■keint es»
Felix Mendelssohn: muziek tussen religies
B071-122244B
B
B
CARAVANS
Interessa
ite prijzen
j Theo Stet B.V. Merken: Hobby/
Caravans André Jamet en
Igvering voorjaar. Voordeel tot
-shop gasflessen gevuld 49,90,
ssen: Steekerweg 78, Alphen a/c
voor caravans en vouwwagens b
Luxe/Prestige/Classic/Dethleffs
Walker vouwwagens. Nu kopen
1000,-. In onze kampeer-supe
gasvulling los 12,90. Onze adre
LEIDSE COURANT
02207-18088.
re nuur nieuwe luxe
tourcaravans
vanaf 275,- p.w. (laagseizoen-
tarlef), reserveer tijdig. AVEO
verhuur/verkoop van kampeer
auto's en caravans. Lagosweg
M TE HUUR
AANGEBODEN
Luxe auto's vanaf 30,-
Autoverhuur PRANGERS,
derdorp, 071-894040.
AUTOMARKT
Gebr. Opdam B.V.
Lid STIBA, grote sortering onderdelen van recente schadeauto's
in alle merken en alle bouwjaren. Tevens verkoop nieuwe onder
delen. Inkoop sloop- en schadeauto's met afgifte van wettelijk
goedgekeurd vrijwaringsbewljs. Voorschoterweg 41, Valkenburg
Z.H., tel. 071-315101. Afdeling Japanse onderdelen, Haringkade
2, Katwijk ZH; tel. 01718-28131.
Caravaning 1990
Presentatieshow van de nieuw
ste modellen van de merken:
Bürstner en TEC
ook ruime keuze in occasions
met Bovaggarantie. Tevens
voortenten, luifels en 1001 ac
cessoires. Kom eens langs in
onze enorme showroom
Campo BV
Teylingerlaan 74, Sassenheim -
Tel. 02522-12597
AANHANGWAGENS/
BOOTTRAILERS
T.k.: gesloten AANHANGW
GEN van 2.30x1.20, t.e.a.b. v
dagavond na 19.00 u. 07(
912467.
VERZEKERINGEN
Buick Electric
bj. '82, met Pullman bekleding,
airco, prijs n.o.t.k. Tel. 01736-
8246.
Renault 5 TS
automaat, te koop. Bouwjaar
'81, APK-gekeurd, prijs
1750.-. Tel. 02522-10755.
Goedkope
autoverzekering
(maandbetallng), autofinan
ring, Inboedelverzekering,
grafenis- en gezinspolissen.
01713-15894.
Chevrolet Camaro
Berlinetta rood, '79, APK-gek.,
gerev. mot., vr.pr. 6950,-. Inr.
Mere, diesel mog. Tel. 070-
251135.
Wegens vertr. naar buitenl.
Alfa 331.5 Qbj. 1984
APK tot 7-'90, vaste prijs
9.000,-. Tel. na 18.00 uur,
gen winterprijzen, bekende
merken. Theostet B.V. 01720-
93844/45.
MOTOREN EN
1 SCOOTERS
T.k. Citroën AX
5-deurs, juli '88, i.z.g.st.
11.000,-incl. extra's. Tel. 079-
T.e.a.b. BMW 318i, mei '86,
i.z.g.st. v. onderh. Na 18.00 uur:
070-840366.
Bij CRM 2000 m2 showroom vol
gebr. tour.-, vouw- en sta-CA-
RAVANS. Ook nieuwbouw hou
ten chalets en kunststof sta-ca-
ravans. Indeling naar uw wens.
Ihruil, fin. mogelijk. Info 01793-
2530, Bredeweg 26, Moerkapel-
le.
T.k. SUZUKI Intruder 750
i.z.g.st. 8.500,-. Tel. 0
211091.
Fiat Panda 750 Lbj.'88
kleur zwart, vr.pr. 10.200,-.
Tel. 079-164126.
Fiat Panda 34
kleine zuinige auto, bjr. okt. '84,
plm. 47.000 km., techn. uiter
lijk perf. 4950,-. Zien en rijden
is kopen. Tel. 071-312367 b.g.g.
071-763215.
ESCORT t'85, 5-deurs, 5 speed,
APK-gekeurd. Vragprijs
9750,-. Tel. 079-166416 of
070-991973.
van 1e eigenaar. Vaste prijs
5000,-. 01751-10294.
BROMFIETSEN
EN RIJWIELEN
BMW 728 aut.
i.z.g.st., APK, okt. 1990, elektr.
beveiligd, elektr. ramen, stereo,
rad. cass., geh. uitgebouwd.
Vr.pr. 6000,-. Bellen na 19.00
u. 01749-44705.
Kever 1303 mrt. '73
wit met brede velgen 6'/2 inch,
get. ruiten, schuifdak orig., ra
dio, toerenteller, 2 extra boxen,
rijdt als nieuw, 1'/2 jr. gar. op
uitlaat, koppeling, banden en
velgen. 5000,-. Tel. 070-
867468.
Volvo 244 GL
bj. nov. '82, schuifdak, trek
haak, APK 11-'90, mooie auto.
6500,-. Tel. 070-271082.
Ruim aanbod nieuwe en ge
bruikte STACARAVANS uit
voorraad leverbaar door geheel
Nederland, zowel zonder als
met staanplaats (150 m2)
compl. met zwemparadijs. Te
vens nog enkele seizoenplaat
sen te huur. De mooiste staca
ravans en staanplaatsen vindt u
bij: Caravanpark DE RAND
STAD, Bredeweg 66, Moerka-
pelle (bij Zoetermeer), 01793-
1e klas 2e hands fietsen
in alle soorten en maten
met garantie en service.
Bonaparte Rijwielen
Leiden, Boommarkt 8
Tel. 071-124.124
Wassenaar, Kerkehout 22
Tel. 01751-77253
Caravanshow. Grote collectie
occasions toer- en STACA
RAVANS tegen zeer lage prij
zen. Erasmusweg 872, Den
Haag. Tel. 070-672304. Ook
houtbouw.
WOONSCHEPEN
Ford Thunderbird
Town Landau bj. '79, blauw
met., Ipg. Vr.pr. 5950,-. Tel.
Te koop WOONSCHIP
i.z.g.st. Vaste ligplaats, sta
len casco 11.60x4 m, gemeu
bileerd ev. te huur tuin. Vr.pr.
Mercedes Benz 240D
i.z.g.st., bj. '81, 179.000 km,
kleur blauw. Vaste prijs 9000,-
Tel. 01749-42731.
HOORN. Nieuwe hardhouten
stacaravan, 9.30x3.50 m. met
puntdak, dubb. glas, douche, 2
sl.k., keuken, compleet gestof
feerd. Van ƒ36.000,- voor
28.500,-. Ook keuze uit ca. 50
occasions, toer-, sta- en Velu-
wecaravans, tegen scherpe prij
zen. Inruil en financiering, ook
inkoop. Leyweg 15, hoek Eras
musweg. Tel. 070-212105/
673334. Den Haag.
TE KOOP
GEVRAAGD
AUTO'S T/M 3500
Te koop gevraagd: Ijzer, meta
len en SLOOPOBJECTEN. Tel.
1.3 S GL, 1e eigen., bjr. '85, 5-
drs., 54.000 km., div. extra's.
Vr.pr. 11.400,-. Tel. 070-
979570.
Te koop FORD Taunus 1.6 GL,
bouwjaar '81, 1 jr. APK,
vraagpr. 2850.-. Tel. 01713-
13326.
CITROËN Visa '83, nw. mo
del, APK 6/'90, 67.000 km,
erg zuinig, excellent mooi,
zonnedak, absoluut geen
schade, garagegestald,
2950,-. Tel. 070-514596.
CITROËN GS Pallas, bj.'83,
APK 8-'90, kleur licht blauw.
Vr.pr. 1000,-. Tel. 070-
523467/503690.
DATSUN Cherry, APK '90.,
bwjr. '79, nw. gespoten,
f 1500.-. Tel. 01718-12782.
01891-18116.
TANDENGOUD ƒ13,-, sloop-
goud 10,-, cash/gram. Van
Ruiten, antiquair, Kort Rapen
burg 12, L.B.
Opel Kadett 1300 S GT
wit, get. glas open dak, bj. 15-
11-'85. Weg wegens omstand.
Pr. 14.000,-. Tel. 070-471705
b.g.g. 800513.
Opel Corsa 1989
type OSF 11/1N8, met koffer
bak, 1.263 km. Pr. 17.500.-.
Tel. 070-559971.
DIVERSEN
Metamorfose massage
maakt de levenskracht vrij, zodat je verandert op het geestelijke,
emotionele en lichamelijke vlak.
Ook veranderen ingesfeten gedragspatronen.
Behandeling volgens afspraak.
P. H. Hoogendoorn. Tel. 071-13.45.18.
Subaru Mini Jumbo '84
nieuw model, APK 6-'90,55.000
km, verbruikt 1 25, excellent
mooi, enz. 3950,-. Tel. 070-
514596.
Buick Skyhawk, met glazen dak,
kleur blauw, APK 9-'90. Vr.pr.
f 2350.-. Tel. 070-679016.
Verhuur SINT- en Plet-kos-
tuums, mooie pakken, lage prij
zen. Ook schminken. Bel 071-
312221.
M 14 jaar Studenten Centrale.
Sezocht: te huur of te koop GA
RAGE. Tel. 071-149664 of
313024.
Goedkope AUTOVERZEKE
RING, bel Zaalberg, 071-
132732. Gespreide betaling
VAKANTIE
DIVERSEN
Suzuki Swift 1.3 GL
bj. '87, nwe. banden, 12.950,-.
Tel. 070-271745.
geldleningen, 071-132732.
MERCEDES 280 aut. nov. '79,
APK 8/'90. Leren bekleding, ge
tint glas, type 123, moet gespo-
Sint en Piet op BEZOEK,
f51,50. Bel van 17.30-21.30
jur 071-312221. Ook verhuur
<ostuums.
Weekendreizen voor AL
LEENSTAANDEN. Bel Sa
men Uit. Tel. 08380-21567.
Triumph HLS acclaim '83
van part., APK tot 1-8-'90,
i.pr.st. Vr.pr. 7500,-. Tel. 070-
877962.
Tel. 070-460830.
MITSUBISHI Galant t. '83, start
motor def. Verder i.g.st.
ƒ2150,-. Nwe. keuring. Tel.
070-896863.
Adverteren deet verkopen!
LEIDSE COURANT VRIJDAG 3 NOVEMBER 1989
Gebrek aan
diepgang bij
belevenissen
Nazi-jongen
J
Paul Watkin8: „Dag in nacht uit", j
Uitgeverij Unieboek. Prijs ƒ39,90.
De vertaler van het laatste
boek van de Amerikaan Paul
Watkins moet bij het beden-
ken van een titel hebben ge-
dacht aan bekende Duitse ter- j
men als Nacht und Nebel, Blut
und Boden en dergelijke. Hij l
maakte van „Night over day
over night", een kreet die - zo-
als wel vaker gebeurt - minder f
met de inhoud overeenkomt
dan de Nederlandse vertaling
„Dag in nacht uit".
Het is het verhaal van de ze
ventienjarige Sebastian West-
land, die in 1944 als lid van de
Hitlerjugend bij de Waffen SS
terecht komt. Na een (te) korte
opleiding in Bad Tölz wordt
hij ingezet bij het tot misluk
ken gedoemde Ardennen-of
fensief, waarmee de Duitse le
gerleiding een wanhoopspo
ging doet een reeds verloren
oorlog alsnog een andere wen
ding te geven.
Watkins (25), voormalig stu
dent aan Eton en Yale, woon
de enige tijd in Duitsland en
geeft in zijn boek blijk zich
vooral in historisch opzicht be
hoorlijk in de materie te heb
ben verdiept. De psychologi
sche kant van de dramatische
ontwikkelingen aan Duitse zij
de van de laatste oorlogshan
delingen komt wat minder
goed uit de verf. Het feit dat
Watkins Brit is en geen Duit
ser betekent niet alleen het
ontbreken van authenticiteit,
maar veroorzaakt waarschijn
lijk tevens dat gebrek aan
diepgang inzake motieven en
beleving van die traumatische
periode door op die wijze bij
de oorlog betrokken geraakte
jonge Duitsers.
FRANK WERKMAN
Smaak, voorkeur en waarde
ring zijn betrekkelijke zaken.
Dat blijkt uit de manier waar
op over (werken van) compo
nisten wordt gesproken. Va
der Bach bijvoorbeeld had
een (kleine) kring bewonde
raars, maar tijdens zijn leven
al werd gesproken van „die
oude pruik" en tegenwoordig
zijn zeer velen overtuigd van
het geniale van Bach.
Hetzelfde lot is Felix Men-
delssohn-Bartholdy (1809-
1847) een beetje ten deel ge
vallen. In zijn dagen is hij
zeer bejubeld door vele fans,
maar tegelijkertijd vond Hec
tor Berlioz, zijn Franse colle
ga, het maar jammer dat Men-
delssohns smaak zich zo richt
te op het verleden, op de
„oude vormen", en niet mee
ging in de turbulente ontwik
kelingen van de negentiende
eeuw. En, in onze eeuw, was
het toch bon. ton om de „Lie-
der ohne Worte", althans voor
een deel te „zoetelijk" te vin
den en niet als een echt be
langrijk deel van de muzikale
erfenis te beschouwen. En
hoe neerbuigend is niet ge
dacht en gesproken over som
mige van zijn symfoniën en
koorwerken?
Ideologische kritiek
Muziek is niet alleen onder
werp van smaak, maar soms
ook van ideologische kritiek.
Ook daarvan is Mendelssohn
een voorbeeld: het nationaal-
socialisme verbood zijn wer
ken, want hij was immers
joods, al had hij nog zulke
„christelijke" koorwerken ge
schreven (bijvoorbeeld over
de apostel Paulus).
Die koorwerken nemen maar
een betrekkelijke plaats in te
midden van het totale oeuvre.
Felix Mendelssohn. Een lithografie van August Direks gemaakt
naar een schilderij van Theodor Hildebrandt.
FOTO: PR
De symfonische muziek (denk
bijvoorbeeld aan de „Italieni-
sche Symphonie") lijkt veel
belangrijker. Nog steeds is
voor de symfonische muziek
de casette aan te bevelep die
Claudio Abbado maakte 'voor
Deutsche Grammophon. Men
kan ook zeggen dat de koor
muziek een ander publiek aan
zich bindt dan de symfonische
muziek en binnen de kring
van liefhebbers wordt de
koormuziek van Mendelssohn
uitermate hoog gewaardeerd
(o.a. de Psalmen, hymnen).
Aan het fonografische front
blijkt de betrekkelijke kwan
titatieve populariteit van de
koormuziek ook. Als er dan
eens een serie cd's verschijnt
met nota bene de complete
oratoria „Paulus, Elias", en
andere kortere werken zoals
de „Hymne Hör' mein Bitten
Herr", „Te Deum" en het
achtstemmige koorwerk (a ca-
pella) „Mitten wir im Leben
sind" en tenslotte nog een cd
met name de getoonzette
Psalmen dan is dat een ver
heugende gebeurtenis. Het la
bel Erato verleende deze
dienst aan het koormuziek-
minnend publiek waarbij Mi
chel Corboz als dirigent van
het koor en orkest van „la
fondation Gulbenkian de Lis-
bonne" optreedt. Een uiterst
lofwaardig initiatief dat al
begon in 1985 hoewel hier
en daar best een kritische
noot te kraken is over met
name het koor. Wanneer dat
net niet zuiver inzet, bijvoor
beeld.
De koormuziek van Mendels
sohn is protestantse muziek,
onder andere in die zin dat
Mendelssohn koralen ge
bruikte die in de lutherse ere
dienst voorkomen. Maar er is
meer: Veel christelijke orato
ria-verenigingen en koren
hebben in de loop der jaren
Mendelssohn op hun repertoi
re gehad. Veel organisten in
de reformatorische kerken
spelen orgelmuziek van Men
delssohn en zo kan het gebeu
ren dat die typische Mendels-
sohniaanse muziek van bij
voorbeeld het begin van de
Paulus een „schok der her
kenning" oplevert. Er zijn im
mers vele associaties mogelijk
met dat veld van protestants-
christelijke uitingen op muzi
kaal gebied.
Voor velen zal die serie cd's
van Erato zo kunnen functio
neren, tegelijkertijd is het een
prachtige kans om opnieuw of
voor het eerst met het vo-
caal(-instrumentale) werk van
Mendelssohn kennis te ma
ken. Wat mij betreft is het
oeuvre met toch wel wisse
lingen in muzikale concentra
tie-kracht een hoogtepunt
van de negentiende eeuwse
koor- en geestelijke muziek.
Fascinerend
De componist Felix Mendels
sohn Bartholdy is om meerde
re redenen fascinerend. Bij
voorbeeld om zijn weelderige
jeugd (bankierszoon die alle
mogelijkheden kreeg zich te
ontwikkelen); het fenomeen
van Felix als wonderkind; de
invloed van de grootvader
Moses Mendelssohn, de joodse
filosoof; de veelzijdigheid van
zijn kunstzinnig talent (Felix
tekende uitstekend); de op
merkelijk tedere relatie met
zijn familieleden (bijvoorbeeld
zijn zus Fanny) en tenslotte
die merkwaardige dubbelheid
die zich uitdrukt in de dubbe
le naam Mendelssohn-Bar-
tholdy.
Die laatste naam had zijn va
der, Abraham, aan de joodse
naam Mendelssohn toege
voegd. Een stap die wellicht
te maken heeft met het stre
ven naar emancipatie of assi
milatie van Abraham, als
joods bankier in de Duitse sa
menleving (Heinrich Heine
noemde het doopbewijs dat
veel joden zich in dië tijd ver
wierven het „entreebiljet in
de Europese cultuur"). In 1816
werden Felix en zijn zusje ge
doopt, zes jaar later werden
hun ouders gedoopt. Overi
gens, in 1819 nog vond een
kleine progrom plaats in Ber
lijn, de „Judensturm", met
plunderingen, scheldpartijen
en dergelijke. Volgens Eric
Werner (1980) werd de toen
tienjarige Felix bij die gele
genheid op straat ook als jood
uitgescholden.
Bekering
Het joods-christelijke heeft
ook na de „bekering" een
merkwaardige rol gespeeld in
het leven van de Mendels-
sohns. Abraham Mendelssohn
schreef in 1829 aan Felix, die
toen in Londen was, dat hij
zich ernstig zorgen maakte
over het weglaten van de
„tweede naam" Bartholdy
door Felix. Hij legt uit hoe hij
tot de beslissing is gekomen
om over te gaan naar de Lu
therse godsdienst en die twee-
dé naam aan te nemen. Hij
bekent dat het beter was ge
weest de naam Mendelssohn
weg te laten en voortaan
„Bartholdy" te heten. De va
der herinnert eraan hoe hij in
Parijs een naamkaartje voor
„Felix M. Bartholdy" liet
drukken, „um dir einen Na
men zu machen". Een christe
lijke Mendelssohn kan niet
bestaan, aldus Abraham, net
Luzern. Aquarel van Felix Mendelssohn uit 1847.
FOTO: PR
zo min als een joodse Confuci-
Uit fragmenten van de ant
woordbrief blijkt dat Felix ei
genlijk om de kwestie heen
draait en merkwaardig koel
reageert op zijn vaders betoog.
Hij probeert het ontbreken
van „Bartholdy" in het druk
werk rond zijn optreden in
Londen in de schoenen te
schuiven van de Philharmo
nic Society. Wat hij écht vindt
blijkt uit het programma van
zijn volgende Londense con
cert: geen „Bartholdy"
In zijn muziek zou die twee
heid van jodendom en chris
tendom te beluisteren zijn,
vinden sommigen. De muziek
voor cello en piano zou syna
goge en kerk weerspiegelen.
In de koormuziek zou die
tweeheid vooral blijken in de
„Elias". Zo zou, tegen de ge
bruikelijke regels in, Men
delssohn de opening beginnen
met bas-solo, een soort belij
denis, door de profeet Elia:
„Zo waar als de Heer, de God
van Israel leeft, er zal dit jaar
noch dauw noch regen zijn".
Dat credo: de Heer, de God
van Israel, zou het stuk toon
zetten tegenover het christe
lijk erfgoed. En, vinden som
migen, te vaak gebruikt Men
delssohn bepaalde joodse me
lodische structuren, cadenzen,
om toevallig te zijn. De her
komst is in genoemde geval
len een deel van een joods sy
nagogaal gezang (onder ande
re Jack Werner en Rainer
Riehn houden dergelijke beto
gen).
Het is bij dergelijke zaken
verstandig een grote terug
houdendheid te betrachten.
Wie eenmaal de gedachte
heeft dat de muziek zulke
„verwijzingen" in zich heeft,
kijkt al gauw met een vereng
de blik naar het notenbeeld.
Maar anderzijds zijn er inder
daad argumenten die pleiten
voor het goed recht van zulke
opvattingen.
Deze aspecten aan Mendels-
sohns muziek en er zijn
nog vele niet aangeroerd
maken het luisterplezier
eerder groter dan kleiner en
de genoemde serie van Erato
is een goede aangever van dat
luisterplezier.
LÜTSEN KOOISTRA
