„Waarom zou het bij ons
duister moeten blijven?'
llilos Jakes leidde
Quivering na 1968
Karol Urbanek lijkt
compromis-figuur
JE AVONTUREN VAN KAPITEIN ROB
Dagen Egon Krenz
lijken spoedig geteld
EG wil meer voedselhulp voor Polen
BUITENLAND
CeidacSomoitt
ZATERDAG 25 NOVEMBER 1989 PAGINA 7
()DR laat officiële
Wisselkoers vallen
}NN De DDR laat de officiële wissel-
lers van een DDR-mark tegen een West-
litse mark (DM) los. De nieuwe DDR-minis-
r van financiën Nickel zei gisteren tegen de
tlactie van de Oostduitse vakbondskrant
•ibune, dat de huidige officiële wisselkoers
irealistisch is. Volgens haar kunnen DDR-
jrgers die naar het Westen reizen binnen-
*)rt beschikken over Westduitse reisdevie-
tegen een koers van ongeveer 1:4,4. Op
r moment mogen DDR-burgers voor een
pfis naar het Westen vijftien van hun mar-
:n wisselen tegen vijftien Westduitse mar-
<n. Aan de andere kant vande grens krijgen
Westduitse marken tegen de evenmin rea-
:ische koers van 1:20.
Vriendelijke gezichten over en weer bij het Poolse bezoek aan
het Kremlin. FOTO: TASS
Polen blijft Warschau Pact trouw'
MOSKOU Ondanks de politieke veranderingen die er plaats
hebben blijft Polen zijn bondgenootschappelijke verplichtingen
jegens het Warschau Pact trouw. Dat heeft de Poolse minister
president, Tadeusz Mazowiecki, gezegd in een tafelrede in Mos
kou. Hij brengt momenteel als eerste niet-communistische pre
mier van een Oostblokland sinds het einde van de Tweede We
reldoorlog een bezoek aan de Sovjetunie. Volgens hem hangt het
welslagen van het politieke proces in Polen mede af van het
succes van de perestrojka (herstructurering) in de Sovjetunie. De
onderlinge betrekkingen tussen de beide buurlanden moeten in
de toekomst dan ook uitgaan van het staatsbelang en niet wor
den gedicteerd door ideologische beginselen, zei hij. De Poolse
regeringsleider is opvallend hartelijk ontvangen in het Kremlin.
President en partijleider Michaïl Gorbatsjov wenste Mazowiecki
zeer veel.succes met de uitvoering van de „grote taak die U op
Uw schouders heeft genomen". De twee bewindslieden spraken
over economische problemen, het Duitse vraagstuk, de aan
staande ontmoetingen van Gorbatsjov met de paus en met de
Amerikaanse president, George Bush.
Heym weer in DDR-
schrijversbond
OOST-BERLIJN De afde-
ling Oost-Berlijn van de
Oostduitse schrijversbond
heeft enkele van de in 1979
geroyeerde leden met terug
werkende kracht weer in
haar midden opgenomen.
Onder hen is Stefan Heym,
die bekend is door zijn boek
„Vijf dagen in juni" over de
arbeidersopstand in Oost-
Berlijn in 1953. Volgens de
Berliner Zeitung bood het af-
delingbestuur zijn veront
schuldigingen aan voor het
„onherstelbare" onrecht dat
de schrijvers destijds is aan-
Veertien maanden cel
voor duwende Vopo
OOST-BERLIJN Een 41-jarige Oostduitse
agent is veroordeeld tot veertien maanden
gevangenisstraf. Hij had in oktober na de eer
ste pro-democratische betogingen een demon
strant in het politiebureau van de trap af ge
duwd. waarna deze zijn enkel brak. De offi
cier van justitie had twee jaar geëist, terwijl
de verdediger vrijspraak had bepleit. Het is
voor het eerst dat een agent wordt bestraft na
het harde optreden van de Oostduitse veilig
heidstroepen tegen demonstranten die rond 7
oktober, toen de DDR haar veertigste ver
jaardag vierde, de straat opgingen. Er is al
een gerechtelijk onderzoek naar de beschul
digingen gaande. Volgens de rechtbank is be
wezen dat zware lichamelijke verwondingen
zijn toegebracht.
)nduidelijkheid
ver verdere
wijzigingen
|7ervolg van de voorpagina)
RAAG Behalve over
i vervanging van partij-
Èder Jakes door Karol
rbanek was vannacht
pg weinig bekend over
i verdere veranderingen
innen de Tsjechoslo-
laakse partijtop.
ingenomen wordt dat in de
euwe leiding toch wel vooral
jrvormingsgezinde mensen
m gekozen. Volgens eerdere
(richten hadden zij de over-
|nd op de vergadering van
!t centraal comité. De uitein-
flijke keuze voor Urbanek
5 pratijleider lag overigens
et voor de hand en duidt op
n breuk van de partij met de
de invasie van 1968 door
(Dskou in het zadel geholpen
iders. De 48-jarige Urbanek
Bakte pas sinds oktober vo-
gjaar deel uit van het in zijn
•heel afgetreden politburo.
fc wijzigingen in Praag zijn in
!t Westen met grote instem
ing begroet. Aangenomen
Drdt dat ook Moskou positief
l reageren. De afgelopen da
rn was vanuit de Sovjetunie
verholen kritiek geleverd
de starre houding van de
iders in Praag.
Jast alle blijdschap bij het
irgerforum, werd gisteren
:1 al duidelijk dat de ideeën
Vaclac Havel en Alexan-
Dubcek over de politieke
ikomst van het land niet he-
a^J overeenstemmen. Dub-
zei dat hij de mening dat
socialisme niet hervormd
worden, niet deelde,
•der op de dag had de dissi-
ite toneelschrijver uit han-
i van de Zweedse minister
jn buitenlandse zaken, Sten
idersson, de „Olof Palme-
ijs" ontvangen. Havel kreeg
prijs en een bedrag van
im 30.000 gulden voor de
inier waarop hij zich inzet
Dr hervormingen in
jechoslowakije. De prijs
rd Havel uitgereikt in de
■eedse ambassade in Praag.
ai
j,andkaart DDR met
^ide Duitslanden
'éRLIJN Voor het eerst
lids het eind van de jaren
[jftig wordt in Oost-Duitsland
ger een landkaart gedrukt
aar beide Duitslanden op
jan afgebeeld.
uitgeverij Haack uit de stad
Dtha heeft besloten tot de
ntgave vanwege de grote
iaag. In de eerste editie van
rj „actuele kaart BRD-DDR"
-rn ook alle nieuwe grens-
itergangen tussen de twee
ehden opgenomen.
DUBCEK SLUIT MENIGTE OP WENCESLASPLEIN IN DE ARMEN:
(Vervolg van de voorpagina)
PRAAG De klok op de
hoek van het Wenceslas-
plein en zijn belangrijkste
zijstraat staat stil op vijf
voor twaalf. Niet door een
technisch mankement.
Het is, op deze historische
24e november, de bood
schap van de Tsjechoslo-
waakse bevolking voor
zijn regering.
De boodschap kan niet duide
lijker worden gesymboliseerd
dan door de terugkeer van
Alexander Dubcek. Voor het
eerst sinds het einde van de
Praagse Lente verschijnt hij
weer in de Tsjechoslo waakse
hoofdstad, oorverdovend luid
toegejuicht door een half mil
joen landgenoten. Voor hen is
het 1,5 kilometer lange en bij
na honderd meter brede plein
te klein geworden. Voortaan
gaan ze naar het Letnaplein.
Daar is ruimte voor ruim een
miljoen mensen.
Het is een cliché, maar
woorden schieten vandaag
Terwijl de
Muur in Berlijn
niet snel
genoeg kan
worden
gesloopt,
komen de
inwoners van
Praag muren
tekort om alle
pamfletten en
muurkranten
op te kunnen
plakken. De
belangstelling
voor de
alternatieve
media is, mede
als gevolg van
de nog steeds
bestaande
censuur,
enorm groot.
écht tekort om de sfeer in de
monumentale stad te beschrij
ven. De hele dag hangt de de
finitieve verandering onmis
kenbaar in de lucht. De etala
ges in de grote winkelstraten
zijn volgeplakt met muurkran
ten, waarvoor de mensen zich
verdringen om er maar geen
letter van te missen.
Rood-wit-blauw
Al in de loop van de ochtend
stromen de mensen naar het
centrum van Praag, sommigen
met vlaggen of spandoeken,
maar bijna iedereen met rood-
wit-blauwe strikjes op de jas;
de kleuren van de nationale
vlag. Om twee uur is er geen
doorkomen meer aan en dan
duurt het nog twee uur voor
dat de dagelijkse manifestatie
van eensgezindheid en saam
horigheid begint.
Het is een manifestatie die een
intens diepe indruk maakt. De
menigte is niet vrolijk, laat
staan uitbundig. De ernst
straalt af van de gezichten.
Maar in de ogen is de overtui
ging te lezen dat de illusies dit
maal realiteit zullen worden.
In spreekkoren daveren leu
zen over het imposante plein
Vóór 'Svobodu'; vrijheid. Te
gen partijchef Milos Jakes, die
volgens de menigte het veld
moet ruimen voor Alexander
Dubcek of Vaclav Havel. De
rammelende sleutelbossen van
de honderdduizenden symboli
seren dat de vrijheid niet ver
meer is. En dan moet de echte
betoging nog beginnen.
De eerste sprekers zijn beken
den uit de Tsjechoslowaakse
politiek, de cultuur en de
sportwereld. Dan wordt het
opeens doodstil.
Achter de microfoon ver
schijnt de gestalte, op wie de
bevolking 21 jaar geleden al
haar hoop had gevestigd.
Hoop, die door Russische tanks
aan flarden werd geschoten.
Dubceks woorden worden
door de menigte ademloos op
geslorpt.
Menselijk gezicht
„Ik ben blij dat ik bij u ben, ik
houd van u en u weet dat. Na
lange tijd ben ik hier en plaats
mij aan het hoofd van het volk
dat zijn stem verheven heeft".
De leider van de
Lente' van 1968 dringt er dan
bij alle Tsjechoslowaken op
aan te laten zien dat „het idee
van het socialisme met een
menselijk gezicht" ook leeft in
de gedachten van een nieuwe
generatie. „Een wijs man heeft
eens gezegd dat er licht kan
zijn. Waarom zou het bij ons
duister moeten blijven? Dus
laat ons handelen alsof er licht
is. Wij moeten onze samenle
ving verenigen in één stroom
die ons land, ons land Tsjecho-
slowakije naar een hoger plan
zal brengen".
Hij smeekt militairen, politie
mensen en leden van de bur-
germilitie „niet hun wapens
tegen het volk te keren. Ver
geet niet dat jullie uit dit volk
voortkomen". Hij wijst erop
dat zijn boodschap „niet alleen
gericht is aan de Tsjechoslowa
ken in ons land maar ook aan
allen die zich buiten de gren
zen bevinden. Laten wij ons
verenigen om gezamenlijk te
slagen. Ik schaar mij achter
Burgerforum".
Hij spreekt maar een paar mi
nuten. Dan wordt de stilte ge
volgd door een oorverdovend
gejuich.
Toneelschrijver Vaclav Havel,
met Dubcek één van de sterk
ste symbolen voor verande
ring, zegt tot de menigte: „Wij
waren niet met velen, maar nu
zijn we met meer. Wij zijn niet
aan zet. Maar zij, de commu
nisten". De manifestatie wordt
besloten met het volkslied,
waarbij maar weinig mensen
de ogen droog weten te hou
den.
Slecht voorbereid
De bevolking weet, ondanks
de nog steeds bestaande cen
suur, dat de vreedzame om
wenteling die niet meer tegen
valt te houden. Zij heeft zich
echter zo slecht kunnen voor
bereiden, dat eigenlijk nie
mand een plan heeft voor hoe
de overgang naar een demo
cratisch bestèl en een markte
conomie eruit zou moeten zien.
Onder hervormingsgezinde
communisten en in de Tsjechi
sche Socialistische Partij, die
zich net aan de communisti
sche greep heeft ontworsteld,
leeft de gedachte aan een 'bre
de, nationale coalitie-regering',
die vrije verkiezingen moet
voorbereiden.
In tegenstelling tot andere
Oostbloklanden hebben zich
binnen de oppositie van
Tsjechoslowakije nog geen
verschillende politieke stro
mingen kunnen vormen, die
de basis van nieuwe partijen
zouden kunnen worden. Voor
lopig bestaat eigenlijk alleen
het Burgerforum. Maar het
program van dat Forum kijkt
tot nu toe niet verder vooruit
dan 'onderhandelingen met de
autoriteiten' en 'het in gang
zetten van democratische her
vormingen'. Een coalitie van
Burgerforum, communisten en
de twee kleine, officiële scha-
duwpartijtjes, zou het land de
tijd moeten geven een nieuwe
politieke cultuur met partijen
en programma's op te bouwen.
Eerder deze week maakte de
oppositie zich nog (meer dan
achteraf nodig bleek) zorgen
over een eventuele militaire
ingreep. Nu gaat het al over de
vraag wat de snelste en beste
weg naar de democratie zal
Z1Jn WERA DE LANGE
ANDRÉ HORLINGS
:oj
11
fjlAAG Milos Jakes (67),
gisteren afgetreden secreta-
•generaal van de Tsjechoslo-
lakse communistische partij,
:rd beschouwd als de grote
iveraar van de partij gedu
ide de 'normalisering' die
de op het platwalsen van
Praagse Lente" van 1968.
ïs was voorzitter van de
uchte controlecommissie
het centraal comité van de
jjrtij, die verantwoordelijk
"is voor het royeren van on
een half miljoen com-
misten uit de gelederen van
partij. De zwijgzame en so-
~"r ogende Jakes gold als één
van de conservatiefsten van de
ploeg die in Tsjechoslowakije
door Leonid Brezjnev op het
pluche werd gezet na de inter
ventie van Sovjettanks in
Praag in augustus 1968. Jakes,
die in december 1987 Gustav
Husak, de regisseur van de
„normalisering", als partijlei
der opvolgde, is in de ogen
van een groot deel van de
Tsjechoslowaken het prototype
van een 'apparatsjik'. Hij werd
op 12 augustus 1922 geboren in
het dorp Ceske Chalupy in
Zuid-Bohemen in een boeren
gezin. In 1945 sloot hij zich, na
de bevrijding van het land
Milos Jakes
FOTO: EPA
door het Sovjetleger, aan bij de
communistische jongerenorga
nisatie. Jakes werkte, als leer
ling en gezel, tussen 1937 en
1950 in de Bata-schoenfabriek
in Gottvaldov (Zuid-Moravië),
voordat hij van 1955 tot 1958
politieke scholing onderging in
Moskou.
PRAAG Karol Urbanek, de
gisteren gekozen nieuwe se
cretaris-generaal van de
Tsjechoslowaakse communisti
sche partij, was sinds oktober
1988 lid van het politburo.
Volgens waarnemers komt zijn
benoeming als een verrassing
en moet hij worden be
schouwd als een compromisfi
guur tussen conservatieven en
hervormers. Tot deze laatste
groep behoort onder meer de
Tsjechoslowaakse premier, La-
dislav Adamec. Urbanek werd
op 22 maart 1941 geboren in
Bojkovice, in Zuid-Moravië, in
een kinderrijk gezin van klei
ne boeren. In 1962 sloot hij
zich aan bij de communistische
partij, waarin hij zich aanvan
kelijk inzette voor de Tsjecho
slowaakse jeugdbeweging. In
1970 werd hij stationschef van
zijn geboorteplaats Bojkovice
en in 1973 trad hij toe tot het
kader van het departement
van industrie van het regiona
le partijcomité in Zuid-Mora-
viè. Tegelijkertijd studeerde
hij aan de hogeschool van het
centraal comité van de partij.
Na verschillende functies te
hebben bekleed in de partij,
onder meer eerste-secretaris
van de stad Brno, werd Urba-
Karel Urbanek
FOTO: EPA
nek in maart '88 directeur van
het organisatie-bureau van het
centraal comité. In oktober
van hetzelfde jaar trad hij toe
tot het politburo, waarin hij
zich bezighield met de partij
zaken in Tsjechië.
VALLEI DER VERGETEN WERELD
aN532 De wilde man beschermt zijn ogen tegen het witte
r<ht, dat hem tegemoet straalt. Liefst zou hij direct rechtsom-
ibert gemaakt hebben, want er huizen immers gevaarlijke gees-
in deze grot... Maar Skip trekt hem mee en dan opeens ziet
k) man Rob liggen. Hij knielt bij hem neer en gromt zachtjes,
ïnneer hij merkt, dat de blanke tovenaar geen teken van leven
geeft. Skip staat er kwispelstaartend bij, wanneer de wilde ten
slotte Rob op zijn schouders tilt en hem naar buiten draagt. On
danks zijn zware vracht kost hem de tocht terug maar enkele
stappen. Dan legt hij Rob neer in de frisse buitenlucht en gaat
het stamhoofd halen. Die onderzoekt Rob. Nee, dood is de tove
naar niet. Maar spoedige hulp moet geboden worden! Het opper
hoofd ontbiedt een aantal mannen en geeft kort enkele instruc
ties.
Muurschildering aan oostkant overgewit
OOST-BERLIJN De kers
verse muurschilderingen aan
de Oostberlijnse kant van de
Muur zijn na vier dagen over
gewit door grenswachten. Vol
gens de Junge Welt, het or
gaan van de jonge Oostduitse
communisten, hadden de auto
riteiten geen toestemming
voor de graffiti gegeven. De
grenspolitie wil echter op kor
te termijn gaan praten met de
makers van de muurschilde
ringen zodat ze hun werk
kunnen overdoen maar dan
wel onder toezicht, zo meldde
de krant. De Muur in Oost-
Berlijn was tot nu toe ver
schoond gebleven van de leu
zen en schilderingen waarmee
de Westberlijnse kant bijna is
volgekalkt.
Ook al is de Muur op deze plaats in Berlijn nog niet geheel ge
slecht, er is ruimte voldoende voor een vriendelijke handdruk.
FOTO: DPA
PARTIJ RUKT ZICH LOS VAN LEIDER
OOST-BERLIJN In
kerkelijke kringen in de
DDR circuleert momen
teel een cassettebandje.
Het is vorige maand naar
buiten gesmokkeld na een
besloten vergadering van
de Oostduitse communisti
sche partij, de SED. De
tape bevat opmerkelijke
teksten.
Günther Schabowski, die zich
publiekelijk presenteert als
een hervormingsgezind lid
van het politburo, toont zich in
besloten kring gereserveerd.
Hij zegt klip en klaar dat 'de
autoriteit van de partij niet
aangetast mag worden'. Het
gezag van de huidige roergan
ger, kameraad Egon Krenz,
evenmin. „We mogen niet toe
staan dat het wordt gedemon
teerd", vertelt Schabowski.
Dat laatste zal een hele toer
worden, want de schroeve-
draaiers liggen al klaar. Tij
dens het bijzondere partijcon
gres dat van 15 tot en met 17
december in Oost-Berlijn op
de rol staat, worden ze vrijwel
zeker ter hand genomen. Niet
alleen de oppositie, ook een
groot deel van de kameraden
zal 'meeschroeven'. Dat blijkt
bijna dagelijks tijdens de open
bare discussierondes in het
partijgebouw in Oost-Berlijn.
SED-leden van allerlei rang
en stand eisen voor de micro
foon het aftreden van Krenz.
De immer lachende leider
heeft een te duister verleden,
hij heeft te lang achter de ver
maledijde alleenheerser Ho-
necker aan gemarcheerd.
Dat geldt niet alleen voor
Krenz, maar voor het hele cir
cus om hem heen. Het comple
te centraal comité moet, zo wil
het voetvolk, vervangen wor
den tijdens de naderende par
tijdag. Dat beloven dus span
nende decemberdagen te wor
den.
Hoofden
De kameraden aan de basis
nemen geen genoegen met de
hoofden van alleen Honecker,
Mittag en de partijbonzen die
de afgelopen weken al naar de
guillotine werden gestuurd. Ze
zijn zie het geval Krenz
sceptisch over de plotselinge
gedaanteverandering van oude
stalinisten, die zich achter een
spelletje Zwarte Pieten willen
verstoppen.
Het eerder opgevoerde casset
tebandje, dat hard op weg is
een tophit te worden, sterkt
het wantrouwen alleen maar.
De oude chefs zullen nooit en
te nimmer in staat zijn het
vertrouwen in de SED te her
stellen. De nieuwe koers, die
van het humanistisch socialis
me, moet uitgezet worden door
frisse krachten, wellicht onder
een nieuwe partijnaam.
Die discussie over de poppetjes
is belangrijk, zeker. Tot nu toe
heeft het daar steeds om ge
draaid. Met Krenz kwam een
nieuwe partijbaas en presi
dent, met Modrow een frisse
premier. Ministers en partijse
cretarissen in verschillende
districten werden vervangen.
Het lijkt alsof de partij door
middel van beschuldigingen
en aantijgingen aan het adres
van de inmiddels afgezette lei
ders de indruk wil wekken dat
zij en niet Krenz en de nieuwe
regering verantwoordelijk zijn
voor de economische en mat
schappelijke crisis. Tot zover
lijkt de partij daar niet erg in
te slagen.
Van eminent belang is ook een
wijziging in de structuur van
partij en dat is in de DDR
nog altijd inherent aan el
kaar de staat. Alleen dat
biedt enigszins garantie op
continuïteit in de hervormin
gen
De reisvrijheid, de liberalise
ring van de media. Het zijn
voorbeelden. Maar het Oost
duitse volk wil, nu de eerste
opwinding wat gezakt is, veel
meer structurele wijzigingen.
Een nieuwe kapitein moet,
boers gezegd, het roer ook echt
omgooien. En dat is nog niet
gebeurd
Nieuw imago
Krenz probeert het tot op he
den met een nieuw imago. De
Volvo werd ingeruild voor een
Lada, de villa in het afge
schermde elitedorp Wandlitz
voor een bungalow tussen het
volk en legio beloftes. De kies
wet wordt, net als de media-
en strafwet, herzien. Vrije ver
kiezingen zijn op komst en er
dient binnenkort een vette
streep gezet te worden door
artikel 1 van de grondwet.
Daarin ligt de leidende rol van
de SED verankerd. De partij
leider belooft eigenlijk zo'n
beetje alles wat zijn volk van
hem eist. Vandaag dit, morgen
dat.
Maar woorden zijn geen da
den, hoewel Krenz kan wijzen
op de versoepeling van de
reisregels. Sinds die onver
wachte beslissing beseffen de
Oostduitsers echter pas goed
dat een wens snel in vervul
ling kan gaan. Als de leider en
zijn gevolg maar willen.
Krenz heeft naar eigen zeggen
een dikke huid. En dat is maar
goed ook. Bij elke betogingen,
waar dan ook in de DDR.
wordt de partijbaas aangepakt.
Of, om in de trent van de wei
nig diplomatieke woorden van
de betogers te blijven: voor
rotte vis uitgemaakt. In ver
schillende interviews heeft hij
al laten weten bereid te zijn
tot aftreden als dat tijdens de
partijdag van hem wordt ge
ëist. En daar ziet het steeds
meer naar uit. Krenz lijkt niet
alleen meer en meer op een
president zonder volk, maar
ook op een partijleider zonder
Pa TWAN VAN DEN BRAND
BRUSSEL De Europese Commissie heeft gezegd dat het Wes
ten zijn voedselhulp aan Polen moet vermeerderen. De Commis
sie kondigde een tweede voedselhulpprogramma aan, dat moet
helpen de tekorten in de winter op te vangen. De Commissie
coördineert een programma voor voedsel- en economische hulp
aan Polen en Hongarije, waaraan behalve de twaalf landen van
de Europese Gemeenschap nog twaalf landen deelnemen, waar
onder de Verenigde Staten. Canada, Japan en Australië. Verte
genwoordigers van die landen en van de Wereldbank en het In
ternationaal Monetair Fonds kwamen gisteren voor de derde
keer sinds, augustus in Brussel biieen om de balans op te maken
van de tot nu toe verstrekte hulp. Ministers van de 24 landen
vergaderen op 13 december over de stichting van een stabilisa
tiefonds voor de zloty, de Poolse munteenheid, en een fonds om
Hongarije te helpen zijn schulden af te lossen. Ook Poolse en
Hongaarse regeringsvertenwoordigers zijn voor de vergadering
uitgenodigd.
