Verdreven nonnen gaven hun
naam aan het Hof van Zessen
LANGS
Stevenshof voelt zich in kou gezet
SPECIALE GESCHIEDENIS AAN HET LEIDSE RAPENBURG
BURGERLIJKE
STAND
^IDEN OMGEVING
CeidócSommtt
DINSDAG 21 NOVEMBER 1989 PAGINA 15
loom
3w%t uw tas maar neer
lljar", zei de Leidse kan-
trechter Morshuis giste-
5,i tegen de man die on-
'•ttdig met zijn tas onder
arm voor het hekje
ijid. „Oh, mag dat", rea-
5*rde de man verbaasd,
30te zijn tas op het hekje
1< leunde erop alsof hij
plan was een flinke
j*[m op te zetten met de
Sinter. „U heeft uw auto
injoktober 1988 in Oegst-
Jst laten staan, terwijl
I I geldigheidsduur van
'):j keuringsbewijs ver-
|ken was", las Morshuis
^aanklacht voor.
4 et is misschien een
itje flauw", begon de
I2|n, „de wet op oude au-
is een hele zinvolle
Maar als een auto niet
zer gebruikt wordt, dan
l je meer met moraal
;ig dan met logica, vrees
'mOok al jaag ik de offi-
r nu misschien tegen
in het harnas". De
0<fi was in mei 1988 al
is van de weg af ge
kt toen hij met zijn
iringsbewijsloze auto
gstgeest onveilig maak-
zOm herhaling te voor-
I; nen had hij zijn auto
™jgs de weg laten staan
0 was prompt opnieuw
Cfeurd. Rechter Mors-
idts was het niet eens met
At» redenering. „Je kunt
h ook op twee verschil
de dagen de snelheid
Uitreden, dan krijg ie
lO.j twee bekeuringen",
«ld hij.
officier van justitie
;ain der Broek deelde die
intfiing. „Meneer is in mei
ceurd toen hij wel rond-
fjjd in zijn auto. Daar
q »ft u van geleerd en uw
e'jo laten staan. U krijgt
t een bekeuring omdat
auto op de openbare
jg stond. Aan de buiten
st van een auto is na-
1 slijk niet te zien of er
£e gereden is. Maar #k
INjjrijp dat meneer op het
Jkeerde been is gezet en
1155 gulden boete".
kar heb ik niets tegen
30te brengen, maar ik be-
ip echter de logica van
officier niet", begon de
Jaagde hoopvol. Einde-
re* had hij nu de kans om
1-i filosofische boom op te
'•ten. Morshuis had hem
1 iter door en met een
s „daar hoeven we nu
t over te filosoferen"
,nde hij hem het zwijgen
„Nee", gaf de man toe,
,r aar de wet is er toch
te voorkomen dat er
Tlt meer met zo'n auto
Weden wordt"en vragend
hij naar de rechter,
sn e officier gaat ervan uit
n zo'n auto rijklaar voor
3®Ideur staat, maar daar
'^en we het niet over
(BS worden", verzuchtte
en rechter. „Nee", ver-
lhuhtte de man eveneens
g'Jkreeg 155 gulden boete.
ioSrucht
'"7 heb een duidelijke re-
_e# waarom ik niet ge
dept ben voor de overweg
'ewijl de lichten knipper-
1. Ik was de stopstreep
en)te dicht genaderd. Ik
>oiS onder de slagboom te-
i09htgekomen. Dat vond
3,^iiet verantwoord", ver
sie de gedaagde. „Ja, de
r penlaan in Voorschoten
eien berucht punt", wist
ralrechter en ook de offi-
00r. „Het gebeurt met de
telmaat van de klok",
4^de de laatste gretig aan.
deaar de mensen moeten
a'ïi auto maar zodanig
,n In besturen dat ze op
jil stilstaan", vond Van
9Wf Broek.
n at zou betekenen dat ik
n9(n leven in gevaar zou
'vjngen", sputterde de ge-
2o'gde tegen. „Ik kwam
is. li de Voorschotense
'Oat en reed slechts veer-
1 "kilometer per uur. Dat
geen hoge snelheid,
rki^r toch te hoog om op
eel te stoppen. Anders was
u- op de spoorbaan tot stil-
™hd gekomen. Bovendien
^rd ik 110 meter van de
ai\K>rweg aangehouden,
is dat heb ik precies op-
1 heten. De spoorwegpo-
5gle kon het nooit goed
s j)ben waargenomen. Ik
iatis stomverbaasd dat mij
B ten laste werd gelegd",
iettelde de man.
^"jjrshuis overlegde even
sp't de officier en besloot:
«riten is het verstandig om
en zaak even aan te hou-
en de verbalisant op
poepen. Als ik het zo be
tter, meen ik dat u niet
oefwaardig bent", vond
,oe rechter. „Inderdaad",
1:bte de man gretig. Aan
schitterende das met
löJegtuigjes te zien, was hij
vertrouwen in de
1 horwegen al lang kwijt-
K KARIN SWIERS
Wie als vreemdeling in
Leiden op zoek is naar
het inderdaad wereldbe-
faamde Rijksmeuseum
van Oudheden, wordt
door vele geschreven
bronnen, de VVV en tal
van wegwijsbordjes ver
wezen naar het Rapen
burg. Daar staat dan
„Oudheden" de plaats
waar vooral de Egypti
sche mummies huis- en
hofhouden, en waar men
allereerst door een mys
terieuze binnenplaats met
een hoogst-originele tem
pel (eens gered van de
ondergang bij de aanleg
van de Assouandam en
door Egypte's toenmalige
president en sterke man
Nasser aan „Oudheden"
geschonken) in de juiste
stemming wordt ge
bracht.
Men ziet ze zoeken naar het
geconserveerde onderkomen
der antieken, de vreemdelin
gen, met foldertjes in de hand.
Van alle uithoeken der we
reld komen ze op Leiden en
„Oudheden" af: blonde ger-
manen, donkere mediterra
nen, kinderen van Afrika, Ja
panners met de camera al bij
voorbaat in de aanslag. Het
valt niet echt mee, dat zoeken
naar het museum, dat van Mi-
chelin twee sterren in de gids
kreeg.
Het is eigenlijk een saaie 18e
eeuwse gevelrij in wat naar
geestig getint baksteen. De
toegangspoort is hologig en
wat nauw en het is maar goed
dat doorgaans twee Neder
landse vlaggen droevig de en
tree flankeren, en dat er veel
al een spandoek hangt met
een opwekkende aanmoedi
ging om even langs te komen.
Maar daarna slokt „Oudhe
den" je dan ook helemaal op.
Dat is, overigens, pas sinds
kort, namelijk sedert 1920.
Voordien, vanaf 1819, was het
complex, dat uit verschillende
panden aan het Rapenburg,
de Houtstraat en de Papen
gracht bestond, eigendom van
de universiteit die er een on
derkomen van Natuurlijke
Historie in vestigde. Maar
twee eeuwen eerder woonden
er zes eerwaarde zustertjes.
Religieuze slachtoffers van de
„nieuwe leer" en ternauwer
nood ontsnapt aan de praktij
ken van 's prinsen Willem
van Oranjes water- en andere
geuzen. De geschiedenis is on
barmhartig maar wel eerlijk,
en we leren ervan dat hier
eens het Hof van Zessen her
innerde aan een stormachtig
verleden rond geloof en ze
den.
Onlangs ik heb de uitgave
hartelijk begroet in deze ru
briek kwam het vierde
deel uit van het standaard
werk „Het Rapenburg - Ge
schiedenis van een Leidse
gracht". Een voorbeeldige en
uitputtende documentatie
over een stadswijk die z'n
weerga niet zal kennen.
Langs deze „mooiste gracht
van Europa" staat geen huis
of paleisachtig bouwsel, geen
steen of travee dat aan de
aandacht en toewijding van
de redactie van dit bewonde
renswaardig project ontsnapt
is. En zo werd deze keer (met
nog een jaar of twee voor de
boeg ter voltooiing) „Leeu
wenhorst" onder de loupe ge
nomen. „Leeuwenhorst" is
het stuk Rapenburg tussen
Langebrug en de Houtstraat.
En waarom heet het Leeu
wenhorst? Omdat die zes non
netjes van de in 1574 opgehe
ven abdij Leeuwenhorst bij
Noordwijk in dit stukje Lei
den kwamen wonen. Het
moet toch wel indruk hebben
gemaakt.
Van Nassau
Daar had je de twee gezusters
Adriana en Johanna van Nas
sau (gezegd Van Merwen), die
samen met Anna van Liere,
Susanna van Etten en Jacque-
lijne van Dorp tot 1571 op
Leeuwenhorst hadden geze
ten, in Leiden gingen wonen.
Van elders voegde zich ook
Cornelia van Nassau, uit Delft
(voormalige non in het St.A-
gathaklooster aldaar) bij hen,
en hun gemeenschappelijk
huis werd Hof van Zessen ge
noemd. De zusters hadden het
er niet slecht (Susanna stierf
pas in 1634) en ze hadden in
woning van respectabele lie
den, met wie ze hooguit on
enigheid hadden over de af
watering en het gebruik van
een venster. Zusters waren al
tijd lastig om te bedienen, al
mogen we aannemen dat het
gemeenlijk vróme vrouwen
waren. Bovendien hadden de
meeste dames nog wel iets
aan het hoofd omtrent bezit
tingen en legaten.
getekend door Jacob Timmer-
Overigens gaat de geschiede
nis yan Rapenburg 28 al terug
tot voor 1513. Twee kamers
aan het Rapenburg waren
toen het bezit van de priester
Arent Lievync Aelbrechtszn.
Die was „pater" van het
St.Aechten zusterhuis, even
buiten de Rijnsburgerpoort
aan de Heerenweg. Heer
Arent was bovendien welge
steld en liet zijn dood „veel
wereldse goederen en gelden
na". Hoewel dat Aechten
klooster (voor arme maagden
en weduwen) behoorde tot de
armere kloosters in en rond
Leiden. Heer Arent heeft
daar niet van wakker gele
gen.
Omdat het relaas aangaande
Rapenburg 28 is samengesteld
uit de geschiedenissen van tal
van huizen, is de samenvat
ting daarvan moeilijk weer te
geven. De zusters, vormen
maar een onderdeel van de
voorgeschiedenis van Natuur
lijk Historie en Oudheden.
Aanzienlijken vestigden zich
er hun woon, maar in elk ge
val wordt ons door het tijd
perk van de zes geprofeste da
mes van Leeuwenhorst duide
lijk hoe weinig vast de
scheidslijnen tussen het „oude
en nieuwe" geloof nog lagen.
Een voorbeeld: Johanna van
Nassau noemde zich, na de
dood van de laatste reguliere
abdisse, sinds 1574 abdis van
Leeuwenhorst zij ontving
als zodanig ook een veel hoge
re alimentatie van ƒ1200
maar schijnt toch tot het cal
vinisme te zijn overgegaan.
Leuk hoor, als moeder-over-
Goederen
Na haar dood werd deze loos
geworden titel van abdis
overgenomen door Susanna
van Etten, de langstlevende
van het eens gesluierde gezel
schap van zessen, die tot haar
dood in 1634 het katholieke
geloof trouw bleef. Zij is, zo
heeft de redactie van „Het
Rapenburg" laten uitpluizen,
vooral bekend als degene die
na de moord in Leiden op
pastoor Cornelius Musius, rec
tor van het St. Agathaklooster
in Delft, diens lijk wist „vrij
te kopen" uit handen van de
prinselijke zeeroverhoofdman
Lumey en het liet bijzetten in
de Leidse Pieterskerk.
Een van de andere voormali
ge nonnen, Anna van Liere,
ging daarentegen door haar
huwelijk in 1585 met Wolfert
van Borsselen (we denken
hierbij natuurlijk meteen aan
Frank van Borsselen, de laat
ste echtgenoot van gravin Ja-
coba van Beieren), baljuw in
Goes, over tot het protestantse
Het Rijksmuseum van Oudheden, zoals het er in alle sobere pracht bijligt aan het Rapenburg nummer 28. Hier werd van een
aantal kleinere percelen één groot gemaakt. Van het voormalige Hof van Zessen is niets meer te bespeuren.
OMWEGEN
Op mijn omwegen door
stad en land kom ik
graag mensen tegen. U
kunt mij telefonisch of
schriftelijk vertellen wie
u graag in deze rubriek
zou willen tegenkomen.
Ik ben bereikbaar via
071-122244.
Margaretha van Mechelen: Maurits van Nassau was er weg van.
geloof. Zij verkocht vijf jaar
later haar aandeel in het huis
aan de achterblijvende be
woonsters. En dat was heel
genereus. Misschien heeft ze
nog wel een schietgebedje ge
zegd.
Jacquelijne van Dorp, die als
eerste van de zes medezusters
tussen Papengracht en Ra
penburg vóór 1590 moet zijn
overleden, besprak in haar
testament een aantal legaten,
die enig inzicht verschaffen
in de staat die de mejoffers, ja
jonkvrouwen als bruiden van
Christus, in het Hof van Zes
sen eens voerden. Zo zou
Adriana, de oudste van Nas-
sou, haar zusters kleine gou
den ketting krijgen, en Jo
hanna Jacquelijnes haar grote
gouden ketting met een grof-
greinen nachttabberd ,met
marterbont gevoerd, en flu
welen nachtmanteltje „met
fluwijnen gevoerd". Cornelia
kreeg de gouden ketting die
Jacquelijne om haar lijf droeg
en Anna van Liere twee zil
veren bierkroezen met het
wapen van Jacquelijnes vader
erop aangebracht, „en een
half dozijn lepels". Er was een
nichtje, Yda van Dorp, dat
een zilveren moesschotel
kreeg.
Toevluch tsoord
Op hun beurt boden de jonk
vrouwen vanuit hun hof van
zessen ook een toevluchtsoord
aan verwanten en vrienden:
kisten gevuld met beddegoed,
kledingstukken en linnen. En
iedereen kon bij hun blijven
logeren, katholiek of niet-ka-
tholiek. Zo ging destijds de
nieuwe leer, met veel vijven
en zessen, de toekomst in. Het
was, tevens, nog een wereld
van relaties en onroerend
goed. Zoals het was, nu is, en
altijd zal blijven. Het was de
tijd, dat een nichtje Geratina
van Roon twee fluwelen tab
berden, drie lakense keursen
en heuren „zomernachtman
tel geboord met gouden passe
ment" kreeg. Gedeponeerde
goederen, was een gevleugeld
woord. En rooms en niet
rooms, edelman en bedelman
hadden daar volop oog voor.
De gezusters van Nassau
(sinds 1554 op Leeuwenhorst)
behoorden tot een bastaardtak
van de Nassause graven, en
daar was veel mee gezegd.
Tijdens het beleg van Leiden
in 1574 was er een abdis in
het Noordwijkse die Johanna
van der Does heette en een
tante was van Janus Dousa,
notabene. Toen de Spanjaar
den Leiden belegerden was
abdis Johanna met ca. 30 non
nen naar de benauwde stede
gevlucht waar zij een veiliger
woonplaats vond.
Hoe diep en hoe ver het Nas
sause bloed kroop maken we,
tenslotte, op uit de calvinisti
sche gang van zaken bij Mau
rits van Nassau (niet prins
Willems zoon). Deze omstui-
mige Nassauer had een relatie
met de rooms opgevoede Mar
garetha van Mechelen. die
daarvoor waarschijnlijk haar
hele jeugd in het Hof van Zes
sen doorbracht. Uit de ver
houding met Maurits werden
drie jongens geboren, waar
van het geslacht Nassau-la
Lecq afstamde. En er waren
nog veel meer bewoners van
het Hof van Zessen, die na
dien allemaal in het vierde
boek van „Het Rapenburg
geschiedenis van een Leidse
gracht" staan opgetekend.
LEIDEN Geboren: Lisette, dv. D.
Kromhout en A. J. Veldman; Wilhel
mus Leonardus Martlnus, zv. J. A. J.
van Dijk en M. L. Kuiper; Nasr Eddl-
ne. zv. M. Essaoul en K. Bouda; Sabi
ne, dv. J. L. M. van Dijk en M. W. M.
van Steijn; Serginlo Lloyd, zv. H. F.
Goudmijn; Sylvana, dv. C. Brandt en
M. C. van Leeuwen; Rutger Cornells,
zv. L. Albrecht en C. F. van Huffel;
Casper Rudolf, zv. R, J. Nleuwstraten
en H. H. M. Bruens; Linsey Deborah,
dv. C. van Rijn en A. C. Y. Schlaepfer;
Maria Jannetje Alida, dv. G. M. Ou
wehand en M. H. Kloos; Miriam Anne,
dv. F. L. van der Starre en M. E. A.
van Beers; Wouter Johannes, zv.
H. G. Aten en H. J. op "t Hof; Patrick,
zv. J. C. van Rossum en S. H. van
Beelen; Tom Erik, zv. E. P. M. Bolslus
en A. A. R. van Noorden; Martine, dv.
M. Hazenoot en R. J. C. Verbeek; Ali
da Geertruida, dv. D. Bakkenes en
H. G. Schuitemaker; Denny Anthonlus
Renier, zv. J. L. M. van Veen en
M. G. H. van den Nieuwenhoff; Nadi-
ne Barbara Sara, dv. R. R. J. Lange-
zaal en M. J. P. van der Mei); Nadja
Alyssa, dv. E. J. Geskus en J. F. D.
Rozeboom; Rlcky Petrus, zv. M. M.
van der Vlugt en E. M. Koot; Victor
Alexander, zv. A. W. Plat en J. S. F.
Vinkestljn; Christian Benjamin, zv.
J. D. F. Aartman en L. C. Imanse; An-
nellyke Willemijn, dv. S. R. Mellema
en T. J. Kranenburg; Cornelia Francl-
na, dv. J. C. de Landmeter en A.
Krijgsman; Jolanda, dv. J. van Ees en
A. J. H. Arts; Martine Louise, dv.
J. M. Freke en C. K. Schaap; Owen
Noah. zv. M. T. Handschin en J. J. M.
Franken; Johannes Jacobus Cornells,
zv. E. A. T. van der Wolk en J. E. de
Melj; Christina Louise, dv. C. A. J.
Houwaart en I. L. KleIJwegt; Gabriela,
dv. O. Acosta Camacho en I. Voor-
douw; Tommy, zv. P. Hakker en
A. C. C. Zitman; Cornelia, dv. J. J. M.
Vogelzang en J. J. W. van der Melj;
Frans Florian, zv. P. J. IJzerman en
A. B. Vermeer; Jesse Claus, zv. s.
Stokkel en W. M. Zwaan.
WIJKVERENIGING OVER AFSLUITEN OVERWEG DE VINK
LEIDEN De bewoners
van de Stevenshof voelen
zich in de kou gezet door
de gemeente Leiden. Dat
staat in een brief aan de
gemeenteraad die de wijk-
vereniging Stevenshofjes-
polder heeft geschreven
naar aanleiding van het
feit dat de spoorwegover
gang bij De Vink op 7 de
cember wordt afgesloten
voor naar schatting vier
jaar. De NS beginnen dan
met de verdubbeling van
de spoorbaan tussen Lei
den en Den Haag.
Via De Vink loopt een van de
twee toegangswegen tot de
Stevenshof. De afsluiting van
de overweg isoleert de wijk en
heeft ook grote gevolgen voor
het forenzenverkeer tussen
Leiden en Den Haag. Boven
dien moet autoverkeer een
omweg van zes kilometer ma
ken om van de Stevenshof in
de Voorschotense wijk Noord-
Hofland te komen en anders
om.
„Vanuit de diverse buurten in
onze wijk komen meer en
meer vragen en reacties, vaak
niet al te vriendelijk, over de
schier onmogelijke situatie die
dan ontstaat. De bewoners uit
onze wijk voelen zich in het
nauw gedreven door de nieu
we situatie", aldus de wijkver-
eniging Stevenshof die de ene
resterende in- en uitgang voor
een wijk met negenduizend
bewoners „gewoon te weinig"
noemt. Er moet sneller een
tweede weg worden opgenge-
steld: „Wij dringen er bij u dan
ook op aan om de mogelijke
ontsluiting van de nieuwe tun
nel te versnellen", schrijft de
vereniging aan de raad.
Stevensbrug
Ook wordt voorgesteld het
nieuwe fietspad „te verbreden
tot een weg" of de nieuwe Ste
vensbrug bedoeld voor
openbaar vervoer ook open
te stellen voor autoverkeer en
niet alleen voor alarmverkeer
zoals de gemeente wil. Vooral
omdat de oude Rijnbrug bij de
Haagsche Schouw mankemen
ten vertoont en in „zeer slech
te staat" verkeert. De wijkver-
eniging vreest dat grote files
ontstaan en wil bij de Stevens-
brug een fotocamera laten
plaatsen in plaats van slagbo
men om te voorkomen dat on
eigenlijk gebruik wordt ge
maakt van deze mogelijkheid.
De Vereniging van Huiseige
naren Koppelstein is juist be
zorgd over de toename van het
verkeer in en rond het wijkje
bij de Haagsche Schouw. In
een bezwaarschrift stelt ze dat
de nieuwe Stevensbrug daar
om juist niet voor het autover
keer moet worden openge
steld.
De gemeenteraad heeft ook
bezwaren ontvangen tegen het
besluit om busliin 30 niet meer
door de Stevensnof te laten rij
den. Dat betekent dat bijvoor
beeld het Diaconessenhuis en
ook de markt, bejaardencentra
en winkels in Zuid-West moei
lijker bereikbaar worden,
schrijft Stevenshofbewoner L.
Gorel. „Een uitvalsweg/toe
gangsweg afsluiten voor vier
jaar zonder een goed alterna
tief en een buslijn laten ver
vallen vind ik niet aanvaard
baar".
Tunnels
De Voorschotense wijk Noord-
Hofland en de Stevenshof
worden als de spoorverdubbe-
ling is voltooid met elkaar ver
bonden via een tunnel bij De
Vink en kleine voetganger
stunnels bij het station De
Vink en zwembad Het Wedde.
Bij het station Voorschoten
komt een „open" tunnel van
260 meter lengte. De huidige
Papelaan-West verandert
daardoor drastisch. Ter hoogte
van de Dobbewetering gaat de
nieuwe weg de grond in om er
bij de Wijngaardenlaan weer
uitkomen. De tunnel komt
naast de huidige Papelaan en
telt twee autorijbanen, een
fiets- en een voetpad en onder
het station een halteplaats
voor de autobus.
De „oude" lijn van de NS is
een van de drukst bereden
baanvakken. De lijnen vanaf
Haarlem en Schiphol worden
bij Leiden nu nog samenge
voegd en de treinen gaan met
een tussenruimte van nauwe
lijks vijf minuten achter el
kaar richting Den Haag, waar
bij Mariahoeve weer vier spo
ren zijn.
Een handicap voor die drukke
verbinding is de spoorbrug bij
De Vink. Regelmatig staan in
ternationale treinen, intercity-
treinen en stoptreinen te
wachten wanneer een boot
passeert. Volgens de spoorwe
gen loopt het rijschema dan
steeds in de war. Om daar een
einde aan te maken wordt de
nieuwe Vinkbrug op Rijn
hoogte gebracht zodat deze
nooit meer open hoeft. Dat be
tekent dat de hele vierbaans-
spoorweg vanaf De Vink tot
aan het zwembad Het Wedde
in Voorschoten van vijf meter
hoogte zal aflopen naar nor
maal niveau.
Bij de presentatie van de plan
nen in 1984 dachten de NS nog
dat de totale afsluiting bij De
Vink hooguit een jaar zou du
ren. Nu al staat vast dat de
bouw van de tunnel en de
aanleg van de nieuwe ver
hoogde baan een afsluiting
voor vier tot vijf jaar vergt.
De spoorwegovergang De Vink die vanaf 7 december v
jaar wordt gesloten. foto; Stephen e
