1
II
inal
Ie
Openheid van de
BVD is mooi,
maar dan niet
zo knullig"
De
peperdure
malle
molen
geidócSowui/tit1
ZATERDAG 10 NOVEMBER 1990 PAGINA
DEN HAAG - Sinds haar oprich
ting in 1949 is de Binnenlandse
Veiligheidsdienst (BVD) vele jaren
lang een ongenaakbaar en ondoor
grondelijk instituut geweest. Even
ontoegankelijk en geheimzinnig als
de grauwe, met vele dak-antennes
uitgeruste kantoorgebouwen aan de
Haagse President Kennedylaan,
waar het hoofdkwartier van de
Dienst is gevestigd. Sinds het mid
den van de jaren tachtig is dat
mysterieuze imago echter aan lich
te slijtage onderhevig.
Drie belangrijke ontwikkelingen hebben
dit proces op gang gebracht. Ten eerste
de opkomst van Mikhail Gorbatsjov op
het wereldtoneel, waardoor de westerse
landen tot het besef kwamen dat de Sov
jetunie niet meer beschouwd diende te
worden als het rode gevaar dat de we
reldvrede bedreigde, een gegeven dat
vele inlichtingendiensten tot nadenken
stemde.
De tweede oorzaak was het feit dat in
Nederland met steeds grotere frequentie
bepaalde praktijken van de BVD in de
openbaarheid kwamen, en doorgaans
niet in gunstige zin. Actiegroepen, linkse
politieke partijen, hardnekkig gravende
journalisten en ook burgers die zelf de
publiciteit zochten om hun ervaringen
met de BVD wereldkundig te maken, zij
allen droegen ertoe bij dat de BVD
steeds meer aan kritiek bloot kwam te
staan.
Van belang was ten slotte ook de toene
mende hang naar openheid en openbaar
heid in de Nederlandse politiek. Vooral
de Tweede Kamer ergerde zich steeds
meer aan de sfeer van geheimzinnigdoe
nerij rond de BVD. De enige kamerle
den die vrij nauwkeurig weten wat er in
de Dienst omgaat zijn de fractieleiders
van dé vier grootste partijen, die teza
men de kamercommissie voor de inlich
tingen- en veiligheidsdiensten vormen.
Achter gesloten deuren worden zij op ge
zette tijden door de minister van bin
nenlandse zaken, die verantwoordelijk is
voor het doen en laten van de BVD, op
de hoogte gesteld van de laatste ontwik
kelingen op het gebied van spionage,
contra-spionage en infiltratie. Zij mogen
daar echter met de overige kamerleden
met geen woord over reppen. Staatsge
heim!
Het enige wankele houvast van de Ka
mer was een wetsontwerp, in 1982 inge
diend door het tweede kabinet-Van Agt,
waarin de taken en bevoegdheden van
de BVD eindelijk eens zwart op wit wa
ren vastgelegd. De Dienst functioneerde
namelijk nog steeds zonder wettelijke
basis. In het ontwerp was zelfs een
'klachtrecht' opgenomen voor burgers
die zich door de BVD ten onrechte be
nadeeld voelden. Hoewel het wetsont
werp op de keper beschouwd niet zo gek
veel om het lijf had, was de indiening er
van toch opnieuw een mooie aanleiding
voor de Kamer om het reilen en zeilen
van de BVD openlijk ter discussie te
stellen.
Al deze factoren leidden vijf jaar geleden
tot een opzienbarend feit. Voor het eerst
in de geschiedenis kreeg die geheimzin
nige BVD een 'gezicht'. Het toenmalige
hoofd van de Dienst, mr. Pieter de
Haan, gaf zowaar een interview op de te
levisie en in enkele kranten. Niet dat hij
veel losliet over de doelgroepen en de
werkwijzen van de BVD, maar zijn op
tredens veroorzaakten wel een opkla-
rinkje in de mist die jarenlang rond die
drie letters had gehangen. Het grote
zwijgen was doorbroken.
Russische spionnen
Inmiddels heeft Nederland alweer nader
kennis kunnen maken met de BVD. En
55
hoe! Het huidige hoofd van de BVD, de
45-jarige excentrieke mr. Arthur Docters
van Leeuwen, een kleine man die in po
litieke en ambtelijke kringen onder meer
als „briljant" en „horkerig" te boek
staat, heeft de laatste tijd duchtig van
zich doen spreken. Hij schroomde niet
ten behoeve van enkele gedrukte media
op zijn praatstoel te gaan zitten en open
de onlangs zelfs de deuren van zijn
Haagse bastion voor een televisieploeg
van KRO's Brandpunt.
Dat laatste leverde de actualiteitenru
briek een opzienbarende tweedelige do
cumentaire op, die afgelopen zondag en
woensdag is uitgezonden. Een deel van
de BVD-werkzaamheden passeerde daar
in de revue, zoals: het in de gaten hou
den van spionnen uit het voormalige
Oostblok. Nederlandse neo-nazistische
groeperingen, linkse actiegroepen met
kennelijk kwade bedoelingen en bedrij
ven die grondstoffen voor chemische
wapens aan Irak leveren. Maar ook het
recruteren van informanten kwam aan
de orde, evenals het bijhouden van enige
honderdduizenden personendossiers,
waarvan overigens binnenkort twee der
de zal worden vernietigd; enerzijds van
wege de nieuwe Privacy-wet en ander
zijds omdat veel gegevens niet meer van
belang zijn. Nog afgezien van de vraag
of er al enige aanleiding toe was, kan
men bijvoorbeeld nu toch moeilijk meer
beweren dat er een luchtje zit aan Ne
derlanders die regelmatig naar de DDR
of Tsjechoslowakije reizen of reisden.
In het eerste deel van de tv-documentai-
re werd onder meer een door de BVD
opgenomen filmpje vertoond (vervaar
digd met een zwabberende verborgen ca
mera) waarop de arrestatie te zien was
van een Stasi-spion uit de voormalige
DDR. De man werd, na langdurig ge
schaduwd te zijn, op een pittoresk grach
tje door rennende BVD'ers achtervolgd,
bij de kladden gegrepen en in een auto
gedeponeerd. Voorts deelden Docters
van Leeuwen en de chef van de afdeling
contra-spionage, O. Koerten, het Brand
punt-team op verontruste toon mee dat
er in ons land nog minstens 25 Russi
sche spionnen operatief zijn. Dezen be
wegen zich vooral op het gebied van in
dustriële en wetenschappelijke spionage,
want door perestrojka en ontspannings-
politiek heeft men in de Sovjetunie nau
welijks nog trek in onze militaire gehei
men. Voor de BVD-chef was het zo
klaar als een klontje wat er met die nog
immer onbetrouwbare Russen diende te
gebeuren: de Nederlandse regering dien
de deze lieden terstond het land uit te
zetten.
Gevoelig
Het effect van de uitzending pakte ge
heel anders uit dan Docters naar we mo
gen aannemen had gehoopt. De minis
ters Dales (binnenlandse zaken) en Van
den Broek (buitenlandse zaken) trokken
hun wenkbrauwen hoog op. Sinds wan
neer dicteert de BVD welke personen uit
Nederland verwijderd dienen te worden?
En nog openlijk ook! Zulke zaken liggen
immers uiterst gevoelig in het diploma
tieke verkeer, want het risico van tegen
maatregelen 'aan de andere kant' is le
vensgroot aanwezig. Daarom worden
tips van de BVD over buitenlandse per
sonages die niet pluis worden geacht al
tijd eerst door de minister van buiten
landse zaken uiterst behoedzaam aange
kaart bij de ambassade van het betref
fende land. Pas als er geen verbetering in
de situatie optreedt, komt verwijdering
Het huidige hoofd van de BVDde 45-ja
rige excentrieke mr. Arthur Docters van
Leeuwen, een kleine man die in politieke
en ambtelijke kringen onder meer als
briljanten horkerigte boek staat,
heeft de laatste tijd duchtig van zich doen
spreken. FOTO: SP
uit Nederland aan de orde.
Ook de Tweede Kamer reageerde ver
baasd op de eerste Brandpunt-uitzen
ding. Dinsdag stonden de kamerleden
Dijkstal en Weisglas (beiden VVD),
Stoffelen (PvdA), Scheltema (D66) en
Willems (Groen Links) in de rij om mi
nister Dales om opheldering te vragen.
In de gedachtenwisseling die daarop
volgde kon de conclusie worden getrok
ken dat Dales en de parlementariërs het
roerend eens waren over de stelling
„Meer openheid bij de BVD is mooi,
maar dan asjeblieft niet zo knullig". Da-
les, die bekende het opengooien van de
luiken bij de BVD op zichzelf toe te jui
chen, kwam zelfs tot de conclusie „dat
er voorlopig maar weer eens even rust
moet komen rond de BVD". Met andere
woorden: Docters van Leeuwen en zijn
manschappen zouden er goed aan doen
zich de komende tijd tegenover de me
dia gedeisd te houden.
Hoewel het woensdag uitgezonden twee
de deel van de KRO-documentaire in
politiek Den Haag beter is gevallen dan
deel I, blijft de Kamer van oordeel dat
de reportage van zondagavond diverse
perken te buiten ging. „Het was toch
ook een uitermate knullige vertoning!",
briest VVD-kamerlid Hans Dijkstal na.
„Hier werd een sfeer opgeroepen die
zelfs in de goedkoopste spionageboeken
niet voorkomt. De BVD heeft de slechte
naam die zij toch al had door deze uit-
Jammer, want op zichzelf is de Dienst
natuurlijk een zeer nuttig instituut".
Pieter Stoffelen (PvdA) denkt er geen
haar anders over. „Ik ben een groot
voorstander van meer openheid van de
kant van de BVD. Maar de manier
waarop men die openheid zondag be
trachtte was niet in de haak. De BVD
moet gewoon aan de bevolking duidelijk
maken wat ze wel en niet doet en welke
grenzen daarbij in acht worden geno
men, maar daar geen sensationeel spek
takelstuk van maken!"
Opzet
In de wandelgangen van de Kamer werd
deze week al snel de theorie geopperd
dat er opzet stak achter de wijze waarop
de BVD zich tegenover het tv-team had
gepresenteerd. Door de toenemende
glasnost en democratiseting in Oost-Eu
ropa zou er twijfel kunnen ontstaan over
het verdere nut van de Dienst. Deze ge
voelens zou Docters van Leeuwen dras
tisch de kop hebben willen indrukken
door duidelijk te maken dat de BVD nog
steeds hard nodig is. Ook minister Dales
leek die theorie aan te hangen. In een ra
dio-uitzending van Veronica suggereerde
ze dinsdag dat de BVD wellicht „haar
baantje veilig wil stellen".
Zo er al een kern van waarheid in deze
theorie mocht schuilen (Docters van
Leeuwen ontkent dat trouwens in alle
toonaarden), het bestaansrecht van de
BVD is voor kabinet en parlement abso
luut geen punt van discussie. Nooit ge
weest ook. Zelfs de fractie van Groen
Links, die evenals eertijds PSP, CPN en
PPR altijd vooraan staat bij het uitoefe
nen van kritiek op de BVD, ziet de
Dienst als een instrument dat zijn 1
kan hebben bij het behoud van de nii
mocratie en de staatsveiligheid. on
Er speelt echter wel een andere polit Hf
discussie rond de BVD, een discussiele\
voorlopig nog niet uitgewoed zal is.
De centrale vraag daarbij is: waaijho
mag de BVD zich bemoeien en waan
niet? De Dienst heeft de neiging ompi
zien het afgenomen gevaar uit Oost
ropa, een aantal andere taken naar 13
toe te trekken, zoals bestrijding p
computercriminaliteit en bestrijding
terrorisme. Hier doemen raakvlakkei
met de politie. De Tweede Kamer'
echter met alle macht proberen de w
terreinen van BVD en politie strikt,
scheiden te houden. j
„Laat ik een voorbeeld geven", zegtl
ter Stoffelen (PvdA). „Stel dat uit
tacten met buitenlandse inlichtir
diensten blijkt dat zich in Nederlan
vaarlijke terroristen ophouden die
slagen in andere landen voorbereide
dat geval mag de BVD daar achte
Maar zodra die terroristen gelokali
zijn, moet de BVD zich terugtrek
Het arresteren en verhoren van die
een politietaak".
Hans Dijkstal (VVD): „Ik vind het
essentieel dat de taken van politi
BVD strikt gescheiden blijven. Gein
is er onlangs een commissie ingestel
deze problematiek onderzoekt. Het
ste woord is er dus nog lang niet
gezegd. Daar zullen in de Kamer
hartige woorden over gesproken wo
De BVD moet niet te veel willen. 1
dat hoeft ook niet, want er zijn no
noeg bedreigingen van onze staatsv
heia om de BVD voldoende werk t
zorgen. En dan heb ik het niet over
sen hoor".
DICK VAN RIETSCHO
ROTTERDAM - Seminars,sympo
sia, conferenties: bla bla in cadeau-
papier of hebben ze ook nog in
houd? Dagelijks zijn allerlei oorden
gevuld met mensen die 'geïnfor
meerd willen zijn'. Over 'Ziekte
verzuim Omlaag', 'Zelf Onderne
men', 'Kinderopvang in Uw Ge
meente', 'Informatisering Perso
neelsmanagement' en 'Loopbaan
beleid in Perspectief, 'Nederlands
voor de directiesecretaresse' en na
tuurlijk over 'Radical change pro
cesses in de selforganizing business
system'.
Een willekeurige greep uit de wassende
stroom onderwerpen die jaarlijks in
groot verband 'diepgaand' worden be
sproken. Het zijn er honderden. En er
gaan miljoenen guldens in om. Waaro
ver wordt eigenlijk géén conferentie ge
houden?
Alle bijeenkomsten hebben een aantal
vaste elementen: eindeloze rijen stoelen,
stromen koffie, mappen met studiemate
riaal, de onvermijdelijke overheadpro
jector. En natuurlijk een inleider, die bij
de start al grapjassend contact probeert
te leggen met het toegestroomde studieu
ze publiek.
Na een bezoek aan drie 'conferenties'
vrees ik dat mijnheer R. van Ameron-
gen, tijdens de afgelopen zestien jaar
deelnemer aan zo'n 150 seminars (waar
van hij een groot aantal heeft geleid), ge
lijk heeft als hij zegt: „Bij de terugblik
overheerst zonder twijfel schaamte.
Want populair gezegd is bij mij, zij het
wat laat, de overtuiging gegroeid dat die
hele kermis niets uithaalt, een enorme
verspilling is van geld en energie en een
misleidende show van pseudo-progres-
sie".
De net gepensioneerde Van Amerongen,
die een hoge functie heeft gehad in de1
volksgezondheidssector, schrijft dit in
een ingezonden brief in een landelijk
ochtendblad. Hij had op 30 oktober nog
een conferentie geleid die inzicht moest
verschaffen in het probleem 'Alcohol en
Werk, Actuele Ontwikkelingen'. In de
folder stonden indrukwekkende onder
werpen vermeld, waarna de mededeling
volgde dat 's middags de zaak zou wor
den afgesloten met...een borrel.
Dit was de één na laatste conferentie
voor Van Amerongen. Hij moest er wel
heen, schreef hij, omdat de afspraken al
lang geleden gemaakt waren. Maar: „Ik
heb besloten nooit meer als deelnemer,
inleider of voorzitter naar zo'n dag te
gaan. Geen enkel besluit heeft mij op
seminars, symposia,
cursussen,
bla, bla, bla...
mijn oude dag zoveel levensvreugde ge
bracht".
De ex-cursusleider, gebeld om nader
commentaar, vertelt dat hij misschien
wat erg zwart-wit tekeer is gegaan in zijn
brief. Meewerken aan een seminar wordt
redelijk betaald, vindt hij. Voor een le
zing over een actueel onderwerp keert
het Nederlands Studiecentrum hem vijf
honderd gulden uit en voor het leiden
van een conferentie vijftienhonderd gul
den.
Intuïtief
management
Het Nederlands Studiecentrum, waar
Van Amerongen voor heeft gewerkt, is
Alle bijeenkomsten hebben een aantal
vaste elementen: veel stoelen, stromen
koffie, mappen met studiemateriaal, de
onvermijdelijke projector en natuurlijk
een inleider die al grapjassend contact
probeert te leggen met het toegestroomde
studieuze publiek. FOTO: SP
een van de grote organisaties op het ge
bied van conferenties. In overleg met de
marketing-afdeling van het bedrijf kies
ik voor het bijwonen van het mysterieus
klinkende 'Intuïtief Management'. Deze
bijeenkomst kost net als de overige tus
sen de zeven- en achthonderd gulden, de
lunch inbegrepen.
'Intuïtief Management' vindt plaats in
Congrescentrum Engels te Rotterdam, 's
Morgens rond negen uur sta ik met en
kele honderden andere congresgangers
voor de conferentiezaal, waar studie
mappen en koffie worden uitgedeeld. De
mappen van het Nederlands Studiecen
trum zijn zwaar uitgevoerde multo's,
volgestopt met referaten van deskundi
gen, syllabi en losse vellen.
De echte deelnemers aan de conferentie
beginnen direct na ontvangst van hun
map aan een nerveuze speurtocht door
het studiemateriaal, als menen zij daarin
eindelijk de oplossing van vele raadsels
te zullen aantreffen.
Door een misverstand kom ik niet direct
bij 'Intuïtief Management' terecht maar
bij 'Informatisering Personeelsmanage
ment'. Die conferentie (van hetzelfde be
drijf) wordt een zaal hoger gegeven. De
hostessen bij 'Informatisering Perso
neelsmanagement' zijn heel vriendelijk.
Mijn naam komt weliswaar niet voor op
de deelnemerslijst, maar ik krijg toch
zo'n studiemap. Een plaatsje is gauw ge
vonden in de immense zaal.
Prof. dr. A. Teulings (hoogleraar organi-
satie-sociologie aan de universiteit van
Amsterdam) verzorgt een soort dagope
ning met een praatje over het nut van
een compleet personeelsplaatie in de
computer. Zó handig, je kunt dan in één
oogopslag zien hoeveel personeel je hebt,
wat de capaciteiten zijn van de mensen
en hoe vaak ze ziek zijn. Ik kan niet ont
kennen dat het belangwekkend klinkt,
maar hoe pak je dat nu aan?
Dat moet de volgende spreker, drs. J.
Maas van DAF-Trucks, vertellen,
personeelssysteem heeft DAF hard
dig, zegt Maas, want als er plotselinj
vakman vertrekt moetje die plaats
een functionaris van dezelfde kwa
bemannen. Hoe de computer zo'n
langen kan vervullen weet hij eerlij
zegd ook nog niet helemaal. De vr
wagenfabriek is nog bezig om dat i
zoeken. Ik onderken het probleem,
je komt hier toch om iets wijzer te 4e
den.
Dikke multomap u
Na de pauze stap ik over naar 'Intj^
Management', een verdieping lagei|^
krijg wéér zo'n dikke multomap, zt
van de referaten en ontboezemingen
hostess die de map verstrekt, maaktj^-
geenszins zorgen over de rechtmatiaT"
van mijn deelname. Trek een netjV
aan, zet een studieus gezicht op eni
tegen één dat conferentiedeuren li
openen als u een half uur na het Br
jachtig arriveert.
Bij 'Intuïtief Management' gaat hetl*
het bij elkaar brengen van 'de mat!
ment-wereld en de meer spirituele!
reld'. De sessie vindt plaats in een M
kere zaal met een hel verlicht podoï
waarop de deskundigen tronën. De Sta
ding is intussen door dagvoorzitter^
R. Mees verzorgd, de man die laatsF_
nog deel uitmaakte van de raad var
stuur van NMB Postbank. Hij scL
ooit het boek 'Een andere kijk op f|e
En hij leidt seminars, waarop menf'
kan horen zeggen: „Management
zich op het voor elkaar krijgen vaP.n
ken, ofwel to get things done". Erfir
zegt Mees ook dingen over de 'uitePS'
en de innerlijke kant van situaties', ij3:'
'imaginatie, cultuur, een vorm
beweeglijkheid in ons denken diepP
kan brengen naar nog onontgonnen?13
kwerelden'. jei
Zo'n zaal zit er verbijsterd naar te Ie31
ren. Je hoeft er eigenlijk niet voorp3
de Maasstad. Elke kiosk heeft no£e
wat populair-wetenschappelijks inT12
socio-segment. Maar het is wel kniPe
met z'n allen in een zaal. De adjun^31
recteur van een GAK-kantoor toont»
tegenover mij buitengewoon in zijnp
jes met de bijeenkomst. Maar heer31
wat aan de ontvouwde visies? Wis ej3j
ker! Hij beziet zijn personeel ineen|Jd
andere ogen. „Je kunt de kwaliteiten
mensen eigenlijk best op je gevoel!31
ren". Maar dat wist u toch al? „Ja,j.er
hier wordt het nog eens door deskM
gen bevestigd". }aa
CHRIS SPÖNlfe<
