"finale
Open Universiteit
vooral in trek bij
carrière-planners
Met mond beleden
SCHAARSTE OP
ARBEIDSMARKT
ZET KORTER
WERKEN
ONDERDRUK
Cafetariasysteem
ZATERDAG 18 NOVEMBER 1989 PAGINA 29
Ken Addink, districtsbestuurder van de
Industriebond FNV. FOTO: PU
''AMSTERDAM - „Maatschappe
lijk gezien blijft arbeidstijdverkor
ting een uitstekende oplossing.
Meer mensen krijgen zo kans op
betaalde arbeid en sociale tegenstel
lingen kunnen voorkomen worden.
En het is goedkoper. Werkloosheid
is een maatschappelijke kostenpost.
Werkgevers staren zich blind op de
problemen die het met zich mee
brengt voor de eigen organisatie en
sluiten de ogen voor de maatschap
pelijke gevolgen. Maar uiteindelijk
krijgen ze de rekening toch gepre
senteerd".
FN V-bestuurslid Jakob Draijer is 'niet
pessimistisch' over de haalbaarheid van
de 35-urige werkweek in 1993. Veel zal
afhangen van de situatie op de arbeids
markt. Want bij een tekort aan perso
neel zullen de werkgevers zich indisch
doof houden voor korter werken. Dus
ivil de vakbeweging zoveel mogelijk
werklozen weer aan het werk hebben.
Êowel FNV als ook deze week nog het
CNV hebben de metaalwerkgevers, ver-
;nigd in het F"ME, fel aangevallen. Zij
hekelden hun aanhoudend geklaag over
personeelstekorten en hun reis naar
Spanje om de mogelijkheid te onderzoe
ken gastarbeiders naar Nederland te ha-
Jen.
Draijer: „Wij zijn voorstander van extra
aandacht voor doelgroepen op de ar
beidsmarkt. Naarmate meer allochto
nen, herintredende vrouwen en slecht
geschoolden weer aan de slag komen,
ontstaat er sneller ruimte voor atv. De
overheid pompt nogal wat geld in de ar
beidsmarkt voor scholing en banenplan
nen. Maar als de huidige werkloosheid
.blijft bestaan, zal korter werken proble
matisch worden".
3
a
iEen dik uur rijden van het Amsterdamse
'hoofdkantoor van de FNV ligt het Ve-
luwse papierdorp Eerbeek. Zowat alle
Nederlandse producenten van papier,
golf- of vouwkarton hebben er wel een
Df meer vestigingen. Een van die fabrie
ken, Koninklijke Schut, besloot vorig
jaar vlak voor Kerst de atv tot de zomer
.ait te betalen wegens gebrek aan perso-
peel en een achterstand in de produktie.
t)p een steenworp afstand van Schut lig
gen twee dochters van Bührman Tettero-
3e. Het verpakkingsbedrijf Pillopak en
recht daartegenover De Zeeuw Golfkar
ton. De 320 personeelsleden van het be
drijf werken 36 uur per week volgens
;en twee-ploegendienst. Directeur
Bruins Slot van De Zeeuw beschouwt de
De FNV heeft deze zomer de arbeidstijdverkorting
van stal gehaald. De koers van het federatiebestuur,
uitgezet op een 35-urige werkweek in 1993, heeft
nu al tot rumoer geleid. In de Sociaal Economische
Raad heeft de opstelling van de FNV bijgedragen
tot de verdeeldheid over het te voeren economisch
beleid. Voorzitter Stekelenburg heeft het heikele
punt inmiddels afgevoerd van de agenda voor een
Centraal Akkoord, waarover de sociale partners dit
najaar in de slag gaan. Korter werken is nu
doorverwezen naar de onderhandelingen met de
werkgevers over nieuwe cao's. Waar de
arbeidsmarkt krap is, kan dat tot interessante
confrontaties leiden, zoals vorige week al duidelijk
werd toen werkgevers en bonden de metaal al
schoten voor hun wederzijdse boegen losten. Her
en der is de veertigurige werkweek alweer
ingevoerd wegens gebrek aan personeel. En met
een toenemende internationale concurrentie willen
veel werkgevers in de eerste plaats flexibele
bedrijfstijden om langer te kunnen produceren.
Dat kan leiden tot meer in plaats van minder
werken. Hoe lang nog blijft de vrije zaterdag een
algemeen goed?
De situatie in de metaalindustrie vraagt
om werken op zaterdag. Er is een groot
tekort aan personeel, vooral jongeren.
FOTO: SP
nieuwe stap van de FNV naar een 35-
unge werkweek als een enigszins loos ge
baar. „Met de mond wordt de 35 uur be
leden. Maar als je naar de laatste con
tracten kijkt die zijn afgesloten, ligt het
acccent op de beloning en niet op atv".
De vorige golf arbeidstijdverkorting die
in het midden van de jaren tachtig be
gon, is in de papier- en kartonindustrie
snel en ver doorgevoerd. Een van de eer
ste grote ondernemingen waar aan de
vol-continudienst een vijfde ploeg werd
toegevoegd bij een werktijd van 33,6 uur
en waar een 36-urige werkweek voor de
dagdiensten werd ingevoerd, was Paren-
co in Renkum, pal aan de Rijn. In ruil
daarvoor zagen de werknemers een aan
tal jaren af van vijf procent prijscom
pensatie en waren ze bereid door te wer
ken met Pasen en Pinksteren. Mede
door die verlenging van de bedrijfstijd
kwam de financiering van de atv rond.
De directie van Parenco, een van de
grootste producenten van krantenpapier
en eigendom van het Westduitse Haindl,
stond echter niet te juichen. Bij de in
voering van de tweede fase van de atv in
1987 probeerde de leiding de klok terug
te draaien, maar ging door de knieën na
een rechtstreekse dreiging met een alge
mene staking. „Het was ontzettend
spannend", herinneren zich Rien van
Ewijk en Frans Michielsen, respectieve
lijk voorzitter en vice-voorzitter van de
ondernemingsraad. „De directie dacht
dat het een grap was. Maar toen het
ernst bleek te zijn, waren ze binnen een
kwartier om".
De ondernemingsraad in Renkum is
zeer tevreden over het resultaat. De ar
beidstijdverkorting heeft nieuwe banen
opgeleverd. Er is bovendien een herbe
zetting van meer dan honderd procent
en het ziekteverzuim is gedaald van 6
naar 4,5 procent, lager dan het landelijk
gemiddelde. Van Ewijk: „De behoefte
aan korter werken is groot, met name bij
de ouderen, maar niet alleen bij hen. De
beperking dat je alleen in de zomer met
vakantie kon, viel weg. En de mensen
herstellen beter van een ploegendienst.
Vroeger sliep je de eerste dag, op de
tweede kwam je bij en op je derde vrije
dag was het alweer over. Nu werken
mensen negen dagen en daama zijn ze
zes dagen echt vrij".
Voor Van Ewijk en Michielsen is de atv
bij Parenco daarmee af. Michielsen:
„Voor ons is het nu even welletjes. Naar
35 uur valt hier niet te verkopen. De
mensen zien liever geld".
De man die het voor Parenco heeft ge
maakt en in Renkum door de onderne
mingsraad op handen wordt gedragen is
Ben Addink, districtsbestuurder in Gel
derland en coördinator papierindustrie
in de Industriebond FNV. „Op basis
van het model-Parenco heb ik overal ar
beidstijdverkorting met verlenging van
de bedrijfstijd doorgevoerd gekregen",
zegt Addink in zijn kantoor in Rheden
bij Arnhem. „Ik ben het in principe eens
met minister De Koning dat daar te wei
nig gebruik van wordt gemaakt. In de
papierindustrie doen we dat wel, maar
daar is tot nu toe weinig bekendheid aan
gegeven. Om een of andere reden vindt
men het niet interessant, terwijl het toch
gaat om een bedrijfstak met 12.000
werknemers. De atv in de papier is in
grote lijnen af'.
Daar denken de werkgevers echter an
ders over. Wat directeur Bruins Slot van
golfkartonfabriek De Zeeuw uit Eerbeek
betreft, mag er juist weer over langer
werken gesproken worden. Een verdere
arbeidstijdverkorting staat volgens hem
in elk geval haaks op de huidige en toe
komstige economische behoeften van
werkgevers. „Ik denk dat we op een mo
ment zijn aangeland, waarop we weer te
rug moeten. In deze regio maar ook el
ders is de spanning op de arbeidsmarkt
voelbaar. Er is een tekort aan goed ge
schoold uitvoerend personeel. Voor ver
lenging van de produktietijd denken wij
eerder aan meer dan 36 uur werken en
niet korter. Daar komt bij dat de atv als
middel voor herverdeling van werk heeft
afgedaan. Met dat oogmerk is het des
tijds door de vakbeweging gepropageerd.
Maar als het niet langer een regulerend
middel is voor de arbeidsmarkt, dan
moet je er verder van afzien".
Die mening wordt in bredere werkge
verskring gedragen, zegt het Nederlands
Christelijk Werkgeversverbond bij. mon
de van N.J. van Kesteren. „De druk om
de bedrijfstijden te verlengen is groot.
Hoge loonkosten, steeds duurdere ma
chines, een toenemende internationale
concurrentie na 1992 en de noodzaak
van een soepel te sturen produktie om
aan de snel veranderende vraag te kunen
voldoen, versterken de neiging bij de
werkgevers om de bedrijfstijden flexibel
te verlengen.
Jacob Draijer van het FNV erkent ook
de noodzaak van flexibilisering van de
arbeidstijden. Draijer: „Zelf ben ik een
groot voorstander van de vier maal ne
gen: vier werkdagen van 9 uur en straks
dus yan 8 uur en drie kwartier. Arbeids
tijdverkorting heeft juist aangezet tot
flexibilisering van de arbeidstijd. Die
twee staan niet met elkaar op gespannen
voet". Maar dat wordt door Van Keste
ren van het NCW bestreden: „Theore
tisch zijn atv en bedrijfstijdverlenging te
combineren. Maar in de praktijk stuit de
atv op het schaarsteprobleem".
In werkgeverskring wordt inmiddels
steeds vaker hardop gepraat over een
zesde werkdag, de ontheiliging van de
vrije zaterdag. Vorig jaar is, vooruitlo
pend op een compleet nieuwe Wet Ar
beidstijden waar de SER zich momen
teel over buigt, een overgangsregeling ge
troffen. Daarin is het wettelijk toegesta
ne aantal werkuren per dag van 8,5 naar
9,5 gebracht. Tot ongenoegen van de
vakbeweging die in de nieuwe wet terug
wil naar negen. Maar door die 9,5 uur is
doorwerken op zaterdag tot de mogelijk
heden gaan behoren. Van Kesteren: „In
al die sectoren waar men met toenemen
de buitenlandse concurrentie te maken
heeft, zal in de komende cao-onderhan
delingen uitbreiding van het aantal uren
naar 38 of 40 aan de orde komen. De
vrije zaterdag zal daarbij ook in het vi
zier komen, ja".
Bij De Zeeuw in Eerbeek zegt directeur
Bruins Slot: „Na invoering van de atv is
onze bedrijfstijd uitgebreid naar 80 uur.
Maar op piekmomenten is dat te weinig.
We vullen het nu op met uitzendkrach
ten. Voor een structurele oplossing kun
je denken aan werken op zaterdag. Ik
vind dat de vrije zaterdag ter discussie
moet komen te staan. Als de arbeids
markt krapper wordt, moeten er creatie
ve oplossingen komen. Het cafetariasys
teem: geef de werknemer de vrijheid om
hun eigen arbeidsvoorwaarden samen te
stellen. Wie jong is en gaat trouwen, wil
misschien wel een paar jaar 12 uur per
dag werken. Als dat lichamelijk kan,
waarom dat niet toegestaan? Dat vergt
ook organisatorische inventiviteit van
de werkgevers. Maar de schaarste aan
personeel zal ze die drive geven. In de
Bondsrepubliek heeft men de dienst
plichtperiode aangepast vanwege het ge
brek aan jonge recruten. Zoiets staat de
economie ook te wachten".
Bij de vakbeweging is men zeer terug
houdend over het weggeven van de vrije
zaterdag als heilig principe. Draijer
(FNV): „Alleen als er produktietechni-
sche of andere dwingende redenen zijn,
kan per bedrijf van ae norm worden af
geweken. En die norm is en blijft voor
ons: op zaterdag vrij".
In Zutphen zegt Addink van de Indus
triebond FNV: „Opgeven van de vrije
zaterdag? Dat zal niet lukken. Ik ken wel
een paar garages voor trucks waar mon
teurs op zaterdag werken. Maar dat zal
niet algemeen doorzetten. Voor onze le
den in dagdienst blijft de vrije zaterdag
onbespreekbaar. En van mij mag dat zo
blijven. We zijn bereid te praten over
flexibele werktijden, maar de vrije zater
dag is een te groot goed om op te ge
ven".
RUUD TEN HOEDT
HEERLEN - Vijf jaar geleden werkten
"3e staf en personeelsleden van de Open
universiteit nog in één villa aan de Val-
Icenburgerweg in Heerlen. Nu staan er
~5p het terrein behalve twee kantoorflats
met eigen uitgeverij ook nog een ver-
tendmagazijn waar het cursusmateriaal
van ruim honderd verschillende cursus-
len voor de 39.000 studenten met een
heftruck wordt aan- en afgevoerd.
Er zijn in de centrale vestiging 442 en in
de achttien studiecentra in het hele land
>B74 mensen aan het werk. Vorig jaar
'nebben zich 11.000 nieuwe studenten in
geschreven. De verwachting is dat dit
•iiantal dit jaar ruim zal worden over
schreden. Het hoger afstandsonderwijs is
Jn trek, vooral bij 25- tot 40-jarigen die
8iun carrière-mogelijkheden willen uit
breiden. Ze hebben een baan en willen
■met de studie bedrijfskunde of rechtswe
tenschappen hun maatschappelijke kan
sen verruimen. Die ontwikkeling had de
jubilerende universiteit bij het begin niet
to sterk verwacht.
Bij de presentatie van de Open universi
teit werd vooral de nadruk gelegd op de
tweede kans die ouderen en met name
j>ok vrouwen met onvoldoende voor
opleiding geboden werd - zonder dat zij
toelatingsexamens hoefden te doen en
(ian ook nog in eigen tempo. Laagdrem
pelig was daarbij een sleutelwoord. Die
groep is er nog wel (14.000), maar die
wordt nu toch ingehaald door de 'snelle
carrière-maker'.
Steeds meer werkenden hebben behoefte
ian een afgeronde bijscholingscursus op
wetenschappelijk niveau. Twintig pro
cent van de 39.000 studenten volgt dan
bok heel bewust één cursus en nog eens
20 procent schakelt zelf een aantal cur
sussen aan elkaar, zodat ze de gewenste
wetenschap bij elkaar hebben. Sommi
gen hebben hun studie al lang geleden
afgerond en willen hun kennis daarmee
alleen maar opfrissen, anderen hebben
voor hun werk een aanvulling op hun
kennis nodig. Hun doel is dus niet in
hoog tempo naar een academische titel
loe te werken. Dat wil slechts twintig
procent van alle studenten. In 1992 ver-
Wacht de 'Ou' de eerste doctorandus te
iy kunnen afleveren.
Verreweg de grootste groep (40 procent)
wordt gevormd door 'kennismakers' die
zich inschrijven voor een cursus om zeer
verschillende redenen di£ kunnen uit
eenlopen van 'een aardige aanvulling op
de boekenplank tot het onderzoeken van
de eigen ontwikkelingsmogelijkheden'.
In Den Haag is een jaar lang een voor
lichtingsexperiment, het pilot-project,
gehouden om te zien wat er gedaan moet
worden om ouderen te blijven interesse
ren. Mertens: „Daarvan hebben we nu
"juist geleerd dat ouderen helemaal niet
apart behandeld willen worden. Alleen
in de advisering aan ouderen wordt re
kening gehouden met hun specifieke
kwaliteiten. Ouderen hebben misschien
een minder goed geheugen, maar aan de
andere kant zijn ze veel beter in staat
om leerervaringen te koppelen aan hun
eigen praktische kennis".
De Open universiteit onderscheidt zich
van het ander hoger- en wetenschappe
lijk onderwijs in de eerste plaats natuur
lijk door 'de afstand'; het is schriftelijk
onderwijs, maar het is anders gestructu
reerd dan dat van andere schriftelijke
onderwijsinstellingen. Er zijn in het land
achttien studiecentra, waar studenten ge
regeld bijeenkomsten met studiebegelei
ders kunnen hebben. Ook worden daar
de schriftelijke tentamens afgenomen.
Elk studiecentrum heeft bovendien een
bibliotheek, waar ook gebruik kan wor
den gemaakt van audiovisueel studiema
teriaal, er zijn computers, beeldplaten en
interactieve video. De 'Ou' heeft zich
verder onderscheiden door de leerstof in
modulen, dat zijn afgeronde kleine hoe
veelheden studiemateriaal, aan te bie
den. Er zijn programma's voor Kort Ho
ger Onderwijs ontwikkeld. Er wordt ook
per moduul betaald, dus er zijn geen
grote financièle risico's.
Een ander belangrijk 'verkoop-argument'
is altijd geweest 'iedereen kan nu docto
randus worden, ongeacht de vooroplei
ding of leeftijd'. Dat is wel waar, maar
veel studenten hebben zich verkeken op
het wetenschappelijk niveau. De veron
derstelde voorkennis wordt wel aangege
ven, maar die is niet dwingend. Inmid
dels zullen vele 'afhakers' wel ondervon
den hebben dat ook al gaat het om 'laag
drempelig afstandsonderwijs' het niveau
niet lager is dan op andere universitei-
De Open universiteit vervaardigt zelf de
cursuspakketen, heeft daartoe vele hoog
leraren en wetenschappers van de zuste
rinstellingen ingeschakeld. Alom is het
materiaal geprezen, het verwijt dat ook
wel eens doorklinkt als zou er geen inter
nationaal materiaal worden aangeboden
wijst de 'Ou' van de hand met verwij
zing naar cursussen die zelfs gedeeltelijk
in het Engels worden geschreven. Ook
verwijzingen naar secundaire internatio
nale literatuur geven de critici ongelijk.
Bovendien is er een samenwerking op
handen tussen dertien Europese instel
lingen voor hoger afstandsonderwijs. Er
zijn afspraken gemaakt over erkenning
van eikaars certificaten en diploma's.
Bovendien worden er gezamenlijke cur
sussen ontwikkeld, zodat in de toekomst
een student in Nederland kan kiezen uit
het onderwijsaanbod van bijvoorbeeld
hoger afstandsonderwijs in Engeland,
Frankrijk of Spanje. „Het kan zijn dat
Italië een prachtige kunstcursus heeft.
Het moet dan geen bezwaar zijn voor ie
mand in Emmen die cursus te volgen, in
het Italiaans dat wel, misschien in het
Engels," zegt H. Mertens.
Bezwaren worden ook wel geuit, vooral
in onderwijskringen, over de wijze waar
op wordt getentamineerd, meestal schrif
telijk met juist/onjuist vragen of méér-
keuzevragen. Er zijn ook wel tentamens
waarbij de student zelf opdrachten moet
uitvoeren, maar vooral de inleidende
cursussen worden met keuzevragen afge
sloten. Daarvoor is om technische, on
derwijskundige en financièle redenen ge
kozen. Het nadeel is dat de student de
stof niet zelf hoeft te formuleren, minder
vertrouwd raakt met de inhoud.
In 1988 stonden 25.000 studenten voor
drie tentamenmogelijkheden ingeschre
ven. Het 'slaagpercentage' wijkt volgens
Mertens niet af van de resultaten van
andere universiteiten en varieert per stu
die van 55 tot 83 procent. In de toe
komst wil de Open universiteit op elk
gewenst moment tentamens geven, de
student kan ook direct de uitslag krijgen.
Nu moet een tentamen een aantal weken
van te voren worden aangevraagd.
MARSCHA VAN NOESEL
De open dagen in de studiecentra van de Open Universiteit trekken veel belangstellen
den. FOTO: MILAN KONVAUNKA
1 £eidóc Qowuvnt
