Mooie uitgave over
een boeiend dichter
Oorlogsgeschiedenis
over marine gereed
Jk zou
de pretentie willen hebben een generatie te beoordelen"
Lesje in sterfelijkheid smaakt naar meer
VRIJDAG 15 JUNI 1990 PAGINA 11
3 JOEKEN
£oidóe 6ou/unit
„Grondig zelfportret", 1989. Potloodtekening van Leo Vroman.
ruggebracht tot aanvulling, il- 'over een altijd even boeiende
lustratie. en bijzondere dichter is gewor-
Dat neemt niet weg dat „Het den.
Vroman-effect" een mooi boek JAN VERSTAPPEN
M
lou.
ad;- idirijvvraprentenbMk 29 - „Het
Ka. Vroman-effect", over leven en werk
)0r nn Leo Vroman. Uitgave van het
Norlands Letterkundig Muaeum
e: m Documentatiecentrum en Uitge-
Zf ««rij Querido. Prija 29,90.
til
rfe p
i di
Het bekende Schrijvers Pren-
lenboek, een reeks die wordt
verzorgd door het Letterkun
dig Museum en Documentatie
centrum, heeft een nieuwe
vorm gekregen. Dat blijkt uit
het negenentwintigste deel
van deze fraaie serie, waarin
Leo Vroman centraal staat.
Dit Prentenboek kreeg een
iod nieuw formaat, waardoor het
op de boekenplank en in de
aa() boekhandel gewoon tussen de
yj, andere boeken kan staan. Ver-
d, der is het van inhoud en daar-
(jjl meeook van aantal pagina's
cl,, heel anders dan de vorige
Ee! Prentenboeken. Bijna twee-
Su. honderdvijftig bladzijden. Be-
ge. halve beeldmateriaal zijn er
q. beschouwingen in opgenomen.
£j, In dit boek met de titel „Het
Ml Vroman-effect" zijn tien es-
an says opgenomen over de au-
m teur Leo Vroman. Vooral Ben
eet Peperkamp treedt daarbij
vaak als auteur op, met Murk
Salverda is hij ook verant-
oo woordelijk voor de Bio en Bi-
Tekening van Ferry van Vosse-
len uit „Van aapmens tot Tita
nic"
Aapmens
Gaston van Camp: „Van aapmens
tot Titanic"; tekeningen: Ferry van
Vostelen. Uitgeverij Altoria. Prijs
ƒ39,50.
Liefhebbers van archeologie,
opgravingen en alles wat daar
mee te maken heeft: opgelet.
Er ligt een fraai boek in de
winkel, dat is bestemd voor le
zers vanaf omgeveer 11 jaar en
waarin tien grote en belangrij
ke opgravingen op boeiende
wijze zijn beschreven. Het
boek heet „Van aapmens tot
Titanic" en werd samengesteld
door Gaston van Camp. Ferry
van Vosselen maakte de dui
delijke en accurate lijnteke
ningen. Een uitstekena, ruim
en overzichtelijk uitgevoerd
boek, dat bij de liefhebbers de
belangstelling voor de archeo
logie zonder twijfel nog verder
zal aanwakkeren.
LEO HENNY
Enge verhalen
Wim de Weert: „Mierzoet en andere
verhalen". Uitgave: Van Goor. Prijs
ƒ24,90.
Veel, wat oudere, kinderen
vinden griezelverhalen op de
televisie maar wat mooi. Of
het nu in de sfeer is van scien
ce-fiction of in de wat meer
traditionele „horror"-sfeer, die
haat-liefde verhouding van af
keer en geboeid zijn blijft. Te
levisie heeft althans op het
eerste gezicht veel meer moge
lijkheden om het griezeleffect
te bewerken, maar een goed
geschreven boek heeft niet
minder sterkte papieren. Het
hoek „Mierzoet en andere
enge verhalen" van Wim de
Weert, lijkt zo'n boek te zijn.
Geen science-fiction of andere
buitenissigheden staan aan de
basis van de in totaal vijf ver
halen, maar dingen in de „ge
wone" wereld. Voor kinderen
vanaf 12 jaar.
bliografische aantekeningen
die achterin het boekje zijn op
genomen. Maar je leest ook
een beschouwing van Kees
Fens („De vlakbijste dichter")
of van August Hans den Boef
over het proza van Vroman.
Naast een aantal foto's waarop
we Vroman zien met familie
leden en anderen, op allerlei
leeftijden en in dit geval vaak
ook in gezelschap van biologen
zijn er heel veel tekeningen
van zijn hand opgenomen.
Ook dat aspect - Vroman als
tekenaar - is in de beschou
wingen niet overgeslagen.
Gerrit Willems schreef daar
een bijdrage over.
Wat het „Vroman-effect" uit
de titel van dit Prentenboek
betekent, wordt uitgelegd door
H.C. Hemker. Hij wijst op het
verband tussen het werk van
Vroman als dichter en als bio
loog: „Het dichtst kom ik bij
een verklaring via het sleutel
woord intiem. Vroman kent
zijn cellen en moleculen in
tiem. Zoals alleen een onder
zoeker van formaat met zijn
onderzoeksobject vertrouwd is
Daarnaast ken ik geen en
kele dichter die zo zeer in
staat is een sfeer van intimiteit
in zijn gedichten op te roepen
Herman Stevens: „Mindere Goden".
Uitgeverij De Arbeiderspers. 157 blz.
Prijs: 29,90.
Het debuut van de Leidse
schrijver Herman Stevens
„Mindere Goden" lijkt op het
eerste gezicht een boek van
een intellectueel over intellec
tuelen voor intellectuelen. Het
beruchte Leidse studenten- en
artsenmilieu is namelijk het
decor waarin het verhaal over
Theo Elsenaar en Lucia van
Swinden zich afspeelt. Maar
na even doorbijten ontspint
zich een boeiend liefdesver
haal, een tragedie eigenlijk.
Maar op de luchtige toon van
een komedie. Afgewisseld met
als Leo Vroman. Zijn intimi
teit... met... met alles".
Op een willekeurige bladzijde:
„Het zoenen der populieren,
waar de wind haar schandelijk
omarmen kan.' Altijd raak.
Stukken natuur van iedere di
mensie gaan onophoudelijk
over tot puur menselijke inti
miteiten. Vroman kleedt de
natuur uit. en nog steeds
raakt hij geroerd door ieder
stukje bloot dat hij ont-dekt.
Hetzij in een gedicht, hetzij in
een laboratorium. En deze ont
roering weet hij direkt op de
lezer over te brengen. Naar
mijn mening is dat het Vroma
neffect in de poëzie", aldus
Hemker.
De wezenlijke uitbreiding die
het Prentenboek heeft onder
gaan, doordat de redakteuren
en samenstellers ervan voort
aan ook beschouwingen opne
men, is verheugend. Jammer
genoeg heeft het beeldmatriaal
daarbij wat geleden, zo lijkt
wel. Het krijgt heel wat min
der kans. Was in de vorige
achtentwintig Schrijvers Pren
tenboeken de reeks van foto's,
fascimile's, tekeningen en an
dere prenten, werkelijk domi
nerend, nu lijkt „het beeld" te-
1945 liep de „O 19" in de
FOTO: PR
pure humor.
Het zomerse verhaal begint
met de rolverdeling voor de
Midzomernachtsdroom van
Shakespeare. Lucia, aanstaan
de van Theo, wil op de dag
van haar bruiloft dit toneel
stuk opvoeren, echter zonder
publiek. Alleen bruid, bruide
gom en bruiloftsgasten worden
bij de opvoering betrokken.
Eerst moeten de rollen worden
ingestudeerd, iets waar Theo
als hartspecialist in opleiding
weinig tijd voor heeft. Boven
dien moet hij een bibliografie
schrijven voor zijn hoogleraar
professor Heericke, die met
emeritaat gaat en raakt hij be
trokken bij een auto-ongeluk
en een harttransplantatie.
Eigenlijk was Theo voor to-
Dr. Ph.M. Bo»sch«r: De Koninklijke
Marine in de Tweede Wereldoorlog,
dl.3. Uiig. Van Wijnen, Franeker;
prija ƒ79,50
Met de woorden van koningin
Wilhelmina: „De marine heeft
het goed gedaan" heeft dr. Ph.
Bosscher zijn driedelige boe
kenserie „De Koninklijke Ma
rine in de Tweede Wereldoor
log" deze week afgesloten. De
marine verloor in de oorlog
drieduizend man. Ze had haar
tekortkomingen en faalde
soms, maar: „in het algemeen
heeft het marinepersoneel in
de oorlog zeer behoorlijk zijn
plicht gedaan, ook onder zeer
moeilijke omstandigheden",
schrijft Bosscher.
De marine is volgens de au
teur door de deelname aan de
oorlog verbeterd. Bosscher
neel niet op aarde, net zomin
hij op aarde is voor het betalen
van bekeuringen en andere
aardse zaken. „Hii was arts en
opgeleid om wonderen te doen
langs velden en wegen". Het
ziekenhuisterrein waar hij
werkt is een „Vaticaan waar
hogere wetten heersten dan
binnen de profane singels".
Lucia was zijn „Eva" en net
zoals in het scheppingsverhaal
verraadt zij hem. Zij doet het
voorkomen alsof Theo haar
zelf in de armen van tegenspe
ler, „mindere god" en socië-
teitszoon Erik drijft. Want er
moest iets gebeuren, bena
drukt ze. Ze voelt zich „zo'n
ding" bij Theo. „Soms lijkt het
wel of ik een creatie van jouw
stelt vast dat zij door de toege
nomen contacten met andere
marines en ook met de natio
nale koopvaardij beter op haar
taken berekend werd.
Bosscher schreef de serie in
opdracht van de Koninklijke
Marine, waar hij sinds 1962 als
historicus werkzaam is. De op
dracht kreeg hij overigens al
in 1958. Dat het uitwerken van
de opdracht zo lang geduurd
heeft, wijt Bosscher onder
meer aan de wil om de serie zo
beperkt mogelijk te houden en
aan het vele archiefwerk dat
nog moest worden verricht.
Bosscher, die tot voor kort di
recteur van het Helders Mari
nemuseum was, wordt per 1
augustus directeur van het
Noordelijk Scheepvaart Mu
seum in Groningen. Zijn
dienstverband met de marine
houdt aanstaande maandag op.
PAUL TOBY
dromen ben: dan zie ik je naar
me kijken en er is niets dat je
niet ziet Wat jij niet ziet is
er niet voor jouvertelt ze
hem en stelt vervolgens voor
om maar niet te trouwen.
Theo krijgt een lesje in sterfe
lijkheid, maar of Theo zijn
bruid begrijpt, of hij daadwer
kelijk verandert, of hij nu zelf
een mindere god wordt, laat
Stevens open. Theo vertrekt
naar een kliniek in het Gooi.
„Het klonk als een oord waar
mindere goden hem hun zege
ningen met gulle hand in de
schoot zouden werpen. Appels
en engelen. Het hart zou er
niet te gauw te snel slaan". Al
met al een debuut dat naar
meer smaakt.
KARIN SWIERS
„Het Westen
is onrecht"
Prof.dr. Juliaan van Acker: „De ar
moede van de welvaart". Uitgeverij
SWP, Utrecht. Prija 19,50.
„Beschaamd en gegeneerd".
Zo voelt prof.dr. Juliaan van
Acker zich als hij denkt aan de
westerse samenleving, de ver
zorgingsstaat met al haar de
mocratische verworvenheden.
Maar dat niet alleen. „Ik keer
mij ervan af", zegt hij zelfs.
„Ik noem dit geen beschaving.
Maar onrecht. Nu en tegen
over de toekomstige genera
ties".
De verdorvenheden van de
westerse beschaving en het al
ternatief daarvoor vormen te
zamen het thema voor „De ar
moede van de welvaart" van
deze uit België afkomstige
hoogleraar orthopedagogiek
aan de Katholieke Universiteit
van Nijmegen. Daarmee heeft
Van Acker zijn traditionele
werkterrein van onderwijs en
opvoeding even verlaten, om
zich in filosofische zin te be
zinnen op de samenleving als
geheel. Hij laat zich daarbij
vooral inspireren door de
Franse filosoof Emmanuel Le-
vinas. Volgens Van Acker zijn
de mensen betoverd door ae
macht van het geld en de we
tenschap en weerhoudt de po
litiek en de godsdienst hen er
van hun persoonlijk geweten
te volgen. De parlementaire
democratie is verworden tot
de tirannie van de domme
middelmaat en de stem van de
gemanipuleerde massa, zegt
hij. En de hoogste menselijke
gaven, zoals onbaatzuchtigheid
en naastenliefde, worden
overgelaten aan anonieme
staatsinstellingen.
Voor een nieuwe, betere maat
schappelijke fase acht hij het
nodig dat waarden als recht
vaardigheid en individuele
verantwoordelijkheid meer op
de voorgrond treden. Met an
dere woorden: ieder mens
moet erkend en gewaardeerd
worden als persoon, en niet
omdat hij lid is van één of an
dere partij, bevolkingsgroep,
sociale klasse, godsdienst of
In het tweede deel van zijn
boek past Van Acker zijn idee
ën toe op vier terreinen: de
geestelijke gezondheidszorg, de
politiek, de levensbeschou
wing en allereerst de opvoe
ding, Van Ackers vakgebied
bij uitstek. Zo was hij onder
meer directeur van een Belgi
sche rijksinrichting voor meis
jes en van de in opspraak ge
raakte Heldringstichtingen in
Zetten en kreeg hij vooral be
kendheid met zijn „gezinspro-
iect", een methode om pro
bleemkinderen in het gezin te
behandelen en niet naar een
tehuis te sturen.
Over het onderwerp opvoe
ding in „De armoede van de
welvaart" zegt de Nijmeegse
hoogleraar onder andere dat
onbaatzuchtigheid en recht
vaardigheid de onderlinge re
laties op school en in het gezin
moeten bepalen. Hij keert zich
fel tegen een verzuild onder
wijssysteem: „Het is een dub
belzinnige situatie dat op scho
len en universiteiten, die zich
bijvoorbeeld katholiek noe
men, sommige docenten ge
scheiden zijn of samenwonen
en daardoor aanwijsbaar in
staat van doodzonde zijn, vol
gens de normen van die kerk.
Ik wil daarmee niet zeggen dat
deze mensen ontslagen moeten
worden, maar dat onze jeugd
niet in een lafhartig systeem
moet worden opgevoed".
CLARISSE BUMA
Mondriaan Scholengemeen
schap Leiden
MOTORVOERTUIGENTECHNIEK
Menno Bergman, Fabian Berveling,
Robert van der Bijl, Wim Boom, Mar
tin Brandenburg, Daniël Copier, Ed
win Dusoswa, Maurits Dusoswa, Mi-
cha van Es, Dennis de Fey, Edward
v.d. Geest, René v.d. Helm, Binjamin
Kivrakdal, Fedor Maltha, Ramon Ra-
mak, Robert Rijsdljk, Richard Rooy-
akkers, Remco Slaats, Maurice Slin
gerland, Remco de Snoo, Remco
Steenbergen, Michel Tuithof, Michel
van Zutphen.
ELEKTROTECHNIEK Arnoud BliJ-
leven, Marcel Blikman, Harry Brakho
ven, Marcel Brandt, Fahrettin Celik,
Martin van der End, Michel van Heer-
ingen, Michel Hinnen, Arjan den Hol
lander, Robert Holswilder, Marcel
Hoogenraad, Andrew Hoogerdijk, An
dres Hoogvliet, Bastiaan de Jonge,
Roland Ju, Rudy ten Kate, Abder-
rahm Khattala, Patrick Korving, Jelle
Lambers, Raymond van der Leek,
Henk de Meij, Pascal Mieloo, Alfons
van Niel, Eelco Ie Nobel, Marco Rijs-
dijk, Enrico Schrijvers, Jan Stokkel,
Mike van Tilburg, Murat Tozlu, Jeroen
van Tongeren, Eelco Tromp, Giovanni
Voskuil. Perry van Wijk, Sidney Wolf.
BOUWTECHNIEK René Arbouw,
Marco Bey, Richard Blok, Dennis van
der Blom. Jasper van Delden. Oscar
van den Enden, Sander Fransen,
Horst Friedhoff, Dick Glasbergen, Mi-
Len Gressie, Hugo de Groot, Leo
Jansen, John van Klaveren, Marco de
Koning, Dennis Laceulle, Ferry Mar-
tljn. Hans Olijerhoek, Dennis Ooijen-
dijk, Frank Parievliet, Pito Poulina,
Ralph Regeer. Michel de Ridder, Dan
ny van 't Riet, Marco de Roode, Arno
Ruytenbeek, Alexander Sanders,
René Tuinhof de Moed, Lorentzo
Vlasveld, Joost van Voorst, Maurice
ter Wee, Dennis Westgeest.
MECHANISCHE TECHNIEK Ab-
deljalil Boutaybi, Saskia Brouwer, Je
remy van Dun, Edward Gerrits, Mare
Goddijn, Dennis de Groot, Olaf Haas
broek, Arno van den Handel, Henk
van Hemert, Johan van der Heyden,
Frank Hoekstra, Arjan Krosse, Remco
Kuyvenhoven, Marco van der Meij,
Remco Ouwerkerk, Jan Jaap Prins,
Tim Pruijn, Kees Schaap, Fausto Spi-
ga, Tom Swerts, Ali Riza Tezerdi, Mi
chel Visser, Marco van Vliet. Mathieu
Wildenberg.
BROOD-BANKETBAKKEN Vincent
Bakker, Ton Bemelman, André Breu-
gom, Peter Chaudron, Mourik Cornet,
Robbert Jan Gijzenl), Dennis Gordijn,
Ed Guyt, Peter van der Hoorn, Gert
Jan de Klerk, Marco Koren, Lilian
Korpershoek, Richard Kuiters, Mariël-
le van Maanen, Marcel Ouwerkerk,
Patrick Privé, Remo Schoenmaker,
Joris Wegman, Patrick de Wit, Danny
van Zeist.
KOKEN/SERVEREN Dennis Belle-
kom, Jan Pieter van Borssum Waal-
kes, Edwin Dietz, Ed Fakkel. Paul van
Giezen, Peter Hartkoorn, Robin Hen-
sing, Emiel van den Hoed, Jeroen van
der Holst, Roel Hoogenboom, Diana
van Kralingen, Patrick van der Krogt,
Koos Laterveer, Joop de Mooij, Ha
rold Noordhuis, Wouter Teske, Ro
nald Tisseur, Denny van Veen, Pascal
Verbree, Alexander Vijlbrief, Dick van
der Weyden, Sebastiaan Wijnmaalen,
Erwin van Wingen, Alex van der Zan-
de.
VERZORGING Yvonne van den
Akker, Sandra Alblas, Miranda Azier,
Katja van Berkel, Anita van den
Broek. Helma van Delft, Tamara Don-
gelmans, Brigitte van Gameren, San
dra Hockx, Nancy Hoppers, Sacha
Kerkvliet. Barbara Krom, Antoinette
Kwakernaak, Juliette van Leeuwen,
Wendy Looyestijn, Gordana Nieuwen-
burg, Miriam Nieuwenburg, Dorien
Opdam, Wendy Pije, Mirjam Rhijns-
burger, Charlotte de la Rie, Debby
Schuurman.
KANTOOR-/WINKELPARKTIJK
GUrcen Biyikli, Ronald Brussee, Mau
rice Burgmeyer, Pedro de Graaf,
Wendy Noordover, Armand Pieterse,
Sjef Rasenberg, Arjan Verhage, Jac
queline de Waardt.
K.T.S. „Voorhout"
LJ 4 Ruud van der Aar, Michel
Aartse. Frank Ackermann, Dennis Al
kemade, Evert Augustinus, Eric Ba
der, Martin Bazuin, Joost van den
Berg, Wim van den Berg. John van
den Berg. Arrthur van den Berg, Fons
Bergervoet, Sander Blom, Wim Boek
hoven, Joost van Bohemen, Jacob
Bonnet. Wilfred de Boom, Marco van
den Bosch. Najib Boumlal, Bas Brlnk-
mann, Luclen Brittijn, Coen Broekhof,
Marco Broekhuizen, Louis Brussee,
André van den Burg, Eric van den
Burg, Frans den Butter. Misha Buwal-
da, Michel Caspers, Robert Chatte-
lain. Jeroen Colijn, Robert Cozijn, Er-
win van Dam, Ferry van Dam. Roma-
na Debevere, Anton Dekker. Jacques
van Delft, Jeroen van Delft. Erwin
Diemei, Mario van Dijk, Frans van
Dorp, Dennis Duivenvoorde, Michel
Duijndam, Dirk van Duijvenbode, Mi
chael Ederveen, Ronald Eekhof, Dan
ny Eerhart, Gerard van Egmond. Ren-
zo van Eijk, Barry van der Eist, René
Elstgeest, Ronald den Elzen, Fabian
van Gerven, Ruud van Gljlswijk,
Maarten Grimbergen, Jaco Groen,
Olof Grootveld, David de Haas, Ro
land van Haastregt, Rens van Haas
trecht, Robert Jan Han, Marcel Hart,
Gerjan 't Hart. Jurgen Heemskerk,
Jan Heemskerk, Boyd Heemskerk,
Angelique den Heijer, Jan-Joop van
Heiningen. Arnold Hoekstra, Joop
Homan, Marcello Hoogenboom, Pa
trick Hoogervorst, Erik Hoogervorst,
Edwin Hoogeveen, Davy Hoogeveen,
Marco van den Hoorn, Mark Huis
kamp, Sander van der Hulst, Bobby
Jansen, Robert Job, André de Jong.
Dennis Kottenberg, Roger van Klnts,
Bas van der Klauw, Remko Kleljn, Jlm
de Klerk, Paul de Klerk, Jacco Klin
kenberg, Gert Jan Koetsier, Jeffrey
Kolmus, Ted Kroon, Mare Langbroek,
René Langelaar, Robert van Leeu
wen, Sjef van Leeuwen, Yvonne van
Leyden, Kun Wal Li, Johny Liebeton,
Bastian Ligthart, Walter van der Lin
den, Adrie van der Mark, Joost van
der Meer, Sander Meeuwissen, Nico
Meijles, Kitty Moerkerk. Lars van der
Moolen, Sander de Moor, Richard
Muilwijk, John Muilwijk, Mark van
Mullekom, Franklin van der Niet,
Christian van Noord, Jeroen Olijsla-
gers, Edwin Onderwater. Peter Oost-
dam, Ronald Oostdam, John van
Oosten, Michael Overdevest, Erwin
Paardekooper, Frank van der Plas,
Remy van der Ploeg. Joeren van der
Ploeg, Ramon Pompe. Boudewijn
Pompe, Jacco van der Putten, Esther
Raaphorst, Rob Rademaker, Rob Re-
wijk, Arjan Rietvink, NIc van Rij, Ed
ward van Rijn, Kees Rljsdam, Sander
Roest. Roland van Roijen, René Rö-
ling, David Romeijn, Hans van Roode.
Erwin van Rooijen, Ben van Rossum.
Ivor Scheelings, Douwe Schimmel.
Jeroen Schotvanger. Corlne Schra-
ma, Dennis Sluljmer, Rutger Smel-
tink, Jan-Wiilem Spaargaren. Dennis
Steenvoorden. André van Steijn, Ed
win van Steijn, Arie Stolker. Dennis
Teeuwen, Alexander van Tongeren.
Michel van Tongeren, Tonny Treur.
Marcel Turenhout, Michael Uitendool,
Robert Uphoff, Rob van Velzen, Rob
van Velzen. Ronald van Velzen, Etien-
ne Vergeer, Remco Verlaan, Remco
Vis, Patrick de Vogel, Jan-Dirk van
Vuurde. Richard Wagensveld. Jerry
Warmerdam. Fred Went, Alexander
Wijnands, Michael Wljnands, Johnny
Wijts, Ron de Winter, Dennis Wltte-
man, Dion Witteman, Peter Woes-
thoff. Erwin van Wouw. Niels IJssel-
muiden, Bart Zandvliet, Richard van
Zanten, Luci Zitman, Marcel Zonne
veld, Michel Zonneveld, Wllco Zwaan,
Oscar Zwaan. Stefan van der Zwet,
Roeland Zwetsloot, Jeroen Zwetsloot,
Jeroen Zwinkels.
ITO Frank Borst, Erwin Coret, Pe
ter van Egmond, Jacco van Eijden,
Ewald Elferlng. Arjan van der Heijden,
Bas de Jong, Dick van der Luijt, Mi
chel Parievliet, Ron Plerhagen, Jack
de Ruljter, Edwin van der Velde.
Christelijke Mavo de
Dwarswetering, Leiderdorp
Marcus Niesing, Angela Redegeld,
Sander Roeloffs, Albertlne Roseleur,
Mandy Schlieker, Michael Schouten,
Monique Sloots, Michlel Smit, Edwin
Sollie, Erik Spoormaker, Richard
Stam. Branko v.d. Steen, Esmond
Suvaal, Jeroen van Veen, TIJn Ver
haar, Walter Verhoef, Cindy Vree
burg, Liane Waaning, Marielle v.d.
Want, John v.d. Wulp, Edgar Zaags-
ma, Miranda v.d. Zeeuw. Lizet van
Zegveld, Ubbo van Zessen, Corlne
Zirkzee, Sylvia v.d. Zwan, Matthias
van Arkel, Natascha Beerenfenger,
Wijnand Boender. Ruby Boksteln,
Bouke Brinksma, Jose Brokaar, Irene
Brouwer. Tamar Loe Brunlng, Sandra
Budding, Alexander Bus, Yu Chieh
Chou, Freek van Diemen, Jeroen van
Dijk. Hilda van Egmond. Richard
Francken. Mariette Frlele, Desiree
Geerlof. Madeion Groenewegen.
Rene Hamelink, Thierry Honders, Wil
lem v.d. Hooft. Miranda Hoogduijn,
Margreet Hoogeboom, Daniel Hoole,
Peronne Hop, Yvonne de Jong, Bart
Jonkman. Miranda Klein, Richard
Klein, Erik Kooreman, Tezer Koroglu,
Danny Koudijzer. Sandy Laken, Irlen
Lalloesingh, Marlies Meeboer, Anne-
loes Meijer, Aritha van Mourik, Ferry
Nachtegeller, Jelleke Nicolai.
LEON DE WINTER SLUIT MET „HOFFMAN'S HONGER" PERIODE AF
pp*"-"' allemaal en ik weet alles over nen. Ik heb het boek d<
Leon de Winter: „Hoffman's Hon- de diplomatieke wereld". helemaal herschreven.
Leon de Winter: „Ik wilde
Leon de Winter: „Hoffman's hon
ger". Uitgeverij De Bezige Bij. Prijs
29,90.
Met het verschijnen „Hoff
man's honger" heeft Leon de
Winter een bijzondere trilogie
voltooid, die die naam officieel
wellicht niet echt verdient. Na
„Vertraagde roman" (1982) en
„Kaplan" (1986) vormt het
nieuwe boek in ieder geval
wel de afsluiting van de perio
de waarin Felix Hoffmann in
De Winters boeken figureerde.
Zijn inspiratie putte hij uit een
artikel in The Sunday Times
in 1979. „Dat artikel", zegt hij
„handelde over een Engelse
diplomaat die verliefd was ge
worden op een KGB-agente.
Wat mij intrigeerde was dat
die man wist dat ze een spion
ne was en toch dacht, het zal
me een zorg zijn. Ik vond dat
zo'n mooie gedachte. Een man
die denkt dit is de laatste keer.
Ik wil nog één keer van mijn
leven met een mooie meid
naar bed. Daarvoor geef ik al
les op. Carrière, vaderland, ge
zin, ik blaas alles op voor
haar".
Heb je het boek in Vertraag
de roman" en „Kaplan" aan
gekondigd om je zelf te dwin
gen het te schrijven
„Nee, dat hoefde niet. Ik wist
dat ik het kon schrijven. Van-
Leon de Winter werd in 1954 geboren in 's Hertogenbosch.
Na een moeilijke tijd op de middelbare school belandde hij
tot zijn eigen verbazing op de Filmacademie in Amsterdam.
Hij won een verhalenwedstrijd en mocht het eerste boek le
veren voor uitgeverij In de Knipscheer. Het werd een snelle
carrière met meteen hoge verkoopcijfers. Echte successen
boekte hij met „De (ver)wording van de jongere Dürer",
„Zoeken naar Eileen W" en „La place de la Bastille", die
alle drie werden verfilmd. In 1986 verbaasde hij met „Ka-
plan", een uiterst frivole roman van negentiende eeuwse
omvang. Een complete stijlbreuk met de boeken daarvoor,
die hem door het gros van de critici niet in dank werd afge
nomen. „Kaplan" werd qua verkoop pas een succes toen het
vorig jaar in de tientjes-reeks Bibliotheek Thuis verscheen:
„Toen ging het per tienduizenden".
af „La place de la Bastille" ben
ik met „Hoffman's honger"
bezig geweest. Ik wilde het
schrijven, maar ik durfde het
niet. Het is mijn meest ambi
tieuze boek, grover dan „Ka-
plan", subtieler dan „Zoeken
naar Eileen W". Het is ook
mijn meest evenwichtige boek.
„Eileen W" was introvert,
„Kaplan" was kermis en ge
smolten iisjes. „Hoffman's hon
ger" heeft beide".
„Ik moest eerst vijfendertig
worden voordat ik het boek
kon schrijven. Het gaat over
een man van negenenvijftig
jaar, ik kon dat niet eerder.
Toen ik ging zitten, wist ik
het: nu kan ik het schrijven.
Het is een heel straight boek
geworden. Geen grappen en
grollen met de tijd. Het is zelfs
gedateerd. Het eerste hoofd
stuk speelt op 17 mei 1989, het
laatste op 31 december 1989.
Het is een krankzinnig ver
haal over een man die zich in
het web van de koude oorlog
overeind houdt met spionage
en Spinoza. Het boek is tegelij
kertijd ook een introductie
voor het werk van Spinoza.
Het heeft de vorm van een
spionageroman, maar het gaat
over filosofie".
De Winter heeft zich voor
„Hoffman's honger" uitgebreid
gedocumenteerd. „Ik heb me
wezenloos gelezen over spio
nage. Ik weet alles over de
KGB en de structuur van de
CIA. Hun gebouwen, ik ken ze
allemaal en ik weet alles over
de diplomatieke wereld".
Bovendien worstelde hij zich
door grote stapels spionagero
mans. Niet altijd een onver
deeld genoegen. „Ik heb juist
dit weekend het laatste boek
van Frederik Forsyth gelezen,
„The negotiator". Rotzooi.
Pure troep. Ik heb een leuk
weekend gehad, maar ik ben
het boek alweer vergeten".
„Hoffman's honger" is dan ook
in de eerste plaats een literaire
roman. „Alleen een spionage
roman is te saai. Ze hebben
namelijk allemaal een onbe
vredigend eind. Ik wilde al
leen de voordelen van de
Omwenteling
In „Vertraagde roman" en
„Kaplan" komt ook de inhoud
van „Hoffman's honger" al
uitgebreid aan de orde. Het
speelt voor een niet onbelang
rijk deel in Praag, waar Felix
Hoffman zelfs een tijdje am
bassadeur is. Sinds het scha
duwhoek in „Vertraagde ro
man" voor het eerst ter sprake
kwam, moet er -zeker gezien
de datering in 1989- nogal wat
aan veranderd zijn aan het
verhaal.
Werd je niet verrast door de
omwenteling in Tsjechoslowa-
„In eerste instantie schrok ik
me dood. Ik besefte dat ik he
lemaal opnieuw moest begin
nen. Ik heb het boek dan ook
helemaal herschreven. Aan
het eind vond ik de omwente
ling een Godsgeschenk. Die
man denkt dat de wereld nooit
verandert. De tweedeling was
ook in zijn eigen belang. Na de
omwenteling blijkt hij voor
twee kanten een verrader".
Ten tijde van Vertraagde ro
man" zei je in een interview
dat het boek zou gaap over de
angst voor de Derde Wereld
oorlog.
„Ondanks alles blijft er een
bepaalde vorm van engage
ment. We zitten nu middenin
de Derde Wereldoorlog. Het is
de oorlog met het milieu, het
water, de lucht. Het is een heel
andere oorlog dan we gedacht
hadden. Niet met de Russen,
maar met de lucht.
En wat dat engagement be
treft, we kunnen niet blijven
navelstaren. We moeten blij
ven kijken naar wat er om ons
heen gebeurt. De schrijver
verwijst voortdurend. In Oost-
Europa is de rol van de schrij
ver anders, maar wii moeten
ook niet al te bescheiden doen.
Het is best een zinnig idee om
in een mooie vorm een oordeel
uit te spreken. Met „Hoffman's
hongerwil ik iets vertellen
over een generatie mensen die
de verantwoordelijkheid droeg
in de jaren zestig en zeventig.
Ik spreek daar een oordeel
over uit. Of, laat ik het zo zeg
gen, ik zou wel de pretentie
willen hebben een generatie te
beoordelen".
THEO HAKKERT
De Hr.Ms. „O 19" bij een proefvaart in de Schotse wateren. In juli
Zuidchinese zee op een rif en werd vernietigd.
