Port Zélande biedt veel luxe en bot personeel
Indrukwekkende
onderwereld
in Den Bosch
'final
naie
BINNENDIEZE STEEKT VENETIAANSE KANALEN NAAR DE KROON
West-Brabant
ontsluit zijn
watersport-
mogelij khedenir
CcidócSouAdtit
ZATERDAG 26 MEI 1990 PAGINA
DEN BOSCH - Venetië heeft er
een concurrent bij: 's-Hertogen-
bosch. De San Marco-kathedraal is
weliswaar, dat moet worden toege
geven, nog indrukwekkender dan
de Sint Jan. En de Piazza San Mar
co, het San Marcoplein, is aanzien
lijk statiger dan de Markt. De ter
rassen op het Bosscher plein zijn
echter al zonder meer gezelliger en
de consumpties zijn er, anders dan
in de Italiaanse havenstad, betaal
baar. Maar met een gondelvaart
over de Binnendieze steekt de stad
van Zoete Lieve Gerritje Venetië
naar de kroon.
Den Bosch is gesticht op het punt waar
Dommel en Aa elkaar ontmoetten, vlak
voordat ze via de Dieze samen in de
Maas uitmondden. Hun samenloop bin
nen de oude vestingmuren heet-de Bin
nendieze. Dit water vormde eeuwenlang
de belangrijkste transportweg van de
stad. Er werden zijtakken gegraven en
andere stukken zijn gedempt. Zelfs de
haven is een vergrote Binnendieze-tak.
EILAND
In alle bescheidenheid moet worden op
gemerkt dat dit Bosscher water in totaal
slechts ruim drie kilometer lang is. Dat
de grachten een gordel vormen in de
stad, waardoor het gebied rond Postel-
straat/Stoofstraat een eiland vormt, zal
iemand die door de Brabantse hoofdstad
wandelt nauwelijks opvallen. En dat is
een heel verschil met Venetië, dat op
118 eilandjes ligt, die door meer dan 400
bruggen met elkaar verbonden zijn.
Het aantal overbruggingen per kilometer
is in Den Bosch echter zeer aanzienlijk
groter. Sommige overkappingen zijn
tientallen meters lang, want over de Bin
nendieze werden niet alleen bruggen ge
slagen. Er zijn ook huizen aan en boven
op gebouwd. Dat was handig voor het
in- en uitladen van goederen, die voor
het-overgrote deel per boot werden aan
gevoerd. Voor het ophalen van water,
waarvoor men slechts een emmer aan
een touw hoefde te laten zakken. En
voor het afvoeren van lichaamssappen,
die via de Dieze naar de Maas stroom
den. Er is een tijd geweest dat de Bos
scher vrouwen en lunderen ernstig met
de gezondheid sukkelden, terwijl de
mannen opmerkelijk monter bleven. De
oorzaak bleek te liggen in de waterver
ontreiniging. De vrouwen laafden hun
kinderen en henzelf vanuit het open
riool; de mannen lesten hun dorst met
bier, en dat was aanmerkelijk gezonder.
Dempen
De Binnendieze heeft in het grijze verle
den een lengte gehad van wel zestien ki
lometer. Maar de tijd schreed voort, het
vervoer over de weg werd steeds belang
rijker en het transport over het water
nam zienderogen af. Grote delen werden
gedempt en kregen nuttiger bestemmin
gen. De idylle van het schilderachtige1"
binnenwater langs en onder de eeuwen
oude monumenten van 's-Hertogen-
bosch moest het steeds meer afleggen te
gen de penetrante geuren die eruit om
hoog kwamen en vooral op warme da
gen het klimaat in de binnenstad ver
ziekten.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft
de Binnendieze nog een belangrijke
functie gehad. De grachten vormen als
het ware een tweede plattegrond onder
de stad, waar buitenstaanders moeilijk
de weg kunnen vinden - zelfs Bosschena
ren die een grachtentocht maken tonen
zich voortdurend verrast over de plaat
sen waar ze terecht komen. De overkap
pingen hulden grote delen dag en nacht
in diepe duisternis. Een verblijf was er
bijzonder onaantrekkelijk, vanwege de
stank, de vele ratten die er welig tierden
en omdat men er vanuit elk willekeurig
sekreet elk moment een grote hoop in de
nek kon krijgen. Maar vele vluchtelin
gen hebben zich via de onderaardse ge
welven uit de voeten kunnen maken.
Na de oorlog had het binnenwater geen
enkel menselijk of economisch nut meer
en was het bezit ervan slechts hinderlijk.
Het was alleen nog maar een open riool;
een schande; een symbool waaruit kon
blijken dat de tijd in de historische pro
vinciehoofdstad stil was blijven staan. In
1969 viel het besluit de Binnendieze te
voorzien van echte rioolbuizen, de aan
grenzende huizen daarop aan te sluiten
en de hele zaak te dempen. En met dit
omvangrijke project werd een haastig
begin gemaakt.
Beter bestuur
Het besluit viel bij veel stadsbewoners
allerminst in goede aarde. Er werd een
politieke partij opgericht, 'Beter Be
stuur', die meteen met vijf zetels de ge
meenteraad binnenrukte. De andere par
tijen schrokken van de massale onvrede
die de geplande modernisatie veroor
zaakte. Het dempen van de Binnendieze
werd stopgezet en daarvoor in de plaats
kwam een plan dat voorzag in een om
vangrijke restauratie van de historische
binnenstad.
Het algemeen groeiende besef dat alom
in Nederland als gevolg van voortvaren
de beslissingen al veel eeuwenoude
bouwwerken definitief de vernieling in
waren gejaagd, een Monumentenjaar en
vooral het feit dat 's-Hertogenbosch in
1985 uitbundig zijn 800e verjaardag
vierde, zorgde voor vaart in de plannen.
Tijdens het jubileum was ruim twee ki
lometer van de Binnendieze gerestau
reerd. De aangrenzende huizen hadden
riolering gekregen en de meeste waren
fraai opgeknapt.
Gondelvaart
Toen begon de 'Stichting Binnendieze
's-Hertogenbosch' met gondel vaarten;
een tot nu toe exclusief genoegen, want
er is plaats voor slechts 32 mensen per
uur. Er zijn maar twee boten beschik
baar en per schip kunnen zestien men
sen mee. Het gedeelte dat tot nu toe is
gerestaureerd en uitgebaggerd, ruim twee
kilometer lang, beslaat twee armen,
waardoor men eerst stroomopwaarts
vaart, en vervolgens terug. Eén van die
takken eindigt in een eindeloze tunnel,
want het restant is nog te ondiep. Het is
nog niet mogelijk een 'rondvaart' te ma
ken, al voorzien toekomstplannen in een
uiteindelijke vaarroute van 3,5 kilome
ter.
Twee punters bewegen de 'Hertog Hen
drik' en de 'Hertog Jan' voort, door
middel van 2,5 meter lange bomen. Het
is vrijwilligerswerk, waarvoor ze niet be
taald worden. En zwaar ook, want nog
steeds is de Binnendieze een rivier, en
op sommige plaatsen moeten ze hun
gondel hard tegen de stroom in voortbe
wegen. Op één plek ligt een betonnen
rioolbuis, nauwelijks breder dan de boot;
nog een restant van de dempingsplan
nen. „Hier heb ik veel met God gespro
ken", bekende gondelier Joep van der
Griendt, wiens krachttermen minder de
Nog maar tien jaar geleden zag het er
langs de Binnendieze vervallen uit. Nu
zijn de panden gerestaureerd en plannen
om de Binnendieze te dempen zijn naar
de prullenbak verwezen. FOTO: ANP
oerlelijke constructie golden dan het feit
dat de stroming ter plekke het sterkste
is.
De Binnendieze is een oase van rust.
Onder de vele overkappingen is alleen
het klotsen van de bomen in het water te
horen; in de buitenlucht dringt het ge
luid van het verkeer slechts zachtjes
door. In tegenstelling tot Venetië zingen
de gondeliers van Den Bosch niet. Wel
vertellen ze met veel liefde en gevoel
voor humor over de geschiedenis van de
Binnendieze en over de monumenten
die men onderweg passeert.
Elke dag, behalve op maandag, begint op
de hele uren tussen 11.00 en 17.00 uur
een tocht door de Binnendieze vanaf de
steiger bij de Torenbrugstraat. De vaar
ten vinden plaats van de laatste zaterdag
in april tot de eerste zondag in oktober.
Het is raadzaam tevoren te reserveren:
tel. 073 - 122334.
ANDRÉ HORLINGS
In West-Brabant ligt een nog nauwelijk
ontsloten toeristisch gebied, waarvan di
ontwikkeling in volle gang is. Water
sporters, voor wie een tocht over he
drukbevaren Hollandsch Diep en Volkeetde
rak net iets te spannend is, vinden eLnj v
een alternatieve route door het binnen u
land. Die voert langs een aantal vrij on
bekende gezellige stadjes en pittoreski vartie
gehuchten, terwijl grotere plaatsen al#n Stl
Breda en Roosendaal onder handberei
liggen.
Het karakter van West-Brabant is in
afgelopen decennia ingrijpend veran
derd. Het gebied is van oudsher bekent
om zijn suikerindustrie, terwijl er oo
champignons gekweekt worden. De pro
dukten werden grotendeels per schi|
vervoerd via Dintel en Steenbergschi
Vliet naar het Hollandsch Diep, waar d
sluizen van Dintelmond en Benedensa
het achterland beschermden tegen
hoge waterstanden.
Maar de suikeiprodukten worden intus
sen voornamelijk per vrachtwagen vei
voerd. Eb en vloed zijn nagenoeg vei
dwenen nu het Deltaplan is afgeront
De sluizen staan permanent open e
zelfs de sluiswachters, die er nog langdu
rig in functie bleven, hebben ander wei
gekregen. Nu is het mogelijk vana
Geertruidenberg vrijwel zonder obsta
kels - of het moest de sluis bij Oostei
hout zijn - naar het Volkerak te varen
West-Brabant kent een aantal aantrekkf
lijke plaatsen, waarvan Oudenbosch m«
zijn basiliek, een verkleinde kopie va
de Sint Pieter in Rome, niet de minst
is. Maar ook het oude vestingstadj
Steenbergen, de 'suikerstad' Dinteloon
Oosterhout met zijn robuuste Sint Jans
toren en zijn Slotpark en Hollands ouc
ste stad Geertruidenberg zijn een bezoe
waard. Breda en Roosendaal liggen di
reet in de buurt.
In 1985 werd besloten het toeristisch g<
bruik van de Westbrabantse binnenwi
teren - Vliet, Dintel, Mark, Markkanai
en Donge - te gaan bevorderen. Daarto
werd de 'Stichting Vaarroute Binnenwi
teren West-Brabant' (tel. 076-659323
opgericht. Op tal van plaatsen aan h<
ongeveer honderd kilometer lange vaai
gebied werden initiatieven genomen oi
recreatieve voorzieningen in te richte
en bestaande te moderniseren of uit
breiden. Onlangs vatte de stichting ze sq
men op een kaart, de 'Vaarroute Binnen..
wateren West-Brabant'.
Het aantal mogelijkheden is legio. In bi™ J
voorbeeld Benedensas zijn alle mogelij
ke soorten kano's te huur en kwam ee[
camping voor kampeerbewijshoudeiLer^c
Het rondvaartbedrijf 'De Durme' iLvur(
Geertruidenberg biedt een variëteit aaryor
watertochten met een raderboot. Dint<
mond bezit, op een plaats waar tien ja
geleden nog een polder was, een groj
jachthaven. Aan passantenhavens
trouwens in het gehele gebied geen a UfJ
brek. Maar ook plankzeilers en hengj^.y"
laars komen er aan hun trekken, terw£niei
fietsroutes een groot deel van het acht<
land doorkruisen.
"de m
da
gelanc
PORT ZELANDE - Als het aan
het management van het nieuwe
super-de-luxe 'bungalowpark' Port
Zélande ligt zal het er daar aan
zienlijk rustiger toegaan dan afgelo
pen zaterdag. Toen kon gast Ron
Brandsteder zijn ergernis niet meer
bedwingen en werd een al te en
thousiaste video-amateur, die de
tv-ster zelfs volgde tot in het toilet,
met een rake klap buiten gevecht
gesteld. Zo hoort het dus niet.
Liever ziet het management dat men
zich gedraagt zoals Hennie Huisman dat
weekeinde deed tijdens de viering van
de veertigjarige verjaardag van zijn
vrouw: met de hele familie (al gauw zo'n
twintig man) in twee of drie luxe villa's,
allemaal in trainingspak en genietend
van de voordelen van het bekend zijn in
de restaurants.
Rust, vriendelijkheid en luxe zijn de
sleutelwoorden in de beheersopvattingen
van dit nieuwe park aan het Grevelin-
genmeer, dat vanwege het Zuidfranse
uiterlijk al de nieuwsgierigheid opwekte
van vele duizenden die het passeerden
op doorreis naar de Zeeuwse vakan
tieoorden.
Port Zélande werd vorige week zaterdag
officieel geopend door het Nederlands
Elftal. Donderdag volgden de eerste
'echte' gasten, nadat afgelopen weekein
de relaties van exploitant Gran Dorado
en commerciéle omroep RTL-Veronique
de 'port' mochten uitproberen. Hetgeen
betekende dat de medewerkers van het
vakantiepark na weken 'droog' oefenen
plotseling werden geconfronteerd met
3500 gasten. Dat dat niet geheel vlekke
loos verliep laat zich raden, ondanks de
intensieve cursussen die het personeel
heeft gevolgd op basis van het 'human
resources management'. Geen enkele
bron is onuitputtelijk, zo weet men nu
vermoedelijk ook in Port Zélande.
Luxe
Wat vooral opvalt aan Port Zélande, in
vergelijking met andere bungalowpar
ken, is behalve de schitterende ligging de
enorme luxe waarmee de woningen en
de algemene voorzieningen als subtro
pisch zwembad, winkels en restaurants
zijn uitgevoerd. Honderd vijftig miljoen
gulden kostte de aanleg van het park, en
geen enkel dubbeltje lijkt twee keer te
zijn omgedraaid alvorens het werd uitge
geven. De vijf-persoonsbungalow waarin
ondergetekende verbleef had zonder pro
blemen onderdak kunnen bieden aan
tien uit de kluiten gewassen volwasse
nen, beschikte over open haard, tv, tele
foon en ligbad, drie terrassen en een
Port Zélande is voornamelijk erg luxein
het hoogseizoen kunnen de beter-betaal-
den zich er een verblijf veroorloven, in het
naseizoen is het „haalbaar voor ieder
een".
schitterend uitzicht op de nabij
jachthaven. En toch behoort de betref
fende woning niet echt tot de top van de
in totaal 722 die de 'port' te bieden
heeft. Zo zijn een aantal villa's uitgerust
met sauna, tweede televisie en eigen
aanlegsteiger. Wie niet in zo'n villa ver
blijft kan altijd nog gebruik maken van
de gemeenschappelijke sauna en andere
aanlegsteigers.
Het subtropisch zwembad, blijkbaar on
misbaar in elk bungalowpark, onder
scheidt zich vooral door de spiegelende
witte en rode tegels, en de weelderige
plantengroei. Dat spiegelende heeft wel
als nadeel dat het er spiegelglad is en dus
levensgevaarlijk. Een fraai-ogend en niet
onbelangrijk foutje. De tegels vinden we
ook terug in de zogenoemde 'Grande
Place', een overdekt dorpscentrum met
restaurants, een supermarkt en winkel
tjes, waar net constant 27 graden is, en
waar palmen en olijfbomen groeien.
Het mag duidelijk zijn dat het publiek
beeld mee te geven dat 'zijn' park er al
leen is voor de hogere inkomens. Gezien
echter de boekingen die er tot nu toe
zijn gemaakt (over heel 1990 gezien is al
zestig procent geboekt, tot aan augustus
zelfs negentig procent), blijkt het park
vooral favoriet bij twee keer modaal en
hoger. „We proberen een zo groot moge
lijke bezetting te bereiken, hetgeen bete
kent dat ook de lagere inkomens wel aan
bod komen. In het voor- en naseizoen
liggen de prijzen beduidend lager, in het
hoogseizoen hoger. In die laatste periode
zijn het vooral de beter-betaalden die
het zich kunnen veroorloven, in de
goedkopere periode is het voor iedereen
haalbaar", aldus Zundorf.
Dagrecreanten
Het beeld dat Port Zélande zich vooral
richt op de watersporter klopt evenmin,
aldus Zundorf. „Watersporters zijn indi
vidualisten, die gedurende enige tijd van
hun schip hun woning maken en niet
van plan zijn daar van af te komen om
hier een week of zo in een villa te zitten.
De aanlegsteigers bij de woningen zijn
ook meer bedoeld voor de mensen die
achter hun auto hun zeilboot meene
men. Er is wel een jachthaven, Marina
Port .Zélande, maar de mensen die daar
verblijven worden gewoon beschouwd
als dagrecreanten, van wie we een geli
miteerd aantal per dag toelaten. Onder
zoek heeft uitgewezen dat onze vaste
gasten het niet leuk vinden als derden
gebruik maken van de voorzieningen. Je
moet daar dus heel voorzichtig mee
zijn".
Zundorf blijkt, hoe kan het anders,
uitermate bedreven in het opnoemen
van de voordelen van Port Zélande bo
ven andere vakantieparken. Vergelijkin-_
gen met bijvoorbeeld de bungalowpar
ken van Centerparcs gaan volgens hem
volledig mank. „Wij hebben meer visie.
Wij zeggen: zeventig procent van ons
produkt bestaat uit de medewerkers. Wij
besteden vijf procent van de loonsom
aan opleiding en cursussen, omdat we
dat in het belang achten van de gasten.
Dat is heel veel. Verder is er een doelbe
wuste keuze voor de locatie, die de mo
gelijkheid moet bieden voor zowel pas
sief als actief recreëren. Daarnaast: de
investeringen die wij plegen in de ver
blijven zijn het dubbele van wat onze
collega's doen. En als vierde strategisch
punt zeggen we: ons park moet iets bij
zonders zijn, een geheel eigen karakter
hebben. We wilden hier een mediterraan
havenstadje, dat is gelukt. In de Eifel is
Gran Dorado bezig van het park Heil-
bachsee een typisch Eifelstadje te ma
ken. En in Frankrijk hebben we het plan
om tussen Parijs en het nieuwe Disney-
world een appartementencomplex aan te
leggen in Louis Seize-stijl. Alles moet
een eigen, herkenbaar karakter hebben",
aldus Zundorf.
Trendsetters
Hij erkent wel dat collega's als Center
parcs de weg geplaveid hebben. „Onze
collega's waren de trendsetters, maar wij
proberen heel duidelijk die wimpel over
te nemen. Een deel van onze gasten zal
ook van die collega's moeten komen.
We hopen dat ze eens iets anders willen
proberen en bij ons terecht komen".
Volgens de gegevens uit de boekingen
blijkt dat veertig procent van de mensen
die naar Port Zélande trekken al eens
eerder in een bungalowpark van exploi
tant Gran Dorado verbleef. Zundorf
heeft liever dat dat percentage lager dan
hoger ligt, „omdat we heel veel nieuw
bloed nodig hebben. Anders bestaat de
kans op verzadiging".
Niet alleen Nederland staat op de lijst
van aan te boren gebieden, ook het na
bije buitenland moet en masse naar Port
Zélande trekken. Niet alleen vanwege de
verdiensten, maar ook om het park de
allure te geven van een internationaal
havenstadje. „Onze gasten voelen zich
daar wel bij", meent Zundorf.
Personeel
Maar zoals gezegd: het succes van Port
Zélande moet volgens Zundorf voor het
grootste gedeelte gehaald worden uit de
persoonlijke benadering. Het personele
aspect vormt een niet weg te cijferen as
pect van het produkt. Maar: juist met
dat in gedachte blijkt dat produkt nogal
wat te mankeren. Het horecapersoneel is
uitermate tegenvallend. Dat is net zo
nurks als in willekeurig welke andere
kroeg of restaurant dan ook. En van een
cursus op basis van 'human resources
management' had bij navraag niemand
gehoord, noch van sleutelwoorden als
flexibiliteit en vriendelijkheid. De sim
pele vraag om een schaaltje olijven als
voorafje in het Italiaanse restaurant
werd met een bot 'nee' beantwoord, de
karaf wijn plompweg op tafel gezet, en
niet uitgeschonken. In het Café Caribe
(elke horecagelegenheid heeft een buitei
landse naam, om het internationale k
rakter van Zélande te benadrukken) an
woordt ober Patrick op de vraag of i
nog bier is met een snauwerig ja hoo k
nog drieduizend liter", zonder het ook
•geven. En de juffrouw bij de informati
balie die werd gevraagd waar de nog)SK
onlogisch gesitueerde ingang van h de 1
zwembad ligt toonde zich alleen rnammï
geërgerd, en kon slechts een lauw hand u
in een vage richting opbrengen. j.
Toegegeven, dat soort momenten ma<laas.
je overal mee, alleen wordt het schnflr ui
nend als de manager van een park zi< reft
zo laat voorstaan op het personeel, te lgn
wijl datzelfde personeel voor een gro<
deel blijkt te bestaan uit botterikken.
Aan de andere kant heeft een bungalo^
park natuurlijk het voordeel dat mdmee
weinig met personeel te maken heeft. I1"
dereen kan zijn eigen gang gaan, in zi
eigen huisje. En dat is dan ook alsnog 3
redding van Port Zélande, dat op dat gj
bied meer lijkt te bieden dan welk pai
dan ook. Het wachten is nog op dej
breed geadverteerde voorzieningen af
boot- en surfplankverhuur, maar Zul
dorf verwacht ook dat snel te kunnen Ij
veren. Wie bereid is er wat geld voj
neer te tellen kan zijn hart ophalen. I
KOOS VAN WEft
ajachtl
rbatsj