I DE STERKE
LICHTGEWICHT
ndegeest en Rhijngeest doen
op onze waakzaamheid
Computerkunst
in De Waag
I NIEUWSTE RETOURFLES VAN COCA-COLA
NEIDEN OMGEVING
£etdóc Commit
DINSDAG 10 OKTOBER 1989 PAGINA 15
|£N WAARSCHUWING TEGEN „VERSTEDELIJKING" ONVERVANGBAAR GEBIED
j het constant dicht-
pien en volbouwen van
j randstedelijke westen
i. ons land, past zeer ze-
Dn enige liefhebbende
dacht voor de cultuur-
die ons zijn na-
iten en aan onze zor-
i.j zijn toevertrouwd. We
ze nog, doch laten
aii op onze tellen passen;
ligt nu een-
als een kaper op de
waar het gaat om het
ppen van levens- en
pnruimte voor nieuwe
iteraties. Het kan daar-
geen kwaad dat er
°jr een aantal bekom-
Ofde lieden een paar
^tukken voor het voet-
jt der geschiedenis zijn
iald met de bedoeling
lieper in ons hart te
:*en opdat de tijdgeest
niet zal verslinden.
gaat om de eens zo
•heuze landgoederen
en Rhijngeest,
groene en monu-
oases in een
k ïtslibbend woonge-
Over deze eerbied-
buitenplaatsen is
boekje samengesteld
in eind vorige week is
^geboden aan Leidse en
igstgeestse gemeentebe-
urders. Immers, de
^Je buitens mogen dan
2 Oegstgeests grondge-
jjti liggen, ze bevinden
A ook onder de rook
i f Leiden dat buitendien
/„zijn begroting met En-
te maken heeft.
van „Endegeest
«hijngeest: natuur en histo-
ontdekt" was in
"ïden van een strijdlustig
Wiebe Blauw en
Krijgsheld (nomen est
}n) van respèctievelijk het
Irtcomité Bosgeest en de
Milieuzorg Oegst-
die beide begin dit jaar
pig hebben geprotesteerd
In de bouw van villa's op
[terrein van de landgoede-
J' om de restauratie van kas-
Endegeest te kunnen be-
j. igen. In een aantal artike-
n geven deskundigen uitleg
r het ontstaan en de ont-
3 keling der twee landgoe-
fl in. Verder bevat het boek-
liten en wetenswaardighe-
over de historie, de vroe-
bewoners, het landschap
iet planten-en vogelleven
rond de twee landgoede-
Kasteel Endegeest, thans in gebruik als kantoorruimte voor het psychiatrisch ziekenhuis; op de
voorgrond de kinderboerderij.
Venters visie
mevrouw dr. M^van der Plas,
die vele jaren werkzaam was
als internist op de inrichting
Endegeest. Prof. dr. P.Seven-
ster, hoogleraar biologie aan
de universiteit in Leiden, ging
in op de natuurwaarde van de
landgoederen in deze sterk
verstedelijkte omgeving. En
Sevenster kan het weten, be
genadigd bewoner als hij is
van het Huys te Warmont en.
kenner van alles wat groeit en
bloeit, soms tegen de verdruk
king in. Marian Kathmann en
Kees Langeveld zijn actief als
natuurgidsen bij de Leidse af
deling van het Instituut voor
Natuurbeschermingseducatie
(IVN) en gingen in het boekje
nog meer in op de verschei
denheid aan planten en vogels
die op de twee „geesten" kun
nen worden aangetroffen. Jan
Wolkers komt er ook aan te
pas, als rasechte Oegstgeeste-
naar en minnaar van het on
vergankelijke Witte Huis,
waar eens Ortega y Gasset,
Freud en Einstein in-en uitlie
pen, tot Wolkers' intense, be
spiegelende genoegen.
Toen medio vorig jaar bouw
plannen voor een villawijk be
zijden de Endegeesterstraat-
weg zich opdrongen, raakten
milieubeschermende tegen
standers var* de plannen in op
winding. Ze vochten zich door
allerlei redenaties van project
ontwikkelaars heen en zetten
^ich aan het schrijven van een
bijna ontroerende brochure die
nu in een bescheiden oplage in
Oegstgeestse boekwinkels te
koop wordt aangeboden.
Het is meteen al pakkend,
waar dr.van der Plas opent
met de geschiedenis van het
landgoed Endegeest. Zij ver
plaatst zich daarvoor naar
1307, toen er nog ridders op
zware knollen rondreden en
het vizier van hun helmen slo
ten of openden als er een te
genstander uit het zadel te
lichten viel. En hun wapen
schilden beloofden veel goeds
en toegewijde overgave ten
aanzien van de edele maagden
en andere vrouwen wier kam
pioen ze wilden Zijn op al de
toernooien waar ze zich op in
konden schrijven.
Hasekine
Dr.van der Plas gaat daar ver
der niet op in, maar ze start
met een oorkonde waarin de
naam van de versterking En
degeest voor het eerst opduikt.
Dat was in de tijd dat hoge
vrouwen nog namen als Hase
kine konden dragen. Zoals Ha
sekine van Endegeest, die 12
morgen land (ca. 10 ha.) in de
schoot geworpen kreeg bij wij
ze van belening. Na haar volg
den eeuwen met tal van
ambtsdragers, zoals in de 17e
eeuw schouten, schepenen,
burgemeesters van Leiden ook
wel.
De geslachten van Alkemade,
Poelgeest en Endegeest sloten
zich aaneen en vertakten zich.
Endegeest was destijds het
„grootste huis" van Oegstgeest.
Daar werden belastingen ge
heven op basis van het aantal
schoorstenen. In 1452, temid
den der Hoekse en Kabeljauw
se twisten, telde Endegeest
acht schoorstenen, onmiddel
lijk gevolgd door de nederzet
ting Abtspoel die zeven
schoorstenen had. Dat telde
aan voor de graaf. Het is, ove
rigens, maar goed dat groen zo
snel aangroeit als je er ten
minste geen stenen fundamen
ten en muren op bouwt. In
1573 werd de sterkte op bevel
van Willem van Oranje door
Leiden gesloopt en alle opstal
len, bomen, gewassen en wat
dies meer zij verdwenen opdat
de nakende Spanjolen zich er
niet konden verschansen. Zo
ging het door, maar Endegeest
bleef op de been en verleende
ih 1641 betaald onderdak aan
de befaamde Franse wijsgeer
Descartes, seigneur Cartesius,
die er zijn filosofisch oeuvre
bijhield. Endegeest beleefde
nog veel meer opzwepende tij
den onder aanzienlijke perso
nages, waarover in dit boekje
het fijne uit de doeken wordt
gedaan. Oegstgeest mag wel
trots zijn op van die verheven
ingezetenen. Een fameuze en
hooggeacht bewoner van En
degeest was mr.Gevers, 150
jaar geleden o.a. minister van
buitenlandse zaken. Na zijn
overlijden werd Endegeest de
plaats van een „krankzinni
gengesticht", en volgebouwd
met paviljoens.
Eenzelfde gloedvolle omschrij
ving kreeg van deze auteur
het landgoed Rhijngeest, opge
zet rond 1638. In 1960 was het
huidige parkeerterrein nog
bollengrond. Pas in 1764 dook
de naam Rhijngeest voor 't
eerst op. Nog steeds kennen
we Villa Rhijngeest, waar hon
derd jaar geleden nog een
douairière Van Tuyll-Deutz
woonde, tot meerdere eer en
glorie van het waardige Oegst
geest. Verder spreekt de au
teur haar weerzin uit tegen
een geprojecteerde villawijk,
als een bedreiging van het 50
ha. grote „aaneengesloten na
tuurmonument". Dit wordt
door haar als „griezelig" erva
ren.
Gelukkig worden het „maar"
37 villa', en het aangrenzende
weiland en bos worden ge
spaard. Anders zou het er ook
niet best uitzien voor de
„waarden van het gebied", zo
als die door prof.Sevenster
royaal worden beschreven, in
clusief „de strandwal van En
degeest". Daarvoor ging de
hooggeleerde beschrijver terug
naar een paar duizend jaar
voor Christus. Het gaat daarbij
De Villa Rhijngeest.
in op, onder méér, de „mooie
stinzeflora en een ongetwijfeld
belangrijk refugium voor de zo
bedreigde vleermuizen". En
hij looft de rijke bosranden en
zet zich sterk af tegen de toe
nemende verstedelijking die
zijn troetelgronden bedreigt.
„Wat wij in ieder geval
moeten nalaten is villa's bou
wen in het gebied. Wat wij
moeten doen is het gebied als
geheel handhaven en onder
houden". Hij denkt daarbij aan
het vormen van een stichting
of vereniging die zich ten doel
stelt de landgoederen te be
houden: „Nieuwe wegen
moeten we zoeken, in plaats
van doorgaan met het traditio
nele afbrokkelingsproces".
Strandwalbos
Klare taal, die door velen
overgenomen mag en moet
worden. Ten bate van een
overgeleverd natuurschoon
dat nog steeds spreekt van een
overgang tussen strandwalbos
en open veld. „Een villawijk
er over heen, en het is uitge
wist voorgoed!", schrijft
Marian Kathmann. Als je op
de rijksweg Den Haag, rich
ting Amsterdam passeert, zie
je rechts niet ver van Willi-
brords erve die fiere, hoge
Het bos van Rhijngeest vanaf de weilanden, waar een deel van de villa's is gepland.
omheining van rijke bomen.
Links is alles kaal, want daar
drijft onze welvaart op de
tuinders- en bollencultuur.
Maar ter rechterzijde is nu nog
ruimte (en jaaggebied) voor de
vogels. Al zie je ze weinig en
hoor je ze maar af en toe, toch
is daar nog steeds een popula
tie die op Rhijngeest gelegen
heid geeft aan broed- en trek
vogels. Op gezag van Kath
mann en Kees Langeveld ne
men wij aan dat hier de grote
bonte specht, de boomvalk en
bosuil hun plezier en gevecht
voor het leven hebben. Dan
heb ik 't nog niet eens over de
grauwe vliegenvanger, de
straatmees, de zwartkop, de
spotvogel en de nachtegaal.
„Een enkele keer wordt de
beflijster waargenomen, even
als de waterral en de hout
snip".
Kees Langeveld heeft het over
„stinzenplanten", zoals die
vroeger op (van huisuit Friese)
buitenplaatsen en boerenho
ven, stinzen, voorkwamen.
Verwilderd, maar o zo boeiend
en ravissant. Op de geestgron
den van de buitens in Oegst
geest vinden we ze terug:
knikkende vogelmelk, de hol-
wortel, sneeuwklokje, wilde
hyacint (ook prof.Sevenster op i
z'n Huys te Warmont weet er I
alles van), alsmede daslook,
Maarts viooltje en de Arons
kelk. Ook wordt omtrent En-
degeest en Rhijngeest de lof
gezongen (en gevonden) van_
fluitekruid, dagkoekoeks
bloem, look-zonder-look, na-
gelkruid, speenkruid en bos-
anemoon. Als het jaargetijde
gunstig is, tenminste.
„Ordinair park"
Zo gaat het er aan toe, in de
brochure „Endegeest en Rhijn
geest". Om enthousiast van te
worden, ware de bedreiging
door de te bouwen 37 villa's
niet zo voelbaar. Jan Wolkers
had, op verzoek, ook verno
men van de aantasting van
een leefbaar milieu in „zijn"
Oegstgeest. Hij zoog aan z'n
pen en beschreef de roem van
de planten, bloemen en bomen
die nu door projectontwikke
laars overwoekerd dreigen te
raken. Hij vreest voor een „or
dinair park", dat geen ruimte
meer om zich heen heeft. Hij
vreest ook, dat men over 10
jaar er „al enorme spijt van zal
hebben als dat daar gebeurd
is". Wolkers („Terug naar
Rhijngeest"): „Projectontwik
kelaars: het schijnt dat ze te
genwoordig niet eens meer in
de hel toegelaten worden, om
dat men bang is dat ze daar
zelfs de boel verpesten. Laten
ze maar elders in Oegstgeest
gaan zoeken om hun bunga
lows neer te zetten, zonder dat
je er zo'n schitterende omge
ving voor uitverkoopt". Aldus
Jan Wolkers vanuit z'n Texels
bastion.
Men mag zich reppen, tenein
de nog een exemplaar van
„Endegeest en Rhijngeest
natuur en historie opnieuw
ontdekt" te bemachtigen. Er
liggen nog een paar honderd
exemplaren te koop bij de
Oegstgeester boekhandel. An
ders belle men, om uitkomst,
Wiebe Blauw (071-175873), of
Klaas Krijgsheld (071-154364).
Bezorgdheid
over
brandweer
Wassenaar
WASSENAAR Het aantal
vrijwilligers bij de Wassenaar-
se brandweer loopt terug. Alle
fractievoorzitters spraken tij
dens de gisteravond gehouden
commissievergadering algeme
ne en bestuurlijke aangelegen
heden hun bezorgdheid hier
over uit. Met 39 vrijwilligers is
de kritische ondergrens van 36
bijna bereikt, meenden de po
litici. De brandweercomman
dant legde de commissieleden
uit dat bij het verminderen
van het aantal vrijwilligers
een ander systeem van oproe
pen zal worden gevolgd. De
druk op de vrijwilligers zal
daardoor niet extra oplopen.
Verder verder verwachten zo
wel de fractievoorzitters als de
brandweerleiding dat de bouw
van de nieuwe brandweerka
zerne tot toeloop van vrijwilli
gers zal leiden.
Geen krant ontvangen Bel tussen
18.00 en 19.00 uur, zaterdags tussen
14.00 en 15.00 uur, telefoonnr.071-
122248 en uw krant wordt nog dezelf
de avond nabezorgd.
(ADVERTENTIE)
VAN DIGITALE DENKKAMER
TOT INTERACTIEVE INSTALLATIE
LEIDEN „Het bijzon
dere van de computer is
dat het een kunstenaar de
mogelijkheid biedt om
beelden te scheppen die je
vervolgens kan manipule
ren en in beweging te
brengen. Dat manipuleer
bare is inherent aan een
computer. Er zijn oneindig
veel mogelijkheden voor
toepassingen". Dat vertelt
de Leidse kunsthistoricus
Frans Peterse.
In opdracht van de Directie
Culturele Zaken van de Ge
meente Leiden stelde hij de
tentoonstelling 'De Imaginaire
Ruimte; beeldende kunst en
computers' samen. Vanaf don
derdag tot en met 12 novem
ber is de expositie te zien in
De Waag.
Frans Peterse: „Een kunste
naar moet heel sterk in zijn
schoenen staan om met de
computer te kunnen werken.
Hij moet heel duidelijke idee
ën hebben, anders verdrinkt
hij in de mogelijkheden. De
meeste kunstenaars die com
puters gebruiken zijn zich daar
heel goed van bewust. Ze zijn
bijvoorbeeld lang niet allemaal
krampachtig bezig om estheti
sche beelden te genereren,
maar maken juist vaak ge
bruik van de vele toevalsfacto
ren die de computer heeft".
Oproep
De kunstenaar die in ons land
het meeste faam verwierf door
het gebruik van computers is
ongetwijfeld Peter Struycken.
Werk van Struycken zal ech
ter niet te zien zijn op 'De
Imaginaire Ruimte'. Het gaat
vooral om de jongste generatie
kunstenaars. Frans Peterse
heeft daartoe een oproep ge
plaatst in een toonaangevend
tijdschrift voor beeldend
kunstenaars met het verzoek
werk in te zenden dat met be
hulp van computers tot stand
kwam. Er kwamen veel reac
ties, waaruit een selectie is ge
maakt.
De tentoonstelling beoogt wel
iswaar een breed beeld te ge
ven van computergebruik in
de kunst, niettemin ontbreken
enkele belangrijke toepassin
gen en zijn sommige facetten
onderbelicht gebleven. Peter
se: „We wilden alleen kwalita
tief goed werk laten zien. Met
name de inzendingen op het
gebied van de „paint-program-
ma's" dat zijn programma's
waarmee je op het beeld
scherm kunt schilderen wa
ren nogal ondermaats en die
worden dus ook niet getoond".
Peterse vervolgt: „We hebben
de nadruk gelegd op de tradi
tionele kunstgenres, zoals
schilderkunst, beeldhouw
kunst en installatie. We heb
ben bijna geen audiovisuele
producties geselecteerd, omdat
er een tijdje geleden al eens
een tentoonstelling is geweest
die aan de nieuwe genres aan
dacht besteedde. Wij willen la
ten zien in hoeverre schilders
en beeldhouwers de computer
gebruiken als een gereedschap.
Computergrafiek en videoani
maties komen daarom dit keer
nauwelijks aan bod. Ik vind
dat een goede keuze, we vul
len zo de andere tentoonstel
lingen aan."
Kijktentoonstelling
De Imaginaire Ruimte wordt
een echte kijktentoonstelling,
met weinig toelichtende tek
sten. Er zal uitsluitend een
korte inleiding over de opzet
te lezen zijn, overige informa
tie kan men putten uit een uit
voerige catalogus.
Over de titel van de tentoon
stelling wil Peterse niet te veel
zeggen. „Ik heb de titel in de
catalogus bewust niet uitge
legd, omdat het me tamelijk
vanzelfsprekend lijkt wat er
mee bedoeld wordt. Mensen
mogen er ook zelf een uitleg
aan geven. Het komt hierop
neer: de computer roept een
denkbeeldige ruimte op. Dat
hoef je niet alleen te betrek
ken op de ruimte die je kunt
oproepen op je beeldscherm, je
kan die ruimte ook abstract
zien, als het creatieve proces
van het werken met een com
puter. Zo ervaren veel kunste
naars dat. Er is bijvoorbeeld
iemand die in dat verband
spreekt van 'de digitale denk-
kamer'."
Typische kenmerken van
computerkunst zijn, aldus Pe
terse, een seriëel karakter en
de spanning tussen enerzijds
de zeer rationele benadering
die de computer oplegt aan de
kunstenaar en anderzijds de
vele toevalligheden die een
computer kan opwekken. Een
ander belangrijk kenmerk is
het „interactieve" aspect, het
feit dat je met een computer
een kunstwerk kan laten rea
geren op allerlei impulsen.
Een voorbeeld van zo'n inter
actief kunstwerk is een instal
latie van Wim van der Horst,
getiteld 'Dreamdance': Het
gaat om een constructivistisch
getinte structuur van buizen,
die kan reageren op signalen
uit zijn omgeving. „Het beeld
is gebaseerd op een zogenaamd
'neuraal netwerk'", vertelt Pe
terse. „Dat is een soort compu
terprogramma dat het zenuw
stelsel van een lagere diersoort
nabootst. Wanneer er mensen
de ruimte binnen komen, dan
reageert het beeld daarop en
gaat bewegen".
Met de tentoonstelling in de
Waag wil men ook een bijdra
ge leveren aan de discussie
over de rol die de computer in
de toekomst zou kunnen spe
len in de kunst. Peterse:
„Computerkunst heeft heel
lang los gestaan van de tradi
tionele beeldende kunst. Van
uit de traditionele hoek is
vaak terecht het verwijt ge
maakt dat computerbeelden
veel te imitatief waren en
daardoor kitscherig. Maar die
sektarische tweedeling wordt
nu een beetje losgelaten, voor
al omdat computers gebrui
kersvriendelijker zijn gewor
den. De knoppenangst, die
veel kunstenaars steeds heeft
Een voorbeeld van
computerkunst
zoals die in De Waag
te zien is.
FOTO: PR
beheerst, is aan het verdwij
nen. De vraag luidt nu welke
processen geautomatiseerd
zouden kunnen worden en
hoever je daarmee kunt en
moet gaan. Is kunst program
meerbaar, kun je bijvoorbeeld
gevoel en intuïtie op de duur
vervangen door toevalsgenera-
toren? Er is al een Duitse
groep kunstenaars aan het
werk die daar heilig in gelooft.
Maar die zijn eigenlijk meer
bezig met kunstmatige intelli
gentie dan met kunst".
Kort geleden organiseerde
Frans Peterse voor de LAK-
galerie een tentoonstelling
over zogeheten copy art, kunst
vervaardigd met het fotoko
pieerapparaat. Mogen we con
cluderen dat Peterse een tech
neut is, met hart en ziel toege
wijd aan nieuwe media in de
kunst? „Nee, dat is puur toe
val", antwoordt Peterse. „Ik
ben niet speciaal geïnteres
seerd in nieuwe of technologi
sche media. Als de tentoonstel
lingscommissie van De Waag
me niet had gevraagd deze
tentoonstelling samen te stel
len, was ik misschien nooit op
het idee gekomen. Ik ben ab
soluut geen computerfanaat.
Ik heb thuis geen personal
computer of zo. Maar ik heb
wel eens met een tekstverwer
ker gewerkt".
ONNO SCHILSTRA
