^Oost-Europa open voor ontdekkingsreizigers
Met z'n allen
tegelijk
'individueel'
op vakantie
finale
E ;OERIST MOET REKENING HOUDEN MET PRIMITIEVE FACILITEITEN
Toerisme
Armoedig
Visumplicht
Ccidóc Souaant'
REIZEN IN DE JAREN NEGENTIG
Naar wens
Optimisme
ei
f gevels van de gebouwen aan de oude haven van Gdansk geven de Poolse stad een 'Amsterdams' aanzien.
Budapest bij nacht, weerspiegeld in de Donau.
matrae Muur is verdwenen. Het IJze-
;etc. Cfa Gordijn verroest. De slagbo-
en tussen Oost en West hebben
st van houtworm gekregen. Euro-
i is, sinds de historische omwen-
ling van 1989, opeens veel groter
Worden. Het Oostblok heet nu
3n. it>st-Europa.
westerse toerist voelt zich er al gauw
a ontdekkingsreiziger. Het gebied kent
g weinig platgetreden paden. Drem-
Ivrees is niet meer nodig, want bin-
nkomende toeristen worden aan de
tns niet langer bejegend als potentiële
lO »/onnen' De Oosteuropeanen mogen nu
(O r°on met buitenlanders praten. Sta-
ialistef' Securitisten en leden van andere ge-
rmat3me diensten hebben nuttig werk ge-
ink|Usf8en en hoeven niemand meer in de
3 reislrn te houden.
•eizen rtsen waar no8 maar Pas geschiedenis
i LankH geschreven liggen nu onder hand-
"MTi'k Het Poolse Gdansk met zijn Le-
IlN I A-werf, waar alles begon, maar ook
it Amsterdams aandoende geveltjes.
dubbelstad Buda en Pest, die in 1956
leemsH toneel was van de in bloed gesmoor-
ishowt Hongaarse opstand, maar waar de
Biden 4dige omwenteling vreedzaam verliep.
i6/]pzig in de DDR, waar tien weken
op maandag werd betoogd totdat de
•339'jur instortte, maar ook de stad van de
reisbujpZjger Messe en met een veel grotere
al Rfrnahonale allure dan Oost-Berlijn,
,_!zjuptstadt der DDR' (zolang dat nog
JSTprt).
Het Wenceslasplein in de Tsjechoslo-
waakse hoofdstad Praag, waar een half
miljoen vastberaden mensen het regime
op de knieën dwong - maar ook de
'Gouden Stad aan de Moldau', met
prachtige paleizen en gebouwen.
Het historische Sofia, de stad die'vol
gens haar wapenspreuk 'groeit maar niet
veroudert', hoofdstad van het land waar
de omwenteling nog geen einde heeft ge
maakt aan de achterstelling van de er al
eeuwen aanwezige Turken.
Het Roemeense Timisoara, waar de
meeste slachtoffers viëlen in de recente
revolutie, de in het land verdwenen dor
pen, waar de bevolking nu woont in pri
mitieve flats; het vrijwel voltooide mon
strueuze paleis van Ceausescu in de
hoofdstad Bukarest, waarvoor een histo
rische oude wijk moest wijken.
Maar het zijn ook gewone toeristenlan-
den, met een ruime variëteit aan toeris
tische attracties. De DDR bezit met
Dresden, Potsdam en Weimar enkele
historische steden van formaat. In Harz
en Thüringen liggen romantische wou
den en schilderachtige dorpjes. De Oost
zeekust telt een aantal nog weinig beken
de badplaatsen.
Polen heeft een zeer gevarieerd land
schap, met echte (door Hollanders aan
gelegde) polders en met bergruggen als
de Hoge Tatra en het Ertsgebergte. In de
oude centra van de grotere steden waant
men zich in de Middeleeuwen - maar
het merendeel van de oude gebouwen
dateert van na de oorlog; werd na de
enorme verwoestingen zorgvuldig steen
tje voor steentje herbouwd.
Van Tsjechoslowakije is het westelijke
deel het meest bekend, met behalve
Praag fraaie steden als Plsen, de naamge
ver van 'pils' (het Tsjechoslowaakse bier
is uitzonderlijk lekker), en Karlovy
Vary, waar uit de fonteinen bronwater
komt. Het glooiende, fraai beboste plat
teland en het oostelijke Slowakije zijn
nog nauweljks door het westerse toeris
me ontdekt.
Hongarije daarentegen mag zich al jaren
in een grote belangstelling verheugen.
Het land biedt 'elk wat wils'; stedelijk
schoon, landschappelijke rust, uitdagen
de bergen en waterpret aan het Balaton-
meer.
In Bulgarije is de Zwarte-Zeekust ver
maard. Een uniek bonnensysteem maakt
een grote keuze uit restaurants toeganke
lijk: het aan eten te besteden bedrag bij
'vol-' of 'halfpension' wordt uitgekeerd
in een soort monopolygeld, waarmee
men die echt kan betalen. Waar gedi
neerd wordt, mag de toerist zelf bepalen.
En in Roemenië zal een nieuw begin
worden gemaakt met de ontwikkeling
van het strandtoerisme, dat in de afgelo
pen jaren door de schaarste aan voedsel,
elektriciteit en vooral persoonlijke vrij
heid een geduchte knauw heeft opgelo
pen.
Toch is een waarschuwing op zijn plaats.
De Oosteuropese landen zijn, de een nog
minder dan de ander, niet ingesteld op
een plotselinge vloedgolf van Westeuro
pees massatoerisme. Bureaucratie ver
dwijnt niet van het ene moment op het
andere. De toerist moet een gezonde
portie geduld meenemen en er rekening
mee houden dat hij van het kastje naar
de muur kan worden gestuurd zonder
tastbaar resultaat. In de tot nu toe gelei
de economieën, waar de staat tal van
maatregelen van bovenaf oplegde en ex
tra inspanningen niet werden beloond,
was 'service' een vaak onbekend begrip.
Bovendien zijn de landen aanzienlijk
minder welvarend dan Nederland; vaak
zelfs armoedig. Pittoreske boerderijen
hebben nog vaak lemen vloeren. Op het
platteland sloffen paarden voor kraken
de wagens, die als de avond valt vaak in
het geheel geen verlichting voeren. Pech
onderweg maakt al gauw een beroep op
de ANWB noodzakelijk, want onderde
len van westerse auto's zijn meestal niet
voorradig en de moderne elektronica
gaat veel monteurs de pet te boven.
De hotelcapaciteit is vaak volstrekt on
voldoende en aan de kwaliteit mag men
geen hoge eisen stellen. Van de aangebo
den spijzen op de menukaart is soms de
helft niet verkrijgbaar. In de meeste lan
den zal men struikelen over de zwart-
geldwisselaars, die vaak uiterst lucratie
ve koersen bieden. Maar wie dat geld
uiteindelijk weer op wil maken zal mer
ken dat de winkels slechts matig zijn be
voorraad met goederen van een vaak
dubieuze kwaliteit.
Oost-Europa is ook voor de meeste reis
operators een nog onontgonnen gebied.
De kapitalistische handelsgeest zal er
weliswaar alles aan doen om dit plotse
linge 'gat in de markt' zo goed mogelijk
met toeristen vol te stoppen, maar naar
verwachting zullen ze vaak moeten im
proviseren. Vernu Reizen in Amsterdam
is als enige sinds jaar en dag op de Oost
europese markt actief.
Wie een verzorgde Oosteuropese reis
boekt zal meestal geen omkijken hebben
naar zaken als de visumplicht en even
tueel per dag verplicht te besteden be
dragen. Individuele» toeristen, die bij
voorbeeld per auto reizen, zullen zelf de
benodigde papierwinkel af moeten han
delen.
Voor de meeste landen in Oost-Europa
hebben Nederlanders nog steeds een vi
sum nodig (in Bulgarije geldt dat niet
voor groepsreizen). In sommige landen
moet verplicht een bepaald bedrag per
persoon per dag worden besteed; in an
dere is die verplichting weggevallen. De
voorwaarden kunnen overigens per dag
veranderen. De ANWB (tel. 070-
3147147) is op de hoogte van de laatste
stand van zaken en stelt voor leden bro
chures beschikbaar.
In alle Oosteuropese landen is voor de
reis een geldig paspoort nodig, dat nog
geruime tijd geldig dient te blijven. De
hieronder vermelde visumkosten gelden
voor aanvraag bij de ambassade. Niet al
tijd is een visum bij de grens verkrijg
baar. Bij bemiddeling en door middel
van toeslagen kunnen de bedragen hoger
uitvallen. In sommige landen is benzine
slechts verkrijgbaar met brandstolbon
nen, die voor westerse valuta worden ge
kocht.
De gegevens hieronder gelden voor indi
viduele reizigers. Onder 'per dag' wordt
het bedrag aangegeven dat in het betref
fende land per dag verplicht besteed
moet worden in harde valuta.
Visum Per dag
Bulgarije 42,00 -
DDR 17,50 DM 28,00
(8-14 jr DM 14)
Hongarije 42,00
Polen 45,00
Tsj. Slowakije 27,50 DM 30
(tot 18 jr geen)
Roemenië 35,00 -
In verband met allerlei mogelijk bijko
mende voorwaarden is het raadzaam bij
de ANWB de folder 'reisdocumenten'
over het gewenste land aan te vragen en
er kort voor het begin van de reis te in
formeren naar de laatste stand van za
ken.
ANDRÉ HORLINGS
'UTRECHT - Je kunt van de men-
en in de toeristische industrie zeg-
jen wat je wilt, maar inventief zijn
ij wel. Als paddestoelen schieten
e uit de grond, al die bureautjes
lie zich richten op evenzovele va-
jaties op het oude thema: reizen,
is zo langzamerhand voor ieder
een vakantie op maat. En als-ie
;h nog niet is,
in de reiswinkel
hele toeristische bedrijfstak blaakt
het optimisme. Zolang bij veel be-
maar niet naar de cijfers hoeft te
gekeken. Want de marges in
cze industrie zijn minimaal. Dat kan
ok nauwelijks anders op een markt met
oveel vragers en aanbieders. Vandaar
an ook dat voortdurende zoeken naar
Lieuwe mogelijkheden,
let einde van de jaren tachtig had voor
k reiswereld nog een aardige verrassing
i petto: de opening van Oost-Europa
'je elders op deze pagina). Maar de am-
voorities gaan verder dan de grenzen van
etouihs continent. Gesprekken met tour-
ch, Lherators en vertegenwoordigers van
ier Hrkeersbureaus doen voor de jaren ne-
ternafentig een beeld ontstaan van nóg meer
Allefederlanders die steeds vaker (maar wel
°PS4 kortere periodes) steeds verder op va
lt: 09-lintip gaan. De grenzen worden net zo
verlegd, totdat er geen landen en
ZATERDAG 20 JANUARI 1990 PAGINA 35
stranden meer zijn die nog door de rei
sindustrie kunnen worden ontgonnen (of
zo men wil: bedorven). Voor het zover
is zijn we aan het eind van deze eeuw
beland; bij het begin van het ruimtetoe-
risme. Dat scheelt, want dan is er voor
lopig niemand meer die over 'grenzen'
durft te spreken.
De jaren tachtig werden gekenmerkt
door de opkomst van 'individuele' va
kanties. Een reactie op het massatoeris
me zoals dat in de jaren zestig en zeven
tig was ontstaan. Volgens Rob Admiraal
van Arke-reizen zal die trend het ko
mende decennium versterkt doorzetten.
Maar ook al gebruikt hij ze zelf ook, hij
merkt met gepaste ironie dat de begrip
pen die de reiswereld hanteert lang niet
altijd de vlag zijn die de lading moet
dekken.
„Wat is massatoerisme en wat is indivi
dueel reizen? Mensen die bij ons een ap
partement in Benidorm huren en hun
vliegreis boeken, worden onder de mas
satoeristen geschaard. Ook al hebben zij
tijdens hun vakantie met geen enkele an
dere Nederlander contact. Nederlanders
die naar Mexico vliegen en daar met z'n
allen in één bus rondrijden, maken
opeens een een individuele vakantie".
Veel belangrijker dan de discussie over
het juiste 'label' vindt Admiraal de con
clusie dat de toerist zijn vakantie steeds
meer naar eigen wensen en voorkeuren
kan samenstellen. „Dank zij de verande
ringen in de luchtvaart kun je tegen
woordig op de dag en het uur van je
keuze vertrekken. Dank zij de automati
sering is er een soort vakantiebouwpak
ket ontstaan. Dat houdt de kosten bin
nen de grenzen, zowel voor de reizigers
als voor onszelf'.
De toenemende concentratie van grote
touroperators (Arke, Neckermann en
Holland International in Duitse handen,
Hotelplan in Zwitserse) ziet Admiraal
niet ais een bezwaar, eerder als een voor
deel. „Het aanbod en de diversiteit zijn
nog nooit zo groot geweest. En dan heb
ik het nog niet over al die kleine gespeci
aliseerde bureautjes die je overal ziet
verschijnen".
Zijn er dan helemaal geen grenzen aan
de toeristische groei? Ja, natuurlijk. Het
optimisme is gebaseerd op de hoop dat
de economie het de komende jaren niet
zal laten afweten. Maar ook de reisin
dustrie kan niet om de steeds dreigender
milieuproblematiek heen. Rob Admiraal
is lid van de milieucommissie van de
vereniging van touroperators. Zijn stel
ling is kort en krachtig: „Een goed en
schoon milieu is een levensvoorwaarde
voor het toerisme. Er is niemand die
naar een plaats reizen organiseert van
wege de prachtige vervuiling".
Wat dat betreft kan het lot van de Itali
aanse Adriatische kust als afschrikwek
kend voorbeeld dienen: de vervuiling,
en mede ten gevolge daarvan de stinken
de algenplaag, heeft duizenden toeristen
weggejaagd. De economische schade valt
nauwelijks te becijferen.
Admiraal: „Naar ojize mening zijn er
drie verantwoordelijkheden: die van het
land in kwestie, die van de touroperator
en die van de gasten. Wij als touropera
tors hebben de taak de gasten, onze
klanten, op hun verantwoordelijkheden
te wijzen. In de Alpen gaat het dan om
de instandhouding van het landschap.
Daar krijgen onze reisleiders speciale
cursussen over. Maar je kunt het breder
zien. Mensen die in Arabische landen op
vakantie" willen, vertellen wij in onze
gidsen uitvoerig over wat daar wel en
niet is toegestaan. Daarnaast hebben wij
natuurlijk contacten met de autoriteiten
in de vakantielanden. Drukken ze op het
hart dat ze hun aantrekkelijkheden
moeten behouden. Want wie bijvoor
beeld zijn natuurschoon opoffert aan
nog meer nieuwe hotels, slacht de kip
met de gouden eieren".
Volgens Peter Michel, directeur van het
Zwitsers Verkeersbureau in Nederland,,
kan de aandacht voor het 'milieu' voor
zijn land alleen maar positief uitpakken.
„We mogen aannemen dat mensen
steeds vaker en korter op vakantie gaan,
waarbij steden, 'rust' en 'gezondheid'
een belangrijkere rol spelen. Dat wordt
een probleem voor plaatsen en gebieden
die zich sterk op één publiek hebben ge
richt. Bijvoorbeeld de zonzoekers. Voor
ons pakt dat positief uit. De bergen zijn
een en al rust en gezondheid".
Ook Adri van Brede van het Spaans
Verkeersbureau in Den Haag ziet de toe
komst opgewekt tegemoet, ondanks het
feit dat de belangstelling voor Spanje als
vakantieland lijkt af te nemen. Spanje
werd vorig jaar tot en met eind septem
ber bezocht door ruim 44 miljoen va
kantiegangers: ongeveer evenveel als het
jaar ervoor. Daarmee bleef Spanje op
nieuw beduidend achter bij de groei van
het toerisme in andere Europese landen.
De gehele Spaanse toeristenindustrie is
er van hogerhand op gewezen dat de
Spaanse gastvrijheid en service moet
worden hersteld. Van Breda: „De kwali
teit moet omhoog. Aan de kust hebben
we genoeg accommodatie voor het, on
danks alles, nog steeds formidabele mas
satoerisme. Maar er zal daar een stuk
minder worden gebouwd. Er is alleen
overheidskrediet beschikbaar voor ver
betering van het huidige bestand. Niet
voor nieuwe hotels of appartementen".
Bovendien constateert Van Breda een
langzaam maar zeker groeiende belang
stelling voor het 'vergeten" Spanje: de
Atlantische kust en het fascinerende bin
nenland. „Steeds meer Nederlanders we
ten dat Rioja meer is dan een wijn".
Voor de komende tien jaar rekent Van
Breda erop dat Spanje de nu opgelopen
Terwijl de winter het nog steeds
laat afweten richt de reiswereld
zich alweer op de komende zomer,
burpp de volgende pagina's nemen
k eook wij een voorschot op de maan-
chrfien waarin de zon weer te zien zal
- gijn. Want hoe somber het weer de
Tatste weken ook is, de zon zal
eer achter de wolken vandaan ko-
'zrijnen. En dan komt onweerstaan-
ir de vraag opborrelen: waar
n we in de grote vakantie naar-
Een rij stinkende
Trabantjes aan
de grens. Het
voorland van
Spanje als de
Westeuropese
toeristen het
laten afweten en
de DDR als
nieuwe bron moet
worden
aangeboord?
FOTO: DP A
achterstand kan inlopen. De liberalisatie
van de luchtvaart, waardoor lijndiensten
goedkoper worden, zullen vooral de kor
tere bezoeken aan Spaanse stranden en
steden aantrekkelijker maken.
En als de Westeuropeanen Spanje echt
niet meer zouden lusten, staat over enige
tijd in Oost-Europa een nieuwe generatie
toeristen klaar om naar de Spaanse kus
ten af te reizen, zo verwacht Van Breda.
„De Balearen hebben al tienduizend
Oostduitsers uitgenodigd voor een gratis
vakantie. Het Rode Kruis bepaalt wie
daarvoor in aanmerking komt. En wie
zegt dat ze niet op eigen gelegenheid
naar Spanje komen?".
Toch is het vooruitzicht van lange files
stinkende Trabantjes voor de Spaanse
grens natuurlijk niet datgene waarnaar
de Spaanse toeristenindustrie in de eer
ste plaats streeft. Voorlopig is het ideaal
nu te werken aan de kwaliteit om straks,
in het 'magische' jaar 1992, een flitsende
start te maken. Van alle Europese lan
den heeft Spanje dat jaar waarschijnlijk
de beste ijzers in het vuur Madrid is
culturele hoofdstad van Europa, in Bar
celona worden de Olympische Spelen ge
houden en Sevilla biedt onderdak aan de
wereldtentoonstelling Expo '92.
Al deze attracties kun je straks indivi
dueel bezoeken. Maar als je bij Arke
boekt en er met de KLM naartoe vliegt,
val je ongewild toch onder het massatoe
risme.
JOS TIMMERS
