De witte woede
r
1
mal
Ie
Is conflict in verpleging
op te lossen met een zak geld?
£eidóa(Sowuvnt
ZATERDAG 2 JUNI 1990
Het Delta-ziekenhuis in Rotterdam kreeg al jaren
nauwelijks aanmeldingen van schoolverlaters die de
opleiding tot verpleegkundige wilden volgen. De
directie besloot tot een stunt: wie zich inschreef kon
een premie van vierduizend gulden krijgen,
uitgesmeerd over vier jaar. Een paar dagen later
hadden zich 320 leerlingen aangemeld. Kan het
conflict in de verpleging beter worden getypeerd?
De verpleegkundigen roepen dat de overheid nu
eindelijk eens met geld over de brug moet komen,
enerzijds om de salarissen te verhogen en het beroep
aantrekkelijker te maken, anderzijds om nieuwe
mensen in dienst te kunnen nemen zodat de
werkdruk afneemt. De overheid is bereid de
salarissen met 3,9 procent te verhogen, meer niet.
En ook voor nieuw personeel wil zij vooralsnog geen
grote scheppen geld beschikbaar stellen. Het gevolg
is dat de acties van de verpleegkundigen harder
worden. Hele afdelingen moeten sluiten, operaties
kunnen niet doorgaan en op de landelijke actiedag
van woensdag 13 juni ligt, tenzij er tijdig een
oplossing is, ongeveer de hele gezondheidszorg plat.
DEN HAAG - Begin jaren tachtig,
nadat het eerste kabinet-Lubbers
was aangetreden, is er in de zieken
en verpleeghuizen iets faliekant
misgegaan. Tot dan hadden de in
stellingen niets te mopperen: er wa
ren verpleegkundigen in overvloed
en men was er ook niet rouwig om,
als zuster Yvonne of broeder John
er de brui aan gaf. Er stonden zo
weer tien anderen klaar. Financieel
lag de zaak ook vrij overzichtelijk.
De overheid betaalde alle kosten
van de ziekenhuizen en als die aan
het eind van het jaar geld te kort
kwamen, werd dat gewoon bijge
past.
In het no-nonsense tijdperk waarin 'be
zuiniging' het trefwoord werd, verander
de dat drastisch. De ziekenhuizen kregen
elk jaar vooraf een vastgesteld bedrag
(budget) en ze moesten zelf maar zien
hoe ze dat besteedden. De regering hield
zo de kosten van de gezondheidszorg
binnen de perken, maar de ziekenhuizen
werden ineens gedwongen keuzen te ma
ken. Mede door de voortschrijdende
technologie, die steeds meer mogelijk
maakte, verschoof het zwaartepunt al
lengs van 'care' naar 'cure', van zorg
naar genezing.
Het gevolg is dat nu baby's van vijf en
een halve maand die in de jaren zeven
tig ten dode zouden zijn opgeschreven,
met hypermoderne middelen in leven
gehouden kunnen worden. Dat mensen
wier hart het niet meer doet, kunnen
blijven leven dank zij een harttransplan
tatie. Dat mensen van tachtig die hun
heup breken nog een nieuwe kunststof
heup kunnen krijgen. De grenzen in de
gezondheidszorg kwamen elke keer ver
der te liggen en telkens kozen de instel
lingen ervoor het geld te besteden aan
hoogwaardige, maar uiterst dure appara
tuur.
De
dupe
Omdat het geld niet twee keer uitgege
ven kon worden, werd de verpleging
daarvan de dupe. De salarissen van leer
ling-verpleegkundigen werden verlaagd
en het inkomen van de gediplomeerden
bleef jaar in jaar uit hetzelfde, met als
gevolg dat grote groepen 'zorgverleners'
het steeds minder naar hun zin kregen
en ander werk zochten. Tegenover die
uitstroom stond echter nauwelijks in
stroom van nieuwe verpleegkundigen.
Schoolverlaters vonden in toenemende
male dat ze elders, meestal in het
bedrijfsleven, aanzienlijk beter af waren.
Zo moest het werk in de verplegende en
verzorgende sector geleidelijk aan door
een immer slinkende groep mensen wor
den verricht.
De gevolgen zijn bekend. Door een on
vermijdelijke spiraalbeweging (hard wer
ken met weinig mensen levert veel ziek
teverzuim op, waardoor de rest nog har
der moet aanpakken) werd de werkdruk
in de verpleging onaanvaardbaar hoog.
Na jaren hun mond te hebben gehou
den. begonnen de verpleegkundigen vo
rig jaar voor het eerst luidruchtig te pro
testeren. Ze namen zelf het initiatief om
dat ze ontevreden waren over de manier
waarop de vakbonden, AbvaKabo en
CFO. hun belangen behartigden. Dat
leidde tot de oprichting van de VVIO,
de vereniging van Verplegenden en Ver
zorgenden In Opstand. In opstand waren
ze inderdaad. Vorig jaar nog overwegend
ludiek, dit jaar aanzienlijk grimmiger.
Inmiddels hebben de 'gewone' bonden
hun gezapige opstelling van de laatste ja
ren drastisch gewijzigd. Zij voeren nu
even hard actie, zo hard, dat overal de
zorg voor patiënten ernstig in het ge
drang komt.
Gre
ns
Volgens Thea Scholten, zogeheten
'speerpunt' van de VVIO voor Zuid-
Holland. is dat evenwel niet het geval
omdat de acties grimmiger worden. ,,Dit
soort situaties is in het verleden al vaker
voorgekomen, niet door acties, maar
eenvoudig omdat er niet genoeg perso
neel was. De directies hielden dat echter
meestal buiten de publiciteit. Menige
verpleegkundige voert bovendien actie
in zijn of haar vrije tijd en iedereen is
onderhand zo bedreven in het stellen
van prioriteiten in de zorg voor patiën
ten, dat er heus geen onverantwoorde
dingen gebeuren. Mede daarom denk ik
dat de acties nóg veel harder kunnen".
De vraag is inmiddels waar de grens ligt.
De rechter zei vorig jaar: maximaal 24
uur per instelling en niet vaker dan eens
per maand. Bij de CFO zitten juristen
die elke aangekondigde actie napluizen
op de criteria die de rechter vorig jaar
aangaf. „Want wij houden ons daaraan",
zegt CFO-voorlichter Dammis de Geus.
„Kan een actie door de juridische beu
gel, dan sturen we de betrokken directie
drie dagen tovoren een aangetekende
brief waarin wordt aangekondigd wat we
gaan doen. De instelling kan dan bijtijds
maatregelen treffen". Niettemin maakt
de CFO zich zorgen, omdat de spannin
gen hoog oplopen. De Geus: „Als het ka
binet halsstarrig blijft, moeten we vrezen
voor een escalatie".
Dan is er ook nog het onzichtbare, maar
machtige wapen van de publieke opinie.
Wanneer slaat die om in het nadeel van
Het personeel in
de
gezondheidszorg
wil meer: meer
geld en meer
collega's, zodat de
werkdruk lager
wordt en de zorg
voor de zieken
beter.
FOTO:
MILAN
KONVALINKA
de verpleegkundigen, zodat de politiek
zich weer gesterkt voelt voet bij stuk te
houden? Volgens de VVIO is die grens
niet snel bereikt; de sympathie van het
publiek ligt nog heel hoog. Volgens me
vrouw dr. Roscam Abbing, hoogleraar
gezondheidsrecht aan de Universiteit
van Amsterdam, ligt dat wel even an
ders. „In de gezondheidszorg ben ik bij
na geneigd te zeggen: de grens is bereikt
zodra er wordt gestaakt. Want hier is het
altijd zo dat je degenen treft die je juist
niét moet treffen. Daarnaast denk ik dat
hét probleem niet is op te lossen met een
zak geld. De zaak zal fundamenteler
moeten worden aangepakt. Licht de or
ganisatie eens door, zitten er niet te veel
apparatsjiks in al die koepelorganisaties
en adviesraden? Wordt er wel berekend
wat het rendement is van een investe
ring in nieuwe apparatuur, zoals een
niersteenvergruizer? Dat is toch een ter
rein met enorm veel wildgroei. En be
kijk ook eens of de zorg wel efficiënt
wordt gegeven".
Salariseisen
De centrale vraag waar alles de laatste
weken om draait is of de regering met
geld over de brug komt om de werkdruk
te verlichten. Eensgezind smeekt het zie
kenhuisfront om een extra greep in de
schatkist. Zelfs de directies van de zie
kenhuizen hebben zich achter de ver
pleegkundigen opgesteld; zij namen nota
bene zelf het initiatief tot de nationale
actiedag van 13 juni. Hoewel het accent
momentcel op de werkdruk ligt, is vol
gens de klagende partij(en) de 130 mil
joen die daarvoor wordt gevraagd niet
de ultieme oplossing. De werkdruk kan
alleen blijvend omlaag als'tevens de sa
larissen omhoog gaan.
VVIO'ster Thea Scholten: „Als je de sa
larissen op een aanvaardbaar niveau
brengt, heeft dat zowel op de korte als
op de lange termijn een gunstig effect.
Om te beginnen zullen de meesten die
nu nog in de verpleging zitten niet ver
trekken en op den duur zullen er ook
weer meer leerlingen komen".
Vorig jaar stelden de verpleegkundigen
dat ze in salaris een achterstand van 12
procent hadden opgelopen ten opzichte
van vergelijkbare banen in het bedrijfs
leven. Bij wijze van aanloopje eisten ze
toen 5 procent loonsverhoging. Ze kre
gen uiteindelijk gemiddeld 4 procent; de
ene functie iets meer dan de andere. Een
deel van die verhoging bestond uit een
verlaging van de pensioenpremie. De
VVIO vindt dat geen echte loonsverho
ging. Thea Scholten: „Over twee jaar
kan die premie weer omhoog gaan en
dan is het resultaat nul komma nul. Van
die twaalf procent achterstand van vorig
jaar is dan ook in werkelijkheid maar
een schijntje ingelopen. Peanuts! Daar
om eisen wc vijf procent echte salaris
verhoging en daarboven nog drie voor
verbetering van de secundaire voorwaar
den zoals overwerk, zodat wc in totaal
op acht procent uitkomen".
AbvaKabo en CFO vinden dat te gortig.
Volgens hen is 6 procent (waarvan 2
procent voor secundaire arbeidsvoor
waarden) genoeg. De overheid, die uit
eindelijk alles moet betalen, vindt dat
nóg veel te veel en biedt niet meer dan
3,9 procent. Daarvoor is dan ook nog ge
schraapt uit allerlei potjes; zo zou bij
voorbeeld opnieuw de pensioenpremie
omlaag moeten gaan, dit keer met 0,45
procent.
T erugslaan
Hier een beetje, daar een beetje, maar
het haalt allemaal weinig uit. Neemt,
met andere woorden, de overheid de
verpleging wel serieus? Waarom reage
ren politici zo gereserveerd op de klach
tenregen uit de ziekenhuizen en ver
pleeghuizen? Voor de werkers in het
veld is het antwoord vrij simpel: omdat
ze er in Den Haag geen flauw benul van
hebben onder welke belabberde omstan
digheden de meeste verpleegkundigen en
ziekenverzorgenden moeten werken.
Wie de gezondheidsdeskundigen uit de
Tweede Kamer met dit verwijt confron
teert krijgt echter korzelige of zelfs on
verholen boze reacties te horen.
„Mag ik wat dat betreft nu eens terug
slaan?". zegt Jacob Kohnstamm (D66)
strijdlustig. „Ik weet door werkbezoeken
en door talloze gesprekken best hoe nij
pend de situatie op veel plaatsen is,
maar ik heb de stellige indruk dat men
er in de ziekenhuiswereld absoluut geen
notiè van heeft hoe het er in de landelij
ke politiek aan toe gaat. Hoe wij moeten
sappelen en knokken om elke gulden die
in de gezondheidszorg wordt uitgegeven.
Men denkt dat we aan het Binnenhof
doodeenvoudig een aantal zakken met
geld klaar hebben staan die op afroep ge
opend kunnen worden en leeggestort
waar dat nodig is; maar zo is het niet!"
Ad Lansink (CDA): „Ach, laat men toch
ophouden met die flauwekul! Ik weet
donders goed wat er aan de hand is. Je
legt bezoeken af, je loopt eens een week
je stage, je leest erover en bovendien: ik
heb zelf dertien jaar lang als biochemi
cus in het Radboudziekenhuis in Nijme
gen gewerkt, m'n zus werkt in een zie
kenhuis en onlangs is m'n moeder in een
ziekenhuis opgenomen. En als ik daar
op bezoek ga heb ik m'n oren en ogen
niet in m'n zak".
Eenzelfde type reactie rolt uit de mond
van Gcrrit-Jan van Otterloo (PvdA).
„Onzin dat we niet weten waar we over
praten! Voor ik in '86 in de Kamer
kwam was ik zes jaar verantwoordelijk
voor het reilen en zeilen van een aantal
verpleeghuizen. Ik durf rustig te stellen
dat ik heel veel van de praktijk in de ge
zondheidszorg af weet".
Bij
de wortel
De kamerleden weten hoe het gaat. Het
gaat niet. Met de jaren werden de gelui
den sterker dat de verpleging het niet
meer aankon, dat vaak twee mensen een
afdeling met tientallen patiënten moeten
verzorgen, dat in bejaardenhuizen met
een beetje geluk de mensen nog net voor
het slapen zijn gewassen en dat in ver
pleeghuizen bedden leeg blijven terwijl
de wachtlijsten ellenlang zijn. Reden:
niet genoeg personeel.
Dus briesten de ziekenhuisdirecties, de
vakbonden en de VVIO vorige week
woensdag van woede over de weigering
van het kabinet extra geld ter beschik
king te stellen voor personeelsuitbrei
ding. De Tweede Kamer daarentegen re
ageerde in overgrote meerderheid posi
tief. Staatssecretaris Simons had immers
wél dc mogelijkheid geopend „financiële
middelen uit de meerjarenramingen
naar voren te halen". In gewoon Neder
lands: een voorschot te geven uit het
geld dat eigenlijk voor de gezondheids
zorg in dc jaren 1991-1994 bestemd is.
Een andere reden voor de tevredenheid
van de Kamer was het feit dat Simons
een aantal voorstellen had gepresenteerd
om het probleem van de werklast bij de
wortel aan de pakken. Zo wil hij de ver
pleging weer aantrekkelijk maken voor
mannen en vrouwen die ooit als ver
pleegkundige hebben gewerkt maar er
om één of andere reden zijn uitgestapt.
Ook is Simons van plan het werken in
deeltijd in de gezondheidszorg te verge
makkelijken en geld beschikbaar te stel
len voor kinderopvang bij de zieken- en
verpleeghuizen.
Ten slotte heeft de bewindsman nóg een
troef achter de hand: de verplegende en
verzorgende beroepen moeten worden
opgedeeld in verschillende categorieën,
variërend van laag opgeleid met weinig
verantwoordelijkheden tot hoog opgeleid
met veel verantwoordelijkheden. Dat
biedt twee belangrijke voordelen: je kunt
jonge schoolverlaters al vrij snel in de
verpleging inzetten en ze tevens prikke
len om aanvullende cursussen te volgen
en dus interessanter werk te krijgen en
meer te gaan verdienen.
Controle
De regeringspartijen CDA en PvdA zijn
met deze voornemens best in hun schik.
Zelfs de oppositie spreekt van „een rede
lijk goede aanzet om de problemen de
wereld uit te helpen". Op het Binnenhof
wordt echter alom erkend dat met de
voorgestelde maatregelen de acute pers
oneelsproblemen in de verpleegsector
niet direct zijn op te lossen. Dat lukt
zelfs niet als er een financieel voorschot
van enkele tientallen miljoenen zou wor
den verstrekt. „Inderdaad", geeft PvdA-
kamerlid Van Otterloo toe. „Je kunt nu
eenmaal niet onmiddellijk een blik ver
pleegkundigen opentrekken. Daar is tijd
mee gemoeid".
Lansink (CDA): „Het enige waar je op
korte termijn iets mee kunt bereiken is
het aantrekken van herintreders en uit
zendkrachten. Verder zou ik het ook niet
weten. Maar wat mij nu hevig intrigeert
is het volgende: voor dit jaar was al 122
miljoen beschikbaar gesteld voor extra
personeel. Dat bedrag staat gelijk aan
2000 mensen. Ik vraag me af of die er
ook echt zijn gekomen. Eerlijk gezegd
ben ik bang dat dit niet het geval is, dat
sommige ziekenhuisdirecties het geld
ook voor andere dingen hebben ge
bruikt".
Kohnstamm (D66) en Van Otterloo
(PvdA) sluiten zich hier gretig bij aan.
„Ik zou wel eens willen weten wat e
met dat bedrag van 122 miljoen is ge
bcurd", zeggen ze onafhankelijk van el
kaar. „Wie garandeert dat daar echt ex
tra mensen voor zijn aangenomen? Dat
is niet te controleren", aldus Kohn
stamm. „Wie weet heeft een directie er
nieuwe apparatuur mee aangeschaft".
Van Otterloo: „Daarom vind ik het van
groot belang dat Simons met de zieken
huizen duidelijke afspraken maakt over
de besteding van het geld dat er nog aan
komt. Na verloop van tijd moet in de
instellingen gecontroleerd worden of de
personeelssterkte inderdaad is toegeno
men. Dan weten we tenminste of het
geld nuttig is besteed of niet".
DICK HOFLAND
DICK VAN RIETSCHOTEN
