3
trul%
Geloofsstrijd of baantjesjagerijl
Dagboek van een no-nonsense-f ormatie
-3INNENLAND
CfiidócSouocmt
ZATERDAG 4 NOVEMBER 1989 PAGINA 5
IEN HAAG „Men kan
iet bloedgroepen wel de
)ot drijven en tot op ze
kere hoogte is dit ook al-
";szins terecht, maar ie-
—ereen begrijpt wel dat
et CDA niet alleen maar
por rooms-katholieke of
otestantse ministers ver-
genwoordigd kan zijn".
I'ee, dit is geen citaat van tien
lar geleden, toen KVP, ARP
n CHU nog knettterend en
Detterend probeerden samen
smelten tot het Christen De-
»ocratisch Appèl. De aange-
aalde woorden werden nog
ïaar een paar weken geleden
esproken, in een interview
iet mr. Willem Aantjes, voor-
lalig fractieleider van het
DA. En waarachtig, de inkt
an het vraaggesprek met
jantjes was nauwelijks droog
tt de 'bloedgroepen' in het
JDA rolden weer vechtend
jfver straat.
Houdt dat gezeur dan nooit
p?", zal menig CDA-stemmer
erzucht hebben. En terecht,
■ant al geruime tijd beroemen
e christen-democraten zich
rop dat zij een „volwasssen
artij" zijn geworden. Piet
ukman verwoordde dat ge-
oel treffend toen hij in 1986
fscheid nam als partijvoorzit-
?r om minister van ontwikke-
ngssamenwerking te worden.
Hij meende dat de aanvanke
lijke scheidslijnen tussen
KVP'ers, ARP'ers en CHU'ers
goeddeels waren vervaagd.
Daarmee leek de vurige wens
van oprichter Piet Steenkamp
verhoord.
Vandaag de dag kan men zich
nauwelijk nog voorstellen dat
de CDA-fractie in de begintijd
een broeinest was van span
ningen en intriges. Zelfs een
'mastermind' als Ruud Lub
bers was niet altijd opgewas
sen tegen de listen en lagen
van bijvoorbeeld de tien zoge
heten loyalisten, die een stille
oorlog voerden tegen het kabi
net-Van Agt/Wiegel. Pas in
1982 kwam er iets van rust in
de fractie. Door de val van het
voorlopig laatste centrum
linkse kabinet verspeelde de
linkervleugel elk krediet.
Bekeerd
Toen het CDA vervolgens een
hecht verbond sloot met de
VVD, bekeerde de gehele frac
tie zich tot een voornamelijk
rechts beleid, uitgestippeld
door het eerste kabinet-Lub-
bers. In die sfeer van 'no non
sense' pasten geen verschillen
meer tussen links en rechts,
laat staan tussen de 'bloed
groepen'. Over dat laatste fe
nomeen zou men dan ook ja
renlang niets meer horen.
Zelfs kwam het zover dat de
parlementaire pers zich niet
meer afvroeg wat de herkomst
was van een nieuw CDA-ka-
merlid. Er leek een nieuw
type christen-democraat te
ontstaan: niet katholiek of
protestant maar iets er tussen
in.
Waarom is die godsdienstoor
log binnen het CDA dan nu
weer uitgebroken? Natuurlijk,
alle oecumene ten spijt is er
nog niet zoiets als één allesom
vattende kerk. Daarom doen
de leiders van het CDA er
verstandig aan te zorgen dat
zowel katholieken als protes
tanten zich voldoende in een
kabinet kunnen herkennen.
Maar de opgewonden tafereel
tjes van de afgelopen week
maakten duidelijk dat er nog
iets anders aan de hand was.
Het is immers de tijd van „het
invullen van de poppetjes" in
het kabinet. Nu er een ak
koord ligt over het regeerpro-
gram en de zetelverdeling,
worden de mannen en vrou
wen uitgezocht die het voorge
nomen beleid gaan uitvoeren.
Op zulke momenten lijkt er op
het Binnenhof een hysterie te
ontstaan. Geen middel wordt
geschuwd om zich te presente
ren als mogelijke staatssecreta
ris of minister. Een zetel in het
kabinet staat in politiek Den
Haag gelijk aan een plaats in
het paradijs, het walhalla of
het nirwana, al naar gelang de
stroming waartoe een kamer
lid behoort.
Een christen-democraat herin
nert zich dan maar al te graag
dat hij katholiek, hervormd of
gereformeerd is. Neem Marian
Soutendijk-Van Appeldoorn.
Zij is een rechtstreeks lid van
het CDA, maar zij kwam de
afgelopen week in het nieuws
als ex-CHU'er. Een illustratie
van de wijze waarop kamerle
den denken meer kans te ma
ken op een auto met chauffeur
en een forse salarisverhoging.
Maar hoe gaat dat dan in de
praktijk? Iemand kan toch
niet bij de fontein op het Bin
nenhof gaan staan roepen:
„Neem mij, want ik ben her
vormd!" Nee, dat gaat inder
daad veel subtieler. Men be
gint te klagen dat de ene
'bloedgroep' wordt overbe-
deeld ten koste van de (twee)
andere. Als men dat maar
hard en vaak genoeg doet, zal
de kabinetsformateur daar op
een gegeven moment niet
meer omheen kunnen.
Kwaliteit secundair
De kwaliteit van de kandidaat
wordt dan in wezen van se
cundair belang. Een voorbeeld
uit 1986. De formateur, die
toen ook al Lubbers heette, zat
met het probleem dat hij „èn
nog een vrouw èn nog iemand
van de CHU" voor zijn tweede
kabinet moest zien te vinden.
Hij plukte toen Dieuwke de
Graaff-Nauta uit het College
van Gedeputeerde Staten van
Friesland met de bedoeling
haar tot minister van binnen
landse zaken te maken. In de
CDA-fractie, vooral de CHU-
bloedgroep, kwam een heftige
tegenbeweging op gang. Vice-
voorzitter Huib Eversdijk
kreeg bijna een flauwte toen
hij de naam van Dieuwke de
Graaff hoorde. Dat was nu ook
weer niet de bedoeling! Er za
ten toch genoeg capabele
CHU-mensen in de fractie? De
commotie werd zo groot dat
De Graaff de eer maar aan
zichzelf hield en genoegen
nam met het staatssecretariaat
op Binnenlandse Zaken. En
prompt ging het ministerschap
naar een fractielid van CHU-
huize: Kees van Dijk.
Ook nu was het in de eerste
plaats weer een getrek en ge
duw van jewelste om ten min
ste één voormalige CHU'er als
minister in het kabinet te krij
gen. Huib Eversdijk, de eerste
CHU-man in de fractie, dié
zelf graag staatssecretaris van
Verkeer en Waterstaat wilde
worden (tevergeefs, zoals we
nu weten), kwam met de ene
na de andere kandidaat aan
sjouwen. Maar formateur Lub
bers en CDA-onderhandelaar
De Vries spraken steeds weer
hun veto uit. De genoemde
voormalige CHU'ers waren óf
te gretig, óf te oud óf niet er
varen genoeg. Pas toen Evers
dijk met prof. Andriessen op
de proppen kwam, die op jon
ge leeftijd al minister van eco
nomische zaken in het kabi-
net-Marijnen ('63-'65) was ge
weest, moest de CDA-top wel
door de bocht.
Het felle verzet van Lubbers
en De Vries tegen een CHU-
kandidaat werd vooral ingege
ven door het feit dat zij beiden
maar te zorgen hadden dat
hun eigen bloedgroepen aan
hun trekken zouden komen.
Zo niet, dan zouden mannen
als Hans van den Broek, Ger-
rit Braks, Piet Bukman en En-
nëus Heerma van de daken
schreeuwen dat de katholieke
respectievelijk de gerefor
meerde zaak te kort werd ge-
Schor
Aangezien het CDA ook nog
eens terug moet van negen
naar zeven ministers, hebben
Lubbers en De Vries zich de
keel schor gepraat over een
verdeling waarbij alle boven
genoemde kandidaten zitting
zouden kunnen nemen in het
kabinet en ook nog eens op de
door hen gewenste plaatsen.
Bovendien moest ook PvdA-
onderhandelaar Kok zijn ze
gen daar nog aan geven, het
geen uiteraard nog enige voe
ten in de aarde had. De socia
listen wilden wel veel maar
niet alles slikken.
Nog gecompliceerder werd de
legpuzzel toen zich op het laat
ste moment nog een vierde
'bloedgroep aandiende: het
CDA-Vrouwenberaad. In na
volging van hun zusters bin
nen de PvdA eisten de leden
van het Beraad van onderhan
delaar De Vries dat hij één of
meer vrouwen voor een mini
sterspost zou voordragen. Maar
dan moest er natuurlijk wel
een man afvallen!
Dat werd, tot zijn eigen verba
zing en verbittering, Piet Buk
man. De voormalig partijvoor
zitter was zo zeker geweest
van zijn kansen op een belang
rijkere kabinetszetel dat hij al
bij het begin van de rit luid
keels verkondigde dat hij niet
nog eens minister van ontwik
kelingssamenwerking wilde
worden. Die uitspraak gaf for
mateur Lubbers de mogelijk
heid om Bukman in het zicht
van de finish in de achterhoe
de der staatssecretarissen te
plaatsen, ten gunste van waar
schijnlijk Hanja („Redt de Zee
hondjes") Maij-Weggen die
eveneens afkomstig is uit de
ARP-bloedgroep.
RIK IN 'T HOUT
,uud Lubbers kreeg er uiteindelijk wallen van onder de ogen,
ïaar echt moeizaam is het toch niet gegaan. Nog net geen zestig
agen had het CDA ervoor nodig om een draai naar links te
ïaken. Het scheelde een stuk dat de PvdA zich ditmaal zo con-
;ructief opstelde en al bij het begin van de onderhandelingen
p 8 september de oude strijdbijl diep had begraven. Geen speer-
unten daarom dit keer, geen harde botsingen en niet de conti-
ue geur van smeulend vuur. Een vloed van zalvende woorden
n een zee van optimisme typeerden daarentegen de geboorte
an het nieuwe kabinet. Dagboek van een no-nonsense-forma-
e: „Er zijn alleen nog wat losse eindjes aan elkaar te knopen".
)EN- HAAG Het begin
leeft nog wel iets weg
'an een typische Holly-
k>od-speelfilm: al span-
tend terwijl de titelrol
tog op het scherm moet
'erschijnen. De hoofdrol
rp de flitsende achtervol-
jing die het startsein geeft
foor de eigenlijke kabi-
letsformatie is weggelegd
foor H. A. F. M. O van
ierlo, politiek leider van
]!)66. In zijn fractie heerst
ien juichstemming, want
Ie partij heeft bij de ver
kiezingen maar liefst drie
etels winst binnenge-
taald. Maar Van Mierlo
yordt meteen al aardig
chter de vodden gezeten
ioor het CDA-trio Lub
bers, De Koning en De
^ries. Het duurt niet lang
f de angstige twijfel slaat
)e: valt D66 bij de vor-
ting van een nieuw kabi-
et buiten de boot, of
iet?
_ianleiding voor deze specula-
ie is de persconferentie die
\ubbers maandag 11 septem-
ler geeft, direct na een ge-
>rek met CDA-informateur
•e Koning en fractievoorzitter
Vries. De eerste zet op het
]chaakbord is meteen venijnig,
terwijl alom gerekend wordt
ip de vorming van een cen-
rum-links kabinet zegt -Lub-
ters de voorkeur te geven aan
'en voortzetting van de oude
Joalitie, maar dan 'versterkt'
[oor D66. Een kabinet met de
[vdA komt pas op het tweede
Hlan, aldus Lubbers. Overi
gens, voor wie het nog niet be
grepen heeft: D66 kan in die
I ombinatie gemist worden als
^iespijn.
'Wan Mierlo ziet zich voor een
inmogelijke keuze geplaatst,
.^erwijl hij rekende op een
_jette kluif (twee ministersze-
els in een kabinet met PvdA
en CDA) wordt hem een kaal
gevreten botje voorgeschoteld.
Al de volgende ochtend
schuift de democratische frac
tieleider de slechtgevulde dis
met een vies gezicht van zich
af. Hij sneert: „Een progressie
ve partij als D66 mag wel toe
treden tot een centrum-rechts
kabinet maar niet tot een cen
trum-links kabinet? Dat kan
alleen in Nederland!". Er gaat
een briefje naar De Koning:
met D66 is over deze mogelijk
heid niet te praten. „Die con
clusie is met grote vanzelfspre
kendheid getrokken", aldus
Van Mierlo.
Het is inmiddels woensdag 13
september geworden als infor
mateur De Koning zijn eind
rapport aan de koningin aan
biedt en voorstelt dat een
vooraanstaande CDA'er het
estafettestokje van hem over
neemt „om de mogelijkheid
van een centrum-links kabinet
te onderzoeken". Als even la
ter Lubbers tot informateur
wordt benoemd, leidt dat tot
grote opgewektheid in het
PvdA-kamp. Kok spreekt van
een „verrassend nieuwe ont
wikkeling die aangeeft hoe
zeer het CDA er op gebrand is
snel te weten of er een cen
trum-links kabinet in zit".
Voor het CDA echter mag de
partnerruil van VVD naar
PvdA vooral niet te snel ver
lopen. Voor een meerderheid
van de achterban is immers
het huwelijk met de liberalen
nog lang niet gestrand. De
echtelieden zijn wel geschei
den van tafel en bed, maar
misschien zou het allemaal
toch nog goed kunnen komen.
Samen hebben CDA en VVD
immers nog steeds een krappe
meerderheid; 76 kamerzetels,
genoeg om nog vier jaar met
elkaar verder te kunnen. Bo
vendien ligt de dramatische
kabinetsformatie met de PvdA
in 1977, die na maanden ge
kibbel strandde, nog altijd vers
in het geheugen. Lubbers trekt
daarom diepe rimpels in het
gelaat als hij min of meer steu
nend verklaart: „Ik ga met
een peinzend hoofd aan de
slag". Optimistisch zegt de
kersverse informateur niet te
zijn. „Ik weet niet of het lukt,
maar ik ben nu eenmaal opge
groeid in een traditie waarin je
niet kunt weigeren als de ko
ningin je iets vraagt".
De week die volgt wordt de
week van het zwartepieten-
spel. Formeel moet D66 bij de
formatiebesprekingen betrok
ken worden, maar voor de
CDA-fractie staat al lang vast
dat de partij van Van Mierlo
geen voet tussen de deur zal
krijgen. In 'bilaterale' gesprek
ken wordt Van Mierlo duide
lijk gemaakt dat hij alleen mag
meedoen als D66 slechts één
zetel accepteert (en dan nog
ten koste van de PvdA) en bo
vendien het initiatief-wetsont
werp van zijn eigen fractie
over euthanasie in de prullen
bak gooit. Van Mierlo wil op
heldering („Eigenlijk zegt het
CDA dat we alleen mee mo
gen doen als we netjes met de
armen over elkaar blijven zit
ten en onze mond houden")
maar Lubbers is onvermurw
baar. Donderdag 21 september
hakken Van Mierlo en zijn elf
companen ontgoocheld maar
vastberaden de knoop door:
D66 haakt af.
22 september:
Onderhandelen begint
Zodra deze kogel door de kerk
is, wint de formatie tempo.
Lubbers wekt de indruk van
een bezetene: De Vries en Kok
worden vrijdag en zaterdag bij
hem in het gebouw van de
Eerste Kamer ontboden. Op de
ongemakkelijke antieke stoe
len in de onderhandelings
ruimte worden in hoog tempo
afspraken gemaakt over de
agenda: eerst praten over im
materiële onderwerpen (zoals
euthanasie, wet gelijke behan
deling en mediabeleid), daarna
over financieel- en sociaal-eco
nomische kwesties. Maandag
komt er versterking van de
beoogde nieuwe fractieleiders
Thijs Wöltgens (PvdA) en Elco
Brinkman (CDA). Het vijftal,
onder wie vier economen, is
doordrongen yan de noodzaak
om zo snel mogelijk met werk
gevers en werknemers een so-
De onderhandelaars tijdens hun wekenlange overleg aan tafel bij informateur Lubbers, links de
PvdA'ers Kok en Wöltgens, rechts de CDA'ers De Vries en Brinkman.
FOTO: ANP
5USKE EN WISKE SAGARMATHA
(cStandaard Ultgeverlj/Wavery Pre
ciaal akkoord te sluiten.
Op maandagavond 25 septem
ber heeft Kok een onderonsje
met Lubbers tijdens een war
me maaltijd op het ministerie
van Algemene Zaken. Al
gauw moet de PvdA-leider tot
de conclusie komen dat er
minder geld voor nieuw beleid
is dan waar de PvdA vóór de
verkiezingen nog op had gere
kend. „De miljoenennota voor
1990 geeft een geflatteerd
beeld", klaagt Kok. Toch
wordt de sfeer van de onder
handelingen „positief en con
structief" genoemd. Volgens
Lubbers' woordvoerder Van
der Voet, de hoofddirecteur
van de Rijksvoorlichtings
dienst, zijn er nog steeds agen
dabesprekingen gaande en is
er verder slechts sprake van
'verkennen en aftasten'. Wel
dra is echter duidelijk dat ach
ter de gesloten deuren van de
Eerste Kamer al stevig wordt
onderhandeld. Als Brinkman
zich dinsdag 26 september een
weg baant door de gebruikelij
ke haag van nieuwsgierige
journalisten zegt hij: „Jullie
dachten toch niet dat we al
leen maar over een agenda zit
ten te praten? Kom nou toch!".
De onderhandelaars zijn er op
gebrand snel resultaten te la
ten zien. Het enige bijzondere
van de onderhandelingen is ei
genlijk dat er zo bitter weinig
bijzonders gebeurt: De Vries
en Kok blijven onveranderd
goedgeluimd. Er ontluikt zo
waar een sfeer van wederzijds
vertrouwen en begrip. Waar
bij de formaties van 1977 en
1981 CDA en PvdA nog rolle
bollend over straat gingen is
het deze keer pais en vree. Het
scheelt een stuk dat al snel en
kele knopen kunnen worden
doorgehakt. Over de zetelver
deling zijn CDA en PvdA het
roerend eens: 7-7. In hoog
tempo volgen akkoorden over
euthanasie (28 september), het
mediabeleid (3 oktober), basis
vorming in het voortgezet on
derwijs en de wet gelijke be
handeling (5 oktober).
30 september:
Lubbers' praatpapier
Het weekeinde van 30 septem
ber op 1 oktober gebruikt Lub
bers voor het opstellen van
een 'praatpapier' over het soci-
aal-financieel-economisch be
leid. Het is een lijvig stuk met
vele varianten en scenario's
waar de onderhandelaars een
week lang de tanden op stuk
bijten. Op maandag 2 oktober
gaat de aandacht van de poli
tieke verslaggevers overigens
meer uit naar de eerste uitzen
ding van RTL Veronique dan
naar de verrichtingen aan de
onderhandelingstafel.
De PvdA heeft haar wens om
de belastingoperatie-Oort ge
deeltelijk terug te draaien
een 'heet' onderwerp tijdens
de verkiezingscampagne
inmiddels ingeslikt. Kok en
zijn secondant Wöltgens zoe
ken met hun gesprekspartners
naar andere wegen om in 1990
en de jaren daarna „de wel
vaart eerlijker te verdelen".
„De marges zijn bijzonder
smal", erkent Wim Kok op
woensdag 4 oktober, als het
overleg over het praatpapier is
afgerond. Een eerste seintje
dat de PvdA op het punt van
de overheidsinvesteringen
flink wat water in de wijn
moet doen. In haar verkie
zingsprogramma reserveerde
de PvdA nog negen miljard
gulden extra voor 'nieuw be
leid'. Het CDA hield het bij
'slechts' 2,5 miljard meer. Een
extra tegenvaller voor beide
partijen is de Nederlandse dis
contoverhoging waardoor het
lenen van geld de Staat per
jaar ruim een miljard gulden
méér aan rente zal kosten. „Er
zijn al met al nog heel wat los
se eindjes aan elkaar te kno
pen", zegt Bert de Vries. Nog
tientallen malen zullen de ver
slaggevers deze uitdrukking
moeten aanhoren.
8 oktober:
Akkoord over koppeling
Het plan om deze keer slechts
een globaalregeerakkoord te
schrijven verdwijnt in de eer
ste week van oktober van ta
fel. Volgens Lubbers' woord
voerder ligt er nog een hele ris
onderwerpen waarover men
per se een passage in het
spoorboekje van het kabinet
wil opnemen. Met een aantal
'witte vlekken' zijn een week
eerder al enkele werkgroepjes
uit de beide fracties aan de
slag gegaan.
Op financieel-economisch ter
rein slagen de onderhande
laars er in belangrijke knopen
door te hakken. Zo wordt af
gesproken dat het financie
ringstekort niet met 2 maar
met 1,75 procent omlaag zal
worden gebracht. Dinsdag 8
oktober wordt er een akkoord
bereikt over de toepassing van
de koppeling tussen uitkerin
gen en lonen. Vakbondsbaas
Stekelenburg en werkgevers
voorzitter Van Lede reageren
's avonds gereserveerd: voor
dat het complete regeerak
koord gereed is willen ze nog
geen toezeggingen doen die
kunnen leiden tot een centraal
akkoord. In de aanloop tot het
cao-overleg van Industriebond
FNV en AbvaKabo worden
intussen forse looneisen (tot 5
procent)
12 oktober:
„Kabinet komt er wel"
Donderdag 12 oktober valt het
verlossende woord. Geheel in
de stijl van de onderhande
laars meldt RVD-directeur
Van der Voet 's avonds aan de
verzamelde pers: „Er moeten
weliswaar nog wat losse eind
jes aan elkaar worden ge
knoopt, maar ik denk dat het
kabinet er wel komt". Lubbers
heeft die ochtend tussentijds
verslag uitgebracht aan konin
gin Beatrix. Vrijdag de der
tiende is computervirusdag
maar de onderhandelingen la
ten zich daardoor niet versto
ren. Laat op de avond melden
De Vries en Kok opgelucht dat
informateur Lubbers in het
weekeinde een concept-re
geerakkoord zal schrijven.
Zondagavond de vijftiende is
het stuk inderdaad klaar. Het
telt maar liefst 82 pagina's.
Terwijl de fracties van CDA
en PvdA zich er maandag
over buigen, vliegt Lubbers
naar Rome om een toespraak
te houden op een conferentie
van de Wereldvoedselorgani
satie FAO. Omdat Beatrix toe
vallig in Italië op vakantie is,
heeft hij besloten ook daar
maar even langs te gaan.
De PvdA heeft het moeilijk.
De discussie over het ontwerp
akkoord neemt drie dagen in
beslag. Wat vooral in de tek
sten van de informateur ge
mist wordt is 'elan'. „Dit ak
koord inspireert niet", klagen
vele socialisten. Het zit de
fractie bovendien dwars dat de
defensieuitgaven niet vermin
derd mogen worden, dat de
koppeling tussen lonen en uit
keringen niet met terugwer
kende kracht op 1 juli dit jaar
zal ingaan en dat het milieu
nauwelijks aandacht krijgt.
Met een aktentas vol wijzi
gingsvoorstellen meldt Kok
zich donderdag 19 oktober
weer bij Lubbers. De tas van
De Vries is aanmerkelijk dun
ner.
25 oktober:
„Ja! We zijn eruit!".
Na bijna een week van her
haald loven en bieden, het
doorhakken van taaie knopen
en het uitbreiden en bijscha
ven van teksten roept een op
getogen Wim Kok woensdaga
vond 25 oktober om kwart
over acht bij het verlaten van
het Eerste-Kamergebouw: „Ja!
We zijn eruit!". Z'n ogen stra
len. „Dit is een bijzonder mo
ment", voegt De Vries eraan
toe. „Voor het eerst sinds de
Nacht van Schmelzer in 1966
hebben christen-democraten
en socialisten weer normaal
met elkaar kunnen discussië-
De volgende morgen maken
de regeringsfracties-in-spe
zich op om het definitieve oor
deel over het regeerakkoord
uit te spreken. Er mag nu geen
tittel of jota meer aan worden
veranderd. Het is slikken of
stikken. Het CDA heeft drie
uur nodig om ja te zeggen, de
PvdA vijf uur. Wat kan er nu
nog misgaan?
27 oktober:
Het kwartetten begint
Dezelfde avond nog gaat Lub
bers, die er dodelijk vermoeid
uitziet, naar de koningin om
haar het resultaat van zijn in
spanningen voor te leggen. De
volgende morgen verruilt hij
zijn informateurspet voor die
van formateur. Dat is tevens
het sein voor het begin van
wat in het politieke jargon
„het kwartetten" wordt ge
noemd: de verdeling van de
ministersposten en staatssecre
tariaten tussen de twee partij
en. „Mag ik van jou Verkeer
en Waterstaat? Dan krijg jij
VROM!". Vrijdagavond maakt
Wim Kok bekend wat ieder
een al lang vermoedde: hij
wordt minister van financiën
en vice-premier onder Lub
bers. Nu de rest van de posten
nog.
De optimistische geesten bin
nen en buiten de politiek die
hadden gedacht dat deze laat
ste etappe op de weg naar het
kabinet-Lubbers III nog
slechts een fluitje van een cent
zou zijn, komen bedrogen uit.
Terwijl alle mogelijke lijstjes
met portefeuilles en namen bij
wijze van spreken over het
Binnenhof wapperen, slagen
de heren onderhandelaars er
niet in een handomdraai in de
zaak rond te krijgen. Vooral
Bert de Vries fungeert als
stoorzender omdat hij de oude
'bloedgroepentheorie' van het
CDA weer van stal haalt en
zich verzet tegen te veel ka
tholieken in het kabinet. Pas
na zes dagen van moeizaam
heen-en-weer-geschuif wordt
donderdagmorgen 2 november
in Het Torentje van Lubbers
een compositie vervaardigd
die beide partijen bevredigt.
Nadat enige uren later de twee
fracties met het resultaat in
stemmen, rest formateur Lub
bers nog één taak: het zoeken
en aanzoeken van 'de poppe
tjes'. Dit levert overigens nau
welijks meer problemen op,
want heel wat namen van
kandidaten zijn inmiddels al
uitgelekt. Nog een paar dagen
en de kersverse ministersploeg
zal op het bordes van Huis ten
Bosch staan te trappelen om
aan de slag te gaan.
PAUL KOOPMAN
DICK VAN RIETSCHOTEN
Nu het aanstaande kabinet
van CDA en PvdA steeds
scherpere contouren begint te
vertonen, lopen de spanningen
bij de topambtenaren van
diverse ministeries hoog op.
Hoe zal de nieuwe minister en
eventueel de nieuwe
staatssecretaris zijnWordt het
een slapjanus die voortdurend
achter de vodden gezeten moet
worden, een nitwit die men
nog van alles moet bijbrengen,
een krachtfiguur die moeilijk
in de hand is te houden of een
coöperatief en inspirerend
persoon waar lekker mee valt
samen te werken? Vlak niet
uit hoe belangrijk deze
prangende vragen voor de
werkers uit de bovenlagen van
de ambtelijke piramiden zijn,
want zij moeten per slot van
rekening dagelijks als
adviseurs, rekenaars en
plannenmakers met de
bewindslieden optrekken.
Bewindslieden kunnen niet
zonder hun ambtenaren. Het
omgekeerde geldt natuurlijk
ook, maar op de keper
beschouwd zijn ambtenaren
net een tikkeltje belangrijker.
Oud-minister Hans Gruyters
drukte dat een paar jaar
geleden treffend uit.
Ambtenaren vormen de
constante, drijvende kracht
van een ministerie, zo
betoogde hij. „Ministers en
staatssecretarissen komen
alleen maar even langs om te
regeren". Geen wonder dus
dat ambtenaren bij elke
kabinetsformatie met angst en
beven afwachten wie er nu
weer langs zullen komen.
Soms is het echt even slikken.
Toen de vriendelijke maar
enigszins in zichzelf gekeerde
en a-militaire jurist Job de
Ruiter in 1982 het ministerie
van justitie moest verruilen
voor dat van defensie,
schrokken de topambtenaren
en hoge krijgslieden van dat
departement zich duizend
bommen en granaten. Wat
moesten ze in vredesnaam met
zo 'n man, die geen enkele
affiniteit met het leger had en
alleen maar bij hen was
neergepoot om te helpen het
kruisrakettenvraagstuk (dat zij
nota bene zelf niet eens als een
vraagstuk zagen!) op te lossen
Het heeft dan ook lang
geduurd eer het tussen De
Ruiter en zijn ambtelijke staf
begon te klikken.
Ook de politieke kleur van
een nieuwe bewindspersoon
kan de ambtenaren in de
hoogste salarisschalen soms de
bibberaties bezorgen. Een
VVD'er die jarenlang een
minister van z'n eigen club
heeft mogen adviseren, kan
een enorme geestelijke
opdoffer krijgen als hij opeens
hetzelfde geacht wordt te doen
voor een PvdA-
bewindspersoon. Toch móét
hij, want ambtenaren dienen
hun politieke bazen trouw te
zijn tot in de dood. Naar
verluidt zijn er in de van
CD A-geur doordrenkte
ambtelijke top van het
ministerie van financien nu al
mensen die nachten niet
hebben geslapen vanwege de
komst van Wim Kok.
Een netelig probleem dient
zich aan als er een krachtige
en deskundige minister op een
departement aantreedt, die
onmiddellijk de lakens begint
uit te delen. Dat vinden
ambtenaren ook niet leuk. In
het vandaag verschenen boek
„Ruud Lübbers. Manager in de
politiek" beschrijft een
vooriïialige ambtenaar hoe de
secretaris-generaal van het
ministerie van algemene
zaken in 1982 reageerde toen
hij begreep dat de opvolger
van Van Agt niemand minder
dan Ruud Lubbers zou zijn.
„Hij zag het helemaal niet
zitten met Ruud en zei: 'we
moeten hem vanaf de eerste
dag opvoeden en onder
handen nemen'. Nou, dat viel
dus tegen", aldus de verteller.
„Ruud wist donders goed wat
hij wilde en de secretaris
generaal had het nakijken
Wat sommige ambtelijke
hotemetoten wèl leuk vinden,
is een bewindsman of -vrouw
die op de eerste dag al een
sfeer van ouwejongens-.
krentenbrood wil kweken.
Zeg maar Piet" of: „ik heet
Marianne hoor". Voor de
persoon in kwestie schijnt dat
levensgevaarlijk te zijn. In
dagblad Trouw staat elke
dinsdag een lezenswaardige
column van een anonieme
ambtenaar die smakelijke
verhalen over het ambtelijke
leven weet op te dissen.
Bewindslieden moeten zich
niet te snel laten tutoyeren, zo
waarschuwde hij deze week,
want dan lopen de
ambtenaren direct over hen
heen! Een goede raad voor de
nieuwelingen die volgende
week op de ministeries
'langskomen
TRUBBELS
