Kardinaal Willebrands treedt af Mensen als het verhaal van God Glans van carrière Willebrands verdween in laatste jaren £cidóc SomW brieven van leze kerk wereld beroepingen GEESTELIJK LEVEN/OPINIE EfiidóeSoiwant WOENSDAG 13 DECEMBER 1989 PAGtt „Humanisme en feminisme gaan hand in hand" UTRECHT Humanistische levensbeschouwing en feminis tisch denken kunnen aan het proces van „ontpatriarchalise- ring" (ontvaderlijking) van de samenleving een niet te onder schatten impuls geven. Dat verkondigde mw. M.J.H. den Ou den-Dekkers dinsdagavond tijdens de jaarlijkse Socrates-lezing van het Humanistisch Verbond. Het humanisme gaat uit van de mens als zelfstandig wezen en het feminisme vecht voor de erkenning van de vrouw als autonoom individu met haar ei gen, niet aan de man ontleende identiteit, zo legde Den Ouden uit. Zij is voorzitter van de Emancipatieraad en tevens hoofd bestuurslid van het Humanistisch Verbond. Humanisme en feminisme versterken elk afzonderlijk de voortgang naar een samenleving waarin de autoriteit van de mens (m/v) aan „het fenomeen mens zelf" wordt ontleend. Mient Jan Faber mocht toch de DDR in DEN HAAG-BERLIJN Even stond er voor Mient Jan Faber nog een echte Muur tussen het westelijk en het oostelijk deel van Berlijn: hij mocht de DDR niet in. Dezer dagen voor over leg tussen Westeuropese vredesbewegingen en onafhankelijke bewegingen uit Oost-Europa werd hem in eerste instantie de toegang ontzegd. Wegens zijn herhaaldelijk opkomen voor So- lidarnosc en Charta was de algemeen secretaris van het IKV lange tijd 'persona non grata' in de eerste socialistische boeren- en arbeidersstaat op Duitse bodem. Kennelijk was hij nog niet van de zwarte lijst geschrapt. Pas na aandringen van de Neder landse ambassade in de hoofdstad van de DDR werd Faber toe gelaten. Minder gelukkig was IK V-stafmedewerker Gied ten Berge. Voor hem bleef de grens gesloten. v Wij kunnen de samenwerking met de andere kerken versterken en ik acht dit noodzakelijk. Kardinaal Willebrands Jerry Falwell stopt met alles LYNCHBURG De Amerikaanse tv-prediker Jerry Falwell, eens de leider van de evangeli sche christenen in de Verenigde Staten, heeft besloten de uitgave van het maandblad 'Funda mentalist Journal' te beëindigen. Het maand blad leed jaarlijks een verlies van bijna 1,5 mil joen dollar (3 miljoen gul den). De totale schuld van Falwell's evangelisa tiebeweging is opgelopen tot ongeveer 60 miljoen dollar. Vorig jaar stopte Falwell met zijn dagelijke tv-show. Eerder dit jaar ontbond hij de 'Moral Majority', de beweging van behoudende christenen die in 1980 en 1984 heeft bijgedra gen aan de overwinning van Ronald Reagan bij de presi dentsverkiezingen. Falwell, die zich in 1965 tegen de politieke activiteiten van Martin Luther King keerde, noemde in de jaren '80 de vermoorde negerpredikant zijn grote voorbeeld. Als geen ander was Falwell het afgelo pen decennium het symbool van de politieke bewustwor ding van de evangelische christenen in de Verenigde Staten. Hij heeft president Reagan bij herhaling van ad vies gediend, van de benoe ming van leden van het Hooggerechtshof tot de be strijding van de vredesbeWe- ging. Falwell's campagne tegen pornografie kwam hem duur te staan. De uitgevers van de blootbladen Penthouse en Hustler provoceerden hem met compromitterende mon- tageforo's. Falwell verloor een miljoenen kostende juri dische strijd tegen Larry Flynt, de uitgever van het laatstgenoemde blad. Falwell stond (en staat) poli tieke uiterst rechts. Hij prees in 1985 de regering-Botha voor de ontmanteling van de apartheid en prees een jaar la ter de Filippijnse dictator Marcos die van het land een „paradijs" had gemaakt. In 1988 behoorde Falwell tot de genen die kolonel Oliver North, sleutelfiguur in het Iran-Contra-schandaal, een „ware Amerikaanse held" noemden. De ineenstorting van Fal well's imperium werd inge leid door de onthullingen over Jim Bakker in maart 1987, de tv-prediker die een secretaresse had verkracht een vele miljoenen voor eigen gebruik had gespendeerd. Falwell, zonder tv-rubriek, tijdschrift en politieke bewe ging, wil zich nu concentre ren op zijn evangelisatiewerk vanuit zijn hoofdkwartier in Lynchburg, Virginia, zoals hij 25 jaar geleden ook begon. Nederlandse Hervormde Kerk Beroepen te Sommelsdijk met bij zondere opdracht (geestelijke ver zorging voor de Hervormd Dlakonale Gezondsheidszorg) J. Willemsen te Klundert, die dit beroep heeft aange nomen. Aangenomen naar Koude kerk aan de Rijn J.A. Tlelkemeijer te Streekgemeente Fivelland; naar Nieuw Amsterdam W.J. Hament, kand. te Boxtel, die bedankte voor Nieuwerkerk (Z) (herv.geref.). Gereformeerde Kerken Beroepen te Veendam A.J. Verhoog te Rulnerwold-Koekange; te Wol- phaartsdljk drs.J.P. Feddema te Goes. Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt Bedankt voor Giessendam en Neder- Hardlnxveld W. Scherft te Spaken- burg-Z. Diakenwijding - Op zondag 17 december zal bisschop R. Bar van Rotterdam de pasto raal werker A. Kocx tot dia ken wijden in de H. Teresia- kerk aan de Apeldoornselaan. De eucharistieviering met de wijding begint om 11.00. Pas toraal werker A. Kockx is momenteel werkzaam in de parochiegemeenschap van de H. Engelbewaarders en de H. Teresia in Den Haag. (Van onze correspondent) ROME Kardinaal Wil lebrands, de hoogste RK autoriteit op het gebied van de oecumene is giste ren afgetreden als hoofd van de Vaticaanse Raad voor de eenheid der christenen. Formeel houdt zijn aftreden ver band met zijn leeftijd - Willebrands werd in sep tember tachtig jaar en bij het bereiken van die leef tijd behoren kerkelijke hoogwaardigheidsbekle ders af te treden - maar de kardinaal verklaarde enige maanden geleden nog geen enkele aanwij zing had dat hem dit zou worden gevraagd. Willebrands wordt opgevolgd door mgr. Edward Cassidy (65), tot vorig jaar pro-nuntius in Den Haag. De Raad die het contact met andere christelijke kerken moet onderhouden, is vorig jaar voortgekomen uit het voormalige secretariaat voor de Eenheid der Christenen. Algemeen werd de omzetting van de raad in een secretari aat, vrucht van het tweede Vaticaanse Concilie, gezien als een verlaging van haar functie. Kardinaal Willebrands was al sinds 1960 voor het secretari aat van de eenheid werk zaam, eerst als secretaris en vanaf 1969 als voorzitter. In 1976 werd hij door paus Pau- lus VI tot aartsbisschop van Utrecht benoemd, een functie die hij tot 1983 bekleedde. Ook in die periode bleef hij actief als bevorderaar van de christelijke oecumene. Volgens een woordvoerder van het Vaticaan kent paus Johannes Paulus II de Raad nu een groot belang toe in verband met de toekomstige oecumenische activiteiten, vooral richting Oost-Europa, van de Heilige Stoel en heeft hij daarom in de persoon van Cassidy een van zijn naaste getrouwen in deze functie willen benoemen. Door zijn vele reizen en besprekingen om de toe nadering tot de ortho doxe, anglicaanse en re formatorische kerken mogelijk te maken, ver wierf kardinaal Wille brands in oecumenische kringen de bijnaam 'De Vliegende Hollander'. Een Engels weekblad schreef ooit dat de reizen en activiteiten van kardi naal Willebrands als „een kerkelijke thriller" kun nen worden gelezen. Feit is dat het hoogtepunt van de carrière van deze onver moeibare oecumenische brug genbouwer lag onder het pon tificaat van Paulus VI. Samen met de legendarische kardi naal Bea was hij de grote gangmaker en ontwerper van het oecumenisch beleid van het Vaticaan na het Tweede Vaticaans Concilie. Voor dat concilie speelde oecumene in de wereldkerk nauwelijks een rol. Oecumene ging onder Bea en Willebrands toen in de prak tijk niet louter een terugkeer voor de gesprekspartners be tekenen van de RK kerk naar de moederkerk, maar een echte uitwisseling ewn diali- oog. Onder paus Johannes Paulus kreeg het begrip oecumene een duidelijk andere lading en de glans die om zijn rol lag, verbleekte onder het sterk afgenomen oecumenisch elan. Van 1976 tot 1983 was Wille brands aartsbisschop van Utrecht. In 1883 legde hij niet zonder teleurstelling dit ambt neer. De communio waartoe de Bijzondere Synode in Rome in 1980 had opgeroepen was onder zijn leiding geen werkbare praktijk geworden. Vertrek Het vertrek van Willebrands uit de Vaticaanse raad voor de eenheid der christenen werd door Vaticaankenners al enige tijd verwacht, maar zelf verklaarde de kardinaal op 4 september dat hij nog geen enkele aanwijzing had hij snel het veld zou moeten ruimen. Dit moment is nu dan toch vrij onverwacht gekomen en heeft ongetwijfeld te maken met het feit dat paus Johan nes Paulus II een nieuwe start wil maken met de oecumene richting Oost-Europa die door de sterk verandere situatie daar om frisse nieuwe krach ten vragen. De orthodoxe, Ierse oud-pronuntius in Den Haag, Edward Cassidy, die vorig jaar al op een zeer hoge post in het Vaticaan werd be noemd, voldoet daar volgens de paus kennelijk aan. Kardinaal Willebrands heeft vanaf het begin van zijn ker kelijke loopbaan een vooraan staande rol gespeeld in de oe cumene. In 1948 was de semi narieprofessor Willebrands de eerste voorzitter van de Ne- derlandsse Sint Willibrord- vereniging, het toen opgerich te oecumenisch orgaan van de RK kerk in Nederland. In 1960 werd hij secretaris van het door kardinaal Bea geleide secretariaat voor de oecumene in Rome. Op zijn verjaardag terugzien de op het beleid van de RK Kerk tegenover de oecumeni sche beweging stelde hij in Kardinaal Willebrands september vast dat het beleid van de RK kerk veranderd was van afwijzing tot actieve medewerking. De deelname van de RK Kerk aan ver schillende activiteiten van de Wereldraad van Kerken be wees volgens hem dat er spra ke is van één oecumenische beweging, hoezeer de kerken ook verschillen of verschil lende modellen van eenheid op het oog hebben. Maar ook was duidelijk dat de afron ding van de besprekingen met de anglicanen, waarvoor het ARIC-document tot stand was gebracht, en orthodoxen, op zich liet wachten door de af houdende houding van paus Johannes Paulus II. Volgens de kardinaal kan ook gezien de huidige kerkelijke overeenkomszten de samen werking tussen de kerken nog op vele terreinen groeien. De mogelijkheden die de officiële FOTO: ANP handleiding van de RK Kerk (het Oecumenisch directori um) biedt, worden nog lang niet ten volle benut. In de strijd voor de mensenrechten, de godsdienstvrijheid, de vrede en het behoud van de schepping ziet de kardinaal voor de oecumenische bewe ging „nog vele opgaven". Door het aftreden als presi dent van de Raad voor de eenheid beëindigt Wille brands tevens zijn voorzitter schap van de subcommissie voor de betrekkingen met het jodendom. De houding van de RK Kerk tot het joodse volk is volgens hem de afgelopen decennia (vooral door het Conciliedocument 'Nostra Ae- tate') misschien nog diepgaan der gewijzigd dan de relatie tot de oecumenische bewe ging- Willebrands werd in 1964 door paus Paulus VI tot bis schop gewijd. Vijf jaar later volgde hij de Westduitse kar dinaal Bea op als president van de Raad voor de eenheid. Naast deze functie was Wille brands van begin 1976 tot eind 1983 aartsbisschop van Utrecht. De kardinaal heeft vele artikelen en studies over oecumenische ontwikkelingen op zijn staan en bezit vele ere doctoraten en onderscheidin gen. De nieuwe president van de Raad voor de eenheid heeft ook banden met de Neder landse kerkprovincie. Mgr. dr. E. Cassidy was van 1984 tot 1988 pauselijke nuntius in Nederland. In mei 1988 werd hij benoemd tot plaatsvervan ger van de prefect van het staatssecretariaat, kardinaal Agostino Casaroli, de tweede man in het Vaticaan. Cassidy's benoeming lijkt goed aan te sluiten bij de nieuwe verhouding tussen het Vaticaan en de Sovjetunie, die sinds het bezoek van Sovjet president Gorbatsjov is ge groeid. De paus wilde „met het oog op toekomstige ont wikkelingen in de oecumene" een van zijn naaste medewer kers als voorzitter van de raad die onder meer nauwe contacten onderhoudt met de Russisch-Orthodoxe Kerk. Kerkelijke waarnemers zien in deze opmerking van de woordvoerder van het Vati caan een toespeling op de dia loog met de Russisch-Ortho doxe Kerk over de legalise ring van de Oekraiëns-Katho- lieke Kerk. Voor het Vaticaan is de inlijving van deze kerk door de Russisch-Orthodoxe Kerk een voorname hinder paal op de weg naar betere betrekkingen met Moskou. In zijn huidige functie was Cassi dy al nauw bij het gesprek met de orthodoxen. Cassidy werd in 1924 in Syd ney, Austalië geboren. In 1955 trad hij in diplomatieke dienst van het Vaticaan. Hij was werkzaam in India, Ierland, El Salvador, Argentinië en Taiwan. Van 1979 tot 1984 was Cassidy apostolisch gede legeerde in Zuidafrika en Le sotho. De onlangs vijfenzeventig jaar geworden emeritus hoogleraar Edward Schil- lebeeckx heeft een nieuw verdienstelijk boek ge schreven: mensen als het verhaal van God. De Nij meegse theoloog is nog even vitaal als tevoren. Maar zijn denken is een voudiger, meer toeganke lijk voor de lezers én ra dicaler geworden. Men sen worden nu recht streeks verhalen van God genoemd. Alle mensen hebben heel wat over God te zeggen en daar mee over het heil en het welzijn van de mensen. Alle godsdiensten zijn in zijn visie onderdelen van dit ver haal. Er is meer religieuze waarheid aanwezig in alle godsdiensten dan in één af zonderlijke godsdienst. Dat geldt ook voor het christen dom. Het unieke van Jezus is niet in een objectieve uit spraak gelegen, zoals water in' een chemische formule H20 is, maar zeggen dat Jezus uniek is, is een geloofsuit spraak. Jezus heeft werkelijk betekenis in het naderbij brengen van heling, van heel- making. De God van Jezus is symbool van openheid en niet van geslotenheid. En daarmee is een positieve houding ten opzichte van andere godsdien sten gegeven. In zijn boek over „mensen als het verhaal van God" ver trekt de Nijmeegse theoloog daarom ook vanuit de profane geschiedenis van mensen en vanuit de mensen die op zoek zijn naar God. Vervolgens zoekt hij naar de bijzonder heid van de figuur van Jezus van Nazareth en tenslotte be landt hij bij de concrete ka- Edward Schillebeeckx tholieke Kérk. Als een rode draad loopt zo door het boek dat de Kerk enerzijds op zijn werkelijke, wat bescheidener plaats wordt gezet, en ander zijds juist ruimte geschapen wordt voor die Kerk. Geschiedenis In het eerste hoofdstuk stelt Schillebeeckx zich de vraag wat de plaats van de gods dienst in de geschiedenis is. De geschiedenis is de basis om te kunnen spreken over een wereldbetrokken godsdienst; buiten de wereld is er geen heil. Misverstanden uit vorige publicaties worden rechtgezet. Enerzijds zijn het menselijke gebeurtenissen die gelovige mensen doen spreken over een openbaring, het in ge- loofstaal spreken over Gods handelen. Anderzijds moeten we God ook niet opsluiten in een enkele bevrijdingsge schiedenis. Zo komt Schille beeckx in het tweede hoofd stuk tot de stelling dat men sen heel wat over God te zeg gen hebben en daarmee over het heil en het welzijn buiten Jezus van Nazareth om. On danks de huidige geseculari seerde tijdsgeest „blijven mensen in onze dagen in God geloven, terwijl ze van het in stituut Kerk vervreemden. Ze zoeken naar een behoefte aan een surplus." Kritische vra gen stelt hij bij Godsbeelden die mensen ontwerpen. „Wie profiteert ervan en wie wordt de dupe/i?" „God in dienst van wie?" Boeiend is het gedeelte over mystiek: een intensieve God servaring, of een gesprek met...(dialoog), of een levens weg van mensen. Mystiek is geen vlucht uit de wereld of een puur verstandelijk weten dat er een God is. Tegen een al te modieus spreken over mystieke ervaringen van mensen die zeggen onmiddel lijk God ervaren te hebben waarschuwt de theoloog. Er blijft altijd iets van een „be middelde" onmiddellijkheid. Dat wil zeggen: mystiek ligt in het verlengde van het gebed. In het gebed wordt ge poogd om zich in de nabijheid van God te plaatsen. Maar het allerlaatste moment of het hoogtepunt wordt door mysti ci als Johannes van het Kruis en Russbroec ervaren als „een donkere nacht" of „een duis ter licht" of als een muur. W aarheidsvraag Christenen vinden hun God vooral in Jezus Christus. De waarheidsvraag van deze godsdienst staat in het derde hoofdstuk centraal. Als een schriftgeleerde gaat Schille beeckx hierin op zoek naar het centrale thema in de bij bel: het Rijk Gods. „Wat het Rijk Gods concreet inhoudt, gaat onze menselijke verbeel dingskracht vaak te boven. We krijgen er een flauw ver moeden van enerzijds via menselijke ervaringen van goedheid en gerechtigheid, van zin en liefde en ander zijds in de spiegel van verzet tegen onmenselijke situaties (131)." Deze ervaringen krij gen voor christenen hun ei gen reliëf tegen de achter grond van Jezus levensweg: zijn boodschap en zijn leven. Uitvoerig gaat Edward Schil lebeeckx in op de zaak van de andere godsdiensten. Het pro bleem is niet dat de ene gods dienst beter is dan de andere. Maar eerder gaat het om de vraag hoe een christen zijn ei gen identiteit kan hebben en tegelijk positief ten opzichte van anderen kan staan. Niet het gemeenschappelijke, maar juist hun onderlinge verschil len, die hun uniekheid en ei genheid vormt, is voor de christen belangrijk. Mensen die zeggen dat het allemaal op hetzelfde neer komt en dat alle godsdiensten gelijkwaar dig zijn, houdt de Nijmeegse theoloog een waarschuwende vinger voor. Dit derde hoofd stuk wordt afgesloten met een visie op missie en zending. Schillebeeckx. Men staat hier voor een enorm probleem: aanpassen of vertrapt worden, waarbij Schillebeeckx de lezer als leidraad meegeeft: „Chris tenen dienen de naam van God alleen te gebruiken in so lidariteit met de slachtoffers van ons economisch systeem, in hun strijd om bevordering en herverdeling van arbeid, inkomen en geestelijke goede ren. (181)" Democratisch beheer Een pleidooi voor een demo cratisch beheer van de Kerk houdt Schillebeeckx in het laatste hoofdstuk. Als advi seur van de Nederlandse bis schoppen ten tijde van het Tweede Vaticaans Concilie onderzoekt hij nauwkeurig de documenten uit de laatste an derhalve eeuw, waarin de vi sies op de moderne wereld ra dicaal wisselden. Het Tweede Vaticaans Concilie (1961-1965) was een breuk met het verle den. Centraal staat het andere gezicht van de Kerk: „Alle gelovigen zijn gelijk en even waardige subjecten, levend uit de geest." Echter de wijze waarop de ambtelijke Kerk is georganiseerd maakt het moeilijk voor de gelovige mens. De institutionele basis voor dit andere gezicht van de Kerk ontbreekt. Omwille van dit andere gezicht ver leent Edward Schillebeeckx dan ook steun aan allen die lijden aan die Kerk. „Mensen als het verhaal van God" zou een vervolg worden op zijn twee vorige boeken, over Jezus en over liefde en gerechtigheid. Oorspronkelijk zou dit boek gaan over de Kerk. Een trilogie dus. Maar alleen het laatste hoofdstuk behandelt de Kerk, omdat Schillebeeckx het belangrij ker vindt om op zoek te gaan naar de kern van het geloof, van godsdienst, van het evan gelie, dan zich bezig te hou den met de weinig vruchtba re, binnenkerkelijke twisten omtrent de verhouding tussen paus, bisschoppen, leken en theologen. Het boek „Mensen als verhaal van God" is geschreven voor wie aan de basis werkzaam is. Dat siert dit boek en de schrij ver Edward Schillebeeckx als wetenschapper, historicus en pastoraal bewogen mens: zoe kend en argumenterend. Een voor elke geïnteresseerde lezer toegankelijk boek, dat grondig studiemateriaal bevat en inspireert. JACQUES VAN DER VOORT Drs. J. v.d. Voort is katecheet en theoloog Edward Schillabaackx: Menaan als varhaal van God. Uitgavarij Nalit- san, Baarn. Prijs 59,50. •rime ■et L itterd. nacl Zwartepieten rond 'Schengen I i VORIGE week woensdag liet Luxemburg weten dat fêf het nader inzien niet akkoord kon gaan met het artikel 0VC menwerking bij de opsporing van fiscale fraude in het)^^ heten aanvullend Verdrag van Schengen. De sociaal-d^g 1 cratische regering van het Groothertogdom is banjjnen haar strikte bankgeheim in gevaar komt en dat daardohet toestroom van 'zwart' geld zal opdrogen. NS v< T* I van DE ambtelijke werkgroep uit de vijf betrokken landenter b nelux, Frankrijk en West-Duitsland), die sinds 1985 was met het opstellen van de verdragstekst, verslikte. bijna van schrik. Al dat werk voor niets? Nee, dan mo--^ die paar zinnen over wederzijdse justitiële bijstand ma^ de Verdragstekst. Aldus luidde het unanieme advies d ambtenaren aan hun regeringen uitbrachten. En zo zou het verdrag ongetwijfeld zonder rumoer zijnl^k kend, als het PvdA-kamerlid Van Traa niet aan de nool had getrokken. Aangespoord door advocaten die eenl M slechtering vreesden van de positie van asielzoekers ii land, eiste Van Traa inzage in de (nog steeds!) geheime werptekst van het Verdrag. De vrees van de advocaten i bewaarheid. 'Schengen' dreigt een situatie te scheppen in een vreemdeling, als hij in één van de vijf betrokkefm den is geweigerd, in geen van de andere landen nog bi W kan komen. Ook niet in Nederland dus. In het afwijzen van deze tekst kreeg Van Traa zijn 1 mee. Het CDA sloot zich haastig aan, evenwel om een g andere reden. De christen-democraten vrezen dat docfl steeds verder rafelen van het IJzeren Gordijn tussen de Duitslanden een grote stroom vluchtelingen ongehifl de Schengen-landen zal binnenkomen. Beide fracties streepten ook gisteren, in een openbaar debat, dat heil drag in de huidige gedaante niet geratificeerd zal wl door het parlement. De PvdA-staatssecretarissen Kosto (justitie) en Dai (Europese zaken) hadden zich een leukere start kuAA voorstellen. Hoe moeten zij zich uit dit wespennest refJes zonder meteen in de EG als dwarsliggers te worden geb en_ merkt? De immer vindingrijke premier Lubbers heeft d1™1 lossing aangedragen. De zwartepiet wordt aan een J° land toegespeeld. Wat was er ook weer met die Luxer3* gers aan de hand? O ja, die fiscale fraude. Welnu, dan lAe de ministerraad toch als volgt: zolang Luxemburg wPuv mee te werken aan het opsporen van belastingfraude, #jkc zal Nederland het aanvullend Verdrag van Schengen nlva] kenen. S0< n i A.ANGEZIEN de kleinste Beneluxpartner een zeer economisch belang heeft bij het handhaven van zijn baf heim en dus, zoals te verwachten, de poot stijf houdt, sta)g(je eigenlijk al vast dat de feestelijke sluiting van het veWel aanstaande vrijdag geen doorgang zal vinden. Dat gelèulti ker nu Nederland niet meer alleen staat. De Belgische ng °F ter van binnenlandse zaken, Louis Tobback, liet gisterefent ten dat ook zijn land zal weigeren te tekenen als de beL e( gen over de aanpak van fiscale fraude uit het verdrag vfcon VELEN zullen nu ongetwijfeld opgelucht ademhalen.!^ wie iets verder kijkt, is minder vrolijk gestemd. Als h heffen van de binnengrenzen in slechts vijf van de Ven EG-lidstaten al zoveel moeilijkheden oplevert, hoe z.de dan gaan in 1992, wanneer de 'eenwording' van de g Europese Gemeenschap aan de orde komt? et h Brieven graag kort en duidelijk geschreven. De redactie behoudt zich het recht voor ingezor' stukken te bekorten Stinissen Dr. C. Spreeuwenberg heeft een fraaie formulering gevon den om de afwezigheid van „menselijk" leven bij Ineke Stinissen aan te tonen. De for mulering stond in de krant van zaterdag te lezen: „Er is geen enkel uitzicht op herstel, geen relatie, geen communica tie en geen mogelijkheid eigen keuzen te maken". Deze kwa lificatie, op grond waarvan Spreeuwenberg, hoofdredac teur van het artsenblad Me disch Contact, levensbeëindi ging in dit geval goed te ver dedigen vindt, is m.i. onvolle dig. Er wordt namelijk met geen woord gerept over de kwaliteit van het leven op geestelijk niveau van me vrouw Stinissen. Men mag aannemen dat zij als nagenoeg „hersendood" aangemerkt moet worden, maar zeker is dat absoluut niet. Het is niet onmogelijk dat er nog sprake is van een vorm van bewust zijn. Zolang deze vraag niet te be antwoorden is moeten we, af gaand op de meest waarschijn lijke wetenschappelijke gege vens omtrent herstelprognoses, de uiteindelijke beslissing over het al dan niet voortzetten van een leven in een dergelijke si tuatie niet meer aan het ver nuft, maar aan het gevoel, het hart overlaten. In geen geval mag men echter de lafheid be gaan mevrouw Stinissen voed sel of drinken te onthouden om op die manier de natuur zijn gang te laten gaan. Meent men werkelijk dat de dood in dit geval het antwoord is dan moet iemand ook de moed kunnen opbrengen die door handelen teweeg te brengen. J.Th. Klaassen, VOORBURG. Zeggenschap Ik vind het afschuwelijk dat leerlingen op bepaalde scholen zeggenschap krijgen over het al dan niet aanblijven van leerkrachten en dat minister Ritzen van onderwijs dat nog heel gewoon vindt ook. Wat *>rg ten hier gebeurt is absuren wordt jongelui een macliitli geven die ze nog niet ki e hanteren, maar die genfrs. lijk tot terreur kan leide^aa raren die niet aardig gevjen worden kunnen geestelf>er maatschappelijk met de h< gelijk worden gemaakfles vaarlijk daarbij is, dat tfta. ongetwijfeld ook weer'U1 krachten zullen zijn dfcn oordeel van hun pupillerVc middel van het geven vi b tra goede cijfers zullen d te beïnvloeden. Ik zeg: laer. oordeel over de kwaliteAlf de les en het al dan nirfor gen aanblijven van de o< krachten aan de schooldl v over. En aan niemand aPgs P. v.d. Lucht, DEN HAAG. üa •H rt Herhaaldelijk worden W| de media geconfronteeiL de ernstige toestand v^g milieu. En terecht wordfob gewezen dat wij zo niejV€ nen doorgaan. Onze bosfljr zo hard nodig zijn voor eat zond leven worden aangedaan. Zoals in ,n Duitsland, waar bosser^ej uitstoot van fabrieken[et honderd procent verlor^ gegaan. Nu word je in df voor Kerstmis doodg j' met diverse soorten kl£ men. Er staat vrijwel ni^n Kerstbomen (2) zo niet honderd* taren bos voor moeten VDr( gekapt, waarna de bonfo j twee weken (genieten?)^ brandstapel belanden. en door weer een steentje^ dragen wordt aan de lu( ontreiniging. Moet ook r~ commercie het weer van de natuur? Bederf dat er kerstbomen verkocht die vijf, tien I c vijftien jaar hebben i groeien om verwezen t*M den naar de brandstapel"" de bedoeling van Kersti\J dat de manier van er met de natuur? A.J. v.d. Berg, t HONSELERSDIJK. n Geen krant ontvangen? Bel tussen 18.00 en 19.00, zat tussen 14.00 en 15.00 uur, telefoonnr. 071-122248 en uv- wordt nog dezelfde avond nabezorgd.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1989 | | pagina 2