Wij hebben
onze
beste wensen
maar rns
gelijk omgezet
in dadej
Winnaar Ouborgpri js ziet filmen vooral als therapie
Mozart jaar begin t veelbelovend
Bonden blijven hameren
op overleg bij Philips
in Europees vérband
ÜITl-WlU.liBïïa
KUNST/RTV
Eaidc&Qowuvnt
FRANS ZWARTJES WIL NIET DAT IEDEREEN ZIJN FILMS ZIET
DEN HAAG Wat de
jury van de Ouborgprijs
vooral zo weet te waarde
ren in het oeuvre van fil
mer Frans Zwartjes is de
visuele verbeelding, die zo
duidelijk zijn wortels
heeft in de beeldende
kunst. Zwartjes, vorig jaar
nog tijdens de Nederland
se Filmdagen gelauwerd
met een overzicht van zijn
werk, krijgt zaterdag de
eerste Ouborgprijs, een
nieuwe prijs van 10.000
gulden voor een Haagse
beeldende kunstenaar.
Frans Zwartjes (1927, Alk
maar), is vooral bekend ge
worden als de maker van
films waarin het beeld alles
diende te bepalen. Experimen
tele films, zonder veel struc
tuur, met, zoals de Haagse Post
in 1981 schreef „gekwelde ero
tiek, beklemmende braakscè-
nes en misselijk makende
martelingen verfilmd aan de
hand van De Sade-achtige sce
nario's waarin slijm, sex en
stront de boventoon voeren".
Maar wel zo verfilmd dat
Zwartjes er tal van prijzen
mee won in binnen- en bui
tenland; met vaak zeer onge
bruikelijke camerastandpun
ten, soms zwaaiend, hortend
en stotend, alsmaar herhalend,
met beelden die taboes door
braken, en slechts door weini
gen werden begrepen. Daaron
der vooral jury's, waarvan de
leden toch al tot het selecte ge-
Zwartjes grondlegger Haagse School
Frans Zwartjes, winnaar van de Ouborgprijs, begon pas met
filmen na een tamelijk veelzijdige carrière. Student aan de
Rietveld Academie, als 18-jarige het jongste orkestlid van het
Nederlands Opera Orkest, vioolbouwer, verzorger in een
psychiatrisch ziekenhuis, observator in een tehuis voor
onaangepaste jongens, en daarna docent op de Academie voor
Experimentele Vormgeving in Eindhoven. De eerste films
maakte hij eind jaren zestig, met een camera die hij zich had
aangeschaft om het ontwerpproces vast te leggen. Daarna
volgden nog een kleine veertig korte films, drie speelfilms en
een aantal documentaires voor tv. Zwartjes leidde jarenlang
de Cineworkshop van de Vrije Aacademie in Den Haag en
was daar verantwoordelijk voor de opleiding van een lichting
filmers die aangeduid wordt als 'de Haagse School'. Later
werd hij directeur van de academie, een functie die hij na een
conflict moest neerleggen. Vorig jaar stond het werk van
Zwartjes en 'de Haagse School' centraal in een bijprogramma
van de tiende Nederlandse Filmdagen.
zeischap behoorden dat Zwar
tjes' films überhaupt zag.
Zwartjes is als filmer bezig als
een beeldend kunstenaar, wat
hij óók is. „Ik werkte vanuit
de vertekening van wat ik
filmde. De boodschap van het
medium vond ik het interes
santst, niet de letterlijke weer
gave. Net als het bij mij bij de
schilderkunst gaat om de
boodschap van de verf, om het
schilderkundige, niet om het
onderwerp. Ik ging speciale
dingen creëren, een situatie,
met een bedoeling die later te
vertekenen door de impact
van het medium", zo zei hij
vorig jaar" in een interview
over zijn eerste films.
Happenings
Die eerste films waren in eer
ste instantie een gevolg van
zo'n ander modieus verschijn
sel uit de jaren zestig en ze
ventig, de happenings. Zwar
tjes had er een hekel aan als er
bij openingen van tentoonstel
lingen werd gepraat, dus
moest er wat gebeuren. Die
'performances' werden door
hem op film vastgelegd, tot
volle tevredenheid: „Later
bleek dat die filmpjes leuker
waren dan de hele tentoonstel
ling". Die eerste zwart-wit
filmpjes, zonder tekst, waar
van de eerste meteen in 1968
de prijs won op het Benelux-
festival in Den Bosch, duurden
nooit meer dan tien minuten.
„Het waren pure montage-
films van drie, vier minuten,
maar met zo'n twaalfhonderd
instellingen. Terwijl ze in de
meeste bioscoopfilms maar tot
zo'n zeshonderd komen". Ze
hadden ook weinig met de
realiteit te maken, meende hij.
„De experimentele, surrealisti
sche 'underground'-films uit
mijn beginperiode waren al
leen maar afleidingen van de
realiteit. Maar met elke film
begon steeds meer realiteit
zichtbaar te worden".
Die ontwikkeling ging ook ge
paard met een toenemende in
tegratie van taal in zijn films.
Taal, besefte Zwartjes, behoor
de tot die realiteit die steeds
meer in zijn films terug te vin
den was. Maar het moest na
tuurlijk niet te gek worden.
Zwartjes, in de Haagse Post:
„Ik kijk graag naar films
waarin een taal wordt gespro
ken die ik liever thuis, bij de
kachel, op mijn gemak zou
willen doornemen. Maar dan
is het ook geen film meer,
maar literatuur". En hij hekelt
de films waarin het beeld als
decor van de taal dienst doet
en geen eigen werking heeft,
zoals hij toen vond van films
van Redford en Truffaut.
„Een heleboel films hebben
dat...praten, praten, praten...
Dan denk ik: jongetje Redford.
jongetje Truffaut, ik kan net
zo goed een boekie gaan zitten
Betekenis
In datzelfde interview laakt
hij de filmcritici: „Die vragen
ook altijd direct naar de bete
kenis van je films. Maar in de
muziek haalt geen mens het in
zijn hoofd om naar de beteke
nis te vragen. Een schilderij
verklaart zichzelf door het
materiaal, de kleur, de licht
werking. Maar films schijnen
nog steeds geduid en uitgelegd
te moeten worden, of geanaly
seerd op de snijtafel".
Helemaal onbegrijpelijk was
dat niet. Met name in de lan
gere en dus voor bioscoop ge
schikte films van Zwartjes die
volgden op zijn 'montage
filmpjes' vroeg de filmer om
dergelijke reacties. Met als
voor velen schokkend hoogte
punt een scène in 'Pentimen-
to', vertoond op het Filmfesti
val in Rotterdam, waarin een
Japanse arts een schaar in een
vagina steekt. Het irriteerde
Zwartjes dat hij reacties kreeg
dat hij beter het gezicht van
die arts had kunnen laten zien:
„Ik wil zelf uitmaken of ik
wel of niet kijk. Die hypocrisie
maakt me zo kwaad", vertelde
hij tien jaar later. 'Pentimento'
speelt zich af in een koude,
ziekenhuisachtige en marte
lende wereld, en was niet zo
zeer schokkend door wét het
liet zien, maar omdat we niet
gewénd zijn het te zien, meen
de Zwartjes. „Als iemand in
eens zit te piesen/dan ben je
de context niet gewend. Men
sen kunnen meer incasseren
als ze die dingen in werkelijk
heid ook niet zien".
Het werk van Zwartjes lijkt
stevig beïnvloed door zijn eer
dere ervaringen als ziekenver
zorger in een psychiatrische
inrichting en door de stukken
van Samuel Beckett. De in
richting keert onder meer te
rug in 'Pentimento', waarin
Zwartjes' zoals hij later zei zijn
eigen angsten verbeeldde. Bec
kett, door de filmer meerma
len aangehaald in interviews,
wordt vooral bewonderd om
de enorme impact van zijn
taal. „Zo'n Molloy bijvoor
beeld, over een man die voort
durend door zijn broek piest
en schijt en er daarom maar
het kruis uit heeft gesneden,
maar die zijn stropdas wil aan
houden om nog iets van trots
te hebben. Daar word ik koud
van". De strakke taalconstruc
ties, vormconstructies van
Beckett zijn, maar dan met
beelden als taal, terug te vin
den in zijn eerste filmpjes.
Maar filmen is voor Zwartjes
toch vooral een therapie. „Het
begaan zijn met je eigen exis
tentie, dat is het enige" en „Ik
zet mezelf uiteen met de we
reld via de media" duiden
daarop. „Patiënten die het niet
kunnen volhouden zijn inter
essant. Of mensen die het on
danks alles wel volhouden".
Dat die benadering, of de fil
mische vertaling daarvan,
nauwelijks belangstelling trok
heeft Zwartjes, zoals het een
echte kunstenaar betaamt,
nooit erg geïnteresseerd „Als
ik in de Kinkerstraat om me
heen kijk kan ik me goed
voorstellen dat de mensen die
daar lopen geen enkele be
hoefte hebben om mijn films
te zien", zei hij enigszins cryp
tisch in 1990. En: „Het bereik
van mijn films interesseert me
niet, anders zou ik totaal ande
re films maken. Er zijn films
van mij, daar mag eigenlijk
niet iedereen naar kijken
zijn te moeilijk".
De uitreiking van de Oul
prijs gaat zaterdag samen
de opening van de expo
'Hellend licht' in het H
Gemeentemuseum. Daar
senteert Moniek Toetx
evenals Zwartjes' vi
en zijn vriend Lodewijl
Boer veelvuldig te zien
films van Zwartjes, ook
publicatie 'Frans Zwi
Oeuvre'. Tot en met 23 feb
ri worden er iederê zatei
middag vanaf 14.00 uur
aula van het museum do
pend films van Zwartjes
toond. De expositie zelf
tot 24 februari.
KOOS VAN V
'NAVY SEALS'
Actie volgens
oud carbonnetje
LUXOR: 'Navy Seals' met Charlie
Sheen, Michael Biehn en Joanna
Whally-Kilmer. Regie: Lewis Teague.
Lewis Teague's 'Navy seals' is
ondanks de aanwezigheid van
enkele topacteurs als Charlie
Sheen en Joanne Whally-Kil
mer (bekend van haar Christi
ne Keeler-rol) een flodderige
actiefilm volgens een oeroud
carbonnetje dat al jarenlang in
Hollywood ronddwarrelt.
Een kruising tussen een actue
ler gemaakte 'Green Berets' en
'Delta Force', over Ameri
kaanse specialisten (die even
goed zijn ter zee, ter land en in
de lucht - vandaar S.E.A.L.)
die terroristen opsporen en
uitschakelen en gijzelaars be
vrijden in het midden-Oosten
(Beiroet). Het gemak waarmee
dat laatste gebeurt constras-
teert pijnlijk met de jarenlange
ellende van werkelijke gegij
zelden. De jongens van SEAL
zijn uiteraard allemaal dolle
knapen wie geen zee te hoog
gaat of die nu 'missile' of
'Khadaffy' heet en als het er
niet slechts zeven maar méér
waren geweest had Amerika
z'n leger kunnen afschaffen.
Concert door het Nieuw Sinfonietla
Amsterdam, met medewerking van
Jenny Zacharieva (piano) en Machi-
ko Takahashi (fluit), onder leiding
van Lev Markiz. Werken van Wolf
gang Amadous Mozart. Gehoord in
de Stadsgehoorzaal in Leiden op 16
1991 zal als het Mozartjaar de
geschiedenis ingaan. Zijn sterf
jaar, nu twee eeuwen geleden,
krijgt overal ter wereld bijzon
dere aandacht. Van de bonte
stoet concerten die in dit ka
der in Leiden te beluisteren
zullen zijn, was het zesde con
cert uit de Meesterserie van
K&O van dit seizoen in ieder
geval niet het miriste.
Om het inmiddels vermaarde
ensemble Nieuw Sinfonietta
Amsterdam en een tweetal be
roemde solisten te kunnen ho
ren, kwamen gisteravond dan
ook veel Mozartliefhebbers
naar de Stadsgehoorzaal. Het
lichtvoetige en tegelijk veer
krachtige elan van de strij-
kersgroep die de Serenata not-
turna in D (K.V.239) inzette,
viel duidelijk in goede aarde.
De geringe omvang van het
gezelschap en de volmaakte
beheersing van het ensembles-
pel maakten een slanke en
buigzame klank mogelijk.
De bedachtzame directie van
Markiz schiep daarbij een goe
de balans tussen het orkest en
de stralende virtuositeit van
Jenny Zacharieva. Met name
in de marcia en het rondo-ada
gio had haar bijzondere muzi
kaliteit het Jeunehomme-con-
cert (in Es, K.V. 271) met zijn
uitgesproken karakter, volle
dig in zijn greep en leek het
lichter en lichter te worden.
Machiko Takahashi bleek zich
in het fluitconcert in G
(K.V.313) niet minder inge
leefd te hebben.
Klonk het orkest in het ope-
ningsdeel, het allegro maesto
so, iets te luid, in het andanti
no en rondo was het kenmer
kende, welhaast bedachtzame
evenwicht met de solist weer
hersteld. Haar interpretatie
was zonder meer indrukwek
kend, virtuoos, en met ruime
aandacht voor fraaie details
waar anders nogal eens luchtig
overheen gefloten wordt.
Iets minder op hun plaats wa
ren evenwel de cadenzen. Drie
stuks is wat veel in een
cert met drie delen, maai
vendien stonden ze qua s!
ver van het elegante roa
idioom van Mozart af. Dei
fonie nr. 29 in A (K.V.20
een werk vol glans en afw
ling. De vertolking dooi
Amsterdamse musici steld
dit opzicht niet teleur. Vi
in de hoekdelen werd de s
ning regelmatig hoog
voerd om des te beter te
trasteren met ingehoud
passages. Met meer van de
lijke concerten zal het oo
Leiden een echt "Mozail
worden. t
TOM STRENG
Charlie Sheen, ter land, ter zee en in de lucht tegen terroristen.
Joanna Whalley-Kilmer is er De stunts en het actiewerk
voor het mooie plaatje, want staan goed op film, maar dat is
wat ze als journaliste doet ten ook het enige waar regisseur
dienste van het opsporings- Teague ('Jewel of the Nile')
werk van een dolgedraaide hier echt in geïnteresseerd-
fundamentalist is verder al- lijkt.
leen maar goed voor gegniffel. BERT JANSMA
EINDHOVEN De bon
den die zijn aangesloten
bij de Europese Metaalbe
werkers Bond EMB blij
ven hameren op interna
tionaal overleg bij Philips.
Terwijl de EMB op aller
lei manieren probeert op
Europees niveau bij de
Eindhovense multinatio
nal een voet tussen de
deur te -krijgen houdt Phi
lips die boot stelselmatig
af. „Toch staat de deur bij
Philips op een kier", zegt
bestuurder N. Broers van
de Industriebond FNV be
slist.
Hij gaat er vanuit dat de werk
groep Philips van de EMB
„binnen enkele jaren" aan ta
fel zit met de Groepsraad van
Philips. Nationaal secretaris H.
Jorissen van de Centrale der
Metaalbewerkers in België en
R. Steiert, die bij de Industrie
Gewerkschaft Metall in Duits
land is belast met de Europese
betrekkingen, twijfelen er
evenmin aan dat het interna
tionale overleg er ooit zal ko
men.
Maar op de vraag wanneer
durven ze geen van beiden
een antwoord te geven. De
werkgroep Philips van de
EMB komt op woensdag 23 ja
nuari opnieuw bij elkaar, dit
maal in Nederland. Belang
rijkste onderwerp van gesprek
vormen uiteraard de reorgani
satieplannen van Philips-pre
sident Timmer die naar het
zich laat aanzien geen enkele
vestiging onberoerd laten.
In Nederland staan volgens de
bonden 10.000 van de 56.000
arbeidsplaatsen op de tocht, in
Duitsland houdt IG Metall re
kening met een verlies van 10
tot 15 procent van de 30.000
arbeidsplaatsen en in België,
waar het personeelsbestand de
afgelopen vier jaar al met een
kwart is verminderd, verdwij
nen volgens Jorissen tenmin
ste 2000 van de 14.500 arbeids
plaatsen.
Volgens Philips heeft het geen
Zin om met de bonden op Eu
ropees niveau te overleggen
onder andere omdat de bon
den daarvoor geen mandaat
hebben. Dat is grote flauwekul
zeggen Jorissen en Steiert.
„Natuurlijk hebben we dat, zij
net indirect, via onze leden.
Als Philips zegt dat wij geen
mandaat hebben ontkent het
concern in feite de democrati
sche structuur van de bon
den", aldus de Duitse vak
bondsman.
Bestuurder Broers van de In
dustriebond FNV noemt de
opstelling van Philips verba
zingwekkend. „Terwijl er op
nationaal niveau geen enkel
probleem is zou er dat ineens
op Europees niveau wel zijn.
Een wonderlijke stellingname
van Philips", meent hij. De pe
riodieke bijeenkomsten van de
werkgroep Philips van de
EMB zijn uitermate zinvol, be
toogt hij.
„De EMB biedt ons met name
een mogelijkheid om onder
ling informatie uit te wisselen.
Op die manier weten de aan
gesloten bonden wat er elders
gebeurt, zodat we toch enigs
zins in staat zijn een beeld te
vormen van de strategie van
Philips", aldus Broers. Dat laat
naar zijn mening echter on
verlet dat het streven erop ge
richt blijft om ook internatio
naal met Philips te overleggen.
Er zijn in de ogen van de vak
bondsbestuurders tal van on
derwerpen die zich bij uitstek
lenen om op dat niveau te
worden besproken of, zoals Jo
rissen zegt, „om er met Philips
over te filosoferen". Als voor
beelden noemen zij de strategi
sche planning op de langere
termijn, de actuele economi
sche ontwikkelingen binnen
het concern, 4e investerings
politiek, zaken als medezeg
genschap en dergelijke. En na
tuurlijk ook de reorganisaties
die het hele concern treffen.
Overleg op Europees niveau is
ook in het voordeel van de on
derneming, zeggen alle vak
bondsvertegenwoordigers. „De
huidige afwerende houding
van Philips heeft tot gevolg
dat het onderlinge klimaat
vertroebelt. Dat is niet goed,
zeker niet in een periode
waarin we nu verkeren en het
concern in grote problemen
verkeert" aldus Steiert.
Op de vraag of Philips zelf ei
genlijk geen behoefte heeft
aan overleg op Europees ni
veau wil een woordvoerder
van het concern niet ingaan.
In het verleden zijn er wel
contacten geweest tussen de
EMB en Philips. Die waren
echter puur informeel van ka
rakter en van een formeel
vervolg is nooit sprake ge-
Het is opmerkelijk, zegt
Broers, dat Philips ook wel
eens heeft geprobeerd de EMB
in te schakelen om een halt
toe te roepen aan het dum-
pingbeleid van met name de
Japanse concurrentie.
Bang dat gesprekken op Euro
pees niveau een herhaling zul
len worden van het landelijk
en plaatselijk overleg zijn de
bonden niet. Maar Broers
vindt dat daar wel voor ge
waakt moet worden.
Volgens Jorissen zullen op in
ternationaal niveau vooral
raamafspraken worden ge
maakt. „Daarnaast blijft er al
tijd behoefte aan overleg op
plaatselijk niveau. Daar moet
ook ruimte voor zijn. We
moeten ons wat dat betreft ge
woon laten leiden door ons ge
zond verstand".
Jorissen verwierf enkele jaren
geleden in Eindhoven enige
faam toen hij als aanvoerder
van enkele honderden veront
ruste Belgische Philips-werk-
nemers een „mars naar Eind
hoven" organiseerde. Daar
werd het hoofdkantoor van
Consumenten Elektronica, de
produktdivisie die destijds on
der leiding van Timmer dras
tisch werd gereorganiseerd,
letterlijk bestormd. „Misschien
moeten we vanuit alle betrok
ken landen in het kader van
de EMB maar weer eens een
mars op Eindhoven organise
ren", zegt hij nu.
Afdwingen
Wettelijke mogelijkheden om
bij Philips internationaal over
leg af te dwingen hebben de
bonden niet. Wel zeggen alle
bestuurders dat de tijd in hun
voordeel werkt. „De Europese
Commissie in Brussel heeft or.
langs een richtlijn uitgevaar
digd waarin staat dat een ver
enigd Europa eigenlijk niet
goed kan functioneren als de
multinationale ondernemingen
niet ook op Europees niveau
overleggen met hun sociale
partners. Maar ja, het is na
tuurlijk de vraag hoe lang het
duurt voordat die richtlijn in
de praktijk wordt omgezet in
een wettelijke verplichting",
aldus Steiert.
Hij wijst er hoopvol op dat de
Duitse regering zich eveneens
nadrukkelijk heeft uitgespro
ken in die richting en dat ook
de Nederlandse overheid zich
in die zin heeft uitgelaten.
„Bovendien zijn er al concerns
die het goede voorbeeld geven,
zoals het Franse Thomson CSF
en Volkswagen in Duitsland"
JOOP VAN DALFSEN
COR: adviesaanvraag voor
reorganisatie slecht onderbouwd
EINDHOVEN De adviesaanvraag van Philips over de
reorganisaties in het kader van de operatie Centurion is
onvoldoende onderbouwd. Dat heeft de Centrale
Ondernemingsraad COR in een eerste reactie meegedeeld
aan de hoofddirectie van de Nederlandse Philips
Bedrijven. De COR heeft duidelijkere motieven gevraagd
voor de „aanzienlijke personeelsreduktie in Nederland" en
wil ook goed worden geïnformeerd over de gevolgen van
de reorganisatie in kwalitatieve zin. De kwaliteit van de
bedrijfsonderdelen is vooral van belang met het oog op de
derde reorganisatieronde, aldus de COR, waarin alle
bedrijfsonderdelen op hun winstgevendheid worden
beoordeeld.
Vier dagen lang tot f2.875,- voordeel.
Van woensdag 16 tot en met zaterdag 19 januari zijn de Citroën
dealers nog royaler dan anders. Nu de Citroën AX
Image vanaf f 19 500,-* (voordeel f 2.500,-) rijden, op 1 juli
1991 pas betalen. De speciale, rijk aangeklede Citroën BX
a Toulouse voor f 25.990,-* met f 2.400,- voordeel
De Citroën BX 16 TGI met 16 liter motor, deelbare
achterbank en een zeer rijke uitrusting voor
f 28.150,-*. Uw voordeel: meer dan f 1.800,-. De Citroën BX
TZI met o.a. 1.6 liter motor, centrale portiervergrendeling,
electrische ruitbediening en nog veel meer voor f 29.975,-*
Uw voordeel: f 2.350,-. Tenslotte de Citroën BX 19 TZI
met 1.9 liter motor, brede banden, interieürverlichting met
vertraging, stuurbekrachtiging, electrische bediening rech-
terbuitenspiegel, electrische ruitbediening, voor f 32.325,-*
Uw voordeel: f2.875,-. Er is al een Citroën BX N
leverbaar voor f 24.900,-*. Zet ool^ üw beste KV/CIs
wensen om in daden. Maar kom snel. Na zaterdag doen de
Citroën dealers weer "normaal"
De Vier Formidabele Voordeeldagen van 16 t/m 19 januari.
aling op basis van de gebruikt
Autobedrijf Van der Velde BV, Kennedylaan 118, Leiden. De Jong's Autobedrijf,
Van der Mortelstraat 254, Noordwijk. Willem Bakker, Hoofdstraat I33, Sassenheim.
De Jong's Autobedrijf, Hoofdstraat 104-106, Valkenburg.
