„Toneel dat iets te vertellen
heeft is nooit conventioneer'
Zoektocht i
naar ander I
autogebruik
DEKRANT
BRENGT
DE WERELD
BIJU
THUIS.
Temperamentvolle Gloria Estefan
CcidóeSoutmit
Djazzex breekt internationaal door
TON LUTZ MET „DE ZAAK KENNY" IN KONINKLIJKE SCHOUWBURG
faI
Vlakke verfijning Trouvéres
KUNST/
WOENSDAG 11 OKTOBER 1989 PAGINjgF
DEN HAAG Na jaren van
geploeter en met wisselende
successen breekt de Haagse
jazzdansgroep Djazzex ook in
ternationaal door. Nauwelijks
terug uit het Canadese Ottawa,
waar werd gedanst in een van
de grootste theaters en Oranje
stad op Aruba, komt de groep
in het Muziektheater aan het
Spui vrijdag en zaterdag laten
zien, waarom de Canadezen zo
opgetogen waren. Gedanst
wordt het nieuwe programma
'Jazz on Scale', met de premiè
re op zaterdagavond, met on
der meer het nieuwe ballet
van artistiek directeur Glenn
van der Hoff: 'Darimana', op
muziek van Albert Veenen-
daal, die de muziek speciaal
voor dit ballet componeerde.
Djazzex presenteert de moder
ne jazz-dans op een geheel ei
gen en vernieuwende wijze,
waarbij de jazzdans als uit
gangspunt wordt gehanteerd
en gebruik wordt gemaakt van
diverse hedendaagse dansvor
men. Hierbij wordt de nadruk
gelegd op dynamiek, emotie
en energie. Zoals gebruikelijk
bestaat het programma uit
werken van verschillende
choreografen: Alida Chase,
Bruce Taylor, Conny Janssen
en, zoals gezegd, artistiek di
recteur Van der Hoff.
Fragment uit 'Darimana'.
FOTO: HANS GERRITSEN
Eerste veiling van jukeboxes
AMSTERDAM Christie's in Amsterdam veilt op 26 oktober,
voor het eerst een aantal jukeboxes. Het is mogelijk zelfs de eer
ste veiling van jukeboxes in Nederland, aldus Christie's. De
meeste zijn van het merk Seeburg en Wurlitzer en stammen uit
de jaren veertig en vijftig. De richtprijzen variëren van 4.000 tot
35.000 gulden. Ook komt op diezelfde dag een verzameling ro
bots en ruimtevaartspeelgoed onder de veilinghamer. De kijkda
gen zijn van 22 tot en met 24 oktober.
Schilderij Jongkind gestolen in Parijs
PARIJS Uit de woning van een 80-jarige vrouw in Parijs zijn
verscheidene schilderijen en kunstvoorwerpen gestolen. Onder
de gestolen doeken is een schilderij van de Nederlandse schilder
Johan Jongkind (1819-1891).
Jongkind was een leerling van Schelfhout, maar heeft de laatste
30 jaar van zijn leven in Frankrijk gewoond, waar hij is overle-
Dominees
drama bij
RO-theater
RO Theater: „De wil om te treffen"
van Peter Sonneveld. Regie: Peter
Sonneveld. Decor: Norbert ter Hall.
Met Antoinette Jelgerama, Sylvia
Poorta en Paul R. Kooij. Gezien op 7
oktober in de Rotterdamse Schouw
burg. Vanaf morgen tot en met 14
oktober in Theater aan de Haven, en
op 3 en 4 november in het Lakthea-
ter Leiden.
„Maar doodslaan deed hij niet,
want tussen droom en daad
staan wetten in den weg en
praktische bezwaren", schreef
Willem Elsschot al. Maar wat
nu als dat wel gebeurt? Wat
gaat daar aan vooraf? Dat zien
we in Peter Sonnevelds „De
wil om te treffen".
Het RO Theater speelt dit stuk
in de regie van de schrijver zo,
dat van het begin af aan een
onhoudbare situatie wordt
voorgesteld. Dominee Johan
van Zanten zit tussen de meer
dan tien schuifdeuren van het
decor gevangen met zijn moe
der Gerda en zijn echtgenote
Gerda. Dit kan niet langer,
want moeder zeurt hem en
schoondochter ziek en het hu
welijk heeft ook zijn beste tijd
gehad.
Dat het nog vijf kwartier
duurt voor de slag gestreden
is, geeft inzicht in de schrijf
kunst van Sonneveld. Die ont
popt zich als een Nederlandse
Strindberg, maar dan anders.
De landerige sfeer weet hij
goed te treffen, het stuk lijkt
wel vijf uur te duren. De span
ning blijft erin, omdat je je af
gaat vragen wie nu wie om
zeep helpt en waarmee.
Het slot 'komt toch wat abrupt
en maakt „De wil om te tref
fen" haast grotesk. Dat Kooij,
Jelgersma en Poorta zich goed
in figuren kunnen verplaatsen
is inmiddels duidelijk gewor
den. De stelling, dat kleine
zaal-produkties wat experi
menteier zijn dan die voor de
grote zaal, analoog aan die
over kamermuziek en symfo
nische composities, gaat hier
niet op. „De wil om te treffen"
is nu al gedateerd en bevestigt
een vermoeden dat het het RO
Theater aan goede dramatur
gen ontbreekt. Dit dominees
drama had goed in de jaren
vijftig gepast.
PETER SNEL
AMSTERDAM „Mijn
hele leven heb ik gevon
den, dat het Nederlands
talig repertoire-toneel
moet worden bevorderd,
waar het maar kan. Mijn
ex-leerling en vriend
Chiem 'van Houweninge
heeft naast 'Zeg eens AAA
nu ook XYZ gezegd.
Hij heeft een prachtig
stuk geschreven met een
heel interessant en actueel
onderwerp. Daarom vind
ik dat het stuk gespeeld
moet worden. En ik vind
het heel fijn om dat te
doen".
Zo motiveert Ton Lutz desge
vraagd zijn beslissing om „De
Zaak Kenny" te regisseren.
Het toneelstuk is komende
vrijdag, zaterdag (première) en
zondag te zien in de Koninklij
ke Schouwburg in Den Haag.
„De Zaak Kenny" gaat over
genetische manipulatie. De
jongen Kenny is verwekt, na
dat een menselijke eicel is be
vrucht met zaad van een aap.
Op latere leeftijd doen zich al
lerlei psychologische proble
men en juridische complicaties
voor. Ton Lutz, enigszins ge
prikkeld door de opmerking
dat de speelwijze er nogal con
ventioneel uitziet: „Dit thema
is op zich al vernieuwing. Dit
gaat over dingen die kunnen
gebeuren, die zelfs hier en
daar al gebeuren. Die hele ab
surde thematiek is nieuw. Dat
wat vandaag iets te vertellen
heeft, kan per definitie niet
conventioneel zijn".
„Kunst moet altijd verwijzen
naar iets wat met het wezenlij
ke, direct waarneembare te
maken heeft. Dan mag het zo
als bij Picasso of bij Mondriaan
heel sterk van de werkelijk
heid vervreemden, maar in
die afkalvende kaalheid blijft
die power van realiteit aanwe
zig. Kunst is bewust vormge
ven aan inhoud. Hoe dan ook.
En de inhoud is van de per
soon die het maakt. Kijk, jij
denkt die vent is zeventig jaar
dus die zal wel conventioneel
toneel maken, mijn neus! Ik
maak wat ik maken moet. En
als anderen dat conventioneel
achten, dan moeten ze dat
vooral doen".
Wenkbrauw
„We worden niet veranderd
door op je linker wenkbrauw
of op je grote teen dansend
Shakespeare te spelen. We
worden veranderd door de
kern, en de kern moet die zijn
van een levend mens. Dat is
een wezen dat denkt. Het
Griekse woord technisch bete
kent kunst c.q. kunnen, be
kwaamheid tot vormgeven.
Bovendien vind ik vele mo
dernistische om niet te zeggen
postmodernistische vormen,
buitengewoon ouderwets".
„Ik denk dat het aaqkomt op
wat je te zeggen hebt, dan ben
je per definitie niet conventio-
.neel. Misschien wel voor een
of andere criticus maar dat
kan me niets schelen. Maar
voor die doe ik het niet. Ik doe
het voor de gemeenschap".
„Het publiek behagen via het
leuke lachen of het happy end,
of via het leuke blijspel dat
ons verder niks meer te ver
tellen heeft, of via het effect,
nee dat is niks voor mij. Het
gaat om wat je te zeggen hebt.
Om de geest, om de esprit
waarmee en van waaruit de
voorstelling gemaakt wordt".
Broodje belazer
„Ik heb het geluk gehad dat ik
dertig jaar les heb gegeven en
nog incidenteel workshops
geef aan de theaterschool. Dat
betekent dat ik mijn hele le
ven lang ben omgegaan met
jonge mensen en mijn hele le
ven gevoel heb gehouden met
de nieuwste stromingen en het
ook heel goed in de gaten heb,
waar die nieuwere stromingen
absolute zandstrooierij in de
ogen zijn en broodje belazer
van hier tot het einde van de
wereld. Om maar op te vallen.
Het moderne trend-toneel is
vaak: als het maar anders is.
Ik vind dat best. Moet ieder
een maar voor zich weten. Ik
heb nog nooit van een stuk ge-
Ton Lutz: „We worden niet veranderd door op de linker wenk-'
brauw of de grote teen dansend Shakespeare te spelen, maar
door de kern van het stuk".
zegd: dat kan niet meer. Ik
heb wel gezegd: het doet me
niks, of ik houd er niet van, of
ik wil er niets van weten. Iets
wat waar is, kan altijd. Anders
kun je de 'Nachtwacht' wel in
de plee gooien!".
U heeft voor uzelf toch wel
bepaalde criteria?
„Dat weet ik niet. Dat is een
emotionele constatering. Er
gebeurt iets en het grijpt je bij
je strot, of niet. Toen ik in 1955
een 'Bruid in de morgen' las
van Hugo Claus, toen had ik
niet meer dan twee gedichtjes
gelezen van die jongen. Claus
was 23. Toen ik het stuk had
gelezen, toen had ik er een
broer bij. Terwijl er regisseurs
waren, bij wie dat stuk een
FOTO: BRAND OVEREEM
half jaar in de la had gelegen.
Die dachten: wat moet ik met
die kinderpraat en mij kneep
het zowat mijn strot af. En wat
zijn criteria? Ik houd ontzet
tend van Bach, maar ook van
Tsjaikovsky en van Schubert.
Maar niet van Stockhausen.
Maar weer wel van Reinbert
de Leeuw en zijn Schönberg
Ensemble".
U hanteert ook de uitdrukking
'intellectuele emotie'.
„Intellect is ook gevoeligheid.
Je kunt niet alleen maar van
uit het intellect en alleen maar
vanuit het gevoel werken. Het
gaat om hoofd én hart. Ik ben
een taaifreak. Taal is voor mij
essentieel. Taal is het middel
om je duidelijk te maken,
maar het lukt niet altijd. Als je
ja zegt, dan bevestig je niet
meteen iets. Afhankelijk van
de intonatie kan het zelfs ont
kenning zijn. Taal falsificeert
zichzelf door de interpretatie
die je aan een woord kunt ge
ven.
Je weet het nooit. En als ik
nog op enigerlei wijze een
kind van mijn tijd ben, dan is
het omdat ik het niet weet. En
ik wil het niet weten. Dus zal
ik altijd een nieuw werkje vin
den om ergens naar toe te ko
men. En als ik het niet vind,
dan zijn er jonge mensen ge
noeg om tegen de oude man te
zeggen: 'nou moet je even
linksaf".
Na zo'n 150 regies en meer dan
honderd rollen moet u toch
wel duidelijke ideeën over to
neel hebben. Is het geen valse
bescheidenheid om te bewe
ren: 'Ik weet het niet'?
„Het klinkt gek, maar het is
geen valse bescheidenheid.
Nee, ik loop altijd op tegen
wat ik wil, wat ik doen moet.
Ik vind de stukken, waar ik
het mee doen moet. Ik heb
nooit van mijn leven om een
rol gevraagd, ik heb nooit ge
solliciteerd, nog nooit om een
regie gevraagd. En als ik wel
eens heb gelonkt naar iets wat
ik misschien dacht graag te
willen, dan ging het niet door.
Dat is mijn gegeven".
Ik heb vaak gezegd: ik zal niet
acteur moeten heten, dat is
handelend persoon, maar reac-
teur. Ik reageer op dingen, dat
is mijn natuur. Ik vind psy
chologie de vijand van het to
neel, al duizend jaar. Dat man
netjesmaken van binnen, dat
is toneelspelers ijdelheid. Als
ik dat ooit gedaan heb, dan
heb ik dat in elk geval ontdekt
en dat zal ik dus nooit meer
doen.
Daarom houd ik niet van rea
lisme. In de zin van traditio
neel realisme. Of naturalisme
is nog beter. Daar houd ik niet
van. Imitatie van de werke
lijkheid is altijd fout. Waar na
bootsing ophoudt, daar begint
de kunst".
MAX SMITH
Gloria Estefan Miami Sound Ma
chine. Ahoy', Rotterdam. Gister
avond. Herhalingen: t/m 13 oktober.
Als kort voordat Gloria Este
fan aan haar toegift begint, de
confetti uit het dak van het
Rotterdamse Ahoy' komt
dwarrelen, is het feest com
pleet. Het publiek op de tribu
ne staat dan al ruim een uur
op de stoelen, terwijl de arena
is veranderd in een dansvloer.
Maar het is dan ook moeilijk
stilzitten bij de door een La
tijns-Amerikaans sausje ge
haalde klanken van Gloria en
haar Miami Sound Machine.
„Ik zou jullie allemaal willen
zoenen, maar dat gaat niet",
riep Gloria aan het begin van
het concert opgewonden. Als
alternatief zong ze, speciaal
voor ons, een liedje („Here We
Are"), maar dat was toch min
der leuk.
De enige, echt storende factor
was gisteravond het geluid, dat
te hard de zaal werd inge
stuurd. Hierdoor vervormde
het volumineuse stemgeluid
van Gloria enigszins en klonk
de uiterst strak blazende (en
dansende) kopersectie aan het
einde van het concert ietwat
irritant met hun schelle uitha
len. Maar toen kon het eerste
van vier Ahoy'-concerten al
niet meer stuk. Okee, de podi
umpresentatie oogde wat té in
gestudeerd, maar dat zal ieder
een een worst zijn geweest. De
muziek swingde en daar ging
het uiteindelijk om.
Duimendik
Gloria Estefan Miami Sound
Machine zette een tempera
mentvolle show op het podi
um, waarin niet alleen het
vakmanschap van de muzi
kanten er duimendik bovenop
lag, maar waarin ook Gloria
op soms subtiele wijze haar
klasse als zangeres en entertai
ner bewees. Of het nu een
samba, wat funk of een bossa
nova was, haar stem en li
chaam bewogen uiterst be
heerst en ritmisch voort op dit
Zuidamerikaanse klankenpa-
let.
De show was prachtig van op
bouw. Telkens als Gloria, sa
men met het publiek, het
kookpunt naderde, nam ze
heel subtiel wat gas terug en
konden haar fans meezwijme-
len met wat ballades zoals
„Anything For You". Een deel
van het materiaal was in een
nieuw arrangement gestoken
en fonkelde als een ster aan de
hemel, misschien ook door de
opvallende rollen van de bla
zerssectie en het hoekige,
swingende pianospel.
Het geheel speelde zich af in
een uiterst functioneel decor,
opgebouwd uit verschillende
etages met genoeg ruimte voor
Gloria om zich uit te leven als
danseres en om haar kostuum
wisselingen in al hun glorie te
tonen. Het licht was aangepast
aan de stemmingen van de
nummers. De enige, echt aar
dige grap die ermee werd uit
gehaald, speelde zich af aan
het begin van „Let It Loóse"
toen de enorme, dansende
schaduw van Gloria op het
witte achterdoek zichtbaar
werd.
Het concert liet niet alleen ho
ren waarom Gloria Estefan
het verdiende haar voetstap
pen achter te laten in de Origi
nal Star Boulevard in Scheve-
ningen, maar benadrukte ook
de enorme hoeveelheid hits
die de dame inmiddels achter
haar kiezen heeft. En waarom
het hits zijn geworden, maken
de concerten nog eens duide
lijk.
HANS PIËT
Frank Kramer laat zijn auto niet thuis in „100 dagen zondeg'
auto". FOTO: KRfc
an
ree
nd
HILVERSUM Dc
KRO-televisie begint op
1 januari 1990 met een
zoektocht naar een an
der autogebruik. Onder
de titel „100 dagen zon
der auto" worden in
veertien programma's
tien mensen uitgedaagd
hun auto voor die perio
de te laten staan.
De omroep benadrukte gis
teren tijdens een persconfe
rentie dat het absoluut geen
anti-auto-programma's zul
len worden. Fons Peters,
eindredacteur: „We hopen
een bijdrage te kunnen leve
ren aan het verstandiger ge
bruik van de auto. We zijn
ontzettend milieu-bewust in
Nederland, maar voor de
kleinste boodschap nemen
we de auto. Dat is eigenlijk
schandalig. De vorm die we
hebben gekozen, biedt ons
de mogelijkheid uitgebreid
en dwingend aandacht te be
steden aan "het milieu-vraag
stuk. Omdat het onderwerp
zo belangrijk is, brengen we
de twaalf programma's, die
worden omlijst door twee
grote shows, op 1 januari en
op 9 april, ook tijdens de be
langrijkste televisie-uren op
het scherm, namelijk na
„Tele Bingo".
De reeks, die wordt gepre
senteerd door Frank Kra
mer, is een idee van Erik
Latour. „Uit een onlangs ge
houden onderzoek is geble
ken dat zeventig procent
van de Nederlanders best
zijn auto wil laten staan als
de reistijd hetzelfde blijft.
Meer dan 57 procent zegt er
ook nog voor te voelen als
die reistijd de helft langer is.
Nou, wij dagen die mensen
uit eens de daad bij het
woord te voegen. We doen
dat op een nogal extreme
manier, want wie meedoet,
moet zijn rijbewijs en auto
sleutels bij Frank Kramer
inleveren. Daarvoor in de
plaats bieden we deze men
sen een coach. De taak van
deze bekende Nederlander is
om de aan hem toegewezen
persoon ter zijde te staart,
hem misschien door diepe
dalen te helpen. Dus als er
plotseling iets is, waarbij
auto absoluut noodzakelij
is, dan zal die coach moeti
rijden. De deelnemers mj
gen geen enkele keer acht^f
het stuur plaatsnemen en g^
loof mij maar dat er streif
zal worden gecontroleerr
De coach is overigens oo'v
degene die een prijs ter b(H
schikking stelt voor als htri
avontuur goed afloopt". v»
Verdrijven
„100 dagen zonder auto"
niet opgezet om dit vervoei
middel uit Nederland te vei.
drijven. „Dat zou slecht zif
voor de economie. We wil
len laten zien wanneer eq,
auto wel en niet nodig is.
kijker eigenlijk gewoon voi
den met ideeën over
verstandiger gebruik,
programma's moeten ami
rend educatief zijn".
„Van de deelnemers vragetg
we of ze bereid zijn in de pift
bliciteit te treden en of L
een dagboek willen bijhoiL
den. De KRO zou ook graal/
,de aanmeldingen binnen
krijgen van mensen die hij-
wel willen doen, maar geeL,
publiciteit zoeken. Wie ziek'
wil opgeven kan van 13 olL
tober tot en met 1 novembaj
terecht bij de KRO-televisk
„100 dagen zonder auto?,
Postbus 9000, 1201 DH, Hij
versum". L
„De bedoeling is in elke uifc
zending de belevenissen eL(
ervaringen van een deelne,
mer en zijn gezin te tonerL
Het moet echt een verslagjh
worden over de verschillen
de facetten die het niet g^J
bruiken van de huiskamer.
op-wielen met zich rneei
brengt. De bedoeling va£
het laatste programma is on,
bijvoorbeeld mensen van hd(
openbaar vervoer en minis,
ters te confronteren met dt
ervaringen van de deelnet
mers. Ik denk dat het pracht
tige televisie oplevert, voora
omdat de televisie als uitdaf
ger fungeert en de kijker dl,
hoofdrol speelt".
Frank Kramer zal tijdenl
die periode zijn auto niet laf
ten staan. Frank: „Gezien c'
opzet van het programmi
zal ik zelfs meer kilometeif
gaan maken".
HANS PIËT
Ray Charles
geeft concert
in Den Haag
DEN HAAG De blinde
soulzanger Ray Charles doet
op zijn Europese tournee vol
gende maand ook vier plaat
sen in ons land aan. The Geni
us zoals collega's en fans hem
wel noemen, wordt bijgestaan
door zijn eigen orkest van
achttien man en de backing-
groep The Raelettes. De man
die met zijn rauwe stem tal
van hits op zijn naam schreef,
treedt 8 november op De Doe
len in Rotterdam, twee dagen
later het Congresgebouw in
Den Haag, de 11de in de Ame-
ricahal van Apeldoorn en op
12 november in de veilinghal
van Alkmaar.
De Stichting Oude Muziek en Thea
ter met muziek uit de periode 1378-
1417, pespeeld door het Ensemble
Trouveres. Oud-Katholieke kerk,
gisteravond.
De Oud-Katholieke kerk was
gisteravond tot de laatste
plaats bezet voor het eerste
concert van de nieuwe serie
van de Stichting Oude Muziek
en Theater. Drie jonge mensen
onder de naam „Ensemble
trouvéres" traden daar voor
het eerst op en brachten een
programma met Frans-Itali
aanse muziek uit de periode
1378-1417, de zogenaamde Ars
Subtilior.
Het gaat daarbij om muziek en
poëzie die op hoogst verfijnde
en sterk versierende manier
de liefde bezingen. Het is inge
wikkeld genoteerde polyfone
muziek waarin gelijktijdig
verschillende maatsoorten
kunnen optreden en veel van
het inlevingsvermogen van de
uitvoerenden wordt gevraagd.
De bekendste componisten in
dit programma waren Ciconia
en Landini. De drie stemmen
van deze muziek werden tot
uitdrukking gebracht door ve
del, luit en harp of sopraan,
het geheel met een zacht en
licht klankkarakter, geheel in
de stijl van die tijd.
Debra Gomez, Francis Biggi
en Markus Tapio bleken zeer
serieuze en toegewijde musici,
die na een eerste ballade die
qua ongelijkheid en lichte ont
stemmingen het ergste deed
vrezen, een goed beeld gaven
van deze oude hoofse muziek.
Het was uiteraard een per
soonlijke vertaling van deze
drie musici, een vertaling die
meer recht deed aan de ver
antwoorde uitvoering van de
ingewikkelde ritmische en
contrapuntische structuren
dan aan de levendige muzika
liteit van de muziek.
Daardoor ontkwamen zij niet
aan een te grote gelijkschake
ling van de verschillende pro
grammaonderdelen. Wat meer
durf en kleur zou, binnen de
grenzen van deze op zichzelf
niet uitbundige muziek, de
vervlakking hebben kunnen
voorkomen die na enige tijd de
uitvoering ging beheersen. Het
volgend concert op 7 novem
ber in de Waalse Kerk met
Anner Bijlsma en Bob van As-
peren die muziek van Italiaan
se componisten spelen is min
der specialistisch en garan
deert al bij voorbaat een zeker
ERIK BESIER
