Havel: Leven in de waarheid ar Oude kabinet gelauwerd Kabinet zorgj voor vuurwë in de Senaat s Kerstwensen vaak pas na feestdagen Meningsverschil in kabinet over opvang van asielzoekers BINNENLAND/BUITENLAND ftzidóeSoutont VRIJDAG 29 DECEMBER 1989 PJJITE DEN HAAG Nog dagelijks vallen bij veel men sen kaarten in de bus met „Zalig kerstfeest" of „Prettige kerstdagen". Die wensen komen dan ei genlijk te laat; wel op tijd is dan de bijbehorende wens „Gelukkig Nieuwjaar". De late berzorging is meestal niet de schuld van PTT Post of van de stads- en koeriersdiensten. Ook al zullen zij niet ontkennen dat de waarschijnlijk tien procent toe name van wenskaarten dit jaar een extra belasting hebben betekend voor het sorterende en bezor gende personeel. Nee, veel mensen hebben dit jaar hun kaarten - al dan niet als reactie op onver wacht ontvangen kaarten - pas laat op de bus ge-, daan. Het weekeinde direct voor de kerstdagen heeft ook de nodige post tegengehouden. Bij de meeste diensten is de vertraging in de bezorging inmiddels echter voorbij. (Van onze parlementaire redactie) DEN HAAG Voormalig minister van sociale zaken en werkgelegenheid drs. J. de Koning krijgt een nieu we functie. Hij wordt per 1 januari 'adviseur' van het kabinet. De officiële bena ming luidt 'staatsraad in buitengewone dienst' bij de Raad van State. Ook is De Koning sinds kort in het bezit van de hoogste on derscheiding van Nederland: het Grootkruis in de Orde van Oranje-Nassau. De Koning heeft deze onderscheiding uit gereikt gekregen van premier Lubbers. Overigens hebben alle be windslieden uit het kabinet Lubbers-II, dat 2 mei ten val kwam, een lintje ontvangen. Dat geldt ook voor oud-staats secretaris van economische za ken Evenhuis, die in juni van het politieke toneel verdween na in opspraak te zijn geraakt over enkele financiële trans acties. Hoge onderscheidingen waren er voor de voormalige onder wijsminister en huidige Twee de-Kamervoorzitter Deetman en oud-staatssecretaris van de fensie Van Houwelingen. Zij werden Commandeur in de Orde van de Nederlandse Leeuw. De oud-ministers Ru- ding (financiën) en De Korte (economische zaken) werden Commandeur in de Orde van Oranje Nassau. Ziekteverzuim in gezondheidszorg neemt flink toe ZEIST Als gevolg van de grote werkdruk is het aantal aangiften van ziekte in de gezondheidszorg dit jaar toegenomen met 7 procent. Het aan tal ex-werknemers in deze sector met een aaw- of wao-uitkering nam met 7,7 procent toe. Directeur H. Schrip- sema van de BVG (de bedrijfsvereni ging voor de gezondheid) pleitte daarom gisteren in zijn jaarrede voor verbetering van de werkomstandig heden en uitbreiding van het perso neel binnen de gezondheidszorg. De BVG neemt zich verder voor de me dische dienst bedrijfsgerichter te la ten werken. Het Tsjechoslowaakse parlement heeft vandaag schrijver en oppositieleider Va clav Havel tot president gekozen. Het parlement kwam bijeen in een speciale zitting, die rechtstreeks op de televisie werd uitgezonden. Havel werd meteen na zijn verkiezing beëdigd. Havel wil slechts aanblijven tot de vrije, algemene verkiezingen die medio komend jaar ge pland zijn. Het nieuwe parlement dat daaruit voortkomt zal een opvolger voor Havel kiezen voor de volle ambtstermijn van vijf jaar. Het parlement paste ook de eed aan die Havel moest afleggen. De PRAAG Het volk heeft dui delijk laten merken geen an der te willen, maar met Va clav Havel krijgt Tsjechoslo- wakije wel een president met een proeftijd. Havel werd in mei van dit jaar voorwaarde lijk uit de gevangenis ontsla gen, met een proeftijd van achttien maanden. Terwijl de bajes hem achtervolgt, sleurt het volk hem de presidentiële burcht binnen. Hij heeft het zelf altijd gezegd, en anderen hebben het altijd over hem gezegd: Véclav Ha vel is geen politicus. Hij wil dat niet zijn en hij is er ook niet geschikt voor. En daarom is hij de uitgelezen presidents kandidaat voor Tjechoslowa- kije. Want als de Tjechoslowa ken ergens ziek van zijn, dan is het van politici, van mannen die zo graag willen en die zo geschikt zijn. Alleen een anti politicus, alleen iemand die de macht niet liefheeft en de leu gen haat, kan Tjechoslowakije op weg helpen naar een situa tie waarin vertrouwen bestaat tussen het volk en zijn be stuurders. Zo iemand is de schrijver Véclav Havel. Wie nu leest wat Havel de af gelopen jaren heeft geschre ven en gezegd, gaat hem bijna verdenken van profetische ga ven. Nadat hij in mei was vrij gelaten uit de gevangenis, zei hij een toneelstuk te zullen schrijven over een oude politi cus, die zijn macht verloren heeft en dat niet verwerken kan. Toen leken daar in Tje choslowakije nog geen kandi daten voor, maar nu, een half jaar later, is er keuze genoeg: Husék, Jakes, Adamec. Ideologie Het was niet de eerste keer dat een verblijf in de cel Havel zo dicht bij de waarheid bracht. Ook zijn essay 'Poging om in de waarheid te leven' was het resultaat van gevangenschap. In dit 'Essay over Charta '77' analyseert Havel het systeem waarin de Tjechen leven tot op het bot. Hij doet dat aan de hand van een voorbeeld: „De beheerder van een groenten- en fruitzaak plaatst in zijn eta lage, tussen de uien en de wor teltjes, een kaartje waarop staat: Proletariërs aller landen, 1 verenigt u!" Waarom? „Omdat men zulke dingen moet doen als men een rustig bestaan wil leiden". Iedereen weet dat, zegt Havel, maar toch zou de groentenboer er weinig voor voelen een briefje in zijn etala ge te leggen met de boodschap: „Ik ben bang en aan mijn ge hoorzaamheid bestaat dan ook geen twijfel". Nee, hij verbergt zijn vernederende gehoor zaamheid „achter de facade van iets verhevens en dat iets is de ideologie". De ideologie, aldus Havel, fun- belofte van trouw aan het socialisme is daaruit geschrapt. Dat gebeurde onder leiding van de nieuwe voorzitter Alexander Dubcek, die gisteren door de volksvertegenwoordiging unaniem tot voorzitter van het parlement gekozen. Hij bekleedde de post ook al enkele maanden in 1969, vlak voordat hij in on genade raakte. „Dit is een morele vol doening voor de honderdduizenden die de idealen van de Praagse Lente hoog hebben gehouden", zei Dubcek bij de aanvaarding van zijn ambt. zijn plaats in te nemen, schreef Husék in 1975 een open brief waarin hij de culturele ver stikking schetste waarin het land terecht was gekomen. Toen in 1976 de rockgroep 'Plastic People of the Univer se' voor de rechter werd ge sleept was dat de aanleiding voor een protest-verklaring, waaruit een beweging voort kwam: Charta '77. Havel was een van drie woordvoerders van de beweging en belandde al snel in de cel. In 1979 werd hij wegens 'on dermijnen van de staat' ver oordeeld tot 4,5 jaar gevange nisstraf. De brieven die hij in de jaren tot 1983 schreef aan zijn vrouw, toen hij werd vrij gelaten omdat hij dreigde te sterven, zijn gebundeld onder de titel 'Brieven aan Olga' en overal gepubliceerd behalve in Tjechoslowakije. Op 26 september 1981 bijvoor beeld schreef hij 'lieve Olga' een lange brief, die begint met de vraag: „Waarom stempelen wij meestal' toch onze tram kaart af, ook als we helemaal alleen in de tram zitten, maar één halte hoeven te gaan en er geen kans is dat iemand ons betrapt?" Volgt een lange filo sofische uiteenzetting over 'de absolute horizon van het zijn' en uiteindelijk, terloops de mededeling dat het 'heel slecht' gaat. „Ik heb koorts (38.7), een verstopte blaas en voel me over m'n hele lijf ge broken". Lijden De gedachten die Havel in zijn brieven en essays ontvouwde, sloegen op hemzelf terug maar daar schrok hij niet van. Betekende het leven in de waarheid dat hij als een cri mineel behandeld zou worden; hij liet zich als een crimineel behandelen. Dat wil zeggen: onschuldig en met een zuiver geweten bleef hij de waarheid trouw. Een aanbod naar de Verenigde Staten te emigreren sloeg hij af. ,,Ik wees dat aanbod af omdat ik voor een meerjarig verblijf in de gevangenis had geko zen", verklaarde hij later. „Ik wilde mijn vaderland niet ver laten. Je moet je leven niet al te gemakkelijk maken". Havel citeerde in dat verband vaak de filosoof Jan Patocka (mede-oprichter van Charta, overleden na langdurige poli- tie-verhoren): „Er zijn bepaal de dingen die waard zijn om voor te lijden". Dat klonk allemaal nogal ge wichtig en zwaar en dat voel de Havel zelf ook wel. In een open brief aan het Amster damse vredestribunaal van 1985 (waarin hij de westerse vredesbeweging een lesje leer de) verzekerde Havel dat de humor wel degelijk in ere werd gehouden binnen Char geert als excuus voor iedereen die zich aan het systeem wil conformeren. Het verschaft de mogelijkheid te zeggen „Ik snel mijn broeders te hulp" als je een buurland binnenvalt en „Proletariërs verenigt u" als je bedoelt: ik doe wat mij wordt opgedragen. Het is met andere woorden een manier „om in de leugen te leven". En zolang iedereen dat maar doet, blijft het systeem bestaan. Het sy steem is derhalve niet simpel een kwestie van wat macht hebbers hun onderdanen aan doen, maar zeker ook van wat de bevolking zichzelf aandoet. Als zij „in de waarheid" zou leven, zou het systeem ineen storten. Het wachten is op het moment dat „iedereen die bin nen de leugen leeft getroffen wordt door de kracht van de waarheid". Morele keuze Niemand weet wanneer zoiets zal gebeuren, ook de leden van Charta '77 niet. Zij kiezen der halve niet voor de waarheid, omdat ze denken daarmee de macht in handen te zullen krijgen, maar omdat ze een morele keuze maken, de ver antwoordelijkheid voor hun doen en laten in eigen hand nemen. Dat is het thema van Havels werk: de eigen verantwoorde lijkheid van de mens, de hand having van de persoonlijke in tegriteit. Het is ook het thema van het leven van deze 'hoffe lijke en tedere rebel' (Heinrich Böll). Véclav Havel werd in 1936 in Praag geboren, als zoon van een succesvolle ondernemer. Vanwege die niet-proletari- sche afkomst werd hij noch toegelaten aan de universiteit noch aan de Academie voor Muzische kunsten. Maar als to neelknecht wist hij toch door te dringen tot de wereld van de schone kunsten en in de ja ren zestig begon hij zelf to neelstukken te schrijven en te regisseren. In 1967 nam hij deel aan het schrijverscongres dat het ver trekpunt zou worden van dt Praagse Lente. „Het gaat er eenvoudigweg om of we in staat zijn tot in alle consequen ties de volle verantwoordelijk heid te dragen voor onze woorden", zei Havel. En hoe traumatisch de Praagse Lente ook af mocht lopen (de Russen maakten er in 1968 gewapen derhand een einde aan), aan dat credo bleef hij trouw. Charta De vorige week teruggetreden president Gustav Husék was de man die als partijleider na 1968 de 'normalisatie' inzette, waarmee Tjechoslowakije ver anderde in een 'Biafra van de geest'; een geestelijke woestijn. Havel, die nu op het punt staat it-: Ibai ei! DEN HAAG Drie da gen voor Oud en Nieuw heeft het kabinet voor vuurwerk gezorgd in de Eerste Kamer. De senato ren die gisteren bij elkaar kwamen om een groot aantal wetsvoorstellen te behandelen, waren nog maar nauwelijks de statige vergaderzaal binnengeko men of minister van fi nanciën en vice-premier Kok dreigde al dat het kabinet zou opstappen. SUSKE EN WISKE DE BEZETEN BEZITTER !1u schieljt uit tuur vel' Ititts pikt it met, nu (Van onze parlementaire redactie) DEN HAAG Binnen het kabinet heerst een meningsverschil over de financiële gevolgen van de opvang van de groeien de stroom asielzoekers in Nederland. Volgend jaar zijn tientallen miljoenen guldens extra nodig. Het kabinet heeft nog niet be sloten welk ministerie voor dit bedrag moet op draaien. Een groot deel van de be windslieden vindt dat de kos ten ten laste moeten komen van de begroting van ontwik kelingssamenwerking. Sinds 1 januari 1989 is het gebruikelijk dat dit departement de kosten betaalt die het ministerie van WVC maakt voor de opvang van asielzoekers. Op de begro ting van ontwikkelingssamen werking voor 1990 is hiervoor al in een vroeg stadium 224 miljoen gulden uitgetrokken. De nieuwe PvdA-minister Pronk van ontwikkelingssa menwerking heeft dit bedrag bij zijn aantreden met tegenzin geaccepteerd. Hij vindt dat zijn ministerie niets met de opvang van asielzoekers heeft te ma ken. Daarom weigert hij daar aan extra geld te besteden. Dat doet zijn partijgenote en colle ga d'Ancona van WVC ook. ta: „Het dissidenten-bestaan in Tjechoslowakije is zeker geen bijzonder opwekkende zaak en het verblijf in Tjechoslowaak- se gevangenissen nog minder. Maar de veelvuldige spot hier over is niet in tegenspraak met de ernst ervan, integendeel, het is er een onvermijdelijk gevolg van. Je zou het hier waarschijnlijk niet langer kunnen volhouden, als je niet tegelijkertijd zag dat alles ab surd en dus komisch is". Erasmusprijs Absurd (en dus komisch?) was ook de gang van zaken rond de Nederlandse Erasmusprijs die Havel in 1986 ontving. Vanwege de aanwezigheid van leden van het koninklijk huis bij de uitreiking van de prijs, achtte minister Van den Broek van buitenlandse zaken het beter dat Havel de prijs niet namens Charta '77 in ont vangst zou nemen en zich ook niet al te kritisch zou opstel len. Dat zou de onschendbaar heid van de Kroon weieens kunnen aantasten, meende hij. De bewindsman werd met hoon overladen en bond in na dat alle partijen in de Tweede Kamer zich tegen hem keer den. Jammer, vond de socio loog Vladimir Bina: „Ik ver heugde me er al op dat ik on der de dramatis personae van Havels volgende drama ook de Nederlandse minister In zijn Hemd zou aantreffen". De imponerende internationa le erkenning die Havel ten deel viel, weerhield de Tjechi- sche autoriteiten er niet van hem ook dit jaar weer op te pakken en vast te zetten. On getwijfeld hebben ze daarmee hun eigen val versneld; de po pulariteit van Havel is er, zo blijkt dezer dagen, alleen maar groter op geworden. In mei werd hij vervroegd vrijgelaten en in november stond hij in de voorste gelede ren van Burgerforum. Hij was er altijd bij als er gedemon streerd werd op het Wences- lasplein en hij ontwikkelde zich langzaam maar zeker tot de leider van een wonderlijk beschaafde revolutie; hoffelijk en teder als hijzelf. Sprak hij eerst nog aarzelend en zo kort mogelijk, in de loop van de weken groeide hij in zijn rol als aanvoerder. De kloof die jarenlang werd ver ondersteld tussen de intellec tuelen van Charta en het volk bleek allerminst te bestaan. Nadat Havel er met de zijnen in geslaagd was de communis tische regering op de knieën te krijgen, verschenen steeds meer borden in Praag mèt de leus: Havel for president. Sleutels De groentenboer die voorheen slogans in zijn etalage legde over proletariërs en hun vere niging, liep nu door de stad met sleutels te rinkelen: tijd voor een wisseling van de wacht, Husék weg, Havel naar de burcht! Er komt een moment, nie mand weet wanneer, dat ie dereen die leeft binnen de leu gen, getroffen zal worden door de kracht van de waarheid, had Véclav Havel besloten toen hij in de gevangenis zat. Nu is het moment daar. En hij die de macht niet liefheeft en de leugen haat, hij wordt van de bajus naar de burcht ge sleurd. Hij zat liever achter zijn tafel, te schrijven aan een vijfakter over een oude politicus die zijn macht verloren heeft en dat niet verwerken kan. En hij roept ook dat hij maar heel tij delijk president wil zijn. Maar het volk heeft in hem de autoriteit gevonden die hijzelf jaren geleden al omschreven had: „Het gezag van de leiders zou moeten berusten op hun persoonlijkheid en zou per soonlijk beproefd moeten wor den in hun specifieke omge ving". Het merendeel van de kamer leden was met stomheid gesla gen. Op de ambtenarentribune werd gegniffeld: „Het kabinet vindt zeker dat er te veel Oost-Europa op de voorpagi na's staat!". Kok speelde ogen schijnlijk hoog spel toen hij het woord vroeg over het in middels beruchte aaw-voor- stel. Maar hij wist bij voorbaat dat hij zou winnen. „In alle oprechtheid: ik betreur dat er geen meerderheid is voor ons wetsvoorstel", zei Kok. „Ik vraag begrip voor ons stand punt. Er moet een ernstig fi nancieel risico worden voor komen. Het uitspreken van het machtswoord doet mij geen plezier en moet een uit zondering blijven, maar is wel een onvervreemdbaar recht van het kabinet". Kok erken de dat zijn 'onaanvaardbaar' over het wegstemmen van het aaw-voorstel de verhouding met de Eerste Kamer zou kun nen vertroebelen. Door het dreigement van Kok belandde de Senaat in een zeldzame situatie. Het is één keer eerder gebeurd dat een kabinet in de Eerste Kamer het machtswoord uitsprak. In 1972 moest het kabinet-Bies heuvel zwaar geschut in stel ling brengen toen de KVP-se- natoren het plan voor de ver hoging van het collegegeld dreigden te verwerpen. Maar zowel in de jaren ervoor als erna speelden de heftigste ta ferelen zich altijd in de Twee de Kamer af. De pas aangetre den CDA-PvdA-ploeg, nog geen twee maanden in het za del, schroomde gisteren echter niet en kruiste de degens met de Senaat die eerder deze maand al zo 'moeilijk' deed over de verhoging van het huurwaardeforfait en de aard- gasprijs. Verrassing Voor de CDA-fractie was de aanval van Kok allerminst een verrassing. Vanaf vorige week vrijdag tot woensdagavond laat is premier Lubbers bezig geweest de senatoren van zijn partij over te halen. De minis terraad had vlak voor de Kerst in zijn laatste wekelijkse vergadering van het jaar be sloten dat de aanpassing van de Algemene Arbeidsonge- schiktsheidswet (aaw) tot het uiterste moest worden verde digd. De meerderheid van de Eerste Kamer, bestaande uit CDA, VVD en D66, wilde het plan wegstemmen. Als de Se naat hierin zou volharden, zou het kabinet opstappen, stelde Lubbers ronduit. Maar CDA- fractieleider Kaland liet het tot een openlijke confrontatie komen. Na een schorsing van bijna een uur bleek het CDA te bui gen voor het machtswoord van het kabinet. „De inhoudelijke argumenten hebben ons niet overtuigd", zei Kaland. „Wij betreuren deze gang van za ken. De geloofwaardigheid van het politieke debat in dit huis staat op het spel. Maar de nadelen van een kabinetscrisis zijn zo groot, dat wij met forse tegenzin voor het wetsvoorstel stemmen". De uitslag van de hoofdelijke stemming door de 69 Kamerleden zes waren er niet was daardoor zeer gunstig voor het kabinet: 50- 19, met tegenstemmen van VVD, D66, GPV, RPF, PSP en CPN. Het mini-drama val is het gevolg van del rijke belastingopen die 1 januari ingaa; nieuwe stelsel krijge^^ den een belasting! 18,4% dat uit belas premies bestaat, schoonheidsfout vanjf var ge kabinet zouden djpuile in het nieuwe syst^attei premie moeten gaar^^g Dit najaar kwam hr dels demissionaire Cr? kabinet er achter d^nis" den hierdoor recht tol Rc de sociale voorzieninjnker aaw zoals vergoeding vvi taxivervoer en iL-me Maar de aaw is nou doeld voor mensen |ausei de 65 zijn. Vlugge b| een gen op de ministeriesjizen ale zaken en financiëjjkare dat theoretisch eeni^ c meer dan een niiljar- kon worden geslager rijksbegroting. Of. ambtenaar van sociïslote het gisteren zei, „de gd. gaat dan wagenwijj Dus kwam het vorigtolae met 'reparatie-wetgefepen erop neerkomt dat I premie voor bejaardj omgezet in een belaarj} wijl het totale percetr blijft. 1 Het nieuwe kabinet - wetsvoorstel over en met grote vaart door jpT* de Kamer. De Eerst^1- toch al geplaagd doori van het kabinet, wi irc duidelijkheid. Vooral een chaos heerst inl steem van voorpNE waarop langdurig zi^na{ beidsongeschikten en; nj een beroep kunnen len zijn het spoor bPem' raakt in de wirwar yhtlC ten, susidies en uitzoi^rlijk regelingen. Het parle^k C dat het kabinet op di n v een grote schoonmaa Staatssecretaris Ter V J ale zaken) zegde gist dat het kabinet bin half jaar met een plai men waarover het pi kan debatteren. Voor de CDA-senat< dit slechts een minimi moetkoming. Fractieli land had er duidelijk t in maar moest de pi coalitiebelangen latei gaan. Niet in de laai omdat CDA-partijvj Van Velzen deel uitmi de senaatsfractie en dtf^J van 'waakhond' land kon zich troostei kritiek van de andere| ren die ook niet van treden waren gediei mans (VVD): „Ons 'ni recht overeind". Van schulp (PvdA): voor het wetsvoorstel speend van elk enthor^ Het machtswoord vanfj binet was wat ons bet* nodig". Gelderblom „Het is opmerkelijk kabinet z'n politieke ^e, staan afhankelijk stelt vertrouwensrelatie me naat". Van der Jagt RPF): „Het dreigemei strijd met de plaats en van de Eerste Kaï waarschuw voor een ring van de Senaat" dregt (SGP): „Zulk zw schut hoort hier niet th is overigens geen echt schot maar meer eet T flodder". K ROCi Kerstmis Voor het eerste in veertig jaar is er in de Leopoldov-gevangenis van Tsjechoslowakije wejbi kerstmis gehouden. De gevangenen die de mis bijwoonden zijn al dagen in hongerstaking, us pen dat daardoor de nieuwe regering tot algehele amnesty zal overgaan en de levensomstarfen den in de gevangenis zal verbeteren. at FOt

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1989 | | pagina 4