
ben van hamsterwoede.)
Een enkele krant durft het
aan in de daartoe bestemde
linker-benedenhoek de tekst
te zetten: „Geen hamster meer
te krijgen in België", of: „Met
z'n drieën op een kamer -het
moet wel op een koopje bij
CNN". Maar verder lijkt de al
gemene opinie toch in de rich
ting van uiterste soberheid te
gaan. Over oorlog maak je
geen grappen.
Terwijl de echte oorlogsbeel
den dagelijks via CNN de
huiskamers binnentreden,
hebben zenders als Veronica
en RTL4 besloten voorlopig
„voorzichtig te zijn met het
uitzenden van krijgshandelin
gen in films". Geen 'Tour of
duty' dus meer, de serie die
handelt over de Vietnam-oor-
log. En ook geen 'Killing
Fields', die RTL4 op de eerste
oorlogsdag had geprogram
meerd. De filmbeelden over
het Rode-Khmer bewind in
Kampuchea leveren inderdaad
weinig verkwikkende indruk
ken op. Een woordvoerster
van RTL4 zegt te weten dat
deze film juist tegen oorlog ge
richt is, maar dat het toch niet
kies werd gevonden de kijker
op de eerste oorlogsdag te
trakteren op gruwelijke beel
den. Waarom ze in vredelie
vender tijden wel getoond mo
gen worden, laat ze onbeant
woord.
Veronica stopt tijdelijk met het
uitzenden van 'Drop the
deads, donkey', een Ameri
kaanse serie over een krante
redactie, waarin nogal veel ac
tuele grappen over het Mid
den-Oosten worden gemaakt.
De omroep zegt „geen mensen
te willen kwetsen en daarom
af te zien van programma's
waarin Amerika of Vietnam
een cruciale rol spelen. Hoe te
recht die angst voor kwetsen
op zichzelf is, blijkt wel uit de
affaire rond Rudi Carell, die
zich enkele iaren geleden de
woede van de Arabische we
reld op de hals haalde door
een gespeelde ayatollah Kho-
meiny te laten bekogelen met
damesslipjes. Maar de vraag
blijft natuurlijk waarom som
mige kijkers in rustiger dagen
wel gekwetst mogen worden
en waarom Vietnamgeweld
dan weer gewoon amusement
mag zijn.
BBC
De Britse radio toont zich nog
voorzichtiger. Disc-jockeys
van de BBC hebben een lijst
gekregen van pop-songs die
écht niet meer kunnen, zolang
de Golfcrisis voortduurt. Het
lijstje bevat 67 platen die de
luisteraar wellicht te veel aan
de huidige wantoestanden in
het Midden-Oosten zouden
doen denken. 'Give peace a
chance' bijvoorbeeld, en 'Ima
gine' van John Lennon. Ver
der onder meer 'Waterloo' van
Abba, 'Light my fire' van de
Doors en zelfs 'Walk like an
Egyptian' van de Bangles.
Zover is het hier niet geko
men. De dagen dat op de radio
na een vliegramp louter nog
het 'Air' van Johan Sebastian
Bach viel te beluisteren, liggen
ver achter ons. De ziekte van
de ernst beperkt zich nu tot
het voorlopig niet testen van
het luchtalarm op de eerste
maandag van de maand. De
minister van binnenlandse za
ken wil „geen gevoelens van
onrust oproepen", blijkbaar in
de overtuiging dat voorheen
ook niet gedaan te hebben.
Het carnaval moet het op som
mige plaatsen ook ontgelden.
Verenigingen vieren hun feest
nog slechts binnen de muren
van het dranklokaal of hele
maal niet meer. Optochten op
straat zouden al te gemakke
lijk het beeld opleveren van
praalwagens waarop Husayn
een Scud-raket staat te roken
of waarop zijn snor wordt af
geschoren.
En dan is er nog de reclame
wereld, die zich tot nog toe on
derscheidt door een ongebrui
kelijke terughoudendheid. Pa
gina-grote Heineken-adver-
tenties, die toch vaak origineel
op de actualiteit wisten in te
spelen, zijn nog uitgebleven.
Alleen een Amsterdams meu
belbedrijf durfde vorige week
woensdag de tekst „oorlog in
de meubel wereld" aan op de
plaatselijke kabelkrant. Het
i
geen de verhoudingen in de
branche aldaar waarschijnlijk
geen goed zal hebben geaaan.
Bevrijding
De bevrijding van de lach kan
grote waarde hebben. Dat stelt
niet alleen drs. H. van Praag,
dat was ook een van de afgelo
pen dagen te zien op de televi
sie. CNN-verslaggever Bernie
Shaw deed af en toe zelfs
schouderschokkend verslag
van de eerste bombardemen
ten op Baghdad. „Wanneer ik
nerveus ben, begin ik te la
chen", verontschuldigde hij
zich. (Over Baghdad gespro
ken: sommige grapjassen spre
ken al van „Baghaad, waar lag
dat?")
Amerikaanse soldaten in de
woestijn zongen deze week in
koor: „Oh when the Scuds, are
coming in" op de wijs van „Oh
when the Saints". Echt leuk is
dat niet, maar als we Van
Behalve voor de t\
bedenkers van moppen L
is de Golfoorlog ook een
bron van inspiratie voor B
cartoon-tekenaars.
FOTO: AP I;
Praag mogen geloven, z<ta;
een teken kunnen zijrfc i
„vertrouwen dat leed en tin
de niet het laatste woord [g
geschiedenis hebben", tw
Waar democratie heeft mlh
wijken voor een dictattc
bewind, zal de humor eenoc
gaal bestaan gaan leidenjai
Van Praag. Waar het gtie
lijk verzet het sterkst i|al
ook de anekdote de i—
doen. „De humor manifel
zich daar als een verzetst j
waaruit men de kracht tlL
genstand en hoop voor dt
komst put", aldus Van Pi
Analoog aan de vroegen
miek Buziau mogen Al
kaanse soldaten nu dus r'
als een gasfitter snuffie
langs Iraakse krijgsgevaar
lopen, om te conclud^
„Nee, het ligt niet aan de L
sen, dan moet het wel aa
leiding liggen".
Volgens Van Praag gedijd
mor vooral bij spanningejn
conflicten. Maar er moet|n
een leefbare ruimte zijn.L
hij, waarin de mens zicht,
terugtrekken. „Het wasj
onheilspellend teken als K
tijdens de bezetting ierP1
hoorde zeggen: 'Gek, je y>
helemaal geen moppen nk
Dan wist men dat de fut
was. Als de dictatuur te L
duurt, sterft in een cultuur:
orgaan van de humor af:^
bewijs dat de mensen
meer als mensen kunne®
ven. Daarom is de humoif,
indicator voor de demoa.
sche status van een volk"£
Ook cabaretier Freek de J0
put zijn inspiratie uit de r
log, getuige deze passagd
zijn conference De Opef
ring:
Maar iemand uit de massJ
die roept: Wat zing je tan
ik vond je vroeger beter
ten tijde van Vietnam" 5
„Ja", zegt de zanger som bi
„mijnheer dat is ook waarf
Vrede is goed voor de me/1
Maar slecht voor mijn ref
toire"
JEAN-PIERRE GEEfl
lingen jegens het Iraakse volk.
De Turks-Iraakse betrekkin
gen zijn altijd vriendschappe
lijk geweest en ik hoop dat dat
zo zal blijven".
Het is de vraag of de Irakezen,
die nu al tienduizend bombar
dementsvluchten over zich
heen hebben gekregen, óók
dat subtiele onderscheid kun
nen maken.
„Ik denk van wel. De hele in
ternationale gemeenschap
heeft zich tegen de invasie van
Kuwayt gekeerd, inclusief de
Arabische landen in de regio
zelf. Turkije heeft al vanaf het
eerste begin grote offers ge
bracht om de VN-embargo's
kracht bij te zetten. Alle han
del met Irak is gestopt en vrij
wel meteen na de inval in Ku
wayt hebben we de olie-pij
plijn tussen Irak en Turkije af
gesloten. Maar de embargo's
en alle diplomatieke intiatie-
ven, waaronder enkele Turk
se, hebben niets opgeleverd.
Die boodschap moet zijn over
gekomen. Hij wordt in elk ge
val volgens mij door de meeste
Turken goed begrepen. Eigen
lijk is het simpel: als Irak zich
terugtrekt uit Kuwayt is er
geen reden meer voor militair
optreden".
NAVO
Sedert Turkije een actievere
rol speelt in het Golfconflict
houdt het NAVO-bondgenoot-
schap de adem in. Krachtens
het NAVO-verdrag moet im
mers een eventuele Iraakse
aanval op Turkije beschouwd
worden als een aanval op alle
lidstaten. Een automatisme dat
dinsdagavond in de Tweede
Kamer nog door minister Van
den Broek van buitenlandse
zaken werd bevestigd. „Die so
lidariteit blijft overeind", be
zwoer hij. „Het is in dat geval
onze plicht passende maatre
gelen te nemen om de veilig
heid van Turkije te garande
ren".
Deze toezegging was voor
Unan een hele geruststelling.
„Ik ben heel blij met dit state
ment van Van den Broek",
zegt hij. „Even groot is onze
dank en waardering voor het
feit dat Nederland twee Pa
triot-squadrons heeft geleverd;
een belangrijke bijdrage aan
onze veiligheid. Wat de NAVO
betreft is ons standpunt duide
lijk. De NAVO is een defensie
ve verdragsorganisatie. Zodra
één van de lidstaten wordt
aangevallen, welke dan ook,
komen de anderen haar te
hulp. In het NAVO-verdrag
staan wat dat betreft geen uit
zonderingsbepalingen".
Is Turkije in staat zichzelf te
gen een Iraakse aanval te ver
dedigen of zal onmiddellijk om
extra steun worden gevraagd
De ambassadeur maakt met
vrije hand een wuivend ge
baar. „Natuurlijk zijn we in
staat om onszelf te verdedigen.
Toch hebben we voortdurend
militaire hulp nodig, simpel
weg omdat onze economie nog
niet sterk genoeg is om onze
NAVO-verplichtingen hele
maal zelf te dragen. Maar laat
ik herhalen: een bedreiging
van één van de NAVO-lidsta-
ten moet door ons éllen tege
moet worden getreden. Het
kan iedereen gebeuren, dus is
het belangrijk dat het bondge
nootschap in tijden van span
ning zijn waarde bewijst. Dat
is uiteindelijk in het belang
van de vrede van élle NAVO-
lidstaten. We hebben het hier
eigenlijk over niets minder
dan de bestaansgrond van de
NAVO".
Is het niet merkwaardig dat
Turkije bijna zonder reserve
de kant van de door de VS ge
leide coalitie tegen Irak kiest?
In andere islamitische landen
kijkt men met meer gemengde
gevoelens tegen de Golfoorlog
„Ik moet er op wijzen dat vrij
wel alle landen in de regio
zich achter de Veiligheids
raad-resoluties hebben ge
schaard. Verder heeft Turkije
inderdaad een belangrijke bij
drage geleverd, maar geen
geen grondtroepen naar Saudi-
arabië gestuurd. Toch heeft u
gelijk: onze visie op het con
flict wijkt niet wezenlijk af
van de Nederlandse, zo u wilt
de Amerikaanse".
Claim
Daar zal vast wat tegenover
moeten staan. Heeft Turkije
misschien een begerig oog la
ten vallen op de Iraakse grens
provincie die rijk is aan olie en
zeventig jaar geleden nog aan
Turkije toebehoorde?
Maar nee, bezweert de ambas
sadeur, Turkije wil geen enke
le territoriale claim op Irak la
ten gelden, ongeacht wat som
mige politieke waarnemers
ook mogen beweren.
Unan, beslist: „We hebben
geen claims, op niemand. We
respecteren onze grenzen en
alle overeenkomsten die zijn
gesloten. In élk scenario. Ik
kan hier niet duidelijk genoeg
over zijn. Ons grondgebied is
groot genoeg. We kunnen er
mee uit de voeten. Onze grote
zorg is juist hoe we na een oor
log veiligheid en stabiliteit
voor alle landen in de regio
kunnen garanderen".
Turkije hoopt wél dat er meer
vaart zal komen in de behan
deling van zijn verzoek om
volwaardig lid te worden van
de Europese Gemeenschap,
een aanvraag die al sedert
1987 onderin een Brusselse
lade ligt. Een direct verband
tussen de aanvraag tot toetre-'
ding tot de EG en de Golfcrisis
mag evenwel niet gelegd wor
den, meent de ambassadeur.
„Hoewel onze positie geogra
fisch heel belangrijk is, heb
ben we nooit voorwaarden ge
steld aan onze bijdragen in het
kader van de VN-resoluties.
Wat wel duidelijk is, is dat we
het levenspeil van onze bevol
king willen verbeteren. Een
doelstelling die door deze crisis
in gevaar is gekomen, want de
oorlog kost ons zo'n vier tot
zes miljard dollar per jaar. In
deze omstandigheden zou Tur
kije misschien wat aandacht
van de EG verdienen. Toetre
ding zou onze economie beslist
een impuls geven".
Vitaal belang
Opname van Turkije in de Eu
ropese gemeenschap is om nóg
een reden van vitaal belang,
vindt Bilgin Unan tenslotte.
Het zou betekenen dat de ge
meenschap er een islamitische
lidstaat bijkrijgt. Dat kan vol
gens hem niet alleen inspire
rend werken op de ontwikke
ling van andere islamitische
landen, het zou ook een be
langrijke illustratie zijn van
het feit dat een goede ver
standhouding tussen de islami
tische- en westerse wereld mo
gelijk is.
Unan: „Laat ik vooropstellen
dat het Golfconflict geen reli
gieus conflict is. Maar we
moeten erkennen dat het de
kloof tussen de islamitische en
westerse wereld kan verdie
nd.
pen. Daarom is het vaijj h
belang dat Turkije een sl bt
factor in de regio blijf
willen aantonen dat eei
mitisch land zich wel qvo1
kan ontwikkelen tot etf°ri
derne samenleving Mhn1
kerk en staat gescheide.^
Over de doelstelling \ire
Turkse regering hoeft |n
punt geen misverstand aan
staan. Wij willen de prfvri
van de westerse wereld gsn
zowel op politiek, econgd.
als sociaal terrein. Zo trb
kan Turkije een Eum:
hoeksteen in het Middetac)
ten zijn". uv,
og
Er breekt opnieuw een*
lach door op het gezicF 1
de ambassadeur. Dan z#rs
„Als ons nog relatief jon
periment een succes i
dan is het goed denkba:
er een vonk overslaat. N
is de angst in de islamic
wereld groot dat het o\
men van westerse pril
leidt tot corruptie, insta)
en verlies van de eigen i|
teit. Het is aan ons om
tonen dat dat niet het
hoeft te zijn".
PAUL KOOlj
H
ri:
;all
!t LI
Links:
Ambassadeur
Bilgin Unan: „De
Turks-Iraakse
betrekkingen zijn
altijd
vriendschappelijk
geweest en ik
hoop dat dat zo
zal blijven".
FOTO: MILAN
KONVALINKA
Rechts: Turkije is
Nederland
dankbaar voor
het ter
beschikking
stellen van
Patriot-raketten.
FOTO: ANP
