„Ik geef het
niet op"
Gouden tijd voor Britse makelaardij voorbij
DEN HAAG - De Haagse archi
tect Jan Brouwer mag zich verheu
gen in een aanzienlijke populariteit
bij lokale bestuurders. Aan op
drachten geen gebrek. Dat houdt
echter meteen in dat hij wordt ge
confronteerd met een reeks proble
men, die hem in zijn artistieke be
wegingsvrijheid beperken. Of hij
het leuk vindt of niet, vragen als: Is
er genoeg geld? en: Is er voldoende
politieke wil?, gaan in toenemende
mate beslag leggen op zijn agenda.
Brouwer moest onlangs zelfs een optre
den verzorgen in het Nederlands Con
gresgebouw om een keur van gemeente-,
provincie-, en rijksbestuurders te over
tuigen van de kwaliteiten van zijn ont
wen) voor de gigantische Gemeenschap
pelijke Afvalverbrandingsinstallatie
(GAVI), die het vuil van 35 Zuidhol
landse gemeenten gaat verwerken. Brou
wer leverde een ontwerp voor een ge
bouw van 570 bij 174 meter, dat zou
moeten verrijzen op het terrein van de
vliegbasis Ypenburg. Vlakbij Rijswijk,
maar in de gemeente Leidschendam,
grotendeels voor het vuil van Den Haag.
Kortom: iedereen bemoeit zich er tegen
aan en vindt dat de GAVI overal mag
komen behalve binnen of te dicht bij de
I eigen gemeentegrens.
Vervelend
„Het gemeentebestuur van Leidschen
dam opteerde aanvankelijk voor een
bakstenen gebouw", zegt Brouwer met
een vies gezicht, „want 'dan lijkt het niet
zo op een vuilverbranding'. Nou, ik heb
van het begin afaan duidelijk gemaakt
wat ze aan me hadden (telt af op vin
gers): A. geen baksteen, B. je moet kun
nen zien wat het is en C. een luchtig ma
teriaalgebruik".
Toen het ontwerp gereed was, werd de
architect verrast met de mededeling dat
ook gedacht werd aan een industrieter
rein in Zoetermeer als locatie. Brouwer:
„Bij het ontwerpen ben ik uitgegaan van
Ypenburg. Bij zo'n groot gebouw is de
plaats natuurlijk van belang. Je kunt het
niet overal kwijt. Toen kwam men met
Zoetermeer op de proppen. Vervelend,
maar niet onoverkomelijk. Ik heb voor
die plek een aangepast ontwerp gemaakt.
De bouwvolumes komen ten opzichte
van elkaar iets anders te liggen en de
twee zestig meter hoge torens zullen
moeten vervallen. De opdracht terugge
ven? Nee, ik geef het niet op. Als ik het
niet doe komt er gewoon een ander. Je
realiseert je opeens wel dat je als archi
tect maar een zwakke schakel bent. De
politiek is onbetrouwbaar voor een ar
chitect".
Bofilletje
Niet dat Brouwer helemaal geen vertrou
wen meer heeft in de bestuurders. „Er
zijn gunstige uitzonderingen. Adri Dui-
vesteijn bijvoorbeeld. Hij heeft bewerk
stelligd dat er in Den Haag weer over ar
chitectuur wordt gepraat. Het creatief
omgaan met de pmgeving heeft prioriteit
gekregen. Tien jaar geleden werd er in
Den Haag alleen maar gekeken naar gro
te gebouwen en grote aantallen met alle
gevolgen vandien".
Iedereen mag dan nu de mond vol heb
ben van grote architecten zoals Richard
Meier en Ricardo Bofill, maar wat moet
er gebeuren als de schatkist leeg is? Ook
met dat probleem is Brouwer intussen
geconfronteerd. Zijn ontwerp voor het
Volksbuurtmuseum in de Haagse Schil
derswijk kan door geldgebrek waar
schijnlijk niet volledig worden uitge
voerd. Met name de uitkijktoren zou te
duur zijn. „Het verloopt allemaal
stroef', geeft de architect toe. „Maar ik
houd vast aan mijn plan. Het moet een
baken worden in de wijk. Daarom mag
de toren zeker niet uit het ontwerp wor
den geschrapt. Bovendien is de functie
essentieel: je kunt vanaf de toren uitkij
ken over de stadsvernieuwingsprojecten.
We zijn er nu sponsors voor aan het
zoeken".
Vliegtuigbouw
Jan Brouwer (1935) heeft tot nu toe
vooral bekendheid verworven met grote
projecten zoals de Ikea-vestiging in Am
sterdam en de ondergrondse hal voor de
bagageafhandeling op Schiphol. Daar
naast ontwierp hij ook kleinere gebou
wen als het nieuwe stadhuis voor
Hoogezand-Sappemeer en een semi-per-
manent bouwsel op het plein voor de
theaters aan het Spui in Den Haag. Ken
merk van al zijn creaties: het gebruik
ZATERDAG 11 NOVEMBER 1989 PAGINA 33
ARCHITECT JAN BROUWER
OVER POLITICI EN GELDGEBREK
van moderne materialen en felle kleu
ren. „Ik vind dat een architect open
moet staan voor nieuwe ontwikkelingen
op het gebied van technologie. Ik ben
een technisch architect. Waarom zou je
bijvoorbeeld vondsten uit de vliegtuig
bouw niet kunnen gebruiken in de archi
tectuur?". Hij pakt een blokje natuur
steen. „Kijk, het natuursteen is maar
vier millimeter dik. Erachter zit een ho
ningraat-constructie van aluminium die
ook voor vliegtuigen wordt gebruikt, ij-
zersterk. Nep? Nee helemaal niet. Je
moet gewoon gebruik maken van de mo
gelijkheden die je tot je beschikking
hebt".
Niet iedereen is even enthousiast over
Brouwers opvattingen. „In Hoogezand
heb ik moeten vechten voor mijn ont
werp", vertelt hij lachend. „Ze zeiden:
dat is een gebouw van plastic. Ik wilde
namelijk kunststof wanden gebruiken. Ik
heb ze uiteindelijk toch weten te over
tuigen. Gewoon even Gronings praten.
Dat is geen probleem voor mij want ik
ben geboren in het dorpje Ten Boer, op
het Groningse platteland".
Kritikaster
De architect, die kantoor houdt in het
gebouw 'Cultura' aan de Wassenaarse-
weg, schuwt zelf overigens de rol van
kritikaster niet. Brouwer is lid van de
Haagse welstandscommissie en speelt
daar met verve de rol van enfant terri
ble. Wee de architect die zijn toorn op
wekt. Vooral ontwerpen die een hang
naar historische vormen vertonen, pleegt
hij genadeloos neer te sabelen. Een paar
citaten: „Hubo doe het zelf-werk" (over
de verbouwing van het Haags Gemeen
temuseum); „decorbouw" (over het ont
werp voor een buurthuis van architect
Alberts); „een cartoon met wat decora
tieve grappen" (ontwerp van'Bofill voor
bejaardenwoningen in de Haagse
Borneostraat).
„Ik houd ervan om de discussie aan te
zwengelen", zegt het 'enfant' zelf hier
over. „En soms moet er gewoon gewaar
schuwd worden. Bofill is best - of
schoon ik 's mans werk eigenlijk niet
begrijp - maar dan moet het wel een
echte Bofill zijn en niet zo'n mislukt Bo
filletje als ze nu aan de Borneostraat wil
len neerzetten. Maar de bestuurders zijn
nu eenmaal weg van Bofill. Het is archi
tectuur die macht uitstraalt, daar zal het
wel mee te maken hebben".
Toch kan zelfs Jan Brouwer zich niet ge
heel los maken van de geschiedenis..
„Als je gaat nadenken over materiaalge
bruik kom je, hoe je het ook wendt of
keert, bij Berlage terecht. De principes
die hij verkondigde over het eerlijk ge
bruik van materiaal - in zijn geval bak
steen - pas ik ook toe. Om 'De Stijl' en
de Nieuwe Zakelijkheid kun je natuur
lijk ook niet heen. Ik geef dat in archi
tectonische vorm toe bij de torens van
de GAVI". En inderdaad, het ontwerp
van de bekroningen vertoont overeen
komst met de toren van het gebouw 'De
Volharding' van de architecten Buys en
Lürsen aan de Grote Markt in Den
Haag.
HERMAN ROSENBERG
Links: Maquette
van het
Volksbuurt
museum.
FOTO: SP
Rechts: Ontwerp
van Brouwer voor
de nieuwe vuil
verbrandings
installatie.
Jan Brouwer aan zijn
tekentafel.
FOTO: SP
HYPOTHEKEN WORDEN ONBETAALBAAR
Donkere wolken pakken zich sa
men boven de Britse makelaars
van onroerend goed. Deze 'estate
agents' verwachten dit jaar een ver
lies van honderd miljoen pond.
Een jaar geleden werden zij door
de Britten nog bloedzuigers ge
noemd vanwege de hoge provisies
die zij berekenden. Niemand kon
iets tegen ze beginnen en de make
laars incasseerden met graagte hun
grote winsten. Toch wilden ze wel
van hun slechte imago af. En het is
nu zover, want de vroegere haatge
voelens hebben plaatsgemaakt voor
leedvermaak.
Afgelopen jaar was vooral in Zuidoost-
Engeland het vak van 'estate agent' nog
een beloftevolle baan. De waarde van
onroerend goed zat doorlopend in de lift
en bereikte duizelingwekkende hoogten.
Makelaars verdienden fortuinen en wer
den door iedereen benijd. Wie jong was
en geen baan had, opteerde zonder aar
zelen voor de makelaardij. Die keuze ga
randeerde een rijke toekomst.
Maar er kwam politieke tegenspoed. Het
financiële klimaat heeft diepgaande ver
anderingen ondergaan. De gevolgen van
Thatchers keiharde tactiek zijn nu dui
delijk waarneembaar. Vanwege de hoge
rentes kan haast niemand zich nog de
aankoop van een woning veroorloven.
Vroeger verhuisden Britten om de ha
verklap, net alsof zij een volk van zigeu
ners waren. Huizen veranderden doorlo
pend van eigenaar. Op basis van een
vast salaris kwam je bij een hypotheek
bank bijna probleemloos aan het onont
beerlijke kapitaal.
Vandaag de dag is het anders. Onbetaal
bare hypotheken hebben de Britten
honkvast gemaakt. Deze situatie brengt
met zich mee dat er nog maar weinig on
roerend goed wordt verkocht en de ma
kelaarskantoren zien dan ook haast geen
klanten meer binnenkomen. De gouden
tijd lijkt voor de 'estate agents' dan ook
voorbij.
Kleine, onafhankelijke makelaarskanto
ren dreigen over de kop te gaan; kanto
ren die toebehoren aan grote firma's
worden gesloten omdat hun eigenaars de
verlieskraan dicht draaien. Wat meteen
betekent dat de jongelui die kort geleden
nog aantrekkelijke vooruitzichten had
den, nu genadeloos de zak krijgen. Zij
zijn het slachtoffer van een ontwikkeling
die zich de afgelopen drie jaar heen
voorgedaan; sterke financiële groepen
hebben in die periode meer dan de helft
van de achttienduizend makelaarskanto
ren opgekocht.
Op een gegeven moment, toen de vraag
het grootst was, betaalden zij wel
500.000 pond per kantoor. Maar zelfs de
machtige Prudential-verzekeringsmaat-
schappij noteerde voor de eerste helft
van dit jaar een verlies van 24,7 miljoen
pond op het makelaarsfront. De vorige
zes maanden boekten zij een winst van
12 miljoen pond. De 'Pru' (uitspraak:
proe) heeft al tweehonderd van haar
achthonderd makelaarskantoren gesloten
en duizend werknemers aan de deur ge
zet. En de regering-Thatcher houdt vol
dat het disconto niet kan worden ver
laagd, omdat 7,3 procent inflatie nog
veel te hoog is. Dat klinkt onheilspel
lend, want hypotheekrentes worden
rechtstreeks beïnvloed door het discon
to.
Groot-Brittannië kent trouwens geen sy
steem van vaste rentes; de meeste hypo
theekbanken voorspellen al dat zij nog
voor eind 1989 hun rente verder zullen
moeten optrekken. In dat geval stort de
hele onroerend-goedmarkt in elkaar.
Arme Britse makelaars! Het ziet er som
ber voor ze uit.
ROGER SIMONS
GeidóöGouAOiat
