Eenheid is geen zaak
voor Duitsers alléén
Vrije tijd luxe-artikel
in landen Oost-Europa
Moeder herdenkt haar bij Muur gedode zoon
^Speculanten storten zich op Oostduitse mark
In status Berlijn
nog niets veranderd
BUITENLAND
fokUeOouMMit
DINSDAG 14 NOVEMBER 1989 PAGINA 5
J Meerderheid Nederlanders
blijkt vóór hereniging
HILVERSUM Een meerderheid van 60 van
de Nederlanders is vóór een hereniging van Oost-
Duitsland en West-Duitsland. Dit blijkt uit enquê
tes die de onderzoeksbureaus Intomart en Nipo
voor respectievelijk de KRO en de AVRO hebben
gehouden. Uit de enquêtes blijkt dat ouderen die
de Tweede Wereldoorlog bewust hebben meege
maakt, naar verhouding meer tegen hereniging
zijn. Ook werd gevraagd of nu de Nederlandse de
fensie uitgaven verlaagd moeten worden: 45
achtte dat niet verantwoord, 42 wel en 13 had
geen mening. Van de ondervraagden was 55 er
vóór en 40 er tegen om economische steun te ge
ven aan het Oostblok, zodat de ontwikkelingen
een maximale kans van slagen hebben. Dat geld
zou volgens 46 van de ondervraagden uit het
defensiebudget moeten komen, en volgens 24
lit het budget voor ontwikkelingshulp.
BERLIJN Peter Fechter was 18 toen Oostduitse
grenswachten hem bij de Muur in Berlijn neerscho
ten en achterlieten om te sterven. Nu de Muur 27
jaar na Feehters dood symbolisch ineenstort, meent
zijn moeder dat zijn sterven niet voor niets is ge
weest.
De dood van Fechter werd al spoedig een symbool
van de wreedheid van de Muur en de grenswachten
die de sinistere barrière bewaakten.
Margarethe Fechter herinnert zich haar enige zoon
als een opgewekte grappenmaker en harde werker.
Hij was ondanks zijn jeugdige leeftijd al verloofd.
Een vergeelde zwart-wit foto van hem tooit nog al
tijd een wand van haar kleine appartement, inge
richt in de stijl van de jaren vijftig, in de wijk Weis-
sensee in Oost-Berlijn.
Fechter was een van de eerste slachtoffers van de in
totaal minstens tachtig mensen die in de loop der ja
ren bij vluchtpogingen over de Muur het leven ver
loren. De DDR bouwde de Muur in 1961 om de Oost
duitse sector van Berlijn van de rest van de stad af te
scheiden. De bouwwerkzaamheden gingen op 13 au
gustus van dat jaar van start.
„Het was zinloos", zegt Feehters thans 78-jarige moe
der in de kleine flat, waar ook haar zoon woonde
voor hij op 17 augustus 1962 de dood vond. Fechter
was indertijd werkzaam bij een bouwonderneming
die een deel van de Muur moest verstevigen. Zijn
moeder kookte voor de werkploeg. Zij verklaart dat
haar zoon met zijn collega's vaak grappen makend
en lachend boven op de Muur zat.
Op de bewuste dag was een vrouw die in een appar
tement woonde dat over de Muur uitzag, getuige van
de vluchtpoging van Fechter en een collega. Twee
grenswachten hadden in hetzelfde huis een wacht
post. „Zij schreeuwde naar hen: Zijn jullie aan het
dromen? Kun je niet zien dat twee varkens daar pro
beren te vluchten?" aldus mevrouw Fechter.
Een salvo uit een machinegeweer trof haar zoon en
Fechter viel aan de oostkant van de Muur. De grens
wachten lieten hem vijftig minuten liggen, zodat hij
doodbloedde. Hij was te zwak om het verband op te
pakken dat vanuit West-Berlijn naar hem toe werd
geworpen. Uiteindelijk sleepten grenswachten hem
aan zijn voeten weg.
„Zij lieten hem daar liggen. Zij lieten hem daar
doodbloeden", aldus zijn moeder. „Zij lieten niet toe
dat wij naar hem toegingen. Het was afschuwelijk.
Hij bleef huilen: mama, mama. Zij behandelden hem
als een stuk vee. „Ik wist niet hoe ik het mijn man
moest vertellen. Hij huilde als een kind. Zeven we
ken later stond ik ook bij zijn begrafenis".
Politie zoekt naar
verdwenen Trabant
WEST-BERLIJN De Westberlijnse politie
weet niet waar te zoeken. Afgelopen week
einde verdween Trabant EO-41-75 uit de
Stromstrasse in de wijk Tiergarten. Het don
kerblauwe vervoermiddel was van een Oost
duitser uit Frankfurt/Oder. De politie houdt
het op een souvenirjager of een verzamelaar.
De doorsnee Westduitser haalt immers zijn
neus op voor het stinkende produkt van de
andere kant van de Muur. En drijft er de
spot mee. Maar voor de Oostduitsers is het
een heel bezit. De wagen kost bijna 13.000
Oostmark. Die prijs is voor menige DDR-
burger niet het grootste beletsel om een
nieuw mobiel aan te schaffen. Het gaat veel
meer om de wachttijd. Dit jaar levert de fa
briek de bestellingen uit 1974 af.
iKOHL PROBEERT ANGST POLEN WEG TE NEMEN:
djWARSCHAU De West-
oduitse bondskanselier
Kohl heeft de de-
ling van Duitsland „anti-
historisch en ongeloof
waardig" genoemd. Maar,
vt/LO voegde hij eraan toe, de
p©uitsers weten dat zij niet
1 |ïléén over hun toekomst
iunnen beslissen. Kohl
%rak in Lublin, op de
lerde dag van zijn bezoek
riaan Polen.
t Volgens Kohl moeten de buur-
•a anden kunnen meepraten
aver een oplossing van het
0(crobleem van de twee Duits-
jjanden. Volgens hem beseffen
nfle Polen, wier land meerma
len is opgedeeld tussen de
buurlanden, als geen ander
volk dat kunstmatige nationa
le scheidslijnen geen toekomst
hebben. Kohl zal zijn gedach
ten ongetwijfeld het komende
weekeinde verder ontvouwen
op de EG-top over de ontwik
kelingen in Oost-Europa in
Parijs.
Dergelijke tussentijdse topcon
ferenties zijn geen uitzonde
ring, maar in het ruim dertig
jarig bestaan van de gemeen
schap is het nog niet eerder
voorgekomen dat een Europe
se raad op zo'n korte termijn
bijeen werd geroepen. Begin
december komen de regerings
leiders ook al bijeen voor hun
reguliere topconferentie, in
Straatsburg dit maal.
Volgens ingewijden bestaat bij
de Franse EG-voorzitters de
angst dat de agenda voor de
gewone top - de aanvaarding
van een sociaal handvest, de
opbouw van het economisch
en monetair Europa - overbe
last raakt, als daaraan de ont
wikkelingen in Oost-Europa
worden toegevoegd. En
Frankrijk vindt, gelet op de
ontwikkelingen rond Duits
land, die Europese eenwording
juist extra belangrijk.
Anderen zien in het initiatief
van de Franse president ook
een handige zet om de top van
de Amerikaanse president
Bush en zijn Sovjet-collega
Gorbatsjov voor te zijn. Zij
treffen elkaar op 2 en 3 de
cember op een schip voor de
kust van Malta. De agenda
voor die top zal overigens
drastisch gewijzigd moeten
worden. Het is waarschijnlijk
dat de ontwikkelingen in
Oosteuropa de gesprekken zul
len domineren. De afbraak
van de Muur kan voor Gor
batsjov een onderhandelings
middel zijn om concessies af te
dwingen - de verwijdering
van het IJzeren Gordijn in
ruil voor een kernwapenvrije
zone in Duitsland, bijvoor
beeld. Het is echter niet waar
schijnlijk dat Gorbatsjov dit op
de topconferentie ter sprake
zal brengen. Westerse deskun
digen zijn van mening dat het
enige wat Gorbatsjov van
Bush wil de garantie is, dat de
Verenigde Staten zich niet zul
len mengen in de Oosteurope-
se kwestie.
Gesprek op hoog niveau in het Oostduitse parlement: partijleider
Krenz overlegt met de nieuwe premier, Modrow.
FOTO: AP
BEGROETINGSGELD ONWELKOME INJECTIE DUITSE ECONOMIE
h
sBONN Bijna vier mil
joen DDR-burgers zijn in
middels in de Bondsrepu-
I bliek Duitsland of in
n West-Berlijn op bezoek
geweest. Op grond van de
01 Westduitse wetgeving
hebben die allemaal recht
ejop 100 DM begroetings-
jtgeld per jaar. Dat kost de
h )uitse staatskas al snel
ien half miljard gulden.
fta de portemonnees van de
lostduitse bezoekers is dat
II ;eld inmiddels in de kassa's
'an de Westduitse en West-
lf)erlijns winkeliers, horeca en
l' [rootwinkelbedrijven ge
bloeid. Stellig is het nog iets
Pneer, want de bezoekers heb-
>en voor ze hun reis beginnen
bok nog recht op vijftien
HVestduitse marken, die ze te-
r en vijftien van hun DDR-
1 narken kunnen omwisselen
lij hun staatsbank of hun
»I$parkasse. En bovendien had-
Pflen velen via familieleden en
ndere bezoekers uit het Wes-
en al enig 'wondergeld' in
anden.
0 )ie financiële injectie in het
Vestduitse bedrijfsleven komt
j, igenlijk heel ongelegen. De
j, p volle toeren draaiende eco-
lomie heeft volstrekt geen sti-
nulans nodig. De Deutsche
lundesbank heeft nog maar
j >as de rente verhoogd, om het
n omloop zijnde geld een
c leetje in de hand te houden.
v )e gebeurtenissen van de af-
;t elopen dagen zullen onver-
g nijdelijk tot gevolg hebben dat
f. r aanpassing komt van de
,r visselkoers van de West- en
)ostduitse marken. In de DDR
s de officiële koers 1:1. Die
toers geldt voor alle westerse
lezoekers. Zij moeten aan de
[rens verplicht 25 mark per
omwisselen. Maar verder
zij hun geld semi-of-
ficieel bij een bank in West-
Berlijn, of zwart in de DDR.
In die gevallen is de koers
aanzienlijk aantrekkelijker:
minimaal acht Oostmarken
voor een westerse. De Oost
duitse staatsbank werkt dap
per mee aan die verboden
praktijk door zich op afgespro
ken tijden met koffers vol van
hun bankbiljetten bij de han
delsbanken in West-Berlijn te
melden.
Door de stroom van Oostduitse
bezoekers werd de koers van
de Oostmarken de afgelopen
dagen almaar slechter: tot
veertien DDR-marken voor
een BRD-mark. Deskundigen
schatten de werkelijke waarde
echter op 1:4 a 1:5.
Verwacht moet worden dat in
onderhandelingen tussen de
regeringen van de Bondsrepu
bliek en de DDR, die zich gro
tendeels in stilte zullen afspe
len, een officiële koers in die
richting zal worden vastge
steld. Een snel groeiend leger
van speculanten houdt daar al
rekening mee. Zij kopen nu te
gen de lage prijs massa's DDR-
marken, in de verwachting dat
ze die na de vaststelling van
een officiële koers met min
stens honderd procent winst
weer kunnen verkopen.
kunnen dat straks
doen, om er een leuk zomer
huisje of een complex huisjes
voor de verhuur neer te zet-
De winkels in
Berlijn doen
goede zaken,
maar de
economen
zijn in hun
hart niet zo
blij met de
extra grote
vraag.
FOTO: AP
ten. Via goede contacten met
hoge ambtenaren proberen
sommigen zich ook al te verze
keren van aantrekkelijke ter
reinen voor bedrijfsvestiging.
Want dat het tot een verre
gaande mate van economische
samenwerking tussen de beide
Duitslanden zal komen staat
vast als een paal boven water.
De bondsrepubliek wenst niet
tot in lengte van jaren de rijke
oom te spelen en de DDR is te
trots om steeds op die hulp te
rug te moeten vallen.
j)E AVONTUREN VAN KAPITEIN ROB
DE VALLEI DER VERGETEN WERELD
IN522 Rob grijpt zijn geweer. Zou hij het monster op deze
'stand kunnen doden? Misschien met een dubbele lading. Hij
loet snel zijn, want de ongelijke strijd zal anders spoedig be-
rht zijn. Rob schoudert het wapen, mikt, en dan weerkaatsen
bergen de echo's van het schot. Heeft hij het monster ge-
aakt? Blijkbaar wel, want woedend keert de tyranosaurus zich
"n, zijn slachtoffer voor een ogenblik in de steek latend. De
"an, misschien nog meer geschrokken door het schot, holt weg
en duikt in een grot. Van de andere mensen is geen spoor meer
te bekennen. Maar dood is het monster allesbehalve. De gepant
serde huid is waarschijnlijk stevig genoeg en de explosieve ko
gels hebben het dier slechts gewond. Nogmaal legt Rob aan en
andermaal weerklinkt een schot. Maar de tyranosaurus lijkt wel
onkwetsbaar en met een woedend gebrul springt het dier nu
naar voren: het heeft zijn nieuwe vijand ontdekt.
Israel ongerust
over hereniging
JERUZALEM Met de af
braak van de Berlijnse Muur
heeft Israel er een nieuw ge
spreksthema bij: de dreigende
hereniging van Duitsland.
Premier Shamir vreest dat er
„zeer spoedig ingrijpende ver
anderingen ontstaan op de
landkaart". „Wanneer we het
over Duitsland hebben, heeft
de joodse natie daar natuurlijk
wel iets over te zeggen", zei
Shamir. Hoofdredacteur Ger-
shon Schocken van de liberale
krant Haaretz vindt het van
groot belang dat Duitsland
verdeeld blijft. „In deze eeuw
heeft Duitsland de wereld tot
twee maal toe rampen zonder
weerga aangedaan. Vandaag
streeft het Duitse volk naar
vrede. Maar we kunnen de
Westduitse macht die zich te
genover joden en andere men
sen zo verschrikkelijk deed
voelen niet door de vingers
zien", aldus Schocken.
Biermann nog
niet welkom
OOST-BERLIJN De DDR
heeft voor de tweede keer ge
weigerd een visum te vertrek
ken aan de protestzanger Wolf
Biermann, die vandaag in een
kerk in Oost-Berlijn wilde op
treden. Biermann, die ondanks
het lidmaatschap van de com
munistische partij kritiek spui
de, raakte in 1976 op toernee
in de Bondsrepubliek zijn
Oostduitse nationaliteit kwijt.
Begin deze maand kreeg Bier
mann nul op rekest toen hij
was uitgenodigd voor een op
treden tijdens een massa
bijeenkomst in Oost-Berlijn.
BERLIJN De vier Ge
allieerde mogendheden
uit de Tweede Wereldoor
log hebben formeel be
stuurlijke macht over Ber
lijn. Maar hiervan viel bij
de opheffing van het reis
verbod voor Oostduitsers
en de feestelijke chaos die
daarop volgde, weinig te
merken.
Niemand verzocht de vier mo
gendheden om toestemming
voor het aanbrengen van nieu
we doorlaatposten in de Muur,
hoewel de veiligheid en de
soevereiniteit van de verschil
lende Berlijnse sectoren eigen
lijk een aangelegenheid van de
Geallieerde bestuursraad is.
Hetzelfde geldt voor de toe
gankelijkheid tot de stad, een
kwestie die volgens de letter
van de wet exclusief door de
Geallieerden dient te worden
geregeld. In de uitbarsting van
emoties die gepaard ging met
het bezoek van de Oostduitsers
aan West-Berlijn, is de Geal
lieerde status van de stad ge
heel op de achtergrond ge
raakt en genegeerd.
De toegankelijkheid tot West-
Berlijn is wat het luchtruim
betreft beperkt tot Franse,
Britse en Amerikaanse lucht
vaartmaatschappijen; ook de
autowegen van de Oostduitse
grens naar West-Berlijn staan
formeel onder toezicht van de
buitenlandse mogendheden.
Toen Kohl vrijdag van War
schau naar West-Berlijn vloog,
moest hij als gevolg van deze
regeling een omweg maken
via de Bondsrepubliek. De re
geling heeft tot gevolg dat de
Westduitse luchtvaartmaat
schappij. Lufthansa geen lan
dingsrechten in West-Berlijn
bezit.
Om te onderstrepen wie het in
Berlijn formeel voor het zeg
gen heeft, verklaarde de Ame
rikaanse missie
dat het bezoek van de Oost
duitsers aan West-Berlijn on
mogelijk zou zijn geweest
„zonder het vastberaden be
leid van de Geallieerden van
de afgelopen 40 jaar".
Ingevolge het Verdrag van
Potsdam van 1945 werd be
paald dat Duitsland zou wor
den verdeeld in een Ameri
kaanse, een Franse, een Britse
en een Russische zone. Het
zelfde gold voor de hoofdstad
Berlijn. In 1949 ontstond uit de
drie Westerse bezettingsgebie-
den de soevereine staat West-
Duitsland. In de Russische
zone werd de communistische
staat Oost-Duitsland in het le
ven geroepen. In Berlijn bleef
de situatie evenwel formeel
zoals die in Potsdam was gere
geld.
Het dagelijks bestuur over
West-Berlijn werd gedelegeerd
naar een stadsregering; de
Russen droegen geleidelijk de
verantwoordelijkheid van hun
stadsdeel over aan de commu
nistische leiders in de DDR.
Een woorvoerder van het
Amerikaanse leger in West-
Berlijn, sergeant Terry Ram
sey, zei dat zijn eenheid gezien
de situatie haar patrouille
werkzaamheden langs de
muur had opgeschort. Ramsey
lichtte toe dat het geen zin
heeft nog langer naar de Müur
te gaan, omdat zijn eenheid
speciaal is belast met het ver
garen van informatie over de
Oostduitse grenswachten en
hun bewakingsposten en er
thans niemand meer is.
Van Sovjet-zijde is met kenne
lijke instemming op de ont
wikkelingen in de DDR en
Berlijn gereageerd. Sovjet-mi-
nister van buitenlandse zaken
Eduard Sjevardnadze bena
drukte dat het besluit om het
reisverbod op te heffen, uit
sluitend „door de kameraden
in Berlijn" was genomen.
De ontwikkelingen hebben er
toe geleid dat openlijk wordt
gesproken over mogelijke her
eniging van beide Duitslanden
en het onder Duits gezag stel
len van Berlijn. Een dergelijk
besluit is, athans wettig, niet
mogelijk zonder instemming
van de Geallieerden. Wettig
gezien is het afgelopen week
einde niets veranderd in de
BUDAPEST Vrije tijd
is in het Oostblok een
luxe-artikel. De meeste
mensen hebben hun
handen vol aan hun
werk, dat vaak naast een
vaste baan nog uit een of
twee bijbaantjes bestaat.
En aan het boodschap
pen doen, waarvoor ze
uren in de rij moeten
staan of de ene winkel
na de andere moeten af
lopen. De vrije tijd die ze
hebben, besteden ze
meestal aan wat lichte
ontspanning of uitstapjes
in het weekeinde.
„Vrije tijd is lastig te krij
gen in Polen", vertelt een
vrouw met een kind aan ie
dere hand, die een overdek
te markt in het centrum
van Warschau uitkomt.
„We moeten in de rij staan
en in de winkels is niets".
In Roemenië, dat een groot
deel van de levensmiddelen
exporteert, moeten de men
sen soms wel vijf uur voor
de winkels in de rij staan.
In Hongarije zijn de win
kels en markten weliswaar
goed- voorzien van verse le
vensmiddelen en vlees,
maar kost het heel wat tijd
en moeite om aan andere
consumptieartikelen en
huishoudelijke apparaten te
komen.
Daar komt nog bij dat veel
mensen er een of twee bij
baantjes op na houden. Zo
kan een verkeersleider in
Polen 's avonds werken als
uitsmijter bij een nachtclub
en een wetenschappelijk
medewerker aan de univer
siteit geld bijverdienen als
verdelger van ongedierte.
Overwerk
De Hongaren zijn er aan
gewend geraakt dat ze
veertien tot zestien uur per
dag werken, doordat ze in
hun vrije tijd een ander
baantje hebben of overwerk
doen. Ibolja Kuzsel, een
Hongaarse met een dochter
van twaalf, moet in haar
eentje een garage drijven
sinds haar man vorig jaar
overleed. Ze staat elke och
tend om half zes op om
voor het werk de huishou
delijke klussen te doen, en
's avonds doet ze de boek
houding. Op zaterdag gaat
ze naar het kerkhof. „Ik
heb weinig tijd voor mijn
dochter," zegt ze.
Een onderhoudstechnicus
van de gemeentelijke wa
terleiding in Budapest ver
tolkt de gevoelens van veel
van zijn landgenoten, als hij
vertelt dat hij in zijn
schaarse vrije uren op zoek
gaat naar wat lichte ont
spanning, een dagje in het
park, een bezoek aan de
bioscoop, een avondje met
vrienden. Veel mensen blij
ven 's avonds thuis naar de
televisie kijken. Tsjechen,
Hongaren en Polen die zich
dat kunnen veroorloven,
kopen een schotelantenne
om westerse televisiesta
tions te ontvangen, en in
sommige delen van Roeme
nie en Bulgarije kan de te
levisie van de Sovjetunie
worden ontvangen voor een
gevarieerder programma
aanbod. Vooral nagesync
hroniseerde detectiveseries
uit het Westen zijn zeer ge
liefd.
Huisjes
In Tsjechoslowakije, Hon
garije en Polen hebben veel
mensen een weekendhuisje,
hoewel ze voornamelijk be
zig zijn dat op te knappen
of de tuin bij te houden.
„We hebben net honderd
kilo kersen en vierhonderd
kilo bonen geoogst", vertelt
een jonge Hongaarse trots.
Het fruit en de groenten
wil ze in weckpotten doen
voor de winter.
Wie geen eigen tuintje of
buitenhuisje heeft, kan in
de weekends of de vakan
ties een bezoekje brengen
aan familie op het platte
land om te helpen met de
oogst. In Roemenie is dat
zelfs een kwestie van pure
noodzaak, omdat de stads
bewoners op die manier
aan schaarse levensmidde
len kunnen komen.
Een echte vakantie is voor
de meeste gezinnen te duur.
In Polen kost een week va
kantie in een bescheiden
onderkomen voor vier per
sonen al gauw 300.000 zloty,
ongeveer drie keer een ge
middeld maandsalaaris. De
Hongaren kunnen gemak
kelijker naar het Westen
sinds vorig jaar een wet van
kracht werd die vrijer rei
zen mogelijk maakte. Popu
lair en» redelijk goedkoop
zijn busreisjes van een
week naar Turkije of Grie
kenland voor ongeveer
13.000 forint (435 gulden).
Het gemiddelde maandloon
in Hongarije is 8.000 forint.
Rijkere Hongaren kunnen
terecht bij het staatsreisbu-
reau voor wat exclusievere
reizen.
In de meeste Oostbloklan
den is voetbal heel popu
lair. De deelname aan de
toto is de afgelopen jaren
bijna verdubbeld. „De men
sen zijn gek op voetbal",
zegt een winkelier waar to
toformulieren worden ver
kocht.
Veel mensen zoeken hun
heil ook in de drank. Hoe
wel overal in het Oostblok
geprobeerd wordt het
drankgebruik aan banden
te leggen, wordt er nog al
tijd flink ingenomen. De
Hongaren spenderen per
jaar gemiddeld een maand
salaris aan alcoholhoudende
dranken. Hongarije heeft
van heel Europa het groot
ste aantal mensen dat aan
een levercirrhose overlijdt.
Roemenië staat op de twee
de plaats.
TEDDIE WEYR
