Speurtocht naar
laatste cowboy
Permanente oorlog in
oerwouden van Afrika
CcidócSouAont
ZATERDAG 4 NOVEMBER 1989 PAGINA 26
TOMBSTONE EN DE GEHEIMEN VAN HET ZEER WILDE WESTEN
In de vorige eeuw stierf vrijwel niemand
overhoop geschoten of ze bliezen zichzelf t
dag kan voorstellen. Het Wilde Westen
was een zich tientallen jaren voortsle
pende tragedie waarvan later ontelbare
cinematografische niemendalletjes zijn
gemaakt.
In de jaren tachtig van de vonge eeuw,
vlak nadat Ed Schiefelin het zilver had
gevonden, kende Tombstone enkele hef
tige, gewelddadige maar rijke jaren. Er
werd een theater gebouwd waarin acro
baten, degenslikkers, slangenbezweer
ders, jongleurs, zwarte kunstenaars en
goochelaars optraden, alsmede acteurs
en actrices van een hoogst bedenkelijk
soort. Er waren hotels en pensions, bor
delen en kroegen, winkels en brouwerij
en. Voor nagenoeg iedere gelukszoeker
was een vrouw van min of meer lichte
zeden beschikbaar. Er waren Zweedse,
Hollandse, Duitse, Franse en Chinese
immigranten die al bij hun aankomst in
de oostelijke havensteden van het zilver
van Tombstone hoorden en zich onver
wijld die kant uit repten.
Maar er kwam een moment dat het zil
ver niet meer voor het opscheppen lag.
Daarom werden er mijnschachten gegra
ven in de hoop dat die een eindeloze
stroom van edelmetalen zouden opleve
ren. Maar na enige tijd liepen de schach
ten onder water. En zo stierf omstreeks
1886 de zilverwinning en Tombstone
raakte in de vei^etelheid. Want in het
nabij gelegen Brisbee was op zeer grote
schaal koper gevonden en dat zoog de
avonturiers en gelukszoekers weg uit
Tombstone.
Taai
Maar Tombstone was te taai om te ster
ven, zoals de The Epitaph schreef. Het
hield zich op de been als bevoorradings
centrum van de ranches in de prairie. En
kort na de oorlog besloten de laatste in
woners van Tombstone zichzelf aan hun
eigen geschiedenis over te geven. Het ge
meentebestuur vaardigde een verorde
ning uit die het de inwoners verbood
nog enige verandering in het stadsbeeld
aan te brengen. Het toeristische Tomb
stone was geboren en ligt daar nog
i het Wilde Westen een vreedzame dood. i
met de explosieven die ze bij het zoeken n
steeds als een blakerend monument in
de woeste zon van het zuiden.
Maar het is er geen vetpot. Drie hotels
proberen de bezoekers langer dan een
dag aan het stadje te binden. In Allen
Street zijn alle soorten cowboy-attribu
ten verkrijgbaar: stetsonhoeden, hoogge
hakte laarzen met koperen teenpunten,
riemen met schitterende gespen, leren
vesten, holsters, echte Colt-revolvers, za
dels, beenkappen en wat dies meer zij.
De bewoners van Tombstone doen hun
uiterste best er zoveel mogelijk als cow
boy uit te zien. De mannen dragen witte
stetsons en de vrouwen bleken nog
steeds hun haar. In Crystal Palace - de
mooiste diepbruine kroeg die een mens
zich maar kan voorstellen - zingt een
van de meligste countryzangers van het
verre westen. Een hooggeblondeerde
dame van ver over de zestig in een zeer
nauw sluitende spijkerbroek, stelt zich
aan ten behoeve van de toeristen. Haar
begeleider maakt een dansje waarbij hij
met de hakken van zijn slangeleren cow
boylaarzen op de houten vloer roffelt.
Een door nostalgie aangevreten barkee
per schuift moeizaam enkele pullen bier
over de tapkast. De roulettetafels die
eens werden gebruikt, zijn in glazen vi
trines geplaatst.
Uitgestorven
's Avonds eten de inwoners van Tomb
stone T-bone-steaks in het Wells Fargo
Restaurant. De mannen zitten wijdbeens
achter de houten tafels, betasten zo nu
en dan hun bierbuiken of verplaatsen de
breedgerande hoeden op hun bezwete
hoofden. Het is een ietwat ijdel soort dat
er behagen in schept vooral door de
vrouwelijke toeristen begaapt en beloerd
te worden. Na elke slok bier laten ze een
onderdrukte boer. Hun vrouwen generen
zich een beetje.
Tegen half tien is Tombstone vrijwel
uitgestorven. Bij Wells Fargo gaan de
stoelen op tafel. De souvernirwinkels
worden gesloten. Twee mannen op paar
den, die er waarschijnlijk door de VVV
op uitgestuurd zijn om het allemaal zo
gelukszoekers werden
r zilver gebruikten. FOTO'S: PR
echt mogelijk te laten lijken, rijden in
het diffuse licht van de gaslantaarns weg.
Bij het Nellie Cashman Hotel is het
doodstil. De deuren van het Bird Cage
Theater zijn dicht. In Toughnut Street
blaft een vermoeide hond. En achter de
westelijke bergen sterft het laatste dag
licht weg.
Hollander
De laatste cowboy van Tombstone is al
lang geleden begraven onder de hopen
stenen en cactussen van de Boothill,
maar het stadje zelf is. zoals The Epi
taph al jaren geleden schreef, te taai om
te sterven. Een hele generatie van men
sen die zich had vastgebeten in het
avontuur en het geloof in het soort geluk
dat men doorgaans met zilver en goud
koopt, is er weggekwijnd of onder duis
tere omstandigheden gestorven.
Dutch Annie, de koningin van de zeer
bloeiende hoerenbuurt, is een van de
weinigen geweest die in haar bed (maar
in het harnas) stierf. Quong Kee, een
Chinees die in Tombstone een restau
rant uitbaatte, stierf zo arm dat zijn lijk
gewoon in een kuil werd gegooid. Pas
veel later hebben vrienden een plaatsje
voor hem op het kerkhof gevonden. Al
in 1879 werd een zekere Van Houten
met een steen doodgeslagen tijdens een
ruzie over de rechten op een zilvermijn.
Misschien is hij de enige Nederlander
geweest die daar, in die woeste dagen
van het Wilde Westen, heeft geleefd.
Er is niemand in Tombstone die over
dat soort zaken uitsluitsel kan geven.
Het Wilde Westen heeft zich nooit iets
gelegen laten liggen aan burgerlijke stan
den en geboortebewijzen. De pioniers
namen op hun weg naar het verre wes
ten nooit een klerk mee. Echte geluks
zoekers hebben bovendien de neiging al
leen maar hun naam na te laten. Zodat
geen mens weet wie de 250 doden van
de Boothill werkelijk zijn en waar ze
vandaan kwamen. Tombstone, het laat
ste monument van het Wilde Westen,
heeft aldus vele geheimen.
JO WIJNEN
TOMBSTONE - De speurtocht
naar de laatste cowboy kan nergens
anders eindigen dan op het kerkhof
van Tombstone. De dodenakker
ligt in de blakerende hitte van
Zuid-Arizona, tegen een helling die
is bezaaid met stenen en overwoe
kerd door cactussen en tanig gras.
Aan de voet van het kerkhof begint
de onafzienbare prairie.
De tweehonderdvijftig doden die onder
de houten en ijzeren kruisen liggen heb
ben voortdurend gezelschap van veld
muizen en hagedissen, 's Nachts kunnen
ze de prairiewolven en de wilde katten
horen janken.
Van het manvolk dat op Boothill werd
begraven, is het merendeel gevallen in
onbezonnen vuurgevechten van de wre
de en met bloed bespatte anarchie die
nu om toeristische redenen 'Het Wilde
Westen' heet. Jos Wetsell werd blijkens
zijn grafkruis, met stenen doodgegooid
door leden van een Apachenstam. J. D.
McDermott viel van zijn paard en brak
zijn nek. John Heath werd gelyncht en
opgehangen aan een telegraafpaal. Delia
William, de zwarte eigenares van een
pension, maakte met arsenicum een ein
de aan haar uitzichtloze leven. En rech
ter C. Lindley, de man die aan de ver
schrikkingen van het Wilde Westen een
einde wilde maken, stierf van uitputting
en overwerk.
Dan Dowd, Red Sample, Tex Howard,
Bill Delaney en Dan Kelley werden op
gehangen in de tuin van het gerechtsge
bouw omdat ze een overval hadden ge
pleegd waarbij verschillende doden vie
len.
Zilver
Tombstone telde m 1879 nog geen dui
zend inwoners. Het stadje was niet veel
meer dan een verzameling houten hut
ten op een schrale, stoffige heuvelrug.
Enkele jaren daarvoor had Ed Schliefelin
zich in de oneindige vlaktes gewaagd en
zilver gevonden in een rivierbedding.
Het bericht van de vondst verspreidde
zich als een prairiebrand over Amerika.
Al in 1882 woondqp er meer dan 15.000
mensen in Tombstone. Het waren voor
namelijk avonturiers die bereid waren
nagenoeg alles voor het grote geld te
doen. Het was een onbezonnen volk dat
in overhaaste pogingen de bedding van
zijn edelmetaal te beroven, zichzelf op
blies met de explosieven waarmee ze
hun speurtocht kracht bijzetten. Ze
vochten hun vetes uit in de 110 kroegen
die het snel groeiende Tombstone rond
1882 bezat.
De rechteloosheid sloeg er even snel toe
als de vooruitgang. Terwijl de ene met
kogels doorzeefde gelukszoeker na de an
dere naar de begraafplaats op Boothill
werd gedragen, kreeg Tombstone een
krant die de dreigende titel 'The Epi
taph' (Het Grafschift) droeg. De autori
teiten van de nog jonge staat Arizona
stuurden een paar dienders en een rech
ter naar het stadje om de bandeloosheid
enigszins in te tomen.
Een normale dood werd in Tombstone
(een naam die trouwens 'grafsteen' bete
kent) als een uitzondering beschouwd.
Wie zichzelf niet opblies, werd overhoop
geschoten. Er waren er die de confronta
ties met de steeds vijandiger wordende
Apachen niet overleefden. Er waren er
ook die de wanhoop en de uitzichtloos
heid niet langer meer konden verdragen
en de hand aan zichzelf sloegen. De jus
titie deed de rest door al te roerige ele
menten gewoon op te hangen in de tuin
van het inderhaast opgetrokken gerechts
gebouwtje.
Op 26 oktober 1881 deed zich de dode
lijke botsing voor tussen de gebroeders
Laury en Bill Clanton enerzijds en de ge
broeders Earp en Doe Holliday ander
zijds. Het gevecht vond plaats in de
O.K. Corral in de Allen Street en duurde
precies dertig seconden. Toen de kruit
damp was opgetrokken lagen drie man
nen dood in stof. Twee anderen werden
dodelijk gewond aanpalende huizen bin
nengedragen. De O.K. Corral is er nog
steeds. Er zijn stenen beelden van de
vechtersbazen in de rulle aarde geplaatst,
zodat de bezoekers zich ook nu nog een
beeld kunnen vormen van hoe het 'be
roemdste gevecht van het Wilde Westen'
zich heeft afgespeeld.
Bordkarton
Want bezoekers komen er in Tombsto
ne. Het zijn er niet zoveel als in noorde
lijker gelegen Old Tucson. Dat heet de
cowboystad bij uitstek te zijn, maar is
niet meer dan een hoeveelheid decors
die daar in de jaren dertig zijn geplaatst
om er cowboyfilms op te nemen. John
Wayne en Clint Eastwood hebben er nog
gespeeld. En Ronald Reagan, niet te ver
geten. In de straten van bordkarton wor
den nog steeds gefingeerde vuurgevech
ten uitgevochten ten behoeve van het
massatoerisme. Maar Old Tucson heeft
nooit echt bestaan. En in Tombstone
zeggen ze dat de combowfilm is een be
lediging en een aanfluiting van het verle
den. De werkelijkheid was oneindig veel
wreder dan een mens zich vandaag de
zijn er niet
meer. Wel
proberen de
mannen van
Tombstone er
zoveel
mogelijk als
cowboy uit te
zien en aan
het stadje mag
niets
veranderd
worden,
omwille van
het toerisme.
CHIMPANSEE MET UITSTERVEN BEDREIGD
KINSHASA - De gangbare prijs
voor een chimpansee op de vlees
markten van Kinshasa in Zaire is
slechts tien dollar. Op deze dieren
wordt uit commerciële overwegin
gen jacht gemaakt in de bossen
langs de Zaïre-rivier. De slachtof
fers worden gerookt, gezouten en
per stoomboot naar de drukke
markten in de steden gezonden.
Dezelfde stoomboot brengt op de
terugweg ammunitie mee voor de
jagers.
De voorvaderen van de huidige jagers
doodden de chimpansee met pijl en
boog, en ze schoten er niet meer dan ze
nodig hadden om hun families te voe
den. Het geweer stelt nu echter iedere
scherpschutter in staat een veel groter
aantal apen te doden dan in het verleden
en de markten nemen alles wat hij kan
leveren. En hij schiet er zoveel mogelijk,
want voor heel veel mensen in Zaïre is
tien dollar heel veel geld.
Lorenzo Ricciardi en zijn vrouw, de fo
tografe Mirella Ricciardi, reizen al jaren
lang door Afrika. Ze zijn net terug van
een reis van twintig maanden, die hen
per boot dwars door Afrika voerde. Deze
reis heeft hen gesterkt in de overtuiging
dat dit continent door exploitatie en on
verschilligheid ernstig wordt bedreigd.
Ze kenden de'permanente oorlog tussen
stropers die op gorilla's en olifanten
azen en jachtopzieners van de nationale
parken. Maar toen Lorenzo diep in de
regenwouden van Zaïre een man met
een zelfgemaakt geweer tegenkwam, die
met trots vertelde dat hij chimpansees
schoot voor de vrije handel die door de
autoriteiten werd goedgekeurd, wist hij
niet wat hij hoorde. Ricciardi ging een
dag met de man, Joseph, het woud in
om te zien of hij werkelijk op de grote
mensapen jaagde. Ricciardi had besloten
dat hij, als Joseph een aap in het vizier
zou krijgen, het geweer opzij zou duwen
om het leven van de aap te redden.
De hele dag achtervolgde Joseph tever
geefs een chimpansee, terwijl Ricciardi
Joseph achtervolgde. „Pijl en boog zou
handiger geweest zijn", fluisterde Ricci
ardi Joseph toe. Josephs antwoord: „Met
pijl en boog kun je één chimpansee in
dertig dagen neerleggen; met een geweer
dertig op één dag".
De apen beginnen echter schaars te wor
den. „Op deze manier", zegt Ricciardi,
„zullen de chimpansees in zeer korte tijd
uitgeroeid worden. Maar de wouden
waar ze leven worden zo snel gekapt dat
de bomen de apen nauwelijks zullen
overleven. Dat is moeilijker te vergeven,
omdat de mensen die verantwoordelijk
zijn voor het kappen van de regenwou
den beter zouden moeten weten. De jzf-
gers in de wouden doen wat ze in het
verleden ook gedaan hebben. Ze zijn
arm. Joseph moet negen kinderen en
zijn ouders onderhouden en behalve
mensapen, kleine apen en eekhoorns
valt er weinig te schieten. Maar de han
del maakt alleen een paar industriëlen
jrjk en slechts een fractie van de winsten
gaat naar mensen als Joseph".
Getuigen
„Onze reis heeft ons tot getuigen ge
maakt. Ik wil de wereld vertellen hoe
weinig tijd er nog is om Afrika te red
den. Allerlei organisaties steken miljoe
nen in Afrika, maar in al die maanden
dat we door het continent reisden heb
ben we daar nauwelijks resultaten van
gezien. Behalve het Kahuzi Biega Park
in Zaïre, waar de berggorilla's leven, zijn
er beangstigend weinig effectieve projec
ten. Er is alleen vernietiging en strope-
rij".
Ricciardi is dan ook van plan een eigen
stichting op te richten, de African Rain
bow Foundation, om kapitaal bijeen te
Chimpansees, straks alleen nog te zien in
brengen voor naar zijn inzicht nuttige en
uitvoerbare projecten.
„Het was alarmerend hoe weinig wild er
was langs onze route", zo vertelt Loren
zo Ricciardi. „In de wouden stootten we
vaak op verlaten stropersholen. Behalve
een familie van tien olifanten in een na
tionaal park, was de enige olifant die we
tegenkwamen dood".
„Zijn lichaam was nog warm. We von
den een aantal kogelgaten van machine
geweren in het achterlijf van het beest.
Stropers hebben de olifant aangeschoten
met dit bijzonder ongeschikte wapen,
maar hij moet aan ze ontsnapt zijn en
later aan zijn verwondingen zijn doodge
gaan, want hij had zijn slagtanden nog".
Ricciardi is ervan overtuigd dat er nog
maar tien jaar de tijd is om de olifant
voor uitsterven te behoeden. Hij is scep-
dierentuinen?
tisch over het nut van een permanent
verbod op de ivoorhandel waarom som
mige landen kortgeleden op de bijeen
komst van de Conventie voor Handel in
Bedreigde Diersoorten in Lausanne ge
vraagd hebben. „Ik ben van mening dat
de handel voor ten minste vijf jaar een
halt toegeroepen moet worden, zodat de
betrokken landen de kans hebben een ef
ficiënt olifantenbeheer op te zetten en de
uitgestrekte fraude uit te roeien".
„Ik geloof dat een legale handel :n ivoor
mogelijk is. In Zuidafrika en Zambia is
een bevredigend wildbeheer op poten ge
zet, dat de verkoop van ivoor toelaat.
Soms moeten olifanten afgeschoten wor
den of ze sterven een natuurlijke dood.
Onlangs heeft de regering van Kenya
slagtanden verbrand. Ik zie daar het nut
niet van in. Ik weet niet of het publiek
zich daardoor bewust is geworden van
het probleem, of dat het slechts de
ivoorprijs heeft opgedreven".
In de ogen van de Ricciardi's vormen ja
gers als Joseph en de stropers met hun
machinegeweren niet de grootste bedrei
ging voor Afrika. Een paar uur van de
plaats waar Joseph de chimpansee had
achtervolgd, troffen ze een verwoest,
verdroogd en sterk geerodeerd gebied
aan, platgewalst door enorme gele trac
tors en bulldozers. Een Zaïrees-Duitse
maatschappij haalt er systematisch de
grote bomen neer voor timmerhout. De
maatschappij heeft concessies voor mil
joenen hectares bos. De vernietiging er
van is niet meer ongedaan te maken.
Het land kan zelfs niet gebruikt worden
FOTO: SP
voor akkerbouw; de aarde is na een paar
jaar bebouwing uitgeput.
De ondernemers worden betaald voor de
herbebossing van de gebieden die zij
eerst ontbossen. De Ricciardi's zagen
echter niets van herbebossing. „Het is
onmogelijk", zegt Lorenzo Ricciardi.
„Vaak staan de bomen in het tropisch
regenwoud in twee tot drie meter water.
Wanneer de bomen weg zijn blijft er een
toekomstloos moeras achter. Op de ho-
gergelegen gronden verandert de aarde
in stof, dat al snel door wind of regen
meegevoerd wordt. De regenwouden van
Afrika en het Amazonegebied zijn de
twee longen van de wereld. Als je een
long weghaalt, lijdt het lichaam. Haal je
twee longen weg, dan sterft het".
GEORGE HILL
(c) The Times, Londen