Verkiezingen
Roemenië
strijd op
leven en dood
"final*
„Adios,
general"
£etdóc@ou/umt
ZATERDAG 10 MAART 1990 PAGINA
De politieke arena van Roemenië wordt beheerst door twee krachten: het
Front voor Nationale Redding aan de ene kant, de historische partijen aan
de andere. Ze bestrijden elkaar op leven en dood, beschuldigen elkaar er
hartstochtelijk van de allerlaagste politieke middelen te gebruiken en
betwijfelen alvast of de verkiezingen van 20 mei wel eerlijk zullen
verlopen. „Communisten hebben een rare tic; ze proberen altijd
stembusuitslagen te vervalsen". Maar wie zijn de communisten in
Roemenie? Een reportage.
„DE REVOLUTIE GAAT DOOR"
BUKAREST - Komt u morgen
om tien uur, had de secretaresse
van de Partidului National Tara-
nesc (PNT) gezegd, dan zorgen wij
dat u met iemand van ons bestuur
kunt spreken. Maar de volgende
ochtend was er niemand van de
Nationale Boerenpartij om mee te
spreken en de naam van de veelbe-"
lovende secretaresse kwam nie
mand bekend voor. Weet u wat,
zeiden ze, komt u morgenvroeg om
negen uur, dan regelen wij iets
voor u. En zo werd het één uur
's middags voor we tegenover Ion
Puiu zaten, de vice-voorzitter.
Het zijn, met andere woorden, hectische
tijden voor de Nationale Boerenpartij,
die als ondertitel voert: Crestin-Demo-
crat. Aan de Bulevardul Republicii, waar
de partij haar hoofdkwartier heeft, is het
een heksenketel. Op de binnenplaats
wordt luidkeels gediscussieerd, in de hal
laten mensen zich inschrijven als lid, in
de kamer van het secretariaat vinden
vier geagiteerde groepsgesprekken tege
lijkertijd plaats. Daar liggen ook de fo
to's van de gemolesteerde provinciebu
reaus van de partij (gevels met haken
kruisen beklad) en een PNT-pamflet vol
roestbruine vlekken. „Dat is het bloed
van een van de twee mannen die in Ba-
cau met bijlen werden vermoord toen ze
dit pamflet wilden ophangen".
Gevangen
Ion Puiu, die de in het buitenland ver
blijvende PNT-voorzitter Coposu ver
vangt, is een breekbare, oude man, maar
ook een strijdbare en zelfverzekerde de
mocraat. Zeventien jaar zat hij gevan
gen, de laatste driejaar van het Ceauses-
cu-bewind had hij huisarrest. „Zo is het
met ons allemaal", zegt hij. „Coposu
heeft ook zeventien jaar gezeten. De an
dere vice-voorzitters respectievelijk ze
ventien en vijftien jaar. Bij elkaar, zo
hebben we uitgerekend, heeft het kader
van onze partij achthonderdduizend jaar
in een cel gezeten".
Maar nu is alles anders, nu gaat de PNT
de verkiezingen binnen. Geen twijfel
aan. „Of de verkiezingen nu gehouden
worden op 20 mei, waar wij tegen zijn,
of later, wij winnen ze", zegt Puiu. Hij
kent zelfs het percentage al van de abso
lute meerderheid die zijn partij zal beha
len: 57. „Net als in 1946, exact hetzelfde
scenario. Toen ging het ook om de eerste
vrije verkiezingen na een dictatuur en
toen waren ook de communisten onze
tegenstanders. Er is één verschil: toen
was Stalin er om de uitslag te laten ver
valsen. Nu hebben we Gorbatsjov en we
gaan ervan uit dat hij zich er niet mee
zal bemoeien".
Toch zullen de verkiezingen allerminst
eerlijk zijn, meent Puiu. Het Front van
Nationalé Redding, de Grote Tegenstan
der, heeft in het land een atmosfeer van
spanning en terreur geschapen, waardoor
de PNT onmogelijk het volk kan mobili
seren. Het Front heeft de gemoederen
verhit tot op het kookpunt en daarmee
agressie en geweld opgeroepen. „Maar
desondanks is de toeloop naar onze par
tij enorm", zegt Puiu. „Op papier heb
ben we 450.000 leden, maar heel veel
boeren, tachtig tot negentig procent van
hen, stemt op ons zonder lid te worden.
Dat is nu eenmaal traditie; een boer
wordt nergens lid van en betaalt nergens
voor. Maar als er vandaag verkiezingen
zouden worden gehouden, dan zouden
we vier miljoen stemmen behalen, één
miljoen onder de absolute meerderheid.
Die rest gaan we de komende maanden
met onze propaganda binnenhalen. On
der de boeren zal dat niet moeilijk zijn,
die steunen ons van nature. Maar de ar
beiders krijgen we niet zo gemakkelijk
achter ons, ook omdat die inmiddels al
grondig bewerkt zijn door de leugens
van het Front. We zullen onze propa
ganda daarom krachtig moeten voeren.
Noodgedwongen doen we dat op tradi
tionele wijze; van mond tot mond, van
huis tot huis, van dorp tot dorp, van
stad tot stad. Onze jeugdafdeling staat te
popelen om eraan te beginnen".
Moraal
De toevoeging 'Crestin-Democrat' aan
de naam van de Boerenpartij, betekent
volgens Puiu geenszins dat de aanhang
ervan beperkt is tot het christelijke deel
van de Roemeense bevolking. „We zijn
geen religieuze partij, iedereen is wel
kom, van welke religie ook. Onder onze
leden zijn ook joden en moslims. Zij on
derschrijven ons programma, dat geba
seerd is op christelijke moraal. Daar gaat
het om, dat wij de christelijke moraal
van eerlijkheid en naastenliefde in de sa
menleving willen verwezenlijken".
Mocht de PNT er niet in slagen de abso
lute meerderheid te behalen, (een bela
chelijke veronderstelling, vindt Puiu),
dan nog zal de partij onder geen enkel
beding kiezen voor een coalitie met het
Front. „Samen met de communisten?
Nooit! Tussen hen en ons ligt zo'n enor
me kloof, het zal verraad aan het volk
zijn die te overbruggen en verraad heb
ben we in de honderdtwintig jaar van
ons bestaan nog nooit gepleegd en dat
zullen we ook nu niet doen". Dat het
Front gelijk staat aan de voormalige
communistische partij van Roemenië
noemt Puiu „evident!" en hij maakt er
verder weinig woorden aan vuil. Volgens
hem is het Front een verzameling van
de securitate. de bureaucratie en de „pe-
referie van de werkende klasse".
Liberalen
Niet ver van het hoofdkwartier van de
PNT is de Nationale Liberale Partij ge
vestigd in het voormalige gebouw van
de communistische jeugdbond. De libe
ralen regeerden tussen 1923 en 1938 in
Roemenië, met een onderbreking tussen
1928 en 1930, toen de Boerenpartij aan
de macht was. Daarna volgde de dicta
tuur van koning Carol II en het fascisti
sche regime van Conducator (Führer)
Antonescu en dat alles liep uit op ver
valste verkiezingen in 1946 en de lei
band van Stalin. Nu zijn de liberalen te
rug op het toneel, onder anderen met
prof. dr. Sorin Botez. een van de leden
van de provisorische partijleiding: „Wij
kiezen pas een voorzitter en een bestuur
op ons eerste partijcongres". Prof. Botez,
every inch a gentleman, gepromoveerd
op James Joyce, kent collega Ion Puiu
goed. „We zaten in dezelfde cel. Ik had
vijftien jaar wegens anticommunistische
activiteiten, Puiu - die toen de leider
van de Boerenpartij was - zeventien".
Botez is niet half zo optimistisch over
het verloop van de verkiezingen als. zijn
vroegere celgenoot. Allereerst maakt hij
zich zorgen over de geplande datum, 20
mei. Dat is voor zijn partij veel te vroeg.
Maar voor het land is het eigenlijk te
laat. „Wij zouden er zeer bij gebaat zijn
als de verkiezingen werden uitgesteld.
Dan konden we misschien een goede
campagne voeren, nu hebben we niets.
Daarom zijn we geneigd te zeggen: stel
de verkiezingen uit, zo lang mogelijk.
Maar het gebrek aan stabiliteit in het
land, dat mede te wijten is aan het ont
breken van een legitiem, democratisch
gekozen gezag, laat dat niet toe. Tot wel
ke conclusie dat moet leiden - uitstel of
geen uitstel - weten we nog niet".
Vervalsen
De verkiezingen zullen in elk geval niet
eerlijk verlopen, dat staat ook wat Botez
betreft vast. „Ónze tegenstander is het
Front. Het Front, dat zijn de communis
ten. En communisten zijn niet eerlijk.
Die hebben een rare tic; ze proberen al
tijd stembusuitslagen te vervalsen. Wij'
vragen daarom de hele wereld waarne
mers naar de verkiezingen te sturen, met
camera's, om alles te filmen wat op, on
der en naast de stembus gebeurt. Laat
Nederland ook mensen sturen!".
Maar ook als op de dag van de verkie
zingen zelf geen onrechtmatigheden wor
den gesignaleerd, zullen ze niet 'eerlijk'
genoemd mogen worden, aldus Botez.
Want het Front heeft zichzelf in de
voorbereiding een voorsprong bezorgd
en de anderen voortdurend gedwars
boomd. Eerst heeft het Front zich van
de gunst van het volk verzekerd door als
niet-politieke partij de weg vrij te maken
naar de democratie, om vervolgens hal
verwege januari plotsklaps te melden
mee te willen doen aan de verkiezingen.
En daarbij, aldus Botez, is het Front in
de ogen van het publiek, en ook in de
praktijk, gelijk aan de regering en die is
gelijk aan de televisie en zo is alles nog
in handen van de communistische par
tij. De poppetjes zijn veranderd, maar
de macht wordt nog steeds door de com
munisten uitgeoefend.
Dat blijkt volgens hem onder meer uit
het feit dat bij de partijkrant Advedarul
slechts één persoon is vervangen en dan
nog omdat hij ziek geworden zou zijn;
„Gek geworden door de gebeurtenissen
van december, ha, ha". Het blijkt ook
uit het beleid van premier Roman, die
op bezoek in Frankrijk niets beters wist
te doen dan de oude zakenrelaties van
Ceat/sescu op te zoeken. „In plaats van
de weg vrij te maken voor elke autofa
brikant die brood ziet in de Roemeense
markt, gaat de premier weer naar Re
nault, om diens monopolie te continue
ren. En hij komt terug met de medede
ling dat hij een contract heeft gesloten
voor de constructie van helikopters. He
likopters! Die hebben we nodig, ja. Ik
denk dat ik er direct een paar koop voor
mijn gezin. Schoenen zijn nergens te
krijgen, dus wat gaan we produceren?
Helikopters!".
Puinhoop
Botez lacht schamper. Volgens hem vor
men de overbodige helikopters van Ro
man een treffend voorbeeld van de on
benulligheid van de 'crypto-communis-
ten'. En het is die onbenulligheid die
hen uiteindelijk de das om zal doen, zo
verwacht hij. „Het is heel goed mogelijk
dat het Front de verkiezingen zal win
nen, want de mensen geloven Iliescu en
Roman. Maar zij zullen niet langer dan
anderhalf jaar in staat zijn te regeren.
Dan zullen ze er zo'n puinhoop van ge
maakt hebben dat nieuwe verkiezingen
nodig zijn en die zullen wij winnen,
evenals de volgende, en de daaropvol
gende. En als ik zeg: 'wij', dan bedoel ik
niet de liberalen alleen, maar alle demo
cratische partijen. Onze partij heeft een
half miljoen leden, samen met die van
de boeren en de sociaal democratische
partij zijn we in de meerderheid. We
verschillen op detailpunten, maar eigen
lijk hebben we allemaal hetzelfde anti
communistische programma dat ons te
rug moet leiden naar de Europese be
schaving. Wij willen een samenleving
waarin je weet dat als er 's nachts op je
deur geklopt wordt, het de buurman is
om een kurketrekker te lenen. Daarom
proberen we te komen tot een of andere
manier van samenwerking, bij voorkeur
een lijstverbinding. We hebben niet te
strijden tegen elkaar, maar tegen de
meest meedogenloze vijand die er be
staat, de duivel zelf. De revolutie gaat
door. Niet op straat en niet met wapens,
maar wel met hetzelfde vuur".
Beweging
In het hoofdkwartier van de duivel heeft
Dan Iosif twintig minuten gereserveerd
om alle beschuldigingen tegen het Front
van Nationale Redding, waarin hij een
vooraanstaande plaats inneemt en waar
voor hij lid is van de regerende raad van
Nationale Eenheid, te ontkennen. Hij
kan zich beroepen op een onbevlekt bla
zoen. Nimmer was hij lid van de com
munistische partij, zegt hij, en inder
daad, Iosif was degene die in Bukarest
de jongeren aanvuurde tijdens de dagen
van de revolutie. Terwijl de kogels om
hem heen vlogen, riep hij via een mega
foon de jongeren op door te gaan. „Ons
ervan beschuldigen communisten te
zijn, is de laagste manier van politiek
bedrijven", zegt hij. „Het Front heeft
Ceausescu ten val gebracht".
Men kan Dan Iosif geen groter verdriet
doen dan door het Front een 'partij' te
noemen. „Wij zijn géén politieke partij,
wij zijn een beweging van het volk", zegt
hij. Waar tegenstanders beweren dat Ion
Iliescu en Silviu Brucan gewoon het juis
te moment hebben afgewacht om via
hun Front van Nationale Redding (dat
al in oktober van zich had laten horen)
de macht in handen te krijgen en een
communisme la Gorbatsjov op poten
te zetten, houdt Iosif staande dat het
Front in de nacht van 21 december
spontaan op straat geboren is. Het Front
verenigt en vertegenwoordigt sindsdien,
aldus Iosif, alle Roemenen. Tegelijker
tijd zegt Iosif voorstander te zijn van
een meerpartijenstelsel. Hij ontkent dat
ai
iel
president Iliescu zich ooit gekeerd htfgr-
tegen zo'n stelsel (het officiële Roemer
se persagentschap RoPress meldde e JQ
januari dat Iliescu tegen de invoer
van een 'bestaand model voor democ ÏII
tie tot min of meer recente datum'
en dat hij het bestaan van politieke p<
tijen 'geen ideaal model' vond). Soor
lijke uitspraken van Silviu Brucan („L
kost de Roemenen twintig jaar voor)g]
klaar zijn voor democratie") wuift I<
weg door te verklaren dat Brucan g IE
lid is van het Front, dat nooit gewees j.
en ook nooit zal worden. „Bruip I
spreekt op persoonlijke titel. Wij acc
teren niemand die in de communistisi
partij een hoge functie heeft
dus Iosif.
)k
uiei
D
iskrediet
Het idee dat het Front niets anders
dan de voortzetting van de Communi
sche Partij is volgens hem door de op
sitiepartijen in de wereld gebracht
het Front in diskrediet te brengen.
weten dat het woord communisme
Roemenië equivalent is voor Ceausei
en dat de magen van de mensen zich
ren bij het horen ervan". Om te bev
zen dat het hier werkelijk een vals
rucht betreft verhaalt Iosif hoe het Fr<
onlangs heeft voorgesteld het standbe
van Lenin voor het gebouw van de Vi
Pers - voorheen van het Partijblat
weg te halen. Bovendien overhandigt
het programma van het Front („Dr
honderd vijftigduizend leden
sympathisanten"). Weliswaar
op tal van punten minder ver dan
van de Boeren- en de Liberale Pai
maar daarmee is het nog niet man
tisch-leninistisch. Het Front is tegen
indeling van. rijke en arme Roemen
zegt het in zijn overigens fraai uitge
ven programma, en daarom wil het g
te industrieën in handen van de st
houden en naast particuliere landbo
ook ruimte handhaven voor de colleci
ve boerderijen. Lieden, die zich tijdi/yi
het vorige regime gecompromitte^
hebben, kunnen geen lid worden,
melden de statuten, maar ook:
Front verenigt alle politieke krach jn
van Roemenië". Als dat zo was, dan L
ren verkiezingen overbodig, maar zo^
het niet en het Front heeft dat begrei
door andere partijen toe te staan en in-
kiezingen uit te schrijven. Wie gaan
winnen? „De beste politieke bewegin hei
lacht Dan Iosif, even zelfverzekerd nd
Ion Puiu. Sorin Botez houdt zijn h e
vast.
STEVO AKKERM,
dc
LAATSTE DICTATUUR
ZUID-AMERIKA VERDWIJNT
Generaal Pinochet die het politieke
toneel gaat verlaten.
FOTO: AP
SANTIAGO - De Chileense vak
bonden, verenigd in de Central
Unitaria de Trabajadores, willen
morgenochtend, in de laatste uren
van ruim zestien jaar militaire dic
tatuur, een grote demonstratie hou
den. Zo willen zij het vertrek vie
ren van generaal Pinochet. Mor
genmiddag draagt deze laatste mili
taire dictator van Zuid-Amerika
namelijk de macht over aan de
christen-democraat Patricio Ayl-
win. 's Avonds volgt er in de stad
Valparaiso een 'carnaval van de
democratie'.
Aanvankelijk zouden vandaag in de
hoofdstad Santiago twee grote manifes
taties worden gehouden. Christen-demo
craten, socialisten en communisten ko
men in elk geval onder de leuze 'adios
general' 's avonds bijeen in een park op
enkele kilometers van het centrum.
Maar een bijeenkomst van aanhangers
van Pinochet, bij het 'altaar des vader
lands', de ruimte rondom de eeuwige
vlam tegenover het presidentiële paleis
La Moneda en naast het ministerie van
defensie, gaat waarschijnlijk niet door.
Het motto van deze bijeenkomst was:
'mision cumplida, gracias presidente'
(opdracht uitgevoerd, dank u president).
'Mision cumplida' was het thema van aé
bijeenkomsten die de afgelopen weken
in bijna alle Chileense steden zijn gehou
den om de 73-jarige kapitein-generaal de
gelegenheid te geven te vertellen wat hij
de laatste zestien jaar tot stand heeft ge
bracht. Soms kwam het tot tegendemon-
straties, die door de politie, de gemilita
riseerde carabineros, hardhandig werden
uiteengeslagen.
Standbeeld
Deze week is de weduwe van de ver
moorde president Salvador Allende,
Hortensia Bussi, 'Dona Tencha', na zes
tien jaar ballingschap in Mexico in San
tiago teruggekeerd. Het linkse weekblad
Punto Final is een campagne begonnen
voor een standbeeld van Allende tegen
over het Monedapaleis, met Nobelprijs
winnaar Gabriel Garcia Marquez in het
internationale comité van aanbeveling.
Oppositiekranten publiceren bijna dage
lijks hartverscheurende verhalen over
moorden en verdwijningen en over wan
hopige pogingen van nabestaanden bij
politiebureaus en kazernes inlichtingen
te krijgen.
In Chili is nog niemand bestraft voor
moord en marteling. Niemand is verant
woordelijk gesteld voor de dood van
ruim dertigduizend mensen, na de ge
welddadige staatsgreep op 11 september
1973. Hoewel de namen van de daders
soms bekend zijn. Militaire rechters heb
ben de afgelopen weken talrijke door na
bestaanden aangespannen zaken gesepo
neerd, waarmee het onderzoek is geslo
ten. Voor de vijfjaar na 1973 had Pino
chet overigens al een amnestie afgekon
digd.
Leden van de nieuwe regering, onder
wie president Aylwin, hebben verklaard
dat er duidelijkheid moet komen over
de schendingen van de mensenrechten,
maar zij zeiden niet dat de schuldigen
moeten worden gestraft. De regering
heeft evenmin toegezegd dat alle circa
vijhonderd politieke gevangenen on
voorwaardelijk zullen worden vrijgela
ten. Ze lijkt een onderscheid te maken
tussen degenen die wegens hun opvattin
gen zijn veroordeeld en de mensen die
zich volgens de tribunalen van de dicta
tuur schuldig hebben gemaakt aan ge
weld.
Pinochet heeft meermaals verklaard niet
te zullen toestaan dat wie dan ook de eer
van de strijdkrachten en carabineros
aantast. Deze week verklaarde hij nog
maals dat de 'organiek-constitutionele
wet op de strijdkrachten' deze strijd
krachten 'vrijwaart van pogingen tot
vervolging op politieke gronden'. De 'or
ganiek-constitutionele wet' regelt zaken
als de defensiebegroting, de - zeer ver
gaande - bevoegdheden van de Natio
nale Veiligheidsraad (die voor de helft
uit militairen bestaat), de benoeming
van militairen in de Senaat, in het Con
stitutionele Hof en in de commissie van
toezicht op radio en televisie (waarin
militairen de meerderheid vormen). Bij
zondere verontwaardiging wekte het de
creet dat de strijdkrachten de bevoegd
heid geeft om zonder toestemming van
de president of de minister van justitie
roerend en onroerend goed te kopen en
te verkopen. „De militairen worden
scharrelaars", schamperde het oppositie
blad Fortin Mapucho. Oppositiekranten
maken melding van gevallen van perso
nen die uitsluitend vanwege familieban
den met linkse leiders bezittingen kwijt
raakten. Het schandaligste geval betreft
waarschijnlijk het huis van de commu-
versiteit van Chili en adviseur van preat 2
dent Allende, die tijdens de coup geva,r j.
gen werd genomen en vervolgens vf
dween. Zijn flat bleek later op naam
staan van de moeder van Pinochet.
Isolement
eelc
De machtsoverdracht heeft morg|et
plaats in het nog volop in de steigf khi
staande congresgebouw in Valparaii ei
Uit het parlementsgebouw in Santiaj et
dat zestien jaar lang niet is gebruikt, bl erd
ken niet alleen schilderijen en tapijt) oe
maar zelfs de banken en deurkrukken
zijn verdwenen.
nka
Pinochet is gedurende zijn bewind vi
wel niet buiten Chili geweest en hei
vrijwel geen buitenlandse bezoekers oi
vangen. Zijn isolement zal, althans wa!-""
het Europeanen betreft, op de laatste d
van zijn bewind niet worden doorbrf
ken. Ook niet door Nederland. In
zestien en een half jaar die zijn verloj
sinds Pinochets tanks en vliegtuigen
Monedapaleis in brand schoten en
wettig gekozen president Salvador All<
de werd vermoord, heeft geen N<
landse minister van buitenlandse z;
Chili bezocht. Minister Hans van
Broek zet pas morgenmiddag, na de bi
diging van Aylwin, voet op Chileei
bodem. Hij ontmoet president Aylv
en zijn nieuwe Chileense collega en
mogelijk iets zeggen over de hulp i
Nederland aan het nieuwe democrï
sche Chili gaat verlenen.
