Sovjet-expert
gelooft niet
n onschuld
orbatsjov
Betere leven Balten wekt wrevel gewone Russen
EG geeft Gorbatsjov
toch nog een kans
Huwelijksbureau voor
gorilla's boekt succes
vg UITENLAND
ËaidóaQowumt
DINSDAG 15 JANUARI 1991 PAGINA 7
(Vervolg
van de voorpagina)
BRUSSEL Bij het bepalen
van hun standpunt hebben de
EG-ministers zich laten leiden
door berichten als zou het cen
trale gezag in Moskou en met
name president Gorbatsjov
niet de opdracht hebben gege
ven tot de repressie in Vilnius.
De huidige hulpprogramma's
van de EG 750 miljoen ecu
voedselhulp en 400 miljoen
ecu technische assistentie
zijn juist verleend om presi
dent Gorbatsjov te helpen bij
het realiseren van zijn pere
strojka-politiek en het in
standhouden van zijn gezag.
Daarom hebben de EG-minis
ters gisteren nog niet willen
besluiten die hulp stop te zet
ten, ook al omdat de werking
daarvan averechts zou zijn.
Volgens minister Van den
Broek doet Gorbatsjov alles
wat in zijn vermogen ligt om
de situatie in Litouwen via een
dialoog tot een vreedzame op
lossing te brengen. „Wij heb
ben de moeilijke situatie waar
in de Sovjetpresident zich be
vindt, niet verder willen com
pliceren", aldus Van den
Broek.
De Nederlandse bewindsman
waarschuwde er echter voor
dat een herhaling van de ge
beurtenissen van de afgelopen
dagen „tot duidelijke en diep
gaande breuken" in de relatie
tussen de EG en de Sovjetunie
zou leiden. Van den Broek zei
voorts dat „als de gebeurtenis
sen in Litouwen het gevolg
waren geweest van het recht
streeks ingrijpen van Gorbats
jov, onze reactie nu een geheel
andere zou zijn geweest". De
minister zei wel dat morgen al
kan blijken dat we het bij het
verkeerde eind hebben gehad.
Abu Iyad historische figuur
van Palestijns nationalisme
(Vervolg
van de voorpagina)
TUNIS Khalafs moor
denaar Hamza Abu Zid
schoot gisteren ook diens
bewaker neer. Daarna
nam hij de vrouw en de
dochter van het andere
slachtoffer, Abdel-Hamid,
in gijzeling en verschanste
zich in het huis. Hamza
eiste een vliegtuig om
naar een niet nader ge
noemde bestemming te
vliegen, maar na zes uur
onderhandelen werd het
huis bestormd door een
gezamenlijk commando
van de Tunesische politie
en de PLO en werd Ham
za gearresteerd. De gijze
laars bleven ongedeerd.
In verband met de moord is
een aantal Palestijnen gearres
teerd. De PLO-ambassadeur
bij de VN, Nasser al-Kidwa,
legde de schuld voor de aanval
bij Israël. „Zij zijn de enigen
die belang hebben bij zulke
terroristische acties", aldus de
ambassadeur. PLO-leider Ara
fat, die van de Jordaanse
hoofdstad Amman onderweg
was naar Parijs, hoorde in het
vliegtuig van de moorden en
besloot zijn reis af te zeggen.
Khalaf alias Abu Iyad was de
tweede man van de Palestijnse
Bevrijdingsorganisatie. Hij was
een oude strijdmakker van
Arafat, met wie hij in 1959 de
Fatah oprichtte, de grootste
factie binnen de PLO. Iyad
was een handig politicus die
bekend stond om zijn realisme.
Al in 1968 erkende hij, als eer
ste leider binnen de Fatah, de
these van de „democratische
staat Palestina", waarbinnen
zowel de PLO als Israël elkaar
wederzijds zouden moeten er
kennen. Hij sloot echter een
oplossing van het Palestijns-Is
raëlische probleem via de weg
van onderhandelingen uit zo
lang de gewapende strijd de
Palestijnen niet voldoende po
litiek voordeel opleverde. Een
van Iyads laatste openbare uit
latingen, op 1 januari van dit
jaar, gingen over de Golfcrisis.
„Aan de zijde van Irak strijden
is een eer", zei hij toen. „Door
Israël te beschermen verdedi
gen we Palestina".
Abu lyad, naast Yasser Arafat, ruim drie jaar geleden op een
PLO-congres in Algiers.
FOTO: AFP
Geboortegolf na anti-inflatieplan
(Van onze correspondent Frans Lindekamp)
SAO PAOLO De grote industriesteden rondom de Braziliaan
se miljoenenstad Sao Paolo beleven een bevolkingsexplosie. Ne
gen maanden nadat het beruchte anti-inflatieplan 'Brasil Novo'
(Nieuw Brazilië) in werking trad, worden de ziekenhuizen over
spoeld door een geboortegolf.
In april vorig jaar kwam de economie gedurende een maand tot
stilstand. Circa zestigduizend metaalarbeiders werden toen met
behoud van loon op non-actief gesteld. Dat gold echter niet voor
hun seksuele activiteiten, want negen maanden na de regerings
maatregelen kunnen de hospitalen het aantal bevallingen nau
welijks aan. De geboorten in de regio zijn met 30 procent toege
nomen en de artsen en verpleegsters spreken van een gekken
huis. Wegens plaatsgebrek moeten baby's zelfs de wiegen met
elkaar delen. Normaliter zijn december en januari uitgesproken
rustige maanden voor de vroedvrouwen, omdat in deze periode
de grote vakantie in Brazilië valt. Nu moet hier en daar zelfs
personeel vervroegd van verlof worden teruggeroepen.
Een soortgelijke geboortegolf vond plaats in de Verenigde Sta
ten. Toen in juni 1977 gedurende lange tijd het licht uitviel in
New York, moesten de ambtenaren van de burgerlijke stand 9
maanden later overwerk verrichten om het aantal nieuwe inwo
ners in te schrijven.
WASHINGTON Voor
het eerst in achttien jaar
wordt binnenkort als
alles goed gaat in de
nationale dierentuin van
de Verenigde Staten weer
een gorilla geboren.
Gevolg van het werk van eén
nationale commissie van die
rentuinmedewerkers die als
een soort 'huwelijksbureau'
gorilla's en andere met uitster
ven bedreigde diersoorten in
Amerikaanse dierentuinen bij
eenbrengt.
In de nationale dierentuin
treedt Lisa Stevens op als hu
welijksadviseuse. Als hoofd
van de apenafdeling waar in
totaal 68 apen wonen is het
haar gelukt zes niet aan elkaar
verwante gorilla's samen te
smeden tot een blije familie.
Ondanks kleine ruzies tussen
de dieren is de familievorming
tussen de drie mannetjes en de
drie vrouwtjes zo goed gelukt
dat de achtjarige Mandara die
uitgeleend is door de dieren
tuin van Milwaukee in Wis
consin inmiddels zwanger is
geraakt van de negenjarige
Augustus die uit de Bronx-die-
rentuin in New York afkom
stig is.
Het 'huwelijksbureau' zorgt
ervoor dat de dieren met enige
regelmaat worden overge
plaatst om zo goed mogelijke
„families" of groepen te vor
men. Op die manier is een zo
groot mogelijke kans op voort
planting aanwezig.
dlush vraagt om
fwijzing abortus
ASHINGTON De Amerikaanse president
'Al orge Bush heeft komende zondag uitgeroepen
Nationale Dag van de Onschendbaarheid van
Menselijk Leven en dringt er bij zijn landge-
ten op aan abortus af te wijzen. Bush zegt in
gisteren uitgegeven verklaring dat „de trage-
van een abortus twee personen raakt: de moe-
en het kind". „Abortus berooft de VS van een
4 van haar toekomst en ontneemt ongeboren
ideren de kans om te groeien en te genieten
n een volledig leven", aldus de president. „We
-peten abortus vervangen door liefdevolle alter-
,ltieven, zoals adoptie. Door de onschendbaarheid
aAn het leven te erkennen bewerkstelligen we de
/ejogste idealen van ons land". Bush is voorstan-
r van een wetswijziging die het plegen van een
dortus in de Verenigde Staten weer verbiedt.
Slovenië vreest
ingrijpen van leger
BELGRADO De leiders van de Joegoslavi
sche deelrepubliek Slovenië hebben gisteren
een spoedvergadering belegd om te bekijken
welke maatregelen ze kunnen treffen tegen
een mogelijk ingrijpen door het leger van Joe
goslavië. Ze deden dit naar aanleiding van de
uitspraak gisteren van het Constitutionele Hof,
waarin de Sloveense soevereiniteitsverklaring
van afgelopen juli in strijd is verklaard met de
grondwet. De Sloveense leiders zouden vrezen
dat het Joegoslavische leger spoedig besluit in
te grijpen zoals het Sovjet-leger dat in Litou
wen deed. De Sloveense soevereiniteitsverkla
ring werd vorige maand bij een volksraadple
ging in Slovenië door een overweldigende
meerderheid van de bevolking goedgekeurd.
Kiezers Kaapverdië
sturen regime weg
PRAIA De bevolking van Kaapverdië heeft bij
eerste vrije verkiezingen de regerende partij weg
gestuurd. De Afrikaanse Partij voor de Onafhan
kelijkheid van Kaapverdië (PAICV) was sinds de
onafhankelijkheid van Portugal in 1975 in de ar
chipel voor de kust van West-Afrika aan de
macht geweest. Volgens nog onofficiële resultaten
die gisteren werden bekendgemaakt is de opposi
tionele Beweging voor Democratie (MPD) er zon
dag in geslaagd 65 procent van de stemmen te be
halen. Het waren de eerste verkiezingen sinds de
onafhankelijkheid waaraan meer partijen moch
ten meedoen. Premier Pedro Pires gaf het verlies
van zijn partij in een radio-uitzending toe. Daarop
stroomden honderden juichende aanhangers van
de MPD de straten op. Op 17 februari moet een
nieuwe president worden gekozen.
Ambassadeur in VS
opvolger Sjevardnadze
MOSKOU Sovjetpresident Michail
Gorbatsjov heeft vandaag Alexander
Bessmertnych voorgedragen als nieu
we minister van buitenlandse zaken.
Bessmertnych is thans ambassadeur
van de Sovjetunie in Washington. Hij
moet de opvolger worden van Edoeara
Sjevardnadze, die op 20 december zijn
ontslag indiende en waarschuwde voor
het terugdraaien van de democratische
veranderingen in de Sovjetunie. Het
Sovjetparlement stemde gisteren in
met de voordracht door Gorbatsjov
van de minister van financiën, de 53-
jarige Valentin Pavlov, als nieuwe
premier.
HIJ IS GEWOON BEZIG
ATTISCHE RUGGEGRAAT TE BREKEN"
5N HAAG „Gorbats-
niet verantwoordelijk
or het bloedbad van het
ide Leger in Litouwen?
geloof er niets van!"
e;Uib Hendrikse, Sovjet-
pert van het instituut
or internationale be
kkingen Clingendael,
rzelt geen seconde wan-
.^er hem die vraag ge-
_fld wordt. Met andere
>orden: de verklaring
(n Gorbatsjov dat het le
ringrijpen buiten zijn
ideweten is geschied,
rust op een platte leu-
tJichail Gorbatsjov heeft het
e najaar van 1990 gebruikt
zijn positie te versterken,
papier is hij nu de mach-
ite man in de geschiedenis
de Sovjetunie. Die positie
lil iet hij waarmaken", meent
j):ndrikse. Het militaire ge-
b ld in Litouwen ziet hij als
j doelbewuste strategie van
irbatsjov. „Hij is gewoon be
de ruggegraat te breken
van die baldadige, naar zelf
standigheid strevende Balti
sche landjes. Daar is-ie trou
wens al een hele tijd mee bezig
denk aan de militaire bezet
ting van die drukkerij in de
hoofdstad van Letland en
daar gaat-ie gewoon mee
door".
Maar als Gorbatsjov wèl zelf
de opdracht heeft gegeven,
waarom hebben de Russische
tanks in Vilnius zich dan in
middels weer teruggetrokken?
Hendrikse moet een beetje la
chen. „Gorbatsjov is geschrok
ken van de heftige reacties
van het Westen en doet nu als
of het in Litouwen allemaal
wat uit de hand is gelopen.
Maar hij heeft de gevolgen
de veertien doden en de hon
derden gewonden niet af
gekeurd. En hij heeft de mili
taire commandant in Litou
wen niet laten arresteren. Dat
spreekt, lijkt mij, toch wel
boekdelen".
Onbestuurbaar
Achteraf is Kremlin-watcher
Hendrikse eigenlijk niet eens
zo heel erg verbaasd over het
brute optreden van de Sovjets
jdVan onze correspondent
if Alexander Münninghof)
kSN HAAG Voor zo-
ar hij nog te verstaan
nis (de Sovjetpresident
e' d overgeschakeld op
n bezorgde mompel-f re-
en leek haast on-
zijn nieuwe bontmuts
willen wegkruipen)
eft Michail Gorbatsjov
laten weten, dat
l(j 'verrast' was door de
beurtenissen in Litou-
Zijn adjudanten
11 go (binnenlandse za-
c!n) en Jazov (defensie)
inklaarden intussen spij-
rhard in het parlement
-1 het Kremlin geen op-
acht had gegeven tot
it gebruiken van geweld
Vilnius.
ze miserabele poging tot
ndwassing in onschuld was
eraard bedoeld om de abso-
ie van het Westen te ver-
rven op het moment dat het
ichaafde deel van de wereld
g bezig was de afschuwelij-
foto's te verwerken. Het
>rdt nu duidelijk waarom
vardnadze in december
eft afgehaakt: er bestaat, ze-
r voor een Georgiër, nog zo-
s als eergevoel en zelfres-
ct en hij paste ervoor om in
door hem voorziene en nu
lerdaad op gang komende
nkel- en leugencarrousel
zet: onder andere een mil-
d dollar EG-steun) mee te
aaien, na vijf jaren van ge-
even en constructief minis-
schap.
!t Sovjetleger is wellicht niet
gericht en opgeleid om op
[en mensen te schieten (al-
s Jazov), maar als het desal-
ittemin wordt ingezet om de
de' te herstellen zal het zich
chts via dood en verderf
n die taak kunnen kwijten.
afgelopen maanden hebben
t aangetoond: meerdere ke
il immers probeerde het
ie leger met losse flodders,
limidatie door rondrijdende
iks en laag overvliegende
likopters en wat schermut
Nationale Redding' in Vilnius
wordt voorgezeten door nie
mand minder dan de leider
van de communistische partij
in Litouwen. En die man heeft
weer zitting in het politbureau
van het centrale partijapparaat
in Moskou en is als. zodanig
een directe ondergeschikte
van Gorbatsjov".
Veel mensen in Nederland kij
ken met afgrijzen naar Litou
wen. Zij zien dat als een moge
lijke voorbode van de terug
keer van de dictatuur en ter
reur in de Sovjetunie. Zo som
ber is Hendrikse echter niet.
„Als Gorbatsjov dèt zou doen,
zou hij zijn land zo apathisch
en kapot maken dat het weer
in de Middeleeuwen belandt.
En hij streeft juist naar het te
genovergestelde. Gorbatsjov
wil van de Sovjetunie een mo
derne staat maken met een
westers welvaartspeil. Dat lukt
alleen door het vergroten van
de vrijheid, niet door het in
perken ervan. Kijk naar Chi
na, waar weer met ijzeren
vuist wordt geregeerd. Wat
heeft men daarmee bereikt?
Niets. De zogeheten Pekingse
oplossing leidt alleen tot een
nog grotere achterlijkheid".
Voor de positie van Gorbatsjov
in de Sovjetunie is het optre
den van het Rode Leger in
Vilnius op de wat langere ter
mijn fnuikend, denkt Hen
drikse. „Zijn geloofwaardig
heid zal nog verder afnemen,
bij beide partijen. De hervor
mers zullen geschokt zijn.
Gorbatsjov zegt dat hij streeft
naar een rechtsstaat. Waarom
moest er dan geschoten wor
den op ongewapende mensen?
Bij de conservatieve commu
nisten zal Gorbatsjov echter
ook weinig applaus geoogst
hebben. Waarom heeft hij
Landsbergis en zijn club niet
meteen helemaal opgerold,
zullen zij zich afvragen. Dat er
veertien doden in Vilnius zijn
gevallen zal op die hardliners
weinig indruk maken. In de
geschiedenis van de Sovjetunie
is dat natuurlijk ook maar een
speldeprik".
Het wantrouwen van Hen
drikse in Gorbatsjov wordt
nog versterkt door het tijdstip
van de militaire actie tegen de
Litouwers. „Iedereen is ervan
overtuigd dat het moment zeer
zorgvuldig is uitgekozen. Net
als in 1956 bij de Suez-crisis is
de aandacht van het Westen
nu op het Midden-Oosten ge
richt. 'Nu iedereen de andere
kant uitkijkt, kunnen wij wel
even orde op zaken stellen in
de Baltische republieken', zal
het Kremlin gedacht hebben.
Gelukkig is dat gedeeltelijk
een misvatting gebleken. De
felheid waarmee het Westen
reageert, heeft mij verbaasd en
Gorbatsjov waarschijnlijk ook.
Dat is een geluk bij een onge
luk voor de mensen in Est
land, Letland en Litouwen.
Die landen zijn van 1918 tot
1940 onafhankeljk geweest en
voelen zich nu nog steeds
doodordinair bezet door de
Russen. Tot dusver leek het
Westen daar weinig begrip
voor te hebben".
Hoe moet het nu verder? Gaan
de Sovjets nog harder optre
den in de Baltische landen?
Clingendael-onderzoeker Hen
drikse verwacht van niet.
„Gorbatsjov zal de steun van
het Westen niet totaal willen
verspelen. Hij zal wel hopen
dat het nu een jaartje rustig
blijft in Litouwen en de ande
re Baltische landen".
RIK IN 'T HOUT
Inwoners van
de Letse
hoofdstad
Riga verdrin
gen zich ach
ter de barri
cades.
selingen de Balten op de knie
ën te krijgen. Er vielen wat
bloedneuzen en af en toe werd
er eens een gebouw bezet voor
een paar dagen, maar nooit
zette het Sovjetleger door, een
voudig omdat de commandan
ten beseften dat het dan on
middellijk menens zou worden
en er slachtoffers zouden
moeten vallen. En die autori
satie kreeg men niet van Mos
kou.
De grimmige conclusie van
het afgelopen weekeinde moet
helaas luiden, dat vanaf nu die
goedkeuring door het centrale
gezag, of wat daarvan over is,
wel wordt verleend. Slechts
als de voor de slachtpartij in
Vilnius verantwoordelijke lo
kale officier wordt opgespoord
en berecht kan het Kremlin
iets van zijn teloorgaande mo
rele standaard herwinnen.
Opmerkelijk in deze tragedie
zijn de démarches van Boris
Jeltsin, de president van de
Russische Republiek. Hij heeft
het gebeuren in Litouwen in
scherpe bewoordingen afge
keurd en vloog zelfs dit week
einde naar Tallinn (mogelijke
plaats van handeling voor een
volgend Baltisch drama?) om
daar met de Litouwse, Let
landse en Estlandse leiders een
verklaring te ondertekenen
waarin de VN wordt gevraagd
een speciale conferentie over
dit gebied te beleggen. Ook
riep Jeltsin de etnische Russen
in het rode leger op voortaan
niet meer geweld te gebruiken
tegen democratisch gekozen
regeringen en de bevolkingen
die daarbij horen.
Dat klinkt uitstekend en onge
twijfeld heeft Jeltsin gepro
beerd om voor het oog van de
wereld de dagprijs voor fat
soenlijk gedrag op te strijken;
dat rondje armdrukken heeft
hij ruimschoots van Gorbats
jov gewonnen. Maar de vraag
is, of Jeltsin de stemming on
der zijn eigen Russische onder
danen wel goed getaxeerd
heeft. Het officierskorps in het
Sovjetleger bestaat voor ruim
90 procent uit etnische Russen
en die doen wat Jazov zegt. En
opvallend was, dat er zich on
der de in Vilnius zo ruw om
zich heen maaiende militairen
geen Aziaten leken te bevin
den. Het waren Slavische
manschappen en in Praag 1968
en Budapest 1956 was dat be
paald anders.
De veronderstelling klinkt
misschien wat gewaagd, maar
ze is gevoed door ervaringen:
onder de gewone Russen
heerst wrevel, op z'n minst, te
genover de Balten die het al
tijd al beter hebben gehad dan
de rest en nu zelfs zo brutaal
zijn om, na jarenlang van Mos
kou 'geprofiteerd' te hebben,
de Sovjetunie de rug toe te ke
ren. Kortom, het werd tijd dat
ze in Vilnius een lesje kregen.
Het feit dat een protestdemon
stratie afgelopen zondag in
Moskou tegen het legeroptre-
den slechts een paar duizend
mensen trok, lijkt deze veron
derstelling te staven. Bezien
moet worden of Jeltsin met
zijn geloofwaardig optreden
naar het Westen toe zijn posi
tie naar binnen niet heeft ver
zwakt.
Sovjetminis
ter van defen
sie Dimitri Ja
zov.
in Litouwen. „In Tiflis en
Baku heeft het leger ook al
eens ingegrepen. In Baku vie
len vorig jaar 150 doden". Vol
gens Hendrikse probeert Gor
batsjov de republieken op deze
hardhandige manier opnieuw
ondergeschikt te maken aan
Moskou. „Vergis u niet, de
Sovjetunie is zo langzamer
hand bijna onbestuurbaar ge
worden. De oekasen uit het
Kremlin worden eenvoudig
niet meer uitgevoerd. Het
voedselprobleem is daar een
goed voorbeeld van. Er is eten
genoeg, zegt Gorbatsjov, het
arriveert alleen niet op de
plaatsen waar hij het wil heb
ben".
In dat geval is er misschien
toch iets te zeggen voor het ge
weld in Litouwen. Als Moskou
nu geen voorbeeld stelt, valt
straks wellicht de Sovjetunie
uit elkaar. Hendrikse haalt
smalend zijn schouders op.
„Ja,, ja, dat is de theorie van
die arme Gorbatsjov die niet
anders kan. Nou, vergeet het
maar. Het gebeuren in Vilnius
was geen wanhoopspoging
maar een zorgvuldig voorbe
reide actie. Het bewijs daarvan
is dat dat suspecte 'Comité van
