Sacharov, tot einde toe
een man van eerlijkheid
u
Praag is hoopvol over vertrek Sovjettroepen
Nek-aan-nek-race om
MAGIE
presidentschap Brazilië
^hili op weg naar democratie
Bulgaarse CP behoudt macht
pv
ijITENLAND
QeidóaQowuvnt
VRIJDAG 15 DECEMBER 1989 PAGINA 5
Sm brand uit protest
een blik van ,,wie-doet-me-wat" staat de thuisloze Newyorker Jojo met zijn rug naar de brand-
ït F1 gekeerd. Hij en enkele andere daklozen staken gisteren tegenover een politiebureau de fik
n schamele bezittingen als een protest tegen hun situatie.
FOTO: AP
'appl
e ^7an onze verslaggever
^edr. Eric Vrijsen)
die TI AGO Met een
rje glimlach daalt ge-
jasse^i Augusto Pinochet
igetraP a^- Als een groot-
Zojr die zijn kleinkinde-
ventoegroet, wuift hij naar
aanj groepje journalisten
s Sp hem staat te wach-
Je verslaggeefsters begin-
IS rr°or ^em te aPPiaudisse-
rïet is de dag van de ver-
ïgen en daarom worden
puniegeiaten tot de patio van
s "elaleis La Moneda in het
1 varlim van de Chileense
plu%tad. Het mag een uit-
*n iring heten dat twee bui-
Zo hdse journalisten oog in
er ir\0gen staan met Pinochet,
it op
Resident maakt de beeld-
5istei|e verslaggeefsters van de
ncroknse radio en televisie
omeijimentjes. Hij kust hen
:hiat(0p wang „Sefior pre-
logete vvat u 0p jit mo_
ïmt t'Zeggen?" luidt de eerste
^""°Éche' vraag. Bereidwillig
kind^t Pinochet over 'het
tsen van rust en harmonie
de Chilenen'. Wat vindt
in het grote aantal bui
lders dat naar Chili is ge-
als waarnemer van de
zingen. Hier acht gene-
kl I Pinochet een ernstig
k I op zijn plaats. „Hoeveel
I niet gekomen omdat ze
erdenken van onregel
matigheden bij het electorale
proces? Hier is de Chileense
souvereiniteit in het geding.
Dit kunnen wij niet tolere
ren".
Terwijl Pinochet zijn woorden
kiest, neemt zijn boosheid toe.
Maar onmiddellijk keert zijn
goede humeur terug. „Natuur
lijk ben ik tevreden. Dit is een
belangrijke dag in het proces
dat begon op 11 september
1973. Vandaag zeg ik: missie
bijna voltooid, laatste etappe".
De 74-jarige dictator heeft een
bijzondere manier van spre
ken. Soms verandert hij mid
den in een zin van toonhoogte,
waardoor het lijkt alsof hij
steeds verontwaardigd is over
iets. „Wat die buitenlanders
ervan zeggen, interesseert
me... nul, nul, nul," zegt hij.
En de meeste omstanders la
chen instemmend.
Schrikbewind
Pinochet ziet zichzelf als de
man die het land zestien jaar
geleden, op 11 september 1973,
heeft verlost van een marxis
tisch schrikbewind. Dat de
toenmalige, democratisch ge
kozen, president Allende bij de
gewelddadige staatsgreep om
het leven kwam, speelt voor
Pinochet geen rol. Ook tjlt hij
niet zwaar aan de manier
waarop tienduizenden linkse
tegenstanders uit de weg wer
den geruimd. Vandaag veroor
looft Pinochet zich zelfs een
sarcastische opmerking over
'de zogenaamde rechten van
de mens'. Viert Chili vandaag
de wedergeboorte van de de
mocratie. zoals wel wordt be
weerd? Ook dit moet Pinochet
ten stelligste ontkennen. „We
hebben al jarenlang democra
tie. En we hebben al jarenlang
vrijheid. Vandaag is wel een
belangrijke dag in een ontwik
keling die in 1973 begon en die
nog niet ten einde is. Ik zal
mijn ambt op 11 maart over
dragen".
Er wordt een strikvraag ge
steld. Is meneer de president
voornemens de winnaar van
de verkiezingen te ontmoeten?
„Nee, dat is geen gewoonte",
luidt het antwoord. En zo
wordt duidelijk dat ook Pino
chet geloof hecht aan de prog
noses, volgens welke de kandi
daat van de oppositie (Patricio
Aylwin) de verkiezingen zal
gaan winnen. Goed geluimd,
verlaat generaal Augusto Pi
nochet de patio van zijn paleis
en keert hij terug naar zijn
werkkamer. Terwijl Patricio
Aylwin straks president van
Chili zal zijn, blijft Pinochet de
sterke man van het leger. Hij
mag dat tot 1998 blijven. Om
veiligheidsredenen zijn alle
straten in de omgeving van La
Moneda afgesloten voor het
verkeer. Bij iedere lantaarn
paal staat wel een politieagent.
De stembureau's in het land
worden bewaakt door het le
ger. En onder een brandende
zon staan miljoenen Chilenen
urenlang in de rij om hun
stem te kunnen uitbrengen.
Chili is op weg naar de demo
cratie...
(Vervolg van de voorpagina)
MOSKOU Andrej Sa-
charov, die gisteravond in
zijn woning in Moskou
overleed, was in de Sov
jetunie een van de eersten
die in verzet kwam tegen
het onderdrukkende op
treden door de autoritei
ten.
De fysicus, die in 1975 de No
belprijs voor de Vrede kreeg,
heeft hierover gezegd dat zijn
„morele opvattingen zich in de
loop van de jaren '50 hebben
ontwikkeld". De man die van
wege zijn betrokkenheid bij
het bewapeningsprogramma
van de Sovjetunie geldt als
„vader van de waterstofbom"
fungeerde als het geweten van
de natie door de autoriteiten
voor te houden dat zij zich niet
aan door hen ondertekende in
ternationale verdragen hiel
den.
De verwijdering tussen Sacha-
rov en de autoriteiten ontstond
vanwege zijn bezorgdheid over
de gevolgen die radio-actief
afval kan hebben voor toe
komstige generaties. Dit afval
komt vrij bij bovengrondse
kernexplosies. Eind jaren '50
drong hij er bij toenmalig par
tijleider Nikita Kroetsjov op
aan kernproeven in de atmos
feer te beéindigen, hetgeen
overigens uiteindelijk ge
schiedde.
Op zijn 22e verjaardag (mei
1943) werd Andrej Dmitrie-
vitsj Sacharov hoogleraar. In
1953 promoveerde hij tot doc
tor in de natuurwetenschap
pen. Voor zijn inspanningen in
samenhang met de theoreti
sche principes en de vervaar
diging van de atoombom ont
ving hij de Stalin-prijs en drie
keer de „orde van de socialisti
sche arbeid", de hoogste bur
geronderscheiding die de Sov
jetunie kent. Hem viel tevens
tweemaal de Lenin-orde ten
deel.
Telegrammen
In de jaren zeventig werd hij
de leider van de dissidente
stroming in de Sovjetunie, in
een tijd dat iedere oppositie te
gen de autoriteiten werd afge
straft met gevangenis, werk
kamp of verbanning. Sacharov
bestookte vier Sovjet-regerin
gen met kritiek op het gebied
van mensenrechten, buiten
lands beleid en de ethiek van
de kernwapens die hij had hel
pen ontwikkelen.
In januari 1980, het jaar van
de Olympische Spelen in Mos
kou werd hij wegens kritiek
op de Sovjet-inval in Afgha
nistan verbannen naar de voor
buitenlanders gesloten stad
Gorki, vierhonderd kilometer
ten oosten van Moskou. Ruim
zes jaar later werd hij na een
telefoontje van Michail Gor-
batsjov teruggehaald. „Ons
land kan zich geen mensen
veroorloven die om hun gewe
ten gevangen zitten", zei de
kerngeleerde bij het verlaten
van de trein uit Gorki, waar
heen hij zonder proces verban
nen was onder wijlen partijlei
der Leonid Brezjnev.
Terug in Moskou werd hij
krachtig pleitbezorger van
Gorbatsjovs perestrojka-beleid.
Toch spaarde hij ook de nieu
we leider niet voor kritiek,
vooral op de traagheid van de
hervormingen. Nog enkele
uren voor zijn dood hield hij
zijn medestanders binnen het
Congres voor dat de regering
van president Gorbatsjov het
land naar een catastrofe voer
de, door het hervormingspro
ces vele jaren te vertragen.
„Het wordt morgen een veld
slag", zo zou hij zijn familie bij
terugkeer uit die vergadering
hebben toegevoegd.
De afgelopen week voerde Sa
charov druk campagne om de
leidende rol van de communis
ten aan de orde te stellen in
het Volkscongres. Het voorstel
Andrej Sacharov en zijn vrouw Jelena Bonner ontmoetten in in juni van dit jaar koningin Beatrix
toen in Groningen aan de kerngeleerde een eredoctoraat werd uitgereikt.
FOTO: ANP
werd uiteindelijk verworpen,
ondanks het dreigement een
landelijke staking uit te roe
pen als het gewraakte artikel 6
niet ter discussie zou worden
gesteld. Zijn optreden tijdens
die vergadering, waarin hij
Gorbatsjov een handvol tele
grammen aanreikte die aan
dringen op verdergaande her
vormingen dan die tot nu toe
heeft kunnen realiseren, blijft
een duurzaam blijk van zijn
vaste overtuiging om naar gro
tere vrijheden te streven.
Harnas
Roj Medvedev, een dissidente
historicus die net als Sacharov
pas onder Gorbatsjov tot offi
cieel aanzien geraakte, noem
de de overledene „een man
van onbegrensde moed": „Hij
was geen politicus en besefte
niet altijd de gevolgen van zijn
acties", zei Medvedev, „maar
hij liet zich er nooit door de
omstandigheden onder krij
gen, en dat heeft zijn gezond
heid ondermijnd".
De laatste campgane van Sa
charov was gericht tegen het
machtsmonopolie van de com
munistische partij, een kwestie
die hem opnieuw tegenover de
heersende macht plaatste. Bin
nen het 2.250 leden tellende
Congres voor Volksafgevaar
digden, waar hij in maart van
dit jaar met grote steun van de
bevolking in werd gekozen,
behoorde Sacharov tot een
groep van zo'n vierhonderd
progressieven die zich hadden
verenigd in een Interregionale
Groep, en die kritiek oefende
op de volgens hen te trage
voortgang van de hervormin
gen. Het was deze groep die
Sacharov de avond van zijn
dood heeft toegesproken.
„Wij kunnen niet de verant
woordelijkheid nemen voor
wat het leiderschap nu doet,"
had Sachjirov de Interregiona
le Groep tijdens de bijeen
komst in de Kleine Zaal van
het gebouw van de Opperste
Sovjet gisteravond - verteld.
„Het voert het land een kata-
strofe en vertraagt het proces
van perestroika voor vele ja
ren."
Sacharov schaarde zich achter
een oproep om de groep tot
„politieke oppositie" uit te roe
pen en te ijveren voor een
meerpartijenbestel in de Sov
jetunie. Maar met zijn schelle
stem, wijdlopige manier van
praten en gestotter was hij
geen benadigd spreker en on
danks het respect dat de groep
voor hem had, werd tijdens
zijn redevoering het geroeze
moes van andere gesprekken
in de zaal steeds luider. Desal
niettemin typeert het de kern
fysicus om slechts enkele uren
later te sterven in het harnas.
ïse troepen
domoren
n boe^s eerste Franse
n zijn vanmorgen ge-
lkorf tp de Comoren in de In-
oceaan, om tijdelijk het
Sover te nemen van de
intiële garde, die sinds
>rd op president Ahmed
ah Abderrahmane op 26
iber de macht op de ei-
ïgroep in handen heeft.
garde wordt geleid door
anse huurling Bob De-
?n dertig andere Europe-
irlingen.
PRAAG De Tsjechoslo-
waakse minister van bui
tenlandse zaken Jiri
Dienstbier is optimistisch
over een spoedige terug
trekking van de 75.000
man Sovjettroepen die
sinds de invasie van 1968
in Tsjechoslowakije gele
gerd zijn.
De nieuwe minister, tot vorige
week woordvoerder van de
oppositiebeweging Burgerfo
rum, zei gisteren: „Na de ge
sprekken die ik hierover heb
gevoerd met vertegenwoordi
gers van de Sovjetunie heb ik
het gevoel dat wij spoedig tot
een akkoord zullen komen".
Volgens hem is „het belang
rijkste obstakel" verdwenen
nadat de Sovjetunie onlangs de
interventie van 1968 veroor
deelde. Als journalist speelde
Dienstbier een belangrijke rol
tijdens de Praagse Lente in
1968; zijn verzet bracht hem
drie jaar achter de tralies.
Minster Dienstbier verklaarde
gisteren op een persconferen
tie dat Tsjechoslowakije moet
meehelpen de militaire
machtsblokken op te heffen en
een „belangrijke rol dient te
spelen in het Europese toena
deringsproces". Volgens
Dienstbier geniet de ontwik
keling van de betrekkingen
met alle buurlanden van
Tsjechoslowakije (dus de Sov
jetunie, Hongarije, Polen, de
DDR, maar ook Oostenrijk en
de Duitse Bondsrepubliek) de
grootste prioriteit in het nieu
we buitenlandse beleid. Ten
aanzien van de Duitse eenheid
zei Dientsbier dat „op den
duur geen enkel volk zelfbe
schikking kan worden gewei
gerd". Stappen in de richting
van de Duitse hereniging die
nen volgens hem hand in
hand te gaan met het bevorde
ren van de Europese eenheid.
Verwarring
De communistische partij van
Tsjechoslowakije heeft giste
ren tot veler verrassing ont
kend dat er woensdagavond
een akkoord met de oppositie
is bereikt over de verkiezing
van een president. Gemeld
werd toen dat de president in
januari door het parlement zou
worden gekozen, dat hij geen
partijlid mag zijn en afkomstig
moet zijn uit de deelstaat Tsje
chië. De woordvoerder van de
communistische partij Josef
Hora verklaarde gisteren ech
ter dat het definitieve stand
punt pas wordt ingenomen op
het buitengewone partijcon
gres op 20 en 21 december.
iVONTUREN VAN KAPITEIN ROB
DE VALLEI DER VERGETEN WERELD
door Bob van Huët
PARIJS Met naar
schatting meer dan
vijfhonderd magiërs,
marabouts,
geesten bezweerders,
tovernaars, heksen, voodoo-
priesters, waarzeggers,
gebedsgenezers en dergelijke,
wordt Parijs weieens het
magisch centrum van de
wereld genoemd. Als een
soort occulte supermarkt
heeft de metropool dan ook
van alles te bieden. Zo
praktizeren „opper -
tovenaars, gediplomeerd aan
de universiteit van Tunis",
de enige macoumba-priester
„met ervaring in Brazilië"
(trance en anderssoortige
uittredingen gegarandeerd,
maar alleen na afspraak) en,
wat klassieker, ouderwetse
heksen. Zij allen adviseren
en bemiddelen bij rijkdom,
promotie, het slagen voor
rijexamens of
hartstochtelijke liefdes. De
meeste van deze spirituele
dokters staan overigens
keurig geregistreerd in de
categorie „vrije beroepen".
Ondanks het grote aantal
specialisten bloeit het occulte
gilde als nooit te voren.
Blijkens een onderzoek heeft
twintig procent van de
Fransen op een of andere
wijze een wonderdokter of
medium geraadpleegd. De
omzet in de branche is
opgelopen tot boven de twee
miljard gulden en levert de
Franse staat tegenwoordig
meer op dan wat dokters of
advocaten jaarlijks aan
inkomsten belasting
afdragen. Een reportage op
de Franse televisie toonde
onlangs met welk een
verbluffende efficiency
sommige magiërs hun aardse
zaken runnen. Hekserij op
krediet en per minitel-
huiscomputer is al heel
gewoon. Het blijkt een
gouden handel.
Meester Laurent,
aangesloten bij de sec te
„Divinitel" (een
woordspeling die zoveel wil
zeggen als „Heilige Minitel"),
liet weten voor een
consultatie tussen de 2500 en
30.000 gulden te rekenen. Hij
dacht erover het toptarief
naar 50.000 gulden te
verhogen vanwege de
enorme vraag, met name uit
Genève". Octave, een aan
Lucifer verk(n)ochte magiër
die om duistere redenen
kantoor houdt in de buurt
van het kerkhof Père
Lachaise, sloot met een
ambitieus echtpaar (allebei
ambtenaar) een heel serieus
pact voor rijkdom en succes.
„U heeft over vijf jaar wat u
vraagt", verklaarde Octave
nadat een griezelig uitziend
document met rode inkt en
enige druppels bloed was
ondertekend. Voorwaarde
was wel dat de aanstaande
yuppies hun welvaart met
anderen (Lucifers enge
hulpje niet te vergeten)
zouden delen. De van Faust
bekende risico's van de deal
nam het echtpaar voor lief,
zoals alle klanten van
Octave.
Een van de bekendste en
rijkste Parijse tovenaars heet
Patrick Guerin (32) en is ex-
banketbakker. Aan mensen
die hun dokter, psychiater of
zelfs hun architect niet meer
vertrouwen (een
ondernemer wilde zijn
nieuwe huis pas bewonen
nadat eventuele boze geesten
er door Guerin waren
uitgejaagd) verdient hij naar
eigen zeggen een miljoen
gulden per jaar. Drieduizend
klanten telt zijn praktijk
inmiddels. Eens per jaar
mogen een paar adepten hem
spelden in de armen
prikken. De tovenaar
„absorbeert" zo een ieders
leed (en een chèque voor de
moeite).
Er zijn psychologen die het
succes van Guerin en
consorten verklaren als een
reactie op de steeds
rationeler en zakelijker
wordende wereld. Daarnaast
zou zich een zekere angst
voor het magische jaar 2000
openbaren. Die angst niet
exclusief onder Fransen
schijnt eerder gesignaleerd
in de middeleeuwen, bij de
nadering van het jaar 1000.
Tovenaars en heksen zouden
het ook in die periode extra
druk hebben gehad, met dit
verschil dat de brandstapels
van toen zijn vervangen door
welgevulde brandkasten.
iilach wilde volk
J akker schudden
h HAAG „Ik wil de mensen wak-
[schudden." Dit blijkt de Tsjechoslo-
T kse student Jan Palach te hebben ver-
is (rd na zijn zelfverbranding op 16 janu-
^969 op het Wenceslasplein in Praag.
1 lïch stierf een dag later in een brand-
Mdencentrum, maar niet nadat hij door
Lr Jlirectrice was ondervraagd over zijn
ei*ieven. De zelfverbranding van de stu-
.enj werd het symbool van verzet tegen
t^jival van de landen van het Warschau
naa na de Praagse Lente. De bandopna-
ri Vaarop Palach zijn verklaring aflegt is
fogs door NOS-correspondent Dick
)n tijk naar buiten gebracht. Volgens die
0£rime spreekt Palach zich niet duidelijk
If hij tot een verzetsgroep behoorde,
ibe
Thatcher doet
het goed op tv
LONDEN De tv-uitzendingen vanuit het
Britse Lagerhuis leggen premier Margaret
Thatcher geen politieke windeieren. Van
de Britten die wel eens naar de debatten
hebben gekeken vindt 44 procent dat zij
een beter figuur slaat dan oppositieleider
Neil Kinnock. De voorzitter van de La-
bourpartij wint het debat om de kiezers
gunst in de ogen van 25 procent. En 19 pro
cent vindt dat de twee niet voor elkaar on
derdoen. De gisteren door het dagblad „The
Guardian" gepubliceerde uitkomst van de
peiling betekent vermoedelijk een forse op
luchting voor de Conservatieve partij. De
medestanders van de premier waren bang
dat haar nogal agressieve stijl negatief zou
werken op de kiezers.
DEN HAAG Aan de
vooravond van de verkie
zingen in Brazilië is de
strijd om het president
schap uitgelopen op een
nek-aan-nek-race.
Tegen alle verwachtingen in
wordt de gedoodverfde win
naar op 17 december, de recht
se populist Fernando Collor de
Mello, nauw op de hielen geze
ten door zijn linkse tegenstan
der Luis Inécio da Silva, bijge
naamd Lula. De campagne
vindt overwegend via het tele
visiescherm plaats en is zeer
spannend geworden. Zelfs ko
ning voetbal en de veelbeke
ken televisiefeuilletons
moeten het op de buis afleggen
tegen de verkiezingsstrijd. Eén
procent slechts scheidt de twee
kandidaten, zo blijkt uit de
jongste opiniepeiling. Ook de
televisiedebatten eindigen in
„gelijke spelen". „Faire debat
ten, zoals het een democratie
betaamt", oordelen politieke
commentatoren over deze dis
cussies. In de televisiespotjes
van beide kandidaten gaat het
er hevig aan toe.
Collor schetst
Lula dan als een verkapte
marxist, van wie het land al
leen maar chaos en anarchie
kan verwachten. Lula is vak
bondsleider. In diens campag
ne wordt Collor, gouverneur
van de kleine noordelijke staat
Alagoas en populair door zijn
strijd tegen corruptie, afge
schilderd als de knecht van
het kapitaal en de grootgrond
bezitters.
Lula heeft met de Partij van
de Arbeiders (PT) een brede
massapartij achter zich, die
dankzij de steun van progres
sieve basisgroepen binnen de
katholieke kerk alle uithoeken
van het land kan bereiken.
Toch is hij altijd een buiten
beentje gebleven van het poli
tieke establishment in Brasilia.
Voor hen is Lula nog altijd de
radicale vakbondsleider die in
1979 in Sao Paulo de eerste al
gehele staking onder het mili
taire regime leidde.
SOFIA Meer dan 60.000 Bulgaren heb
ben gisteren gedemonstreerd voor het
parlementsgebouw in Sofia. Met kreten
als „Maffia", „Weg met de communisti
sche partij", en „Opstappen!" werden de
afgevaardigden die het gebouw in- of uit
gingen door de menigte uitgejouwd.
Zelfs de nieuwe hervormingsgezinde par
tijleider Mladenov kreeg de menigte niet
tot bedaren. De demonstranten waren
woedend over het besluit van het parle
ment, dat gisteren bijeen was. Het Bul
gaarse parlement weigerde om artikel 1
van de grondwet, waarin de leidende rol
van de partij is verankerd, te schrappen.
Volgens parlementsvoorzitter Dimitrov
kan het voorstel pas tijdens de volgende
zitting in januari worden gewijzigd.
Behalve het schrappen van Artikel 1 van
de grondwet pleitten de demonstranten
ook voor vrije verkiezingen, het verdwij
nen van partijcellen uit fabrieken en on
dernemingen en het aftreden van het hele
centraal comité.
Het 400 leden tellende parlement wordt
gedomineerd door 300 communistische af
gevaardigden. De andere zetels zijn bezet
door vertegenwoordigers van de Boeren
Volksunie, die altijd aan de hand van de
communisten heeft gelopen, en enkele
tientallen leden van de Academie van we
tenschappen, die als onafhankelijke leden
in de assemblee zitten.
>rdt ut Rob neemt de bewusteloze vreemdeling op de schou-
i Bon gaat terug naar het kamp. Met grote ogen staren de wil-
lee dém aan, wanneer hij met zo'n vreemde vangst terugkomt,
en Lrbiedige afstand blijven zij staan, wanneer Rob de man
:n nuïhtig neerlegt onder het tentzeil. Dan bekijkt Rob zijn
men. it" een beetje nauwkeuriger. Ja, het is een blanke, welis-
lekleed in een ruw beestevel en met lange, onverzorgde
maar... het kan bést één van de rubberzoekers zijn, be
denkt Rob opeens! Komaan, een paar druppels cognac zullen de
bewusteloze waarschijnlijk wel bijbrengen. En inderdaad, de me
dicijn doet wonderen: José opent de ogen en ziet verwonderd
om zich heen. Rob duwt hem vlug het glas in zijn hand. „Cog
nac!" roept de vreemdeling opeens met hese stem, „cognacï"
En gulzig drinkt hij het glas leeg.
Die avond raken José en Rob bijna niet uitgepraat.
Een student zwaait met de Bulgaarse vlag tijdens
demonstratie gisteren in het centrum van Sofia.
FOTO: AP
