Speurtocht naar laatste cowboy Permanente oorlog in oerwouden van Afrika CcidócSouAont ZATERDAG 4 NOVEMBER 1989 PAGINA 26 TOMBSTONE EN DE GEHEIMEN VAN HET ZEER WILDE WESTEN In de vorige eeuw stierf vrijwel niemand overhoop geschoten of ze bliezen zichzelf t dag kan voorstellen. Het Wilde Westen was een zich tientallen jaren voortsle pende tragedie waarvan later ontelbare cinematografische niemendalletjes zijn gemaakt. In de jaren tachtig van de vonge eeuw, vlak nadat Ed Schiefelin het zilver had gevonden, kende Tombstone enkele hef tige, gewelddadige maar rijke jaren. Er werd een theater gebouwd waarin acro baten, degenslikkers, slangenbezweer ders, jongleurs, zwarte kunstenaars en goochelaars optraden, alsmede acteurs en actrices van een hoogst bedenkelijk soort. Er waren hotels en pensions, bor delen en kroegen, winkels en brouwerij en. Voor nagenoeg iedere gelukszoeker was een vrouw van min of meer lichte zeden beschikbaar. Er waren Zweedse, Hollandse, Duitse, Franse en Chinese immigranten die al bij hun aankomst in de oostelijke havensteden van het zilver van Tombstone hoorden en zich onver wijld die kant uit repten. Maar er kwam een moment dat het zil ver niet meer voor het opscheppen lag. Daarom werden er mijnschachten gegra ven in de hoop dat die een eindeloze stroom van edelmetalen zouden opleve ren. Maar na enige tijd liepen de schach ten onder water. En zo stierf omstreeks 1886 de zilverwinning en Tombstone raakte in de vei^etelheid. Want in het nabij gelegen Brisbee was op zeer grote schaal koper gevonden en dat zoog de avonturiers en gelukszoekers weg uit Tombstone. Taai Maar Tombstone was te taai om te ster ven, zoals de The Epitaph schreef. Het hield zich op de been als bevoorradings centrum van de ranches in de prairie. En kort na de oorlog besloten de laatste in woners van Tombstone zichzelf aan hun eigen geschiedenis over te geven. Het ge meentebestuur vaardigde een verorde ning uit die het de inwoners verbood nog enige verandering in het stadsbeeld aan te brengen. Het toeristische Tomb stone was geboren en ligt daar nog i het Wilde Westen een vreedzame dood. i met de explosieven die ze bij het zoeken n steeds als een blakerend monument in de woeste zon van het zuiden. Maar het is er geen vetpot. Drie hotels proberen de bezoekers langer dan een dag aan het stadje te binden. In Allen Street zijn alle soorten cowboy-attribu ten verkrijgbaar: stetsonhoeden, hoogge hakte laarzen met koperen teenpunten, riemen met schitterende gespen, leren vesten, holsters, echte Colt-revolvers, za dels, beenkappen en wat dies meer zij. De bewoners van Tombstone doen hun uiterste best er zoveel mogelijk als cow boy uit te zien. De mannen dragen witte stetsons en de vrouwen bleken nog steeds hun haar. In Crystal Palace - de mooiste diepbruine kroeg die een mens zich maar kan voorstellen - zingt een van de meligste countryzangers van het verre westen. Een hooggeblondeerde dame van ver over de zestig in een zeer nauw sluitende spijkerbroek, stelt zich aan ten behoeve van de toeristen. Haar begeleider maakt een dansje waarbij hij met de hakken van zijn slangeleren cow boylaarzen op de houten vloer roffelt. Een door nostalgie aangevreten barkee per schuift moeizaam enkele pullen bier over de tapkast. De roulettetafels die eens werden gebruikt, zijn in glazen vi trines geplaatst. Uitgestorven 's Avonds eten de inwoners van Tomb stone T-bone-steaks in het Wells Fargo Restaurant. De mannen zitten wijdbeens achter de houten tafels, betasten zo nu en dan hun bierbuiken of verplaatsen de breedgerande hoeden op hun bezwete hoofden. Het is een ietwat ijdel soort dat er behagen in schept vooral door de vrouwelijke toeristen begaapt en beloerd te worden. Na elke slok bier laten ze een onderdrukte boer. Hun vrouwen generen zich een beetje. Tegen half tien is Tombstone vrijwel uitgestorven. Bij Wells Fargo gaan de stoelen op tafel. De souvernirwinkels worden gesloten. Twee mannen op paar den, die er waarschijnlijk door de VVV op uitgestuurd zijn om het allemaal zo gelukszoekers werden r zilver gebruikten. FOTO'S: PR echt mogelijk te laten lijken, rijden in het diffuse licht van de gaslantaarns weg. Bij het Nellie Cashman Hotel is het doodstil. De deuren van het Bird Cage Theater zijn dicht. In Toughnut Street blaft een vermoeide hond. En achter de westelijke bergen sterft het laatste dag licht weg. Hollander De laatste cowboy van Tombstone is al lang geleden begraven onder de hopen stenen en cactussen van de Boothill, maar het stadje zelf is. zoals The Epi taph al jaren geleden schreef, te taai om te sterven. Een hele generatie van men sen die zich had vastgebeten in het avontuur en het geloof in het soort geluk dat men doorgaans met zilver en goud koopt, is er weggekwijnd of onder duis tere omstandigheden gestorven. Dutch Annie, de koningin van de zeer bloeiende hoerenbuurt, is een van de weinigen geweest die in haar bed (maar in het harnas) stierf. Quong Kee, een Chinees die in Tombstone een restau rant uitbaatte, stierf zo arm dat zijn lijk gewoon in een kuil werd gegooid. Pas veel later hebben vrienden een plaatsje voor hem op het kerkhof gevonden. Al in 1879 werd een zekere Van Houten met een steen doodgeslagen tijdens een ruzie over de rechten op een zilvermijn. Misschien is hij de enige Nederlander geweest die daar, in die woeste dagen van het Wilde Westen, heeft geleefd. Er is niemand in Tombstone die over dat soort zaken uitsluitsel kan geven. Het Wilde Westen heeft zich nooit iets gelegen laten liggen aan burgerlijke stan den en geboortebewijzen. De pioniers namen op hun weg naar het verre wes ten nooit een klerk mee. Echte geluks zoekers hebben bovendien de neiging al leen maar hun naam na te laten. Zodat geen mens weet wie de 250 doden van de Boothill werkelijk zijn en waar ze vandaan kwamen. Tombstone, het laat ste monument van het Wilde Westen, heeft aldus vele geheimen. JO WIJNEN TOMBSTONE - De speurtocht naar de laatste cowboy kan nergens anders eindigen dan op het kerkhof van Tombstone. De dodenakker ligt in de blakerende hitte van Zuid-Arizona, tegen een helling die is bezaaid met stenen en overwoe kerd door cactussen en tanig gras. Aan de voet van het kerkhof begint de onafzienbare prairie. De tweehonderdvijftig doden die onder de houten en ijzeren kruisen liggen heb ben voortdurend gezelschap van veld muizen en hagedissen, 's Nachts kunnen ze de prairiewolven en de wilde katten horen janken. Van het manvolk dat op Boothill werd begraven, is het merendeel gevallen in onbezonnen vuurgevechten van de wre de en met bloed bespatte anarchie die nu om toeristische redenen 'Het Wilde Westen' heet. Jos Wetsell werd blijkens zijn grafkruis, met stenen doodgegooid door leden van een Apachenstam. J. D. McDermott viel van zijn paard en brak zijn nek. John Heath werd gelyncht en opgehangen aan een telegraafpaal. Delia William, de zwarte eigenares van een pension, maakte met arsenicum een ein de aan haar uitzichtloze leven. En rech ter C. Lindley, de man die aan de ver schrikkingen van het Wilde Westen een einde wilde maken, stierf van uitputting en overwerk. Dan Dowd, Red Sample, Tex Howard, Bill Delaney en Dan Kelley werden op gehangen in de tuin van het gerechtsge bouw omdat ze een overval hadden ge pleegd waarbij verschillende doden vie len. Zilver Tombstone telde m 1879 nog geen dui zend inwoners. Het stadje was niet veel meer dan een verzameling houten hut ten op een schrale, stoffige heuvelrug. Enkele jaren daarvoor had Ed Schliefelin zich in de oneindige vlaktes gewaagd en zilver gevonden in een rivierbedding. Het bericht van de vondst verspreidde zich als een prairiebrand over Amerika. Al in 1882 woondqp er meer dan 15.000 mensen in Tombstone. Het waren voor namelijk avonturiers die bereid waren nagenoeg alles voor het grote geld te doen. Het was een onbezonnen volk dat in overhaaste pogingen de bedding van zijn edelmetaal te beroven, zichzelf op blies met de explosieven waarmee ze hun speurtocht kracht bijzetten. Ze vochten hun vetes uit in de 110 kroegen die het snel groeiende Tombstone rond 1882 bezat. De rechteloosheid sloeg er even snel toe als de vooruitgang. Terwijl de ene met kogels doorzeefde gelukszoeker na de an dere naar de begraafplaats op Boothill werd gedragen, kreeg Tombstone een krant die de dreigende titel 'The Epi taph' (Het Grafschift) droeg. De autori teiten van de nog jonge staat Arizona stuurden een paar dienders en een rech ter naar het stadje om de bandeloosheid enigszins in te tomen. Een normale dood werd in Tombstone (een naam die trouwens 'grafsteen' bete kent) als een uitzondering beschouwd. Wie zichzelf niet opblies, werd overhoop geschoten. Er waren er die de confronta ties met de steeds vijandiger wordende Apachen niet overleefden. Er waren er ook die de wanhoop en de uitzichtloos heid niet langer meer konden verdragen en de hand aan zichzelf sloegen. De jus titie deed de rest door al te roerige ele menten gewoon op te hangen in de tuin van het inderhaast opgetrokken gerechts gebouwtje. Op 26 oktober 1881 deed zich de dode lijke botsing voor tussen de gebroeders Laury en Bill Clanton enerzijds en de ge broeders Earp en Doe Holliday ander zijds. Het gevecht vond plaats in de O.K. Corral in de Allen Street en duurde precies dertig seconden. Toen de kruit damp was opgetrokken lagen drie man nen dood in stof. Twee anderen werden dodelijk gewond aanpalende huizen bin nengedragen. De O.K. Corral is er nog steeds. Er zijn stenen beelden van de vechtersbazen in de rulle aarde geplaatst, zodat de bezoekers zich ook nu nog een beeld kunnen vormen van hoe het 'be roemdste gevecht van het Wilde Westen' zich heeft afgespeeld. Bordkarton Want bezoekers komen er in Tombsto ne. Het zijn er niet zoveel als in noorde lijker gelegen Old Tucson. Dat heet de cowboystad bij uitstek te zijn, maar is niet meer dan een hoeveelheid decors die daar in de jaren dertig zijn geplaatst om er cowboyfilms op te nemen. John Wayne en Clint Eastwood hebben er nog gespeeld. En Ronald Reagan, niet te ver geten. In de straten van bordkarton wor den nog steeds gefingeerde vuurgevech ten uitgevochten ten behoeve van het massatoerisme. Maar Old Tucson heeft nooit echt bestaan. En in Tombstone zeggen ze dat de combowfilm is een be lediging en een aanfluiting van het verle den. De werkelijkheid was oneindig veel wreder dan een mens zich vandaag de zijn er niet meer. Wel proberen de mannen van Tombstone er zoveel mogelijk als cowboy uit te zien en aan het stadje mag niets veranderd worden, omwille van het toerisme. CHIMPANSEE MET UITSTERVEN BEDREIGD KINSHASA - De gangbare prijs voor een chimpansee op de vlees markten van Kinshasa in Zaire is slechts tien dollar. Op deze dieren wordt uit commerciële overwegin gen jacht gemaakt in de bossen langs de Zaïre-rivier. De slachtof fers worden gerookt, gezouten en per stoomboot naar de drukke markten in de steden gezonden. Dezelfde stoomboot brengt op de terugweg ammunitie mee voor de jagers. De voorvaderen van de huidige jagers doodden de chimpansee met pijl en boog, en ze schoten er niet meer dan ze nodig hadden om hun families te voe den. Het geweer stelt nu echter iedere scherpschutter in staat een veel groter aantal apen te doden dan in het verleden en de markten nemen alles wat hij kan leveren. En hij schiet er zoveel mogelijk, want voor heel veel mensen in Zaïre is tien dollar heel veel geld. Lorenzo Ricciardi en zijn vrouw, de fo tografe Mirella Ricciardi, reizen al jaren lang door Afrika. Ze zijn net terug van een reis van twintig maanden, die hen per boot dwars door Afrika voerde. Deze reis heeft hen gesterkt in de overtuiging dat dit continent door exploitatie en on verschilligheid ernstig wordt bedreigd. Ze kenden de'permanente oorlog tussen stropers die op gorilla's en olifanten azen en jachtopzieners van de nationale parken. Maar toen Lorenzo diep in de regenwouden van Zaïre een man met een zelfgemaakt geweer tegenkwam, die met trots vertelde dat hij chimpansees schoot voor de vrije handel die door de autoriteiten werd goedgekeurd, wist hij niet wat hij hoorde. Ricciardi ging een dag met de man, Joseph, het woud in om te zien of hij werkelijk op de grote mensapen jaagde. Ricciardi had besloten dat hij, als Joseph een aap in het vizier zou krijgen, het geweer opzij zou duwen om het leven van de aap te redden. De hele dag achtervolgde Joseph tever geefs een chimpansee, terwijl Ricciardi Joseph achtervolgde. „Pijl en boog zou handiger geweest zijn", fluisterde Ricci ardi Joseph toe. Josephs antwoord: „Met pijl en boog kun je één chimpansee in dertig dagen neerleggen; met een geweer dertig op één dag". De apen beginnen echter schaars te wor den. „Op deze manier", zegt Ricciardi, „zullen de chimpansees in zeer korte tijd uitgeroeid worden. Maar de wouden waar ze leven worden zo snel gekapt dat de bomen de apen nauwelijks zullen overleven. Dat is moeilijker te vergeven, omdat de mensen die verantwoordelijk zijn voor het kappen van de regenwou den beter zouden moeten weten. De jzf- gers in de wouden doen wat ze in het verleden ook gedaan hebben. Ze zijn arm. Joseph moet negen kinderen en zijn ouders onderhouden en behalve mensapen, kleine apen en eekhoorns valt er weinig te schieten. Maar de han del maakt alleen een paar industriëlen jrjk en slechts een fractie van de winsten gaat naar mensen als Joseph". Getuigen „Onze reis heeft ons tot getuigen ge maakt. Ik wil de wereld vertellen hoe weinig tijd er nog is om Afrika te red den. Allerlei organisaties steken miljoe nen in Afrika, maar in al die maanden dat we door het continent reisden heb ben we daar nauwelijks resultaten van gezien. Behalve het Kahuzi Biega Park in Zaïre, waar de berggorilla's leven, zijn er beangstigend weinig effectieve projec ten. Er is alleen vernietiging en strope- rij". Ricciardi is dan ook van plan een eigen stichting op te richten, de African Rain bow Foundation, om kapitaal bijeen te Chimpansees, straks alleen nog te zien in brengen voor naar zijn inzicht nuttige en uitvoerbare projecten. „Het was alarmerend hoe weinig wild er was langs onze route", zo vertelt Loren zo Ricciardi. „In de wouden stootten we vaak op verlaten stropersholen. Behalve een familie van tien olifanten in een na tionaal park, was de enige olifant die we tegenkwamen dood". „Zijn lichaam was nog warm. We von den een aantal kogelgaten van machine geweren in het achterlijf van het beest. Stropers hebben de olifant aangeschoten met dit bijzonder ongeschikte wapen, maar hij moet aan ze ontsnapt zijn en later aan zijn verwondingen zijn doodge gaan, want hij had zijn slagtanden nog". Ricciardi is ervan overtuigd dat er nog maar tien jaar de tijd is om de olifant voor uitsterven te behoeden. Hij is scep- dierentuinen? tisch over het nut van een permanent verbod op de ivoorhandel waarom som mige landen kortgeleden op de bijeen komst van de Conventie voor Handel in Bedreigde Diersoorten in Lausanne ge vraagd hebben. „Ik ben van mening dat de handel voor ten minste vijf jaar een halt toegeroepen moet worden, zodat de betrokken landen de kans hebben een ef ficiënt olifantenbeheer op te zetten en de uitgestrekte fraude uit te roeien". „Ik geloof dat een legale handel :n ivoor mogelijk is. In Zuidafrika en Zambia is een bevredigend wildbeheer op poten ge zet, dat de verkoop van ivoor toelaat. Soms moeten olifanten afgeschoten wor den of ze sterven een natuurlijke dood. Onlangs heeft de regering van Kenya slagtanden verbrand. Ik zie daar het nut niet van in. Ik weet niet of het publiek zich daardoor bewust is geworden van het probleem, of dat het slechts de ivoorprijs heeft opgedreven". In de ogen van de Ricciardi's vormen ja gers als Joseph en de stropers met hun machinegeweren niet de grootste bedrei ging voor Afrika. Een paar uur van de plaats waar Joseph de chimpansee had achtervolgd, troffen ze een verwoest, verdroogd en sterk geerodeerd gebied aan, platgewalst door enorme gele trac tors en bulldozers. Een Zaïrees-Duitse maatschappij haalt er systematisch de grote bomen neer voor timmerhout. De maatschappij heeft concessies voor mil joenen hectares bos. De vernietiging er van is niet meer ongedaan te maken. Het land kan zelfs niet gebruikt worden FOTO: SP voor akkerbouw; de aarde is na een paar jaar bebouwing uitgeput. De ondernemers worden betaald voor de herbebossing van de gebieden die zij eerst ontbossen. De Ricciardi's zagen echter niets van herbebossing. „Het is onmogelijk", zegt Lorenzo Ricciardi. „Vaak staan de bomen in het tropisch regenwoud in twee tot drie meter water. Wanneer de bomen weg zijn blijft er een toekomstloos moeras achter. Op de ho- gergelegen gronden verandert de aarde in stof, dat al snel door wind of regen meegevoerd wordt. De regenwouden van Afrika en het Amazonegebied zijn de twee longen van de wereld. Als je een long weghaalt, lijdt het lichaam. Haal je twee longen weg, dan sterft het". GEORGE HILL (c) The Times, Londen

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1989 | | pagina 26