De wereld een hekwerk
aJ «J
'finale
I I
w*m
E&fiT WÉ
Hoe ver kun je in Nederland kijken zonder een
hek te zien? Nog geen meter als je in de wieg ligt.
Dezelfde spijlen omringen een half jaar later de
box. Vanuit de box kun je het tuinhek zien, en je
weet zeker: daarachter ligt de vrijheid. Een onme
telijke ruimte waar geen einde aan komt. Onbe
grensde leegte. Het zijn de dagdromen van een vo
gel in een kooi, die droomt van de vrijheid buiten
het traliewerk maar bij een ontsnapping in een
huiskamer blijkt te zitten. Want buiten het ver
trouwde tuinhek zijn nog véél meer hekwerken:
om andere tuinen, speelplaatsen, gebouwen, sport
velden, weilanden, kerkhoven, tot zelfs de bossen
zijn gevangen door hekken.
FOTO'S: MILAN KONVALINKA
„Het mooiste hek is geen hek",
zeggen ze bij Heras Hekwerk in het
Brabantse Oirschot. Voor het pand
aan de autosnelweg Tilburg-Eind-
hoven is dan ook geen spijl te be
kennen. De kilometers hekwerk
gaan via de achterdeur de wereld
in. Naar Engeland, Frankrijk,
Duitsland, het Caribisch gebied en
in betere tijden ook naar het Mid
den-Oosten.
..Wij denken dat hekken zo oud zijn als
de mensheid. Ze geven grenzen aan van
eigendommen. Je ziet ze overal. Voordat
ik directeur werd van Heras heb ik ge
werkt met aannemers en baggeraars in
Derde-Wereldlanden. Ook daar zie je
erfafscheidingen tussen hutjes van riet.
Hekwerken hebben maatschappelijk een
heel belangrijke functie in het helpen be
vorderen van duidelijke maatschappelij
ke verhoudingen", vertelt president di
recteur H. Groeneveld van Heras Hol
ding Company bv.
Duidelijke maatschappelijke verhoudin
gen: het mijn van het dijn scheiden. Een
hond bakent zijn territorium af door
hier en daar een plasje te doen, mensen
slaan paaltjes en spannen daarover een
draad. „Het klinkt tegenstrijdig", zegt
prof. dr. G. Smets, „maar naarmate de
territoria van mensen duidelijker zijn, is
het sociaal contact beter. Er is altijd een
bepaalde scheiding, afstand nodig. Zoals
wij nu met elkaar zitten te praten. Dicht
genoeg bij elkaar om elkander te ver
slaan. maar niet zo dichtbij dat we el
kaar kunnen aanraken. Mensen hebben
behoefte aan sociaal contact, maar ook
behoefte om zichzelf te handhaven: een
eigen gebied met eigen spulletjes".
Grens
Hekken staan altijd op de grens van
twee belangen die tegenstrijdig zijn aan
elkaar. Tussen de wal en het water be
schermen ze de mens tegen een onfor-
tuirllijkc val. Op de grens met de tuin
van de buurman dienen ze als erfafbake-
ning cn soms ook als beveiliging van
eigendommen. Tussen de tribunes en
het voetbalveld moeten hekken mensen
massa's leiden. „En niet opsluiten!", zegt
Groeneveld. Na de ramp in het Engelse
Sheffield en het Belgische Heizelstadion
heeft Heras in samenwerking met de
KNVB onderzoek gedaan naar hekken
in stadions. „Ze moeten functioneel zijn,
maar mogen absoluut geen agressie op
wekken. Ze moeten mensenmassa's niet
opsluiten maar leiden. En als er iets fout
gaat. dan moet er een zwakke schakel
zijn waardoor hek bezwijkt en er geen
mensen worden doodgedrukt. Die zwak
ke schakel is de bezwijkkracht van de
palen. Bij een bepaalde druk moet het
hekwerk opengaan of buigen, zoals in
het PSV-sladion".
Wie zijn bezittingen niet alleen wil afba
kenen maar ook beschermen, schaft een
metalen hek aan, al of niet met elektro
nische beveiliging. Groenewegen: „Intel
ligente hekken, noemen we die barrières.
Ze worden geplaatst bij gevoelige objec
ten zoals gevangenissen en voorzien van
elektronische detectie. Bij sabotage gaat
er een alarm af en schieten bewakers te
hulp. Want geen enkel hek is onneem
baar". De kwaliteit van hekwerken
wordt uitgedrukt in de tijd die het een
indringer kost om een hek te nemen:
verlragingsiijd. Zo bestaat er een vijf-mi-
nuten-hek en een tien-minuten-hek. Na
het tien-minuten-hek komt de muur.
..Maar ook die is met onneembaar. Mu
ren kun je betrekkelijk eenvoudig opbla
zen met cxplosieven".
Krengen
De hekkenindustrie is pas na de Tweede
Wereldoorlog gaan draaien. Daarvóór
was het de plaatselijke smid of timmer
man die in opdracht een hek fabriceerde.
Geen enkel hekwerk was eender.
De fotograaf Cor van Sliedregt uit Enk-
huizen is geobsedeerd door de oude boe
renhekken, die met een zwaai opendraai
en. „Deuren in het landschap", noemt
hij ze. Honderden foto's heeft hij ge
maakt van „het grafisch spel van hori
zontale. verticale en diagonale lijnen".
Hij heeft ze vastgelegd voor het nage
slacht dat opgroeit met het stalen con-
fectiehek. „Straks komen we tot de ont
dekking dat de ouderwetse hekken zijn
verdwenen, zonder dat we er óóit echt
naar hebben gekeken. Het is maar een
piepklein onderdeeltje in het landschap
maar je zult het toch missen als het plot
seling" weg is. Het is net als met het
slraatmcubilair, dat zijn we ook pas later
gaan waarderen. Eerst gingen we ons be
kommeren om boerderijen en gebou
wen, pas later kregen we oog voor de
tails. Wat heet details. Een sloot valt ook
niet op, maar kunt u zich een polder
landschap voorstellen zonder sloten? In
feite is het hek zo elementair Hollands
'als de molen en heeft recht op dezelfde
waardering, zeker nu de omgeving zo
razendsnel verandert". Vooral ruilverka
velingen richten een ware slachting aan
ónder dc boerenhekken. De karakteris
tieke houten hekken verdwijnen in de
kachel cn worden vervangen door stalen
constructies die goedkoper zijn en geen
onderhoud vergen. Want houten hekken
zijn duur. Het Amerikaanse ministerie
van landbouw becijferde in 1871 dat de
m
lar
-1 t 4 l.fl uui j
Kué,^. .".V.
kvsj
m
■i p».;
kosten voör aanschaf en onderhoud van
afrasteringen dat jaar 1,8 miljard bedroe
gen, meer dan de totale opbrengst van
de agrarische produktie van dat mo
ment. Geschrokken van de hoge kosten
boden veel landbouwers hun boerderij te
koop aan voor de prijs die zij hadden
betaald voor de omheining van hun
landbouwgrond. Maar Van Sliedregt is
geen boekhouder. „Ze mogen dan prak
tische voordelen hebben, ik vind het
krengen. Houten hekken zijn massiever.
meer onderdeel van het landschap dan
de dunne glimmende spijltjes van tegen
woordig. Het houten hek heeft iets indi
vidueels. In de loop van de jaren is het
vaak provisorisch hersteld, het is de per
soonlijke oplossing van de boer".
Agressie
De houten boerenhekken stralen rust
uit, de stalen traliewerken roepen niet
zelden agressie op. Dat heeft niet alleen
tc maken met het verschil in materiaal,
kleur en vorm, maar ook met de door
zichtigheid. Het boerenhek verbergt
niets. Achter de houten latten zien we
het landschap. Vervaarlijke stalen pun
ten en prikkeldraad hebben wat te ver
bergen: rijkdom, kruisrakketten, dwan
garbeid. Het hek is dan een symbool van
autoriteit en macht en roept agressie op.
Vredesactivisten weten er alles van. Ja
ren hebben ze bij de hekken van Woens-
drechl gedemonstreerd tegen kruisraket
ten.
„Ik heb een hekel aaii alle hekken. Met
name die hekken die er zó uitzien dat je
er niet overheen komt", zegt Oncko Hel
dring van de North Atlantic De-fence
Movement. Om zijn tuin geen hek.
Sinds '83 vernielen de leden van de De
fence Movement afrasteringen om mili
taire terreinen uit onvrede met de wa
penindustrie. „Wij hébben een construc
tief gerichte agressie tegen hekken. Ik
denk dat ik zo'n dertig hekken heb door-
.geknipt. Na de vernieling lopen we niei
weg. maar maken we een vreedzaam ge
baar door bijvoorbeeld een boom te
planten en wachten rustig af om de con
sequenties te aanvaarden. Soms worden
we het terrein afgejaagd, soms opgepaki
en even vastgezet. Ik heb nu drie dagen
gevangenisstraf boven het hoofd han
gen", vertelt Heldring. Zijn volgende
doelwit is het hek om het terrein van
Fokker in Hoogeveen. „Daar maken ze
raketten om mensen uit te rotten".
Sensitiviteit
Bij de produktie van hekken wordt
steeds meer rekening gehouden met
vorm en kleur. Een hekwerk dat in har
monie is met zijn omgeving oogt niet
leen mooier, maar lokt ook minder
agressie uit. „Toch zijn de meeste hek
ken nog altijd veel te provocerend",
meent prof. dr. G. Smets van de Techni
sche Universiteit Delft. Zij doceert
Vormtheorie aan de faculteit Industrieel
Ontwerpen en onderzoekt wat de effec
ten zijn van materialen, vormen en kleu
ren op het gedrag van mensen. „Mensen
gaan zich op zo'n duidelijke manier be
veiligen dat het offensief overkomt.
Neem nu bijvoorbeeld de traliewerken
waarmee winkeletalages worden afge
schermd. Dat vind ik spijtig. De buurt
wordt minder gezellig, je gaat er niet
meer wandelen, de sociale controle ver
dwijnt daardoor en dan is de cirkel
rond. Met een subtieler hekwerk en
gekozen licht blijft de buurt leven".
Een goed ontwerp vergt volgens Smets
sensitiviteit. „Dat geldt niet alleen voor
hekwerken, maar voor straatmeubilair
in het algemeen. Straatmeubilair is vaak
heef storend omdat de ontwerpers alleen
naar het produkt gekeken hebben en niet
naar de omgeving waar het moet staan.
Het begrip functionaliteit wórdt te smal
gedefinieerd. Bij functionaliteit wordt
gedacht aan techniek, de emotionele ef
fecten worden vaak vergeten. Zo kunnen
felle kleurcontrasten heel agressief over
komen. Veel reclamemakers kiezen voor
de meest in het oog springende kleuren
felle contrasten zoals zwart-geel, waarbij
ze niet altijd beseffen dat die combinati
heel agressief kan overkomen. Rood
bijvoorbeeld een agressieve kleur. Bij
veel rode lichten achter elkaar worde
mensen boos en kunnen de signalen uil
agressie worden genegeerd".
Door de goedkopere produktiemethoden
en veelzijdigheid aan materiaal ligt hel
voor de hand dat producenten en consu
menten meer oog zullen krijgen voor de
omgeving. „Kwestie van prioriteit. We
moeten ook niet overdrijven. Het milieu
verdient meer aandacht. Bovendien
heeft de consument het recht lelijke din
gen te doen. Je moet de keuzevrijheid
van mensen respecteren. Door exposities
kun je hun laten zien wat er allemaal
mogelijk is maar je moet geen dwang
uitoefenen. De Bijlmermeer was zo'n
dictaat. Als je ruimte geeft voor indivi
dualiteit gaan mensen zich verantwoor-
delijker voelen en heb je minder vanda
lisme", weet Smets.
:n
:r-
or
n
','i
1
ut
Kamelen
De producenten van hekken zijn inmid
dels doordrongen van de boodschap van
Smets en doen hun best een hekwerk
geen uitdagend of prikkelend uiterlijk te
geven. De kille grijze afrasteringen wor
den vervangen door een traliewerk in
mosgroen, zachtgeel, maagdelijk wit met
een kobaltblauw randje of wat de klant
ook maar wil. Groeneveld: „Mensen zijn
bereid meer te betalen voor een gekleurd
hekwerk. Niet alleen omdat men meer
over heeft voor stijl. De belangen die be
schermd moeten worden, worden steeds
groter. Er ligt soms voor miljoenen gul
dens aan apparatuur achter hekken op
geslagen. Wij doen ons uiterste best om
hekwerken te maken die geen agressie
oproepen zoals vroeger dc muren met
daarop glasscherven. Zeer onverstandig.
Hekwerken moeten wegvallen in hun
omgeving".
De helft van de Oirschotse omheiningen
gaat naar het buitenland. Naar Westeu-
ropese landen en het Caribisch gebied.
En elk land heeft specifieke wensen. In
Duitsland kunnen de hekken niet zwaar
en sterk genoeg zijn. In Frankrijk
moeten hekwerken vooral mooi zijn en
in Engeland mogen ze primitief zijn en
niet te veel kosten. Nederlanders letten
vooral op de prijs en functionaliteit. In
Oosteuropese en Derde-Wereldlanden
ligt voor de Nederlandse fabrikanten
geen markt. De kwaliteit en de trans
portkosten van de Hollandse hekken
maakt ze voor deze landen onbetaalbaar.
Kort na de oliecrisis zijn er honderden
kilometers hekwerk naar het Midden-
Oosten geèxporteerd. Een aantal Arabi
sche landen zwom in het geld en er wer
den miljoenen geïnvesteerd in havens en
wegen. Wegen door vaak desolate gebie
den, waar de ruimte eindeloos en onbe
grensd leek. Totdat er hekken kwamen
van Hollands fabrikaat. Langs elke rijks
weg door de leegte. Ter bescherming van
automobilisten en oversjokkende kame
len die, nieuwsgierig als ze zijn, van
heinde en verre komen om te kijken
naar de vreemde doosjes die voorbij ra-
MONIQUE VAN DE VEN
eeidóccou/ia/nt1
