f
I
mal
Ie
Tranen van
woede en
ontroering
op de
Tempelberg
■CcidócSoiucwit"
Eerste
steen
voor
herbouw
tempel
Emma
herstelde
band
tussen volk
en Oranje
ZATERDAG 4 NOVEMBER 1989
JERUZALEM - Er was vreugde en
er waren heel wat tranen van ont
roering. Ze zongen en ze dansten
op de tonen van de harp, de klari
net en de trompet. Toen de rams
hoorn klonk en de hogepriester de
armen in zegening ophief, wisten
de 'Getrouwen van de Tempelberg'
dat de drie ton wegende rots de
eerste steen zou zijn voor de nieu
we joodse tempel. En de honder
den joden baden: „Sjehechianoe,
Gij zijt gezegend dat we dit mogen
meemaken".
Terwijl de 54-jarige leider van de 'Ge
trouwen', Gershon Salomon, de wereld
liet weten dat het historische moment
was aangebroken waarvoor tweeduizend
jaar was gebeden, verhief bovenop de
Tempelberg sjeik Mohammed Sa'id al
Jamal zijn stem: „Dit gebied is heilig
voor de islam. Wij zullen elke poging
om de joodse tempel hier te herbouwen,
bestrijden". Trillend van woede wees hij
op een langslopend jongetje van een jaar
of acht: „Wij zullen vechten tot zelfs de
laatste druppel bloed van dit kind",
schreeuwde hij, terwijl honderden Ara
bieren om hem heen instemmend knik
ten.
Op die begin vorige week, vond de poli
tie in Jeruzalem in brand gestoken au
to's, en moest de brandweer eraan te pas
komen toen met benzine doordrenkte
lappen een fabriek dreigden te verwoes
ten.
De Tempelberg is het religieuze brand
punt van het Israelisch-Arabische con
flict. In het verre verleden bouwde het
joodse volk daar tweemaal de tempel,
het heiligste der heiligdommen.
De eerste tempel, waarin de Stenen Ta
felen in de Heilige Ark waren opgebor
gen, werd verwoest door de Babylonièrs.
De tweede, gebouwd door koning Salo
mon, werd in het jaar 70 na Chr. door
Romeinse troepen met de grond gelijk
gemaakt.
Sindsdien bidden vrome joden overal
ter wereld driemaal per dag: „Moge het
Uw wil zijn dat de tempel spoedig zal
worden herbouwd". Het gebed was eeu
wenlang niet meer dan een verlangen en
discussies over de vraag of de tempel
rechtstreeks uit de hemel moet neerda
len als de Messias komt, ofwel eerder
mag verrijzen in de vorm van een 'tijde
lijk gebouw', bleven theoretisch.
Na de Zesdaagse Oorlog van 1967, toen
het Israëlische leger Oost-Jeruzalem ver
overde, waardoor de Klaagmuur - het
laatste overblijfsel van de tweede tem
pel - weer onder joodse controle kwam,
kreeg de tempeldroom vastere vorm.
Religieuze instituten zoals 'Torat Haco-
hainiem' gingen studies maken van bij
voorbeeld de kleding die de priesters in
de tempel moeten dragen. Moet bijvoor
beeld de blauwe verf voor het priester-
overkleed gemaakt worden van slakken of
van inktvissen? En van welke plant
moet de wierook gemaakt worden die in
de nieuwe tempel zal worden gebruikt?
Moskeeën
Meer dan twintig jaar worden, in de
Messiaanse sfeer die zich in 1967 van
het joodse volk heeft meestergemaakt,
concrete voorbereidingen getroffen voor
de herbouw van de tempel. Even lang al
bestaat het verbod voor joden en chris
tenen op de Tempelberg te bidden. Een
verbod dat gebaseerd is op religieuze
gronden, maar ook pure praktische ach
tergronden heeft. Op de Tempelberg
staan al sinds de zevende eeuw twee
moskeeën, die voor de islam bijna even
belangrijk zijn als Mekka of Medina.
In de Omar-moskee, met de beroemde
gouden koepels, is de rots te zien van
waar volgens islamitische overlevering
de profeet Mohammed op zijn paard ten
hemel steeg. Het gebedsgebouw met zijn
speciale achthoekige architectuur is door
de eeuwen heen zo bewonderd, dat bij
voorbeeld de kruisvaarders er inspiratie
uit putten voor de bouw van kerken in
Europa. Bezoekers van de Omar-moskee
laten, evenals in de ernaast gebouwde
Akza-moskee met het zilveren dak, bij
de ingang hun schoenen achter uit res
pect voor het islamitische heiligdom en
de schoonheid binnen is de harmonie
van lijnen en kleuren.
De religieuze emoties die de beide mos
keeën op de Tempelberg oproepen zijn
zo diep, dat na de eerste-steenlegging
door de joodse 'Getrouwen' een ex
treem-islamitische beweging alle islamie
ten opriep „onmiddellijk in actie te ko
men". In Oost-Jeruzalem zelf gaven vele
honderden gelovigen gehoor aan de op
roep van de Mufti, sjeik Saad-a-din-al-
Alami, massaal naar de moskeeën te
trekken voor speciale gebeden.
Hoe de joodse tempel moet worden her
bouwd op de plek waarvoor de gelovi-
|en van Allah zelfs hun leven willen ge
ven, is een vraag waarop tot nu toe al
leen joodse extremisten hebben geant
woord. Sinds 1967 is vijfmaal vergeefs
gepoogd de moskeeën op de Tempelberg
op te blazen.
Rode vaarzen
Joodse geleerden houden zich intussen
in Jeruzalem bezig met de rituele richt
lijnen voor het brengen van offers in de
nieuwe tempel. Ze hebben er al 38 gere
construeerd. Aan de 65 andere wordt
nog gewerkt. Naast het daartoe opgerich
te tempelinstituut is inmiddels een mu
seum gebouwd, waar het publiek bij
voorbeeld kan zien hoe de volgens bij
belse regels geweven priesterkleren er
moeten uitzien.
Anderen houden zich bezig met de vraag
waar de as vandaan moet komen waar
mee de priesters zich dienen te reinigen
voordat zij de tempel betreden. Volgens
de bijbelse instructies moet die as ko
men van onbesmette rode vaarzen. Deze
zomer reisden rabbinale afgezanten naar
Europa op zoek naar geschikte vaars
embryo's waarvoor Israëlische koeien
binnenkort als draagmoeder moeten fun
geren.
Van de door koning Salomon gebouwde
tempel bestaat een maquette, die te zien
is bij het Holy Land Hotel in Jeruzalem.
Om een nog authentieker model te ma
ken is nu een bedrag van een miljoen
dollar opzijgelegd. Geld dat komt uit een
speciaal tempelbouwfonds, en waarvoor
alleen contributies van joden mogen
worden aangenomen. Alvorens het nieu
we bouwmodel kan worden gemaakt,
moeten de geleerden het trouwens nog
eens worden over de juiste afmetingen
van het godshuis. Metingen moeten wor
den verricht volgens de bijbelse maatsta
ven, en hoe die maatstaven in de Ro
meinse centimeters en meters moeten
worden vertaald, is nog niet geheel ze
ker.
Voor Gershon Salomon, de leider van
de 'Getrouwen van de Tempelberg' is al
dit vooronderzoek niet voldoende. Hij
en zijn volgelingen - op papier enkele
tientallen, maar volgens Salomon wel
tienduizenden - vinden dat de tijd van
actie is aangebroken. Ze brachten een
drie ton wegende rots vanuit de Negev-
woestijn naar de Tempelberg. Deze rots
was met behulp van een tractor van de
rest van het gesteente afgetrokken, want
volgens de Schrift mag aan de bouw van
de tempel geen ijzer te pas komen. De
Israëlische politie liet de 'Getrouwen'
weliswaar niet toe tot de Tempelberg
zelf, maar de opwinding was er niet
minder om. Toen de hogepriester, wat
onwennig in zijn bijbelse kleding en met
een zonnebril op, met een koperen em
mertje water putte om de rots te zege
nen, riep Gershon Salomon: „Ik tril over
mijn hele lichaam".
En zo ging het ook met de ontroerde
toeschouwers. „Pe herbouw van de tem
pel is de essentie van ons jood-zijn",
vond de historicus David Salomon. En
Shlomo Goren, de bejaarde ex-opperrab
bijn, ging nog verden „Ik kan deze we
reld niet verlaten zonder er zeker van te
zijn dat de joden opnieuw op de Tem
pelberg mogen bidden", liet hij weten.
Israels politici hebben ook na de eerste-
steenplechtigheid van de 'Getrouwen'
niet gewaarschuwd voor de gevaren die
de tempeldroom in zich draagt. Integen
deel, president Chaim Herzog verleende
kort geleden gratie aan de joodse extre
misten die enkele jaren geleden waren
veroordeeld wegens een sabotagepoging
bij de moskeeën.
Het Israëlische opperrabbinaat verleent
de helpende hand bij het organiseren
van de eerste conferentie over de her
bouw van de tempel. In de Israëlische
pers verschijnen steeds meer artikelen
over de praktische bouwaspecten terwijl
architecten en bouwondernemers intus
sen al hun diensten hebben aangeboden.
Waarschuwingen, zoals die in de Engels
talige krant The Jerusalem Post, met de
kop 'Stop de tempelrazernij' gaan echter
verloren in de emoties over het naderen
de Grote Moment.
„Elke dag uitstel is een smet op de na
tie", zei kort geleden de directeur van
het tempelinstituut, Zeev Golan.
Woorden als deze kunnen de kern vor
men van een explosie, waarbij het bloed
rijkelijk zal vloeien.
WILLY WERKMAN
De Omar
moskee op de
Tempelberg,
waar de rots te
zien is vanwaar
de profeet
Mohammed op
zijn paard ten
hemel steeg.
De klaagmuur,
het laatste
overblijfsel van
de tempel die
koning
Salomon liet
bouwen.
FOTO'S:
WILLY
WERKMAN
Koningin Emma, zoals velen zich haar
nog zullen herinneren.
FOTO: PR
APELDOORN - „Heren, wij zijn
er nog". Die uitspraak deed konin
gin Emma herhaaldelijk tegenover
de comités die haar en de jonge
Wilhelmina ontvingen tijdens hun
bezoeken in het land. Het is ook de
titel van een tentoonstelling in Het
Loo, die vandaag wordt geopend
door prinses Juliana en die is ge
wijd aan het regentschap van
Emma tussen 1890 en 1898.
„Emma heeft door haar reizen de band
tussen Nederland en Oranje weer ver
sterkt. De relatie was verstoord omdat
Willem III het volk duidelijk verwaar
loosde. De provincie Limburg bijvoor
beeld had al in veertig jaar geen bezoek
meer van een vaderlandse vorst ontvan
gen". Dat zegt mevrouw drs. E. van
Heuven-Van Nes, die de tentoonstelling
coördineert. Samen met twee anderen
schreef zij een boek over die periode,
'Koningin Emma en haar ministers', dat
bij de opening is gepresenteerd.
Toen Willem III in 1878, 61 jaar oud,
trouwde met de 20-jarige Emma, prinses
van Waldeck-Pyrmont, waren er vier po
tentiële troonopvolgers: zijn twee zonen
Willem en Alexander, zijn broer Hen
drik en zijn oom Frederik. Ze zouden al
len in de loop van de zes volgende jaren
overlijden. Wilhelmina was vier toen ze
als enige troonpretendent overbleef. Wil
lem stierf op 23 november 1890 en op 9
december legde Emma de eed af als re
gentes en voogdes voor haar dochter, de
10-jarige koningin Wilhelmina.
De tentoonstelling legt de nadruk op het
leven van Emma tot 31 augustus 1898,
toen Wilhelmina achttien jaar werd.
Haar jeugd, haar huwelijk, de voorberei
ding op haar komst naar Nederland en
haar belangstelling voor de sociale pro
blemen in ons land komen uitvoerig aan
de orde. Kernpunt is uiteraard haar taak
als regentes en als moeder.
Er zijn schilderijen te zien, tekeningen,
kunstvoorwerpen, kostuums, speelgoed,
kindermeubels, schoolschriften en ar
chiefstukken, zoals brieven van Emma
en Wilhelmina. De collectie is voor een
deel te danken aan de activiteiten van
Emma zelf. Want zij kocht historische
documenten en voorwerpen terug die uit
het bezit van de Oranjes waren verdwe
nen. Ook nam ze het initiatief tot de
bouw van het Koninklijk Huisarchief.
Verder kreeg Het Loo goederen in bruik
leen van het Huis Waldeck-Pyrmont in
Duitsland, van Nederlandse musea, ge
meentearchieven en particulieren.
„Opmerkelijk", vertelt mevrouw Van
Heuven, „is een schilderij waarop Wil
helmina aan het sterfbed van haar vader
zit. Dat werd al in 1889 gemaakt. De ko
ning was toen zo ziekelijk, dat men het
bij voorbaat vervaardigde".
Na de dood van Willem III bereidde
Emma Wilhelmina voor op haar toe
komstige taak als vorstin. Ze zag het
daarbij als haar taak Wilhelmina aan de
bevolking voor te stellen door bezoeken
aan alle provincies. Dat was bijzonder,
want Willem had zich zelden in het land
laten zien en mede daardoor veel krediet
verspeeld. In die tijd, zonder televisie,
was een ontmoeting met het koningshuis
een grote zeldzaamheid.
Het boek maakt duidelijk dat de bezoe
ken niet altijd zonder problemen verlie
pen. Na een bezoek aan een doofstom-
meninstituut in Groningen was Wilhel
mina zo van streek, dat ze op een divan
lag te huilen en niet meer wilde eten. In
Friesland vroegen twee inwoners van
Tialleberd aan de „Kommesaris der Ko
ningin" toestemming „bij Haare Maaij-
est de Koningin te worden toegelaaten
om haar bekend te maaken met de be
handelingen die de arbeiders hier ten
deel vald" en brachten anderen een pot
pap mee om te laten zien dat de beesten
nog beter te eten kregen. In Tilburg werd
op tijd een 'samenzwering' verijdeld: so
cialisten hadden langs de route een ka
mer gehuurd met het snode plan oprui
ende pamfletten naar beneden te strooi
en, „en zij wilden de aubades van
schoolkinderen overstemmen met socia
listische strijdliederen".
„Na het bezoek in de provincie Gronin
gen werd een herinneringsmedaille gesla
gen met rond de portretten van Emma
en Wilhelmina het randschrift 'De liefde
is bij het aanschouwen vermeerderd'.
Ditzelfde gold voor vele Nederlanders,
die door de bezoeken weer een beeld
hadden van diegenen die de hoogste
post in het land bekleedden", aldus het
boek.
Dat kon ook blijken uit het bedrag van
300.000 gulden dat na de troonsaanvaar-
ding van Wilhelmina als 'nationaal ge
schenk' voor Emma werd bijeenge
bracht. Ze legde er 200.000 gulden bij en
maakte daarmee de stichting mogelijk
van het eerste sanatorium voor tubercu
losepatiënten, op het landgoed Oranje-
Nassau-Oord in Renkum. Tot lang na
haar dood bleef de 'Emmabloem-collec-
te' een begrip in ons land.
ANDRÉ HORLINGS
Het Rijksmuseum Paleis Het Loo, Koninklijk Park I
ie Apeldoorn is op maandag gesloten maar op alle
andere dagen van de week geopend van 10.00 tot
17.00 uur De tentoonstelling over koningin Emma is
te bezichtigen lot 4 februari 1990