naie
'A dry white season':
een dreun in je maag
fi
ANTI-APARTHEIDSFILM
VAN EUZHAN PALCY
B
■CeidócGouAcuit-
ZATERDAG 4 NOVEMBER 1989
Vijf jaar heeft
Euzhan Palcy
moeten vechten
alvorens haar
film in
produktie werd
genomen.
OTO-.PR
AMSTERDAM - Schijn bedriegt.
Gelukkig. De meer dan fraaie, ten-
m gere Euzhan Palcy (32) zit er in
haar Amsterdamse hotelkamer bij
als een supermannequin, de vrou
welijke vertolkster van een hippe
videoclip, een popster. Een strakke
zwarte broek, een zwart met rood
angora-achtig truitje en daarboven
een beeldschoon gezichtje omrand
met Cleopatra-kapsel in 'dread
locks'. Ze kan zo op voor de Miss-
Worldverkiezing. Ze is de maakster
van een anti-apartheidsfilm die je
treft als een dreun in je maag, 'A
dry white season'.
De allereerste film van een vrouwelijke,
zwarte regisseur ooit door een grote Hol-
lywood-studio (MGM/UA) geprodu
ceerd, roepen de Amerikanen borstklop-
perig. Gisteren ging haar film in ons
land in première. De come-back boven
dien van Marlon Brando na tien jaar af
wezigheid van het witte doek.
Euzhan Palcy komt uit Martinique. Ze
maakte eerder het hier in filmhuizen
vertoonde 'Rue des Cases Nègres', vijf
jaar was ze bezig om 'Dry white season'
van de grond te krijgen. De derde Ame
rikaanse anti-apartheidsfilm op rij. Na
Richard Attenboroughs groot opgezette
"Cry freedom', na Chris Menges' emotio-
neel-aangrijpende 'A world apart', nu
'Dry white season'. De twee eerder ge
noemde films zijn gemaakt door blanke
regisseurs vanuit een blank perspectief.
In 'Cry freedom' vanuit de liberale jour
nalist Donald Woods, die via de zwarte
verzetsstrijder Steve Biko steeds dieper
in de anti-apartheidsbeweging terecht
komt en uiteindelijk Zuidafrika moet
verlaten. 'A world apart' via de linkse
activist Joe Slovo en de terreur tegen
hem en zijn gezin door de Zuidafrikaan-
se politie. 'A dry white season' deelt dat
blanke perspectief. Merkwaardig voor
een zwarte filmmaakster? Euzhan Palcy:
,.Ik wilde een film over Zuidafrika ma
ken vanuit een 'zwart' gezichtspunt.
Daar kon ik onmogelijk de financiering
voor rondkrijgen. Toen ben ik gaan zoe
ken naar boeken van Zuidafrikaanse
schrijvers. En ik vond 'A dn/ white sea
son' van de blanke schrijver Andre
Brink".
Thriller
Euzhan Palcy spreekt haar Engels uit
met een hypnotiserend Frans accent.
,,Ze" in plaats van „the". Bij komieken
pleegt het de lachlust op te wekken, bij
haar doet het je bijna aan haar lippen
kleven. „Dat boek strookte niet met
mijn oorspronkelijke idee. Maar er zaten
voldoende zwarte karakters in. Ik zag
mogelijkheden om via het verhaal van
dat blanke gezin, mijn verhaal van een
zwart gezin kwijt te raken. Ik werkte de
zwarte personages meer uit. Creëerde
nieuwe. Ik ben naar Zuidafrika gegaan
om een zo accuraat en eerlijk mogelijk
beeld te krijgen. Heb met zwarte mensen
gepraat, met kleurlingen, met mensen
van Indiase afkomst. We hebben het
meestal alleen over de zwarte strijd in
Zuidafrika, maar we vergeten dan zo
gauw al die andere gekleurde minderhe
den. Op mijn reis terug naar Frankrijk
ben ik in Zimbabwe geweest. Daar heb
ik blanken gesproken die er in balling
schap leven. Hetzelfde in Frankrijk en
Engeland. Ook met Afrikaners. Want ik
wilde begrijpen. Ik wilde geen film ma
ken waarin de blanken de rotzakken zijn
en de zwarten de slachtoffers. Daar had
ik geen behoefte aan. Ik wilde mensen
laten begrijpen wat er aan de hand is,
waarom apartheid nog steeds bestaat en
waarom we er iets tegen moeten doen.
Door al die ontmoetingen heb ik auto
matisch de juiste structuur van mijn
film gevonden: die van de thriller. Want
zo onderga je 't daar, daar heb je geen
fantasie voor nodig. Je komt zelf in
thriller-situaties terecht. Je moet je ver
bergen, mensen in het geheim ontmoe
ten. Ik voelde me net een actrice in een
slechte B-film".
Solidair
In 'A dry white season' (opgenomen in
Zimbabwe) speelt Donald Sutherland
een blanke leraar, aan wie de rassenon-
gelijkheid in Zuidafrika voorbijgaat,
voor wie het een gewoon gegeven is. Hij
is aardig tegen zijn zwarte tuinman,
helpt diens zoon, maar raakt langzamer
hand 'betrokken' wanneer die bij een rel
letje opgepakt wordt. Zijn rechtvaardig
heidszin maakt hem solidair met de
zwarte zaak en drijft hem weg van zijn
gezin. Is het mogelijk dat een verstandi
ge man van middelbare leeftijd niets
weet van wat zich om hem heen af-
Een droog wit seizoen
het is een droog wit seizoen
donkere bladen halen 't niet, hun korte levens drogen uit
en met gebroken hart duikelen ze zachtjes naar de aarde
ze bloeden zelfs niet.
het is een droog wit seizoen broeder,
alleen de nog rechtstaande bomen kennen de pijn,
droog als staal, hun takken droog als draad,
het is een droog wit seizoen, jazeker
maar jaargetijden gaan voorbij.
MONGANE WALLYSEROTE
(Gedicht overgenomen uit Andre Brinks roman A dr)> white season'.
Vertaling Bert Jansma).
speelt? Euzhan Palcy: „Vandaag kan dat
niet meer. Maar de film speelt in '76 en
toen was 't wel zo. Blanke Zuidafrika
nen, Andre Brink zelf, hebben me dat
bevestigd. Toen ik diens boek las, kon ik
't ook nauwelijks accepteren. Maar toen
ik in Zuidafrika kwam begreep ik 't.
Kom je alleen in Johannesburg en niet
in een van de zwarte 'townships', dan is
de kans groot dat je terugkomt en zegt:
alles okay. Zie je alleen het tv-nieuws of
lees je een regeringskrant, dan weet je
van niks. Toen al die mensen in Soweto
gedood werden, wist niemand dat. 'De
politie is aangevallen en heeft ter zelf
verdediging het vuur geopend. Er vielen
enkele doden'. Dat hoorde je. Niet dat er
twee- of driehonderd mensen doodge
schoten waren".
aassie
De manier waarop zij de verstandhou
ding tussen zwart en blank in de film
weet vast te leggen, is hartverscheurend.
Soms door de kleinste details. Wanneer
de zwarte acteur Zakes Mokae (die in
ballingschap leeft) informatie vraagt aan
een blanke, is hij op een doodenge ma
nier onderdanig. Hij trekt z'n lippen in
een mooi-weer-grijns en spreekt de man
aan met 'baassie'. Euzhan Palcy: „Ja dat
baassie" (ze spreekt 't op z'n Frans uit,
nadruk op de ie), dat wilde ik er in heb
ben. Zó gaat 't, absoluut. Ik ben naar
een Indiase 'township' geweest, achter in
de auto. De politie hield ons aan, ze za
gen mij, maar godzijdank heb ik niets
gezegd. Ze vragen aan de chauffeur waar
we heen gaan. En die zwarte chauffeur
speelt hetzelfde spelletje dat Zakes Mo
kae in de film speelt. Toen begreep ik 't
pas werkelijk. Alles om de Boer zich
goed te laten voelen. Laten merken dat
hij de Master is. Maar wat speelt zich
daaronder af?". In haar film laat Euzhan
Palcy Donald Sutherland 'verraden' aan
de politie door diens dochter. „In het
boek verraadt zij hem omdat hij een
verhouding heeft met een journaliste".
•Euzhan Palcy lacht grappig, bijna ver
ontschuldigend: „Die heb ik er uit gela
ten, te voor de hand liggend. De dochter
wreekt zo haar moeder. In Brinks boek
geeft de vader de dochter papieren die
hem in de gevangenis kunnen brengen.
Maar hij realiseert zich dat hij een fout
maakt. Dat ze hem zal verraden. Ik heb
zelf geen kinderen, maar dat ging er bij
mij niet in. Omdat ik als mens geen se
conde geloof dat een vader zo zéker kan
zijn dat zijn kind hem zal verraden. De
dochter is bij mij vooral slachtoffer van
het systeem. Geen monster. Ze houdt
van haar vader, wil dat alles weer nor
maal wordt in hun gescheiden gezin. Ze
geeft die papieren aan de politie. Wan
neer de inspecteur zegt: 'Er moesten
meer van uw soort mensen op de wereld
zijn', roept ze verbitterd: 'Donder op en
laat me met rust'. Via haar moet je zien
hoe het systeem mensen hersenspoelt en
manipuleert. Je weet wat er in China ge
beurd is. Mensen die hun eigen kinderen
aanbrengen, kinderen die hun vader en
moeder verraden. Hoe moet je een sy
steem noemen dat dat met mensen
doet?".
Dubbele schande
Dat Euzhan Palcy haar eerste grote
Euzhan Palcy
is de eerste
zwarte vrouw
die een grote
Hollywood-
film gemaakt
heeft. O ja?
Dat is dan een
dubbele
schande".
Amerikaanse film (kosten negen miljoen
dollar) van de grond kreeg met topac
teurs als Sutherland, Janet Suzman, Mi
chael Gambon - onze Gerard Thoolen
in een vilein bijrolletje - en vooral Mar
lon Brando, mag je een klein wondertje
noemen. „Yes, I know", zucht Euzhan
Palcy zachtjes. „Als je je realiseert dat
die film bijna helemaal niet gemaakt
was. Na alle ellende die mijn producer
en ik hebben doorgemaakt. Er gebéuren
af en toe wonderen. Misschien ook in
Zuidafrika. Kijk naar nu. Ik zou er zo
graag echt optimistisch over willen zijn.
Zo ontzettend graag willen geloven dat
De Klerk doet wat hij zegt, dat hij op
recht is. Maar aan de andere kant: je be
seft ook de angst van de blanken. In
mijn film zegt een blanke vrouw: 'Straks
zijn we nergens meer, dan slokt de zwar
te meerderheid ons op'. Het is nog lang
niet voorbij. Mensen zullen mensen ver
moorden". Heeft ze in de vijf jaar die
vooraf gingen aan het maken van haar
film, nooit gewanhoopt? „Als je midden
in iets zit waarvoor je vecht", zegt Euz
han Palcy. „denk je daar niet aan. Ie
mand als Mandela, of wie dan ook in
zo'n situatie, doet geen stap terug om
naar zichzelf te kijken. Het is een obses
sie, het moet gebeuren, en je weet dat je
het recht niet hebt te falen. Ik zweer je
dat ik nooit, nooit het gevoel heb gehad
dat ik er mee moest ophouden. Ik heb
gevochten, gehuild, ben bijna ingestort,
maar ik wilde door. Toen ik eindelijk
aan het filmen kon beginnen, was ik zó
uitgeput dat ik het liefste een maand was
gaan relaxen. In een soort coma ergens
gaan liggen en slapen. Toen ze bij de
première in Amerika opeens riepen dat
dit een belangrijke film was, omdat Euz
han Palcy de eerste zwarte vrouw was
die een grote Hollywood-film gemaakt
had, deed dat me niets. Ik dacht: als het
waar is, is het iets om je over te scha
men. Ik kan er niet blij om worden. Ik
zou liever de twintigste zijn geweest. Ik
ben zwart, maar ik ben niet eens Ameri
kaanse. Dubbele schande".
Brando gratis
,,Ik heb tussen het publiek gezeten in
bioscopen in Amerika, Japan, Frankrijk.
En mensen reageren allemaal hetzelfde
op mijn film. Ze applaudisseren,
schreeuwen, huilen. Op exact dezelfde
momenten, op exact dezelfde manier. Ik
geloof niet dat film mensen kan veran
deren. Dat is te simpel. Ik denk wel dat
film een katalysator kan zijn. Mensen
kan helpen een standpunt in te nemen.
Ik wil dat het publiek uit mijn film komt
en zegt: 'O mijn God, ik dacht dat ik er
iets van wist, maar ditIk wil dat
mijn film een klap in het gezicht is". Ze
heeft een zeer bijzondere medewerking
van haar acteurs gehad. In de eerste
plaats Marlon Brando: „Brando heeft
voor niets gewerkt", vertelt ze. „De bij
rol van de advocaat McKenzie is ontzet
tend belangrijk in de film. De acteur die
dat speelt moest net zo 'groot' zijn als de
boodschap van die scène. Toen Paula
Weinstein. mijn producer, en ik over die
rol praatten, kwamen we steeds weer bij
Brando terecht. Ik heb contact met hero
gezocht, hij heeft mijn eerste film gezien,
het script van 'A dry white season' gele
zen. Hij wilde er het een en ander aan
veranderen, maar dat kon ik me voor
stellen. Tien jaar geen film gespeeld heb
ben en dan terugkomen in een bijrol,
dan ben je wel voorzichtig. De andere
acteurs, Donald Sutherland en Janet Su
zman, gingen akkoord met een mini
mum-honorarium. Michael Gambon,
die prachtige Engelse acteur ('The sin-
ging detective'. BJ), stelde voor het voor
niets te doen. Maar van zijn honorarium
zouden we niet armer geworden zijn,
dus hij is net als de anderen betaald.
Overigens is Janet Suzman van oor
sprong Zuidafrikaanse. Een nicht van
Helen Suzman. het liberale parlements
lid. Zij speelt (als echtgenote van Suther
land) een rol die wel érg tegen haar hart
in gaat". Lof van Euzhan Palcy ook voor
Gerard Thoolen: „A fantastic actor and
a wonderful human being".
Trots
Euzhan Palcy kan trots zijn op een leven
vol 'premières'. Ze is ook de eerste inter
nationale filmmaakster uit haar geboor
teland Martinique. „Ik ben in Martini
que begonnen met filmen", vertelt ze.
„Zonder studie, maar met een heleboel
boeken. Mijn vader begreep wat ik wil
de. Die wist dat ik als kind al m'n eigen
verhalen verzon, dat ik als meisje een
animatiefilm met papieren poppetjes
had gemaakt. Hij wist dat het een soort
roeping was. En hij wilde me helpen. De
mensen om me heen begrepen 't niet,
waren bang. Toen ik naar Frankrijk ging
om film te studeren, riepen ze: 'Wat
moet ze daar? Kan ze niet gewoon medi
cijnen of rechten gaan .studeren? Frank
rijk is een racistisch land, ze is een
vrouw en ze is zwart!'. Maar toen ik m'n
eerste tv-drama in Martinique gemaakt
had, begonnen ze 't te begrijpen. En wa
ren ze trots".
Ze legde de weg alleen af. studeerde in
Parijs, en slaagde. Euzhan Palcy: „Ja, ik
ben wel erg vastberaden, koppig. En een
harde werkster. Elke keer als ik een klap
krijg, ben ik voor twee minuten kapot.
Dat wel. Maar dan begin ik opnieuw,
sterker. Als ik in iets geloof, kan ik er
voor sterven. Zo zit ik in elkaar. Echt.
Anders had ik deze frustratie van vijf
jaar toch niet overleefd? Onmogelijk!
Mijn volgende film maak ik in de Carib
bean, in mijn thuisland. Met en over
zwarte mensen". Ze lacht bijna stralend.
De parel van Martinique. „Daar bedoel
ik verder niets mee hoor. Maar tenslotte
Ben ik zwart en kom ik daar vandaan.
Voor 'A dry white season' heb ik een
compromis gesloten. Kon ik een zwart
probleem aanpakken via een in wezen
blank verhaal. Maar compromissen zal
ik niet meer sluiten. Ik ben nu een inter
nationaal filmmaakster, heb een zekere
bekendheid. Nu wil ik mijn films ma
ken. En als producenten dat niet wil
len Euzhan Palcy zegt het, Frans-
Engels, zonder de h. maar even krachtig:
..Go to hell".
BERT JANSMA
