„Ook een postzegel kan monumentaal zijn"
I
m „Westerse
beschaving
vindt
oorsprong
in oude
Egypte"
^.eidse Egyptoloog drs. Maarten Kersten over cursus LIC:
-
Dit gouden beeldje is een voorbeeld van de vakmanschap van de
Egyptische kunstenaars. Het is een afbeelding de beschermgoding
Selket. Het kunststuk werd gevonden in de graftombe van de jongge
storven farao Toetanchamon, waar het stond opgesteld bij een urn
met inwendige organen van de mummie.
zoveelste uitleg over mummies,
hiërogliefen en pyramides. De les
sen worden afgewisseld met gast
colleges van mensen die uitleg ge
ven over hun vak. Bijvoorbeeld
een conservator van het Leidse
Rijksmuseum voor Oudheden, die
uitlegt hoe museumstukken wor
den behandeld. Of iemand die ge
specialiseerd is in de Egyptische
godsdienst en uitleg geeft over de
vele religieuze symbolen. Het cur
susprogramma is verdeeld in een
aantal onderwerpen: de geschiede
nis, de godsdienst, de taal, het
schrift, archeologische expedities,
mummies, tempels, pyramides en
kunst.
Overblijfselen
Kersten: „Via de kunstzinnige
overblijfselen kunnen we zien hoe
rijk en welvarend de Egyptische
beschaving is geweest. De Egypte-
naren waren vakkundige kunste
naars en liefhebbers van het goede
leven. Ze zijn de uitvinders van
wijn, bier en glas. Ze waren verzot
op muziek, dans, mooie kleding en
literatuur. Bovendien waren zij be
kend met enkele wiskundige
grondbeginselen, die hen in staat
stelden om ingewikkelde architec
tonische berekeningen te maken.
De pyramides van Gizeh zijn daar
een resultaat van".
De uitvinding van het papyrus
stelde de Egyptenaren in staat hun
kennis met kleine tekeningen, de
hiërogliefen, op te schrijven.
De cursist krijgt in een blok van
vier lessen uitvoerig te maken met
het Egyptische schrift, zodat men
in staat is om delen van reliëfs te
ontcijferen en te schrijven. Na af
loop van de cursus ontvangt elke
cursist een in hiërogliefen geschre
ven papyruscertificaat.
Kersten heeft zelf ervaring met
archeologisch onderzoek. Zo is hij
de ontdekker van de betekenis
van het anch-symbool, een kruis
met een lus eraan dat in-Jiet oude
Egypte werd gebruikt als symbool
voor 'Het Leven' ('anch' betekent
'leven'). De Egyptoloog: „Er zijn
vergelijkingen te maken met het
kruis van Christus. De eerste
Egyptische christenen, de Kopten,
kunnen het anch-symbool hebben
verbonden met 'het kruis van
Christus".
Andere belangrijke elementen van
de Egyptische beschaving zouden
volgens Kersten via de Griekse
beschaving de eeuwen hebben
overleefd. „Omstreeks 700 voor
Christus gingen de Egyptenaren
handel drijven met de Grieken die
daardoor hun kennis over wiskun
de en de sterrenkunde konden
overnemen. In de klassieke Griek
se filosofie zitten denkwijzen ver
werkt die uit Egypte afkomstig
zijn", zegt Kersten.
Symboliek
De symboliek van de Egyptische
godsdienst lijkt op het eerste ge
zicht op die van een exotisch
sprookje, maar voor de Egyptena
ren was het allemaal heel erg
reëel. Hun hele beschaving was
erop gebaseerd. Kersten: „De oude
Egyptenaren geloofden in Amon-
Re, de oppergod. Wanneer een
mens kwam te overlijden, werd hij
met een zonneboot langs de hemel
meegenomen. Daar moest hij ver
antwoording afleggen voor zijn da
den. Tweeënveertig goden stonden
klaar om de oneerlijken te straffen
voor hun zonden. Om de oversteek
naar de andere wereld zo goed
mogelijk te laten verlopen, gaf
men de overledene rijkdommen en
voedsel mee in het graf".
De Leidse Egyptoloog steekt zijn
enthousiasme niet onder stoelen of
banken. „Geen enkele beschaving
heeft zolang op dezelfde onveran
derlijke manier bestaan als het
oude Egyptische rijk. Meer dan
drieduizend jaar! Dat zet ons aan
het denken over onze eigen wes
terse beschaving die eigenlijk nog
niet zo lang bestaat. Hopelijk kun
nen we de mensen een soort spie
gel voor de neus zetten, door za
ken te vergelijken. De Egyptena
ren kenden net als wij ook tijden
van economische crises, van bezui
nigingen en hervormingen".
De cursus zal in de lange rij van
priesters en farao's uitvoerig in
gaan op de regeringsperiode van
farao AmenhotepIV (1365 tot 1349
v.Chr.), de schoonvader van Toe
tanchamon. Deze farao wilde reli
gieuze en politieke hervormingen
invoeren.
Aton
Volgens Amenhotep IV, die zijn
naam liet veranderen in Echnaton,
was er maar één god: Aton, de
zonneschijf die de brenger is van
al het leven. Echnaton wilde een
monotheïStische samenleving en
op deze manier een einde maken
aan de macht van de Amon-Re
priesters. Echnaton bouwde voor
de zonnegod een stad, Akhetaton
en ging er wonen met zijn vrouw
Nefertite en enkele volgelingen
om Aton te vereren.
De hervormingen van Echnaton
vonden weinig navolging, want de
oude Amon-Re priesters kwamen
weer snel aan de macht, nadat de
farao en zijn vrouw waren gestor
ven. Echnatons jonge opvolger
Toetanchaton kwam geheel in de
greep van deze priesters. Zijn
naam werd veranderd in Toetan
chamon. Bij het onderzoek van het
gemummificeerde lichaam van
deze farao is gebleken dat hij ver
moedelijk werd vermoord via een
klap op het achterhoofd.
Na de dood van Echnaton is zijn
invloed vooral in de Egyptische
kunst nog lang zichtbaar gebleven.
Reis
De cursus begint medio september
en gaat door tot begin december.
Belangstellenden kunnen zich in
schrijven voor een reis naar Egyp
te. Maximaal twintig mensen per
reis kunnen onder begeleiding van
een Egyptoloog en een Arabist
verschillende monumenten van
het oud Egyptische Rijk bekijken.
Voor mensen die echt een uitzon
derlijk grote interesse hebben voor
de Egyptische cultuur zijn er relië-
freizen, waarin men uitvoerig de
Egyptische hiërogliefen kan bekij
ken en lezen.
De cursus kost 300 gulden, inclu
sief een rijk geïllustreerd cursus
boek. Voor meer informatie kan
men contact opnemen met het
LIC, President Steijnstraat 14, 2312
ZR Leiden, telefoon: 071-12 45 45.
34E VEELZIJDIGHEID VAN MONUMENTAAL TEXTIEL
alles is mogelijk. Je kunt te warm
maken waardoor ze blijvend een
andere vorm krijgen. Je kunt lap
pen stof met verschillende tech
nieken aan elkaar naaien, waar
door het er steeds anders uitziet.
Bergmans: „Hier heb je bijvoor
beeld een stuk plexiglas. Kenmerk
is dat het transparant is. Je kunt
het ook ondoorzichtig maken en er
zo heel andere effecten mee berei
ken".
Toekomst
In het eindstadium van de studie
moeten de studenten, naast hun
vrije werk, praktijkopdrachten
uitvoeren. Een voorbeeld zijn de
vlaggen voor de Haagse Salon. De
spectaculaire kledingstukken, die
waren ontworpen voor de show
'Extravaganza' tijdens het Plein
festival waren het resultaat van
een project van avond- en dagstu
denten.
Voor afgestudeerden van monu
mentaal blijken, door de veelzij
digheid van de opleiding, veel ver
schillende beroepsmogelijkheden
te zijn. Bergmans: „In eerste in
stantie leidt de academie mensen
niet op tot sieradenmaker of kos
tuumontwerper, maar tot beeldend
kunstenaar. Het hangt helemaal
van de persoon af, wat hij uitein
delijk met de opleiding gaat doen".
Afgestudeerden van de dagoplei
ding zijn ondermeer aan de slag
gegaan als kostuumontwerper en
als ontwerper van draagbare ob
jecten. Ook worden monumentaal
kunstenaars veel ingeschakeld bij
het ontwerpen van kunstwerken
ter verfraaiing van gebouwen.
Voor wie geïnteresseerd is blijft de
vraag, of hij of zij wordt toegela
ten. „Je moet wat kunnen laten
zien, bijvoorbeeld tekenwerk of
schilderwerk. Het mogen best
knullige werkstukken zijn, als er
maar uit blijkt dat de kandidaat
gevoel heeft voor materiaal. Zo
bracht een van onze studenten bij
het toelatingsgeprek een zelfge
maakte trui mee, waarin ze op een
hele creatieve manier haar erva
ringen tijdens een wereldreis had
uitgebeeld".
Aanmelden voor de opleiding mo
numentaal textiel is mogelijk via
de studentenadministratie van de
academie, tel. 070 364 36 35.
oor CHRISTA VAN DER HOFF
)EN HAAG Monumentaal
Éxtiel. De meeste mensen
lalen de schouders op als het
i deze vorm van kunst gaat.
)eze woorden roepen
ssociaties op met nijvere
udere dames achter een
Weefgetouw en een zekere
late van hobbyisme,
jeker, met textiel heeft het
ak veel te maken, en
Wandkleden kunnen een
iitvloeisel zijn. Maar ook
daggen, theaterkostuums en
iet schip bovenop het
irovinciehuis in Den Haag
rallen' onder monumentaal.
!rnst Bergmans van de
koninklijke Academie voor
[eeldende Kunsten in Den
laag weet er het fijne van.
lij is hoofd van de enige
Vondopleiding monumentaal
ixtiel die Nederland rijk is.
)mdat we pas drie jaar geleden
et de avondopleiding zijn begon-
;n, is er nog niemand afgestu
urd en kunnen we nog geen
ndexamenresultaten laten zien",
igt Bergmans. Hij is al meer dan
in jaar als docent verbonden aan
Academie, en constateert dat
;1 mensen nog nooit van de op-
iding gehoord hebben. „Toen ik
s docent aan de Academie begon,
ist ik zelf ook niet wat monu-
entaal textiel precies inhield,
aar ben ik geleidelijk achter ge-
OM amen door onder meer de gast-
/jflSsen van Sheila Hicks en Loes
an der Horst". Hicks was een van
eerste kunstenaars die monu-
entaal textiel uit de ambachtelij-
sfeer wist te halen.
ledelljk
onumentaal textiel is, als kunst-
chting, vrij jong. In de jaren vijf-
1 begon het Stedelijk Museum in
msterdam als eerste met het res-
tcteren van monumentale kunst
s zelfstandige kunstvorm. Zo
irfde het Stedelijk het aan werk
m Loes van der Horst ten toon te
ellen. Deze kunstenares maakt
jvoorbeeld sieraden die het for
maat van traditionele sieraden
ontgroeid zijn.
Een kunstenaar die met zijn werk
veel publiciteit weet te krijgen is
de Amerikaans-Bulgaarse land
schapskunstenaar Christo. Hij
werd wereldberoemd toen hij vijf
jaar geleden de Pont Neuf in Parijs
in zo'n veertigduizend vierkante
meter champagnekleurige stof in
pakte. Christo is nu bezig met het
plaatsen van drieduizend kleurige
paraplu's van reusachtige afmetin
gen in het Japanse en Californi-
sche landschap. Bergmans: „Hoe
wel zijn projecten als monumen
taal te bestempelen zijn, is er wel
een verschil. Christo werkt vanuit
concepten. Hij gebruikt vaak tex
tiele materialen om het project te
realiseren'T
Schaal
Christo maakt voorwerpen, waar
van de afmetingen niet kloppen
met de werkelijkheid. Bij monu
mentaal textiel doet het formaat er
evenmin toe. Het werk kan reus
achtige afmetingen hebben, maar
ook piepklein zijn. Ook een postze
gel kan monumentaal zijn.
De functie van het voorwerp is
niet meer belangrijk. Bergmans
laat verschillende stadia van een
werkstuk zien. „Het gaat hier om
een proef waarbij de studenten
van kantwerk uit moesten gaan.
Deze studente experimenteerde
met ijzerdraad en vliseline. Ze
kwam uit op een netwerk van ij
zerdraad, waardoor vliseline is
verwerkt. Het eindresultaat is een
schaal, die echter niet meer als
schaal gebruikt kan worden".
Kunstenaar
„Welke richting op de academie de
studenten ook kiezen, het belang
rijkste is dat ze uitzoeken wat
kunst voor hen persoonlijk bete
kent en hoe ze vormgeven aan
hun gevoelens. Het ontdekken van
de eigen persoonlijkheid is het be
langrijkste onderdeel van het pro
ces. Een aankomend kunstenaar
moet leren vanuit zichzelf naar
buiten te werken, hij moet durven
analyseren. Pas daarna moet hij
gaan nadenken over het materiaal
waarin zijn idee het best kan wor
den vormgegeven".
Bergmans vervolgt: „Bij tekenen
door DRÉ SCHOONDERWOERC
LEIDEN In de grote
steden van Nederland begint
in september de cursus
Egyptologie van het pas
opgerichte Leids Instituut
voor Cultuurstudies (LIC).
Het instituut wil inhaken op
de enorme belangstelling die
er is oud-Egyptische
beschaving. „Sommige
mensen denken dat bij de
oude Grieken de oorsprong
van onze eigen westerse
beschaving ligt. Maar dat is
niet zo. Die oorsprong ligt in
Noord-Afrika, in het oude
Egypte", aldus drs. Maarten
Kersten, Egyptoloog en
archeoloog aan de Leidse
universiteit.
Kersten is studiecoördinator van
de cursus en hij rekent op een gro
te belangstelling. Er is vooral naar
gestreefd de cursus voor een alge
meen geïnteresseerd publiek toe
gankelijk te maken. Hij legt uit:
„Er is geen speciale vooropleiding
voor nodig. De cursist maakt lang
zaam maar zeker uitvoerig kennis
met de Egyptenaren via hun lite
ratuur, hun goden, en de geschie
denis tot op heden".
Het instituut geeft een half jaar
lang elf avondcolleges van elk an
derhalf uur meer inhoud dan de
of schilderen staat het eindprodukt taal textiel is het leuke dat het
al vast. Het wordt een tekening, of eindresultaat van alles en nog wat
een schilderij. Maar bij monumen- kan zijn. De keuze van het materi
aal is vrij". vijf jaar - wordt druk geëxperi-
Tijdens de beginjaren van de op- menteerd met allerlei materialen,
leiding - de avondopleiding duurt Perspex, hout, lapjes, glas, metaal,
Tl/'
ichnaton kust zijn dochter, vermoedelijk Meritaten, die bij hem op schoot zit. Het zandstenen beeldje
rerd in 1912 door Duitse archeologen in Teil el-Amarna gevonden. Het dateert uit rond 1350 voor Christus.
