Iritö Wil Ter Beek soms het nationale 'i w a „Keiharde dogmatici heb ik nooit kunnen volgen" Politiek Partij Parlement Aanscherping wapenexportbeleid nodig BINNENLAND CeidaeSoincmt ZATERDAG 26 JANUARI 1991 PAG1' ,FC DEN HAAG Het zal waarschijnlijk niemand zijn ontgaan dat buiten land-minister Hans van den Broek eind vorige week vrijwel geheel op ei gen houtje een Neder lands Patriot-squadron heeft aangeboden aan Is raël. Hij pleegde tevoren géén overleg met zijn de fensiecollega Ter Beek, hoewel deze toch de eerst verantwoordelijke is als het gaat om militaire aan gelegenheden. Waarom gedroeg Van den Broek zich zo zonnekoning achtig? Algemeen wordt aan genomen dat hij bang was voor vertraging. „Als ik het aan Relus vertel, wil hij eerst weer overleggen met Kok en Wöltgens. Dat houdt alleen maar op", moet Van den Broek gedacht hebben. En dus stelde hij alleen premier Ruud Lubbers op de hoogte van zijn voornemen de Israëlische be volking bescherming te bieden tegen de Iraakse Scuds. Er is echter nog een mogelijk heid. De CDA-bewindsman schouwd als een natie in oor log en de situatie in de Sovjet unie met de dag dreigender wordt, verklaarde de vice-pre mier - tevens minister van fi nanciën - deze week dat er ge rust nog een miljard gulden van de defensiebegroting af kan worden gehaald. Daarmee ging Kok straal voorbij aan het feit dat Ter Beek via een brief aan het kabinet fel ver zet had aangekondigd tegen een ingreep van die omvang. Hoe heeft het zover kunnen komen met Relus? Voor een antwoord op die vraag moeten we terug naar het einde van 1989, toen Wim Kok bezig was het PvdA-smaldeel voor het kabinet samen te stellen. Van meet af aan was het zeker dat ook Relus ter Beek, die deel uitmaakte van het kleine groepje vertrouwelingen van de nieuwe PvdA-leider, een zetel in de ministersploeg zou krijgen. Maar door het aanblij ven van de CDA'er Hans van den Broek kon de man uit Coevorden niet op het door hem zo begeerde departement, Buitenlandse Zaken, worden geplaatst. Geen probleem, zei Kok. Dan gaat Relus naar Defensie. De PvdA-voorman ging er daarbij voetstoots van uit dat buiten landspecialist Ter Beek zich ook op dat terrein thuis zou voelen. Buitenlandse Zaken en Defensie zijn immers zo nauw verwant, dat de beide minis- kan ook gedacht hebben dat het helemaal niet nódig was zijn PvdA-collega te consulte ren over de Patriots. Ingewij den menen dat ook deze ge dachte door het hoofd van Van den Broek heeft gespeeld. Ter Beek vervult immers geen rol van betekenis in de coali tie. Zelfs toen het erom ging of de fregatten bij het uitbreken van oorlog wel of niet in de Golf zouden blijven, werd het besluit in feite door anderen genomen. Met die 'anderen' worden met name Wim Kok, Thijs Wölt gens en de buitenlandspecialist van de PvdA-fractie Ad Mel- kert bedoeld. Zij zouden het zijn geweest die het besluit na men dat de Partij van de Ar beid, die zich kort geleden nog zeer vereenzelvigde met de vredesbeweging, medeverant woordelijkheid zou dragen voor het voeren van een oor log. Relus ter Beek mocht in feite niet méér doen dan dat besluit uitvoeren, zeggen krin gen rond het kabinet. Dat de defensieminister in elk geval geen beslissende rol speelt in de meningsvorming binnen zijn partij, kan ook ons land kan worden be ters vaak gezamenlijk in de Tweede Kamer worden ontbo den. Kok besefte kennelijk on voldoende dat zijn partijgenoot geen enkele affiniteit had met de krijgsmacht. Ter Beek heeft bijvoorbeeld niet in militaire dienst gezeten. Aanvankelijk leek dat geen enkel probleem te zijn. De voornaamste taak van de mi nister van defensie in het ka- binet-Lubbers/Kok was im mers: bezuinigen. Ter Beek toonde zich voluit bereid deze opdracht van het kabinet uit te voeren. Op een zeker mo ment leek het er zelfs op dat Ter Beek streefde naar een halvering van de Nederlandse strijdkrachten, dit tot groot on genoegen van het militaire ap paraat en van politiek rechts. Maar zolang de ontspanning in de relatie tussen Oost en West de voorpagina's beheerste, durfde vrijwel niemand de mi nister openlijk tegen te spre ken. Na de brute bezetting van Kuwayt door Irak zagen de militairen echter hun kans schoon. Zij brachten een fluis tercampagne tegen hun be windsman op gang, die door de haviken in de fracties van CDA en VVD gretig werd overgenomen. Op die manier hoopten zij te redden wat er nog te redden viel. Het politieke offensief tegen hun hoogste baas gaf de mili tairen de moed zich ook open lijk tegen de minister te keren De kolonel Van Gurp, com mandant van de eerste Neder landse fregatten in de Perzi sche Golf, trok in De Tele graaf keihard van leer. Hij noemde het belachelijk dat de Nederlandse marine in de Golf niets van belang mocht doen zonder eerst toestemming aan Ter Beek te hebben gevraagd. „Eerst even Coevorden bel len", werd een gevleugelde uitdrukking in de krijgsmacht. Het toeval wilde dat de minis ter juist in die tijd een bezoek zou brengen aan de fregatten. Onmiddellijk na aankomst riep hij Van Gurp bij zich en verklaarde na afloop op een persconferentie dat hij de commandant 'ns flink de les had gelezen. Hoezeer de 'Jan nen' daarvan onder de indruk waren, bleek daags daarna. Als hoogste baas van de mari ne had Ter Beek ermee inge stemd dat ook hij als een echte zeeman via twee touwen van het ene naar hét andere fregat zou worden getakeld. De ma trozen namen de kans waar er een 'Operatie Theezakje' van te maken. Op en neer danste de minister aan zijn touwen boven de golven, hetgeen on vergetelijke tv-beelden ople verde. Jonassen Ook in linkse kringen mag men tegenwoordig naar de buis kijken en dat voorspelt voor Ter Beek weinig goeds. Als de voortekenen niet be driegen zal het PvdA-congres, dat volgend weekeind bijeen komt, de minister ook 'ns een flink gaan jonassen. De gewes telijk voorzitters van de PvdA buitelen momenteel over el kaar heen in de haast om te roepen dat zij grote moeite hebben met het Golf-beleid van het kabinet. Wie anders dan de minister van defensie zal hèt mikpunt van die kri tiek worden? Formeel is hij immers degene die fregatten en raketten heeft uitgezonden. Een schrobbering door zijn ei gen partij zou Ter Beeks posi tie nog aanzienlijk itioeilijke? maken. Er zijn nu zo'n kleine duizend Nederlandse militai ren in het Midden-Oosten. Ze ker onder oorlogsomstandig heden is het zaak dat hun be langen in het vaderland opti maal worden behartigd. Is Ter Beek daartoe in staat als hij zich steeds weer in de mangel laat nemen, hetzij door zijn CD A-collega's Van den Broek en Lubbers, hetzij door zijn partijleider Wim Kok, hetzij door zijn eigen congres? Het wordt de hoogste tijd dat de minister daar een einde aan maakt. Hij zou kunnen begin nen met het opeisen van het recht om zélf te bepalen wan neer de Defensienota wordt gepubliceerd. In deze nota zal worden aangegeven waar het kabinet de komende tien jaar heen wil met de krijgsmacht. Naar verluidt is de nota zo goed als klaar maar wacht Ter Beek met de afronding totdat de kabinetsdiscussie over de 'Tussenbalans' klaar is. Als dat waar is, stemt de minister er mee in dat alleen financiële motieven een rol spelen. Hij geeft dan zijn collega's en met name de minister van finan ciën het recht om te beslissen hoe de vaderlandse krijgs macht er in de volgende eeuw zal uitzien. Maar in feite behoort het na tuurlijk zo te zijn dat de defen sieminister de beslissingen neemt en vervolgens voor de benodigde geldmiddelen gaat vechten in het kabinet. Op die manier kan hij ook optimaal gebruik maken van het scherpste wapen van een mi nister: dreigen met aftreden. Blijft Ter Beek zich evenwel zo onderdanig gedragen, dan is de kans groot dat hij binnen kort als het nationale theezak je te boek staat. RIK IN 'T HOUT DEN HAAG Als eerste van de vier kleine partijen die in 1989 de nieuwe combinatie Groen Links vormden heft de Pacifis tisch Socialistische Partij (PSP) zichzelf komende zondagmiddag op. Op 16 februari zal de PPR haar voorbeeld volgen en later dit jaar blazen ook CPN en EVP de laatste adem uit. In de vergaderzaal van het Amsterdamse hotel Krasna- polski, dezelfde ruimte waar de PSP 34 jaar geleden werd opgericht, zal het ledencongres naar verwachting unaniem in stemmen met het bestuurs voorstel om de partij een zach te dood te laten sterven en te doen reïncarneren in het springlevende lichaam van Groen Links. De beminnelijke partijvoorzit ter Joop Vogt (63), die sinds 1977 de PSP in de Eerste Ka mer vertegenwoordigt, valt de twijfelachtige eer te beurt om zondag namens alle PSP'ers de zwanezang te zingen. „Het wordt geen treurige rede hoor", zegt hij lachend. „Ik zal met genoegen terugkijken op het goede dat de PSP in haar bestaan heeft bereikt en met evenveel genoegen vooruit blikken naar de toekomst van Groen Links, 't Is wel verve lend dat over onze opheffings bijeenkomst de schaduw van de Golfoorlog hangt. We heb ben het programma dan ook een beetje aangepast en de vrolijke noten die we in ge dachten hadden er grotendeels uitgehaald. Je kunt een partij als de PSP, die altijd ten strij de is getrokken tegen oorlo- fen, toch niet lachend ten on er laten gaan? We hoeven niet in diepe somberheid te vervallen, maar de stemming een beetje dimmen lijkt me wel gepast". Partijloos Landbouwkundig ingenieur Joop Vogt werd in 1958, an derhalf jaar na de oprichting, lid van de PSP. Van 1966 tot 1976 zat hij namens de PSP in de gemeenteraad van zijn woonplaats Wageningen en in de jaren '82 en '83 vertolkte hij het pacifistisch-socialistische gedachtengoed in de provinci ale staten van Gelderland. „Toen de PSP ontstond had ik er weinig fiducie in", vertelt hij. „De ideeën spraken me zeer aan, maar ik dacht: het wordt niks met die club. Men haalt hooguit een paar duizend stemmen, maar zetels zullen ze nergens krijgen. Zo was het ook de Socialistische Unie in 1952 vergaan, een PSP-achtig partijtje dat het nooit verder heeft gebracht dan de status van onaanzienlijke politieke VOORZITTER JOOP VOGT DRAAGT PSP WELGEMOED TEN GRAVE Fred van der Spek en Andree van Es bij de presentatie van het verkiezingsprogramma in '81. In '85 won Van Es de strijd om het lijsttrekkerschap van Van der Spek die kort daarop de partij ver liet. Van Es zegde vorig jaar haar kamerlidmaatschap op. foto: dijkstra J. Vogt: „Op tal van terreinen heeft de PSP een voorhoede functie gehad. Wij waren bij voorbeeld de eerste partij die de milieuvervuiling aan de kaak stelde", foto: dijkstra splinter. Pas toen de PSP bij de statenverkiezingen van 1958 een opvallend goed resul taat had behaald, begon ik in de levenskansen te geloven. Een paar weken later meldde ik me aan als lid". Vóór die tijd was Joop Vogt als partijloos burger door het le ven gegaan. „Ik kwam uit een SDAP-milieu, maar zelf had ik nooit een duidelijke partij keuze gemaakt. Ik ging wel naar het stembureau, maar daar weigerde ik steevast een stembiljet in ontvangst te ne men. Ze keken me dan wel gek aan, maar het werd geac cepteerd. Er was toen immers alleen een opkomstplicht, geen stemplicht". Gebakkelei „De PSP paste precies in mijn denkwereld. Het socialisme had ik van huis meegekregen en m'n pacifistische gevoelens heb ik zelf ontwikkeld. In 1947 weigerde ik in militaire dienst te gaan. Ik moest voor een beoordelingscommissie ko men, werd zwaar ondervraagd en ging de gevangenis in om dat m'n verzoek werd afgewe zen. Toen ik mijn argumenten later voor de krijgsraad her haalde, verwees die me tot mijn verbazing terug naar de commissie. Dat was uniek in die tijd, en nog unieker was het dat ik in tweede instantie als dienstweigeraar werd er kend! Ik heb toen bij wijze van vervangende dienst ruim twee jaar bij de Rijkspsychiatrische Inrichting in Eindhoven ge werkt". Nooit heeft Vogt spijt gehad van zijn keuze voor de PSP, hoewel de interne ruzies tus sen 'rekkelijken' en 'precie- zen', die. tot drie keer toe tot kleine afsplitsingen hebben geleid, hem wel verdriet heb ben gedaan. „Dat gebakkelei deed het imago van de PSP als vredelievende partij natuurlijk geen goed. Maar sommige le den waren zo verschrikkelijk dogmatisch, daar was nauwe lijks mee te discussiëren. Zo'n Fred van der Spek. bijvoor beeld, die er in 1985 met een groepje de brui aan gaf, dat was een man van het absolute gelijk. Zijn opvattingen waren voor hem de enig juiste, de enig zaligmakende. Daar viel met geen mogelijkheid aan te tornen, geen millimeter. Ik heb zulke keiharde dogmatici nooit kunnen volgen". In zijn afscheidsspeech zal par tijvoorzitter Vogt zondag nog eens de vruchten opnoemen die de PSP in haar 34-jarig be staan heeft afgeworpen. „Op tal van terreinen heeft de PSP een voorhoedefunctie gehad. Wij waren bijvoorbeeld de eer ste partij die de milieuvervui ling aan de kaak stelde. Eind jaren vijftig maakte nog bijna niemand in Nederland zich daar zorgen over. Wij wel. En we hebben uiteindelijk gelijk gekregen. Ook hebben we al tijd consequent gevochten voor de rechten van minderheden: homoseksuelen, gastarbeiders, ongehuwden, vluchtelingen, enzovoorts. Doordat wij daar voortdurend op hamerden zijn de meeste andere partijen in de loop der jaren ook die kant opgegaan. En wat dacht u van de Viet- nam-oorlog? Begin jaren ze ventig kwam er in Nederland een brede beweging tegen die oorlog op gang, maar de bron van die stroming leidde naar de PSP, die vele jaren daar vóór al tegen de gang van za ken in Vietnam protesteerde". De PSP heeft zich in de loop der jaren soms met grote fel heid afgezet tegen de Neder landse monarchie. Toch kon men wat dit punt betreft bin nen de partijgelederen ver schillende nuances aantreffen. „Ik heb me persoonlijk nooit zo druk gemaakt om het ko ningshuis", erkent Vogt. „Wel iswaar ben ik van mening dat de monarchie een achterhaald instituut is, maar er zijn wel belangrijker dingen om je over op te winden. Bovendien moet je er rekening mee houden dat zo'n 85 procent van de Neder landse bevolking vóór hand having van het koningshuis is. De Lockheed-affaire vond ik wel schokkend. De prins-ge- maal had dingen uitgehaald waarvoor een gewone burger strafrechtelijk zou worden vervolgd. Alleen omdat hij prins was ging hij vrijuit. Daar heb ik het wel moeilijk mee gehad". Onvermijdelijk Met het opgaan van de PSP in Groen Links heeft Joop Vogt het allerminst moeilijk. „Ik heb er alle vertrouwen in dat ons gedachtengoed binnen Groen Links goed tot z'n recht zal komen. Wat mij betreft had Groen Links al een paar jaar eerder geboren mogen worden. Aan het begin van de jaren tachtig kwam ik al tot conclusie dat samenwerking en geleidelijke samensmelting van de kleine linkse partijen nuttig zou zijn en op den duur zelfs onvermijdelijk. PSP, PPR en CPN zijn in pakweg vijftien jaar tijd ontzettend sterk naar elkaar toegegroeid. Met de PPR hadden we altijd al veel gemeenschappelijks, maar de CPN is tot het eind van de zeventiger jaren min of meer een buitenbeentje geble ven. Daarna veranderden de communisten in razend tempo van stijl en karakter. De pere strojka heeft dat proces nog versterkt. In 1980 had ik nog niet met de CPN willen sa mengaan, maar nu zeg ik: het is prima zo". DICK VAN RIETSCHOTEN SUSKEENWISKE DE MYSTERIEUZE MIJN (c) Standaard Ultgeverlj/Wavery Pi CDA-KAMERLID VAN HOUWELINGEN: EINDHOVEN Het Ne derlandse wapenexportbe leid moet nodig worden aangescherpt. Het schort op dit moment met name aan een effectieve contro le op de naleving van dat beleid. Dat zei het CDA-Tweede- Kamerlid en ex-staatsse- cretaris van defensie J. van Houwelingen gisteren op de Technische Univer siteit Eindhoven op een bijeenkomst die was ge wijd „Irak en de interna tionale wapenhandel". Volgens Van Houwelingen moet er meer openbare infor matie komen over wapenex porten. Van Houwelingen on dersteunde in dit verband een recent voorstel van de voor malige Russische minister van buitenlandse Sjevardnadze om in het kader van de Verenigde Naties een internationaal mel- dings- en registratie-instituut in te stellen. Nederland moet, zo betoogde Van Houwelingen, het aantal criteria met betrekking tot de wapenexport uitbreiden. Zo zou wapenexport moeten wor den verboden naar landen waar duidelijk sprake is van een overbewapening. Een an der criterium zou kunnen zijn de vraag of het gaat om de ex port van offensieve of defen sieve wapens. Probleem daarbij is wel, aldus Van Houwelingen, dat het on derscheid tussen civiele en mi litaire produkten steeds meer vervaagt. de Rijksuniversiteit Leiden, wees daar ook al op. „Op dit moment is niet de export van wapens een van de grootste problemen, maar de uitvoer van technologieën en materia len die door de kopers kunnen worden gebruikt om er wa pensystemen van te maken," aldus Rusman. Het gaat daar bij volgens hem soms zelfs om leveranties waarvoor helemaal geen beperkende regels gel den. Van Houwelingen pleitte in Eindhoven ook voor een effec tiever sanctiebeleid. Bedrijven die de regels met betrekking tot wapenexport overtreden moeten naar zijn mening har der worden aangepakt. „Geld boetes zijn lang niet altijd toe reikend. Er zouden lange ge vangenisstraffen mogelijk moeten zijn voor de verant woordelijke leiding van de be drijven die zich schuldig ma ken aan overtredingen," aldus de CDA-parlementariër. Hij pleitte ook voor een Euro pese harmonisatie van het wa penexportbeleid. Daarnaast moet er volgens hem een in ternationale samenwerking komen op het vlak van de wa- penproduktie om te voorko men dat er op nationaal ni veau een overproduktie ont staat. De aanwezige kennis met be trekking tot de uitvoerbeper- kingen naar communistische- landen, vastgelegd in de zoge naamde cocom-lijst, zou naari de mening van Van Houwelin gen ook kunnen worden ge bruikt bij de aanscherping van het algemene wapenexportbe leid. iol leei Lag - Ris die Ijerust wap« ■kant, Ionian) I mag Ibrika. |e niei {'Va Pp di De voetloze zn< We weten het nog preci iag, n je met iets gebogen knit >rodu ging.staan en je zorgde vouw van je broek aan voorkant zat, dan vielei olifantspijpen precies ov bolle neuzen van je schi Een merkwaardige opw. maakte zich van je mees onzichtbare voeten! Na oefenen kon je zo ook n| lopen, een tikje verkram maar toch met het idee bijna zweefde. Foto's van toen hebben J twintig jaar lang liggen schamen, ergens onderin kast. Want welbeschouw je er toch behoorlijk belachelijk uit met al dal overbodige textiel aan jej benen. Maar nu we de t schaamte net voorbij zijn» het album weer met enik trots tevoorschijn gehaali worden. De olifantspijp i 'back in town De voetloze mens heeft l n f 'en >WL •1 uvvM dal. alt allemaal duidelijk gem we gaan terug in de tin langer we er over nadenl h\Y hoe duidelijker het wordtj^ I het nog niet door had moiers op het puntje van zijn sftjoor gaan zitten, want wij voorspellen u: de westey wereld zal als een stuk geheugenmetaal in zijn vorm terugspringen. Alle voorwaarden voor komst van het tijdperk Aquarius zijn aanwezig, olifantspijp is nog maar A" begin. De parallellen zijn P je ze goed tot je laat Se( doordringen, verbijsterenj Het meest in het oog spri\ natuurlijk de Golfoorlog, twintig jaar geleden wei óók gevochten, maar dan Vietnam. Het leken toen laatste stuiptrekkingen vi een grootmacht die politii van de wereld wilde zijn. Amerika is uit zijn as hei en heeft de wapens opnit opgenomen. Deze oorlog ïi jong en in politiek Den spelden alleen de zes- mensfractie Groen Links enkele weifelende socialii de gebroken geweertjes wP*e op. Maar net als toen grot. da het verzet tegen een ordein& niet ieders orde is. ver Er zijn ook verborgener tekenen voor de 'return oi sixties'. Zijn de vloeidia's videoclips van de popzenc MTV u al opgevallen? Ze er weer, als de stille voorboden van een nieuw tijdgeest. Nog zo één: 'Lo\ and peace' was ooit een ge credo. Nu maakt de 'lovec XTC een chemisch eind a het ik-tijdperk van de jan tachtig. Ook hallucinereni middelen zijn weer in opkomst. Nigel Kennedy modieus gekapte Britse vioolvirtuoos prijst zijn 'Fi Seasons' van Vivaldi aan de tekst: „Ik zie er een paddestoel bij. Een atoompaddestoel maar ook magische, een magie mushroom". Wow! De jongere ouderen grijper, macht, let maar op. Opniei zit er een prinselijk hu wel, aan te komen, maar nu da van Willem-Alexander. Za wederom met rookbommei worden gegooid? En het scheelde tenslotte maar eei olijke kabouter van destijd was in de kamerbankjes teruggekeerd. In zijn plaati trachten de zes jonge-hond van Groen Links het op te nemen tegen het establishment, dat bijna ne saai is als in de jaren vijftig krachteloze pogingen doet politieke bedrijf via een commissie-Deetman nieuw leven in te blazen. De betrekkelijkheid van welvaart en materieel gewi tantra-, rebirthing, Moeder Aarde als het levende organisme Gaia en het nut het winterkoninkje: er mag allemaal weer over gepraat worden. Ook de autoloze zondag komt misschien teri[ het ministerie van economische zaken heeft dt plannen al klaarliggen. Het dat de olieprijs nog aan de li kant is, anders was dat Pvd leider Wim Kok ons beslist reeds met een getormenteei gelaatsuitdrukking komen meedelen dat de thermostat lager moet en de gordijnen alsjeblieft 's avonds dicht. Verandering kan angstig zij maar wat is er zaliger dan verandering 'back to the future?'. Er is in elk geval politicus die dat feilloos begrijpt omdat hij het allem nog eens in eigen persoon m meemaken. Hij houdt zich buitengewoon koest omdat 1 weet dat de goden op zijn ha zijn. Maar zijn gegroefde gelaat, dat al maanden op Zuid-Frankrijk staat, verras, hem. Hans van Mierlo, de tijdgeest lacht hem toe. Tocl verstandig, dat hij de 'kar' v D66 nog één keer wilde trekken. T. RUBBELS

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1991 | | pagina 4