Polen gaan
harde winter
tegemoet
Fransen bouwen duurste autoweg van heel Europa
£eidóc(Botviant
De winkels zijn de laatste tijd beter gevuld in Polen, maar toch staan de mensen somber
in de rij. Want veruit het meeste is voor hen veel te duur.
FOTO: AP
ruwweg 300.000. Een enorme stijging,
maar niet genoeg om de prijsstijgingen
te dekken. Het Poolse Bureau voor Soci
ale Zaken rekende in september al voor,
dat een gezin met twee kinderen alleen
al voor voedsel maandelijks minimaal
360.000 zloty nodig heeft. Het bestaan is
voor de meeste Polen aanzienlijk zwaar
der geworden.
Volle winkels
Het paradoxale is dat Polen er rijker uit
ziet dan een maand geleden. De aanbod
zijde (de boeren) reageert enthousiast op
de prijsstijgingen. De toonbanken bij de
slagers - een maand geleden volkomen
leeg - puilen uit van het vlees. Worst is
plotseling weer in alle soorten, maten en
prijzen te koop. Maar veel mensen kun
nen alleen de goedkoopste soorten worst
nog betalen. De prachtige Poolse ham
ligt in de schappen uit te drogen, voor te
veel mensen niet te betalen. De prijzen
van de melk en de boerenkaas zijn al
langzaam aan het zakken. Noodgedwon
gen, omdat de waar lag te bederven.
Mevrouw N. leefde al vele weken op
brood en poekweit met poedermelk,
ZATERDAG 11 NOVEMBER 1989 PAGINA 27
WARSCHAU - Op de deur van
restaurant Agata aan de Filtrowa-
straat in Warschau is een papier
geplakt: 'Gratis maaltijden voor
wie het nodig heeft. Iedere dag van
12.00 tot 13.00 uur'. Het ziet er
binnen uit zoals het hoort in een
goedkope Poolse eetgelegenheid:
kaal, niet al te vrolijk, neonlicht,
stenen vloer, formica tafeltjes en
een rijtje mensen bij het buffet,
wachtend op een bord gebonden
soep of noedels. Er hangt de geur
van doorgekookte witte kool.
De vrouwelijke chef in de keuken vertelt
dat haar baas op 25 oktober begonnen is
met het uitdelen van gratis maaltijden
aan arme mensen. Voorzover zij weet is
restaurant Agata tot nu toe het enige
particuliere restaurant in Warschau dat
met zo'n project is begonnen. Zo'n ze
ventig mensen profiteren er dagelijks
van. Hoe weet het personeel of iemand
zo'n gratis maaltijd echt nodig heeft? De
kokkin kijkt verbaasd op: „Als ze erom
vragen, weet je toch voldoende?".
Het kost de meeste mensen moeite ge
noeg om naar het gratis eten te vragen.
Vooral bejaarden staan eindeloos voor
de deur te aarzelen. „Ze durven vaak
niet, ze schamen zich. Als het erg lang
duurt, gaan we naar buiten om zo ie
mand naar binnen te tronen. Ze hebben
hun leven lang gewerkt. Ze hebben recht
op een fatsoenlijk bord eten".
Het personeel van Agata lijkt oprecht
enthousiast over het initiatief van hun
baas. De vrouw uit de keuken blaakt
van trots en behulpzaamheid, een nieuw
fenomeen in de doorgaans nogal grim
mige Poolse horeca.
Voedselbonnen
Niemand in Polen weet op dit moment,
hoeveel mensen beneden het absolute
bestaansminimum terecht zijn gekomen.
Niemand weet zelfs precies hoe hoog of
hoe laag het eigen maandelijkse inko
men eigenlijk is. De prijzen stijgen zo
snel, en het ingewikkelde systeem van
prijscompensatie is zo rap en slordig in
gevoerd, dat niemand de weg meer kent
in de berg aanvullende loon- of uitke
ringsstrookjes. De administrateurs en de
statistici zijn dolgedraaid.
Vast staat dat de regering van premier
Mazowiecki (Solidariteit) een paar we
ken geleden een plan publiceerde, dat
ruim vier miljoen Polen vanaf 1 decem
ber recht zou moeten geven op bonnen
voor extra goedkope kaas, melk en
brood. Het plan is overigens weer inge
trokken, wegens grote technische manke
menten. Het wachten is nu op een beter
plan. Maar vier miljoen mensen, voor
namelijk kinderen en gepensioneerden,
worden in elk geval door de regering te
arm geacht om zich behoorlijk te voe
den. Polen heeft in totaal 38 miljoen in
woners.
Voordat de vorige (communistische) re
gering besloot om de voedselprijzen per
1 augustus niet langer te subsidiëren,
hielden economen rekening met een ge
middelde prijsstijging van vijftig tot zes
tig procent over het hele jaar 1989. Nu
lijkt het waarschijnlijk dat het inflatie
percentage de duizend zal overschrijden.
Het gemiddelde loon is vanaf begin '89
van circa 100.000 zloty opgelopen tot
In Warschau kunnen behoeftige Polen grt
waarvan ze nog een voorraadje had uit
betere tijden. Met het pensioen van
80.000 zloty per maand kan ze absoluut
niet meer rondkomen. „Een paar dagen
geleden liep ik toevallig langs het Rode
Kruis in de Mokotowskastraat en zag
dat ze daar gratis maaltijden aanbieden.
Ik ging naar binnen en vroeg of ik in
aanmerking kwam. Ze waren heel vrien
delijk. Controleren of je wel arm genoeg
bent. is er niet bij. Ze geloofden me met
een. Sindsdien kom ik hier elke dag".
Mevrouw N. kreeg van het Rode Kruis
een soort knipkaart voor een hele
maand. Net als in Agata bestaat de gratis
maaltijd uit soep en gekookte deegwa
ren. Geen vlees, geen verse groenten,
geen melk of kaas.
Marginalen
Er zit een gemengd gezelschap in het
grote staatsrestaurant waar we mevrouw
N. tegenkomen. Kantoorpersoneel en ar
beiders, die hier, tegen betaling snel en
goedkoop kunnen lunchen: een bordje
rauwkost en een varkenslapje. Er zitten
is voedsel krijgen in onder meer restaurants
zwervers in totaal vervuilde staat; ver
waarloosde psychiatrische gevallen die
op luide toon onbegrijpelijke gesprekken
met zichzelf voeren; verarmde bejaarden
als mevrouw N. Ze is blij met het eten,
maar schaamt zich diep dat ze in de rij
moet staan met 'marginalen'.
„Wanneer ik voor het laatst een stukje
vlees heb gegeten? Ik zou het niet meer
weteh. Vóór de prijsstijging, denk ik.
Voordat we met z'n allen op Walesa
stemden. Daarna werd het leven alleen
maar slechter. Ik weet niet of ik de vol
gende keer weer op hem stem", zegt me
vrouw N. kwaad.
'Kuronowka' is de bijnaam geworden
voor de gratis maaltijden, soms geleverd
door de kerk, soms door het Rode
Kruis, soms door particulieren die zich
het lot van de armen aantrekken. Kuro
nowka, ofwel 'een bakje Kuron', ver
noemd naar premier Mazowiecki's mi
nister van sociale zaken Jacek Kuron,
een veteraan van de Poolse oppositie.
Elke week spreekt minister Kuron op in
tieme toon het Poolse volk een kwartier
tje toe op de tv. Dat het treurig is dat de
economische omwenteling zoveel slacht
offers vergt, dat het helaas niet anders
van particulieren.
kan, dat individuele liefdadigheid abso
luut nodig is, dat hij zelf een derde van
zijn ministerssalaris inlevert voor hulp
aan de armen en dat hij hoopt dat ande
ren daar ook toe bereid zijn.
Voorlopig valt te vrezen dat de situatie
alleen maar erger wordt. De broodnodi
ge sanering van de hopeloos verouderde
en inefficiënte Poolse industrie zal een
nieuwe categorie armen opleveren, de
werklozen. Economische deskundigen
vrezen dat over een jaar maar liefst een
derde van de beroepsbevolking geen
werk meer zal hebben. „Steek de handen
uit de mouwen, begin zelf een bedrijfje.
Hulp kunnen we helaas nauwelijks bie
den, maar voor het eerst sinds '45 zijn
de mogelijkheden onbeperkt", probeert
Kuron de bevolking moed in te spreken.
„Denk aan de pioniers in Amerika. Zij
hoefden ook niet op ondersteuning te re
kenen, toen ze de prairie introkken om
een nieuw leven te beginnen". Mevrouw
N. heeft aan zulke opbeurendë praatjes
geen boodschap. Zij kan niets anders
doen dan wachten en hopen dat het ooit
weer beter wordt.
WERA DE LANGE
schillende aardlagen 'verankerd' moes
ten worden en dan ook nog eens tegen
een bergwand van puin. 'Beton-injecties'
en revolutionaire verankeringstechnie
ken gaven het complex het gewenste
houvast. De architect van het geheel laat
gelukkig weten dat aardbevingen in dit
gebied uitgesloten zijn.
Camera's
Het verkeer op de A 40 (dat voor 27
procent uit vrachtwagens bestaat) wordt
nauwlettend in de gaten gehouden van
uit een commandopost bij het dorpje
Saint-Martin-du Frène. Tachtig videoca
mera's waken over een afstand van 45
kilometer. Ze bespieden vooral het tun
nel-viaductcomplex Chamoise, dat voor
lopig over één rijbaan in beide richtin
gen zal beschikken. „Je ziet wel gekke
dingen als je de hele dag voor de moni
toren zjt", vertelt een controleur.„Men
sen die vlak voor de ingang van de tun
nel nog even omkeren".
Elke maand gaat er wel ergens een
vrachtwagen de versterkte vangrail in
omdat de chauffeur zich niet aan de
snelheidsbeperkingen heeft gehouden.
Een Italiaanse bestuurder had de schrik
van zijn leven. Hij mocht uit zijn cabine
klauteren terwijl de voorwielen van zijn
tientonner boven een ravijn draaiden.
De controleurs in Saint-Martin hebben
geen bevoegdheid om Wegpiraten in de
kraag te vatten. Ze zitten er uitsluitend
om pechgevallen of ongelukken te signa
leren. Is dat gebeurd, dan neemt een
computer de afwikkeling van het pro
bleem over: van de waarschuwingen op
de 'tele-informatieborden' boven de weg
tot en met het regelen van de ventilatie
in een tunnel.
De SAPRR hoopt alle kennis die er met
de aanleg van de A 40 is opgedaan te
kunnen exporteren. Onder meer naar
Maleisië, waar de maatschappij vorig
jaar een concessie binnenhaalde voor
achthonderd kilometer autoweg dwars
door het bergachtige Malakka. „Van Ja
panse wegenbouwers hebben wij daar
geen concurrentie te duchten", aldus een
zelfverzekerde Dargent. „Japanners
doen heel aardige dingen in steden, maar
voor dit soort ingewikkelde en tegelijk
esthetische klussen hebben ze geen ge
voel".
Vast staat wel dat de A 40 nimmer ren
dabel zal zijn in het SAPRR-wegennet,
dat onder meer de drukke A 6 (Parijs-
Lyon) omvat. Gebruikers van de twee
honderd kilometer snelweg tussen Ma
con en Genève zullen 65 franc moeten
neertellen, bijna 22 gulden. Het tarief in
de 'vitrine' tussen Sylans en Chatillon
bedraagt twee gulden. Een koopje als
men bedenkt, dat het asfalt hier 440 gul
den per centimeter heeft gekost.
BOB VAN HUET
Duitsers of Nederlanders", weet Dar
gent.
De bewoners langs de Route Nationale
84, die nu nog het drukke vrachtverkeer
richting Genève absorbeert, stonden in
meerderheid achter de bouw van de
A 40. „De snelweg heeft ze van veel
overlast verlost", zegt een lokale journa
list. „Toen het besluit genomen was is er
in sommige dorpen zelfs gefeest. Behalve
dan door de berizinepomphouder en de
eigenaar van het truckerscafé, want die
kunnen wel inpakken".
Juweeltje
Bouwtechnisch is het laatste gedeelte
van de 'Autoroute des Titans' (Titanens
nelweg) een juweeltje. De ingenieurs
toonden zich soms ware evenwichtskun
stenaars. Bij Sylans rust het geprefabri
ceerde en aangeschoven wegdek op X-
vormige gewelven van 'superbeton'. Het
is voor het eerst dat deze techniek in Eu
ropa wordt gebruikt, met als groot voor
deel een gewichtsbesparing van twintig
procent.
Een traditioneel viaduct zou hier gezien
de samenstelling van de bodem en het
hellingspercentage onmogelijk zijn. „Het
is een toonbeeld van luchtigheid en ele
gantie", vindt een ingenieur van het
eindresultaat. „De weg versmelt bijna in
het decor".
Een ander huzarenstukje is de viaduct
tunnel van Chatillon. De een steunt op
de ander, op een ondergrond waar we
genbouwers van gruwelen, want 'tecto-
nisch'. Typisch in de vorming van het
Jura-gebergte is dat de ligging van de
aardlagen op vele plaatsen is verstoord.
Zo ook bij Chatillon, waar de vijf enor
me peilers van het viaduct in vier ver
Voor de duurste
autosnelweg
hebben de Fransen
ingenieuze
constructies
moeten bedenken,
vanwege de lastige
bodemgesteldheid.
FOTO'S:
PERSUNIE
SAINT-MARTIN-DU-FRENE -
In de zuidelijke Jura leggen Franse
wegenbouwers momenteel de laat
ste hand aan de ontbrekende scha
kel van de A 40, de prestigieuze au
tosnelweg tussen Macon en Genè
ve.
Het resterende stuk van de duurste snel
weg van Europa is een technisch hoog
standje geworden. Drie tunnels en zeven
viaducten werden gebouwd om de twaalf
kilometer lange 'kloof van Nantua te
overwinnen. Kosten van deze 'esthe
tisch, industriële vitrine' van de Franse
wegenbouw: 44 miljoen gulden per kilo
meter ofwel ruim vijf keer de prijs van
een autoweg in de vlakte.
De voltooiing van de A 40 (de opening
moet voor de kerstvakantie plaatsheb
ben) betekent voor het Nederlandse
vrachtvervoer op Italië een interessante
verkorting. De weg zorgt voor de verbin
ding van de Rhöne-vallei en de Jura met
Zwitserland en Italië via de tunnel onder
de Mont Blanc. Beruchte knooppunten
als Lyon en de tunnel van Frejus kun
nen voortaan worden vermeden. Win-
tersportgangers biedt de A 40 uiteraard
dezelfde voordelen plus de attractie van
een spectaculair traject door een indruk
wekkend bergmassief.
Compromis
„De afwerking van de A 40 is een com
promis tussen een verkeerstechnische
noodzakelijkheid en de bescherming van
de natuur", glundert Charles Dargent,
secretaris-generaal van de Société des
Autoroutes Paris-Rhin-Rhöne (SAPRR),
de exploitatiemaatschappij van de nieu
we snelweg. Het 1266 meter lange via
duct van Sylans, even voorbij Nantua,
vindt hij daarvan een schoolvoorbeeld.
Het glaszuivere meer van Sylans, waar
langs de ruines staan van een natuurijs-
fabriek, kon helder blijven omdat de au
toweg het hogerop zocht tegen de stugge
noordflank van de kloof.
Nadat zijn groene hart heeft gesproken,
geeft Dargent toe dat de zorg om de na
tuur niet geheel spontaan is en te maken
heeft met de onzekere bodem rond Sy
lans. De kosten van het stutwerk voor
een meer klassieke verbinding zouden
fenomenaal de pan zijn uitgerezen. Door
voor de technisch moeilijkste oplossing
te kiezen, konden in één klap kosten en
natuur worden gespaard. „Protesten van
lokale milieubewegingen hebben we
daarom nooit gehoord. Fransen zijn in
dit soort zaken toch minder gevoelig dan
