TE K IJ K IJJ'.HUUIMN GEESTELIJK LEVEN
1 i
Grondwoorden christelijke
boodschap opnieuw spellen
y
Zaterdag 29 december 1990 pagina
Paus in Tsjechoslowakije
Jn het drukke reisprogramma van paus Johannes Paulus II werd
in het voorjaar plaats ingeruimd voor een bezoek aan Tsjecho
slowakije, het eerste Oosteuropese land dat de paus na het neer
halen van het IJzeren Gordijn bezocht. De paus werd een zeer
enthousiast welkom bereid, ook door president-toneelschrijver
Vaclav Havel. Met kritiek werd de ï>aus geconfronteerd tijdens
zijn reis door Afrika in september in verband met zijn aanpak van
de aidsepidemie en de inwijding van een kathedraal in Ivoorkust.
foto: ap
Professor Van
Gennep overleden
In januari werd kerkelijk Ne
derland opgeschrikt door het
overlijden van prof. dr. F.O.
van Gennep. Hij was kerkelijk
hoogleraar in Leiden. Een be
langrijk boek verscheen kort
voor zijn dood: 'De terugkeer
van de verloren vader'. Betrek
kelijk kort voor zijn dood was
er enige opschudding ontstaan
rondom sommige opvattingen
van Van Gennep. Hij zei onder
meer dat hij niet geloofde in de
lichamelijke opstanding van
Jezus. Deze uitspraken waren
aanleiding tot verontruste brie
ven aan kerkelijke bestuursor
ganen. Het moderamen van de
hervormde synode besloot een
'herderlijk schrijven' over de
opstanding te laten schrijven.
In november werd een concept
op de synode besproken.
foto: pers unie
Problemen rond
pastorale werkers
De Zwolse pastoraal werker
Andrè Zandbelt (foto) werd na
een anonieme klacht door kar
dinaal Simonis op non-actief
gesteld na een conflict over de
bevoegdheden van de pastora
le werker. Een commissie van
kerkjuristen die een uitweg
moest zoeken in het conflict,
meende dat de kardinaal onre
delijk had gehandeld door zo
onverwacht in te grijpen. Zand
belt wachtte de conclusies niet
af en vertrok naar Haarlem om
daar ziekenpastor te worden.
Door deze aangelegenheid
wordt bij sommige parochies
overwogen pastoraal werkers
aan te stellen buiten het bis
dom om. De bisschoppensyno
de over de priester die in
Rome werd gehouden, bracht
geen verruiming aan om het
tekort aan ambtsdragers te
verkleinen. foto: pers unie
'V
Pasen
In de orthodoxe kerken in de Oosteuropese landen kon het be
langrijkste christelijke feest, Pasen, voor het eerst sinds vele de
cennia in volle vrijheid gevierd worden. Kerken die jarenlang voor
de eredienst gesloten waren geweest gingen weer open, maar
toch waren er velen zoals op bovenstaande foto die geen plaats
konden vinden in de kerken. foto: ap
„Het jaar 1990 het Willibrord-
jaar zou je het jaar van de
ommekeer kunnen noemen.
Kerk en theologie hebben in dat
herdenkingsjaar ervaren hoe de
boodschap die Willibrord zo'n
dertien eeuwen geleden hier
bracht, ten minste zo actueel is
als toen. Er is een schreeuwende
behoefte aan de 'grote woorden'
van de christelijke boodschap
over leven en dood, over schuld,
vergeving, genade en verzoe
ning".
Dat vindt de Utrechtse theoloog dr.
Martien Brinkman. Hij is het dan ook
niet eens met de opvatting dat het
Willibrordjaar, dat afgelopen novem
ber werd afgesloten, eigenlijk is mis
lukt. Dat weinig mensen 'op het
grondvlak' betrokken zijn geweest bij
het nadenken over het thema of hoe
de kerk 'boodschap aan de bood
schap' heeft, is onmiskenbaar.
„Maar", voegt Brinkman er gelijk aan
toe, „ik denk dat ds. Willem van der
Zee van de Raad van Kerken gelijk
had toen hij zei dat er in hetzelfde
Willibrordjaar er een soort ommekeer
tot stand is gekomen: kerk en theolo
gie zijn er zich bewust van geworden
dat de grote woorden van de christe
lijke boodschap opnieuw moeten wor
den gespeld en de ervaringen die
daar achter liggen opnieuw moeten
worden beleefd: zoals de grondwoor
den ontferming, overgave en staan
voor de ander de plaatsbekleding.
Handelen
De afgelopen decennia klonken de
grote woorden van de christelijke tra
ditie vooral in het handelen; de bood
schap werd uitgedragen in het sociaal
en politiek engagement en viel daar
feitelijk mee samen: mensen als 'han
den van God'. De jaren zestig en ze
ventig werden ook gekenmerkt door
de tolerantie en vrijheid. Een echt
scheiding 'moest kunnen' en je daar
over schuldig voelen was 'onzin'. Een
rouwproces mocht niet te lang duren;
het leven gaat immers door? In de
psychiatrie werd het geloof afgedaan
als 'niet ter zake' voor de therapie en
in het zakenleven en de economie
ging het alleen maar om de cijfers en
de vooruitgang; morele normen daar
in waren ouderwets.
De geëngageerde christenen zijn in
middels teleurgesteld naar huis ge
gaan. Alle demonstraties en acties
hebben de werkelijkheid niet echt
kunnen veranderen en het aantal
mensen dat met zware schuldgevoe
lens rondloopt jegens hun kinderen
die beschadigd uit de echtscheiding
zijn gekomen, groeit. In de psychiatrie
ontdekken zowel hulpverleners als
cliënten dat een 'therapietje' ook niet
alles is; er is een zingevend kader no
dig om met het bestaan in het reine
te komen. „Mensen", aldus Brink
man, „komen tot de ontdekking dat
er toch zoiets bestaat als 'schuld' en
'schuldgevoel'. Er gebeuren nu een
maal dingen in een mensenleven die
je niet loslaten".
„In het hulpverleningscircuit komen
steeds meer mensen terecht met in
derdaad schuldgevoelens over hun
echtscheiding. Anderen ervaren hoe
na een plotselinge dood van een dier
bare opeens blijkt dat 'het niet meer
kan worden goedgemaakt'. Soms
worden die gevoelens als een molen
steen om de nek en is hulp nodig".
In zo'n situatie wordt duidelijk dat be
grippen als 'schuld' 'vergeving' of
'verzoening' onmisbaar zijn in het le
ven, vindt Brinkman. „Er zijn heel wat
k,
„Soms worden de
van schuld een molensteen om de nek en is hulp nodig".
mensen die zulke woorden niet meer
willen horen omdat ze op zó'n manier
hebben gefunctioneerd dat ze er niet
meer aan herinnerd willen worden.
Sommigen draven door in hun overi
gens begrijpelijke afkeer; ze denken
bijvoorbeeld dat de cultuur is bedor
ven door de prediking van schuld en
vergeving. Dat is natuurlijk apekool;
je zou eerder het omgekeerde kunnen
zeggen: onze cultuur is gered door de
prediking van schuld en genade.
Mensen die geen vergeving nodig
hebben zou je bij wijze van spreken
willen ontlopen".
„Er heerst wat dat betreft veel ver
warring en er is ook veel onvolwassen
geloof. Veel mensen zijn blijven ste
ken in een fase van kinderlijk geloof
en reageren op dat niveau ook op de
grondvragen van het leven. Dan is het
begrijpelijk dat ze er niet uitkomen".
Oude woorden
Brinkman meent dat kerk en theolo
gie aan de ene kant te vaak blijven
hechten aan de oude woorden en als
die niet klinken, worden bezorgde
vragen gesteld of wordt meteen maar
geconcludeerd dat de levensvragen
niet worden gesteld. Brinkman verwijt
foto: sp
gen te vaak 'om de hete brij' heen te
lopen. Terwijl de samenleving bij wij
ze van spreken schreeuwt om zinge
ving, om kaders waarin de dingen be
tekenis kunnen krijgen, zijn theologen
bezig met hun historische studies op
kleine onderdelen. De actualisering
van de geloofsvragen is overgelaten
aan de oudere garde: mannen als
Berkhof en Schillebeeckx.
Op de slotbijeenkomst van het Willi
brordjaar, in november van dit jaar in
Utrecht gehouden, zei Brinkman het
zo: „Mijn stelling zou zijn dat er in
onze samenleving thans een ontstel
lend grote aandacht is voor precies
die grote vragen waar de christelij G
geloofsleer van oudsher altijd al ov p
handelt, maar dat er amper iemand
die deze vragen kan of wil vertal
naar die aloude geloofsleer. Een pt
voorbeelden: Voor de televisie woi
dit winterseizoen een serie üitgezo
den over de tien geboden. De van o
gine Poolse serie heeft al vele prijzjtf,
gewonnen en heeft als strekking i
elk gebod een uiterst existentieel
vensterrein raakt. Elk gebod woi
aangewend om een facet van ons
ven te problematiseren. 'Wet
zonde kennen' heet dat in Christel
jargon. De directe verbinding tuss
gebod en dagelijks leven, die in i
kerk danig uitgesleten is, wordt h
zomaar gelegd door een cineast. W
theologen overslaan, doet de cinea j,
Maar hij doet weer te weinig, is
naargeestige reactie van menig thejgi
loog op de serie".
„Een ander voorbeeld: de religieu
markt voor vragen met betrekking l
dood en leven bloeit als nooit tev la
ren. Ook hier gaat het om alle vrag g
die van oudsher in de christelij! w
eschatologie aan de orde komen:
aard van ons voortbestaan na
dood, de verhouding tussen individ
aliteit en collectiviteit, de kwestie v s
loutering of gericht enzovoort. E
enigszins getraind oog pikt de bot
jes over deze vragen zo van de pla
ken van de stationsboekhandels"
Niet uitspelen
Brinkman wijst er op hoe maar al
vaak de sociale actie wordt 'uitg
speeld' tegen de aandacht voor
'grondwoorden'. Die spanning tuss
beide is oneigenlijk, meent hij.
gaat om beide. „Je moet de persoo
lijke verhouding met God i
grond voor het geloof niet uitsp
len tegen de politieke standpuntbep
ling van iemand. Het is een eenhei
in de oecumene zeggen we: het gt
om de eenheid in de kerk en om
eenheid met de wereld. Centrum
omtrek. Anders uitgedrukt: Als
God zeggen betekent dat niet allj
'actie', maar ook 'vergeving' en
zoening' en met net zoveel recht kt
je de volgorde omdraaien".
Brinkman meent dat steeds me<
mensen ontdekken dat het
meer is dan 'alleen maar' een inspir
tie voor de actie, het is een eigen
mensie waarin mensen zich kunm
terugtrekken; het heeft een eigen b
tekenis.
De woorden van Augustinus:
hart is onrustig totdat het rust vindt
U' krijgt in onze tijd een nieuwe acl
aliteit, meent Brinkman. De dieps
vragen van geloof en theologie, vi
zin en waarde komen alom op, he
haalt hij; de 'bewijzen liggen
straat': behalve in de al genoemi
geestelijke gezondheidszorg kunm
als voorbeeld dienen de manage
die tijdens cursussen en training!
tot de onthutsende vraagstelling k
men: 'ben ik eigenlijk nog wel me
waard dan mijn werk'? Of een mi
ter van justitie die kerken oproept
te werken aan verhoging van het m
reel van het Nederlandse volk; of e
minister van onderwijs die oproept
meer waarden in de scholen. En al
aandacht voor alles wat wordt
doeld met 'New Age', daaruit spr(
toch een groot verlangen naar
verband, naar een 'een en het al
De christelijke traditie heeft
huis' dat ze kan tegemoetkomen
die diepe verlangens van zoveel n
sen in de moderne wereld. De scl
ten in de oude geloofstraditie onl
vangen en zo open mogelijk benat
ren, dat is de taak van kerk en thi
logie in de jaren negentig.
LÜTSEN KOOISTI
aan de andere kant kerk en theolo
Raad van Kerken contra Ojec
Al langere tijd is de verhouding tussen de Raad van Kerken en
het Overlegorgaan Joden en Christenen (Ojec) problematisch. De
verschillen van inzicht betreffen onder meer de houding van de
Raad ten opzichte van de Palestijnen en de PLO. In mei kwamen
de betrekkingen opnieuw tot een dieptepunt toen de Nederland
se Raad van Kerken het Ojec niet uitnodigde voor een gesprek
met een delegatie van de Raad van Kerken in het Midden-Oos
ten (MECC). De delegatie stond onder leiding van MECC-secre-
taris Habib. Deze verklaarde dat de MECC niet was geraad
pleegd over het Ojec bij de organisatie van de ontmoetingen in
Nederland. Naderhand heeft een delegatie van het Ojec een ont
moeting met de MECC gehad op Cyprus, waar de Raad kantoor
houdt. FOTO: SP
Moslims geweerd uit moskee
Islamitische Palestijnen in Jeruzalem namen in oktober een plaat van de Al Aqsa-moskee om dai
voor te bidden. Deze moskee die een van de allerbelangrijkste geestelijke centra is voor de rr
lims, was door de Israëlische politie afgesloten na het bloedbad op de Tempelberg in de oude s
van Jeruzalem op 8 oktober. Tijdens die schietpartij werden 21 Palestijnen door schoten van
Israëlische politie gedood. foto. Af
Op het Malieveld in Den Haag vond een grote manifestatie plaats tegen nieuwe armoede in Neder
land. Aan het gebeuren namen een kleine zesduizend mensen deel. De gezamenlijke kerken wilden
dat de politici zich zouden gaan bezighouden met de nieuwe armoede die naar hun zeggen zo'n
achthonderdduizend huishoudens raakt. Toch was de deelname aan de manifestatie aanzienlijk
kleiner dan de organisatoren hadden verwacht. In de kerken vonden velen dat het tijdstip van deze
manifestatie niet goed gekozen was omdat er net een nieuw kabinet was aangetreden dat zich
anders tegen het armoedevraagstuk opstelde. foto: cees verkerk
Arme kant van Nederland
