m
In grensgebied Cambodja bloeit
wapenhandel als nooit tevoren"
F
jlTui Aangrijpende echo's van
Tweede Wereldoorlog
„Geen sprake
van normaal
rouwproces
Smit Tak bergt vissersschip
PPR uit kritiek op campagne Groen Links
VVD-VOORZITTER:
T>T>
IERL
flNÖSE
DAGEN
NEDERLANDSE FILMDAGEN
Irving Berlin schudde liedjes uit zijn mouw
-BINNENLAND
Ceidóc Coulant
MAANDAG 25 SEPTEMBER 1989 PAGINA| f
Onderzoek naar dode in Bijlmerbajes
AMSTERDAM De rijksrecherche stelt een onderzoek in naar
het overlijden, afgelopen woensdag, van een 48-jarige man in
een cel in de Bijlmerbajes. De man zat vast omdat hij werd ver
dacht van wurging van zijn 37-jarige vriendin op 7 september.
BERGEN De drijvende bok Taklift 1 van het bergingsbedrijf
Smit Tak heeft gisteren circa 25 kilometer voor de kust van Ber
gen aan Zee het gezonken Westduitse vissersschip Kugelbake
geborgen. Het schip zonk vorige week na een lek in de machine
kamer. De Kugelbake, een voormalig Nederlands schip, kreeg in
de nacht van maandag op dinsdag door nog onbekende oorzaak
water in de machinekamer. Het schip werd op sleeptouw geno
men door een Urker vissersboot die de sleeptros na enkele uren
moest kappen omdat de Kugelbake steeds dieper zonk. De be
manningsleden van het Westduitse schip konden tijdig overstap
pen.
UTRECHT De partij
raad van de PPR heeft
het afgelopen weekeinde
teleurgesteld gereageerd
op de verkiezingsuitslag
van Groen Links en stevi
ge kritiek geleverd op de
campagne.
De combinatie van PPR, PSP,
CPN, EVP en onafhankelijken
behaalde zes kamerzetels. Te
weinig, oordeelde het PPR-
partijbestuur. „Wij hebben
onze kiezers uit 1986 niet over
tuigd".
De partij verwacht dat Groen
Links wel op een overwinning
kan rekenen bij de gemeente
raadsverkiezingen in maart.
Maar dan moet deze partij wel
snel van haar randstedelijke
karakter af, want de club
heeft het voornamelijk op het
platteland slecht gedaan.
De partijraad van de PPR uit
te forse kritiek op de campag
ne van Groen Links, die er
niet in is geslaagd het aureool
van luchtkastelenbouwers af
te schudden. Ook het onbre-
ken van een CPB-stempel op
het verkiezingsprogramma
heeft de combinatie opgebro
ken. Daardoor werd het idee
versterkt dat Groen Links
haar beloften op geen stukken
na waar kon maken. Volgens
de partijraad heeft het snelle
en onverwachte ontstaan van
Groen Links de combinatie
kwetsbaar gemaakt voor het
verwijt dat het om een mo
dieus monsterverbond ging,
dat meteen na 6 september
rollend over straat zou gaan.
De PPR adviseerde Groen
Links niet te proberen zich te
ontwikkelen tot een nog link
ser alternatief voor de PvdA.
In plaats daarvan moet interne
versterking en externe geloof
waardigheid komen. Daarom
moet snel overeenstemming
komen over het einddoel van
de Groen-Linkssamenwer-
king: federatie, fusie en ophef
fing. In 1990 worden de we
tenschappelijke bureaus en het
vormingswerk van de onder
scheiden partijen geïntegreerd.
UTRECHT Het echt
paar Karin Downs en
Brett Ballard is bang.
Bang over de toekomst
van het land waar dit
Amerikaanse stel al ruim
twee jaar als ontwikke
lingswerkers actief is:
Cambodja.
De Amerikanen waren, op uit
nodiging van de Stichting Oe
cumenische Hulp, even in Ne
derland. En uiten hun angstige
vermoedens over wat er in het
Aziatische land staat te gebeu
ren, nadat deze week de laat
ste Vietnamese troepen zijn
vertrokken.
„De burgeroorlog gaat onge-
herstel dat onder het door
Vietnam gesteunde regime
van premier Hun Sen plaats
vindt", zegt Ballard. Hij ver
moedt dat de oorlog tussen het
regeringsleger en de Rode
Khmers eind november, bij
aanvang van het droge sei
zoen, in volle omvang in het
grensgebied met Thailand zal
uitbreken. Daar zijn momen
teel de vluchtelingenkampen
die worden gecontroleerd door
de verschillende verzetsgroe
peringen.
De Rode Khmers hebben aan
de Thais-Cambodjaanse grens
een kamp met ruim vijftigdui
zend vluchtelingen onder con
trole. Het kamp is, net als
Cambodja indertijd, volledig
van de buitenwereld afgeslo
ten. „Wat daar precies gebeurt
is onduidelijk. Maar dat de
Rode Khmers zich aan het
voorbereiden zijn op de guer
rilla-oorlog staat buiten kijf. In
het grensgebied bloeit de wa
penhandel als nooit tevoren.
Een handgranaat is er al te
koop voor veertig dollarcents
(één gulden), een automatisch
geweer kost twee dollar (vijf
gulden). Zelfs luchtdoelartille
rie kun je er tegen spotprijzen
kopen".
Holocaust
Niemand twijfelt eraan wat
een overwinning van de Rode
Khmer voor Cambodja bete
kent. Deze guerrilla's worden
nog altijd door dezelfde moor
denaars van het schrikbewind
1975-1979 geleid. Onder wie de
mysterieuze Pol Pot. Hij en
anderen zijn verantwoordelijk
voor de grootste holocaust uit
de na-oorlogse geschiedenis.
Ze hebben zeker twee miljoen
landgenoten vermoord. En de
Rode Khmer wordt nog altijd
bewapend en gesteund door
China - een regime verant
woordelijk voor een nietsont
ziende militaire dictatuur in
Tibet en de bloedige onder
drukking van de studentenbe
weging.
„De Rode Khmers zijn gehaat
bij de bevolking", zegt Karin
Met vlaggetjes werden de, naar verluidt, laatste Vietnamese militairen uitgezwaaid bij hun vertrek
uit Cambodja. foto: ap
Downs. „Veel meer dan de
Vietnamezen. Hoewel er altijd
een traditionele vijandigheid is
geweest tussen de Cambod
jaanse en Vietnamese volke
ren. Maar toen het Vietnamese
leger in 1979 kwam, werd ze
als bevrijder toegejuicht. Bin
nen twee weken hadden de
Vietnamezen het regime van
Pol Pot naar de grens met
Thailand verjaagd".
Het nieuwe door de Vietname
zen geïnstalleerde regime erf
de een volledig ontwrichte sa
menleving. Na een zeer lang
zaam herstel, ernstig bemoei
lijkt door droogtes en overstro
mingen, voerde premier Hun
Sen onlangs een nieuwe con
stitutie in. Met enig succes
werden drastisch economische
hervormingen uitgevoerd. In
plaats van collectivisatie is er
in Cambodja nu weer privé-
bezit. En in de nieuwe ge
mengde economie is de pro-
duktie aanzienlijk toegenomen
en krijgt het ooit zo rijke maar
volstrekt ontwrichte en kapot
gemaakte land, net weer enig
perspectief.
Sihanouk
„De landbouwcollectieven
hadden een destructieve uit
werking. Veel boeren werden
gedwongen elders te gaan
werken. In gebieden die zij, in
tegenstelling tot hun eigen
grond, totaal niet kenden. Irri-
gatieprojekten werden zonder
enige kennis van zaken uitge
voerd. Men trok gewoon een
streep over de landkaart en zei
dat daar een dijk moest ko
men", aldus Downs.
Nu de Vietnamezen het land
verlaten, de vredesbesprekin
gen in Parijs op niets zijn uit
gelopen, bewapent Hun Sen de
boeren. En het perspectief
voor Cambodja is verschoven
van economisch herstel naar
een nieuwe oorlog.
Brett Ballard: „De enige hoop
is dat de Cambodjaanse rege
ring met prins Norodom Siha
nouk een verbond sluit. En zo
samen de Rode Khmer kun
nen bestrijden. Dit is in Parijs
mislukt maar kan misschien
onder druk van het machtige
buurland Thailand alsnog
plaatsvinden. Thailand ziet in
de dreigende burgeroorlog in
Cambodja een potentieel be
langrijk afzetgebied verloren
gaan".
Voor Karin Downs en Brett
Ballard vormt het toekomstige
schrikbeeld geen reden om
niet naar Cambodje terug te
keren. „Momenteel is de situa
tie rondom de hoofdstad Pnom
Penh nog veilig. Zolang we
kunnen en mogen werken,
blijven we doorgaan. Hoelang
dat echter nog het geval is,
weet momenteel niemand".
FRANS BOTHOF
UTRECHT De positie
van de VVD na de verkie
zingsnederlaag heeft za
terdag voortdurend een
rol gespeeld tijdens de dis
cussies op de partijraad
van de liberalen in
Utrecht. Partijvoorzitter
Ginjaar maakte duidelijk
dat er bij de partij geen
sprake is van een „nor
maal rouwproces". Er is
meer aan de hand, zo
meende hij.
De voorzitter deed een drin
gend beroep op zijn partijgeno
ten op te houden met „per
soonlijke meningen voorop te
stellen en deze langs allerlei
media kenbaar te maken aan
de Nederlandse samenleving".
„Kiezers houden niet van het
beeld van een innerlijk ver
deelde partij, dat schept ver
warring", zo zei hij.
Volgens fractievoorzitter
Voorhoeve moet de VVD zich
hergroeperen, opdat de partij
versterkt kan terugkeren.
„Wij moeten ons concentreren
op twee taken: het controleren
van de regering en het herstel
van de partij".
Hij waarschuwde ervoor dat
de VVD in de oppositie geen
oppositie tegen zichzelf moet
voeren. Dat geldt volgens hem
in het bijzonder voor de ver
houding tussen de VVD en
D66.
Voorhoeve haalde fel uit naar
het CDA. Hij beschuldigde de
christen-democraten ervan
D66 vernederd te hebben en
er op uit te zijn samen met de
PvdA het door de VVD volge-
spaarde spaarvarken stuk te
willen slaan. Maar na twee
jaar zal blijken dat de VVD
weer nodig is om de rekenin
gen te betalen, aldus Voorhoe-
Volgens Voorhoeve zet in:
mateur Lubbers alles op a
om een kabinet met de Pv
te vormen. „Eerst moest
daaruit worden gewerkt.
VVD werkt, maar het C
werkt weg. D66 heeft gev
gerd om alle eisen van
CDA te slikken. Dat hebl
zij met ons gemeen", al
Voorhoeve.
Bloembol
De partijraad was bedoeld
de gevolgen van de Miljoen
nota en de Troonrede te
spreken. De meeste partijlei
hadden echter meer aanda
voor de „vertwijfeling over
positie van de VVD",
„mep" die de VVD bij de v
kiezipgen incasseerde, nodi
uit tot een vorm van groe
therapie. Daarin kunnen
de problemen van de afg<
pen maanden nog eens dui
lijk aan de orde worden
steld en kan een nieuwe kc
voor de toekomst worden
gezet. Of, zoals voorzitter Ij
teijn van de VVD-fractie in]
Eerste Kamer zei: „De Vj
moet zich spiegelen aan
bloembol. In de wintermai
den moet zij onder de gra
tot wasdom komen, opdat
in de lente bij de gemeeri
raadsverkiezingen tot volle
ge bloei kan komen".
De roep vanuit de vergaderi
om begin oktober een ex;
bijeenkomst te beleggen waj
in de problemen tot op de I
dem besproken kunnen wi
den, ketste af na tussenkou
van demissionair minister
justitie Korthals Altes. „8
ware beter daar niet onvoj
bereid aan te beginnen",
luidde zijn advies. Tegen
eind van de vergadering bla
dat de extra vergadering
wel zal komen maar dat I
hoofdbestuur niet overhaast
werk zal gaan.
KUNST
-431
UTRECHT Tweemaal
een echo van de Tweede
Wereldoorlog tijdens de
Nederlandse Filmdagen.
Frans Weisz' verfilming
van Judith Herzbergs the
aterstuk „Leedvermaak",
met acteurs die stuk voor
stuk laten zien dat ze met
een ijzersterke tekst en
een regisseur met groot
stijlgevoel voor geen col
lega in welk buitenland
hoeven onder te doen. En
de documentaire „Op
stand in Sobibor", de al
lereerste Russisch-Neder-
landse co-produktie. Ge
maakt door de Rus Pavel
Kogan en de Nederlandse
Lily van den Bergh.
met vijf overlevenden van het
vernietigingskamp Sobibor,
waar op 14 oktober 1943 een
opstand plaatsvond waarbij
zo'n 400 jonge vrouwen en
mannen uit- het kamp wisten
te vluchten. Uiteindelijk over
leefden slechts vierenveertig
van hen. Lily van den Bergh
en Pavel Kogan filmden ze in
hun dagelijks leven met hun
herinneringen in Rusland,
Brazilië, Australië, de Vere
nigde Staten, West-Duitsland,
Polen en Nederland. Twee
van hen hoorden tot de leiders
van de opstand: Alexander
Petsjerski, een door de Duit
sers krijgsgevangen Russische
soldaat die wanneer hij joods
blijkt in Sobibor terecht komt.
De Pool Stanislaw Szmajzner,
in Brazilië wonend waar hij
het zijn taak maakte daar ge
vluchte Nazi-beulen te ont
maskeren. Hij laat doorsche
meren iets te maken te hebben
gehad met de „zelfmoord" van
Sobibor-beul Wagner daar. De
New Yorkse taxi-chauffeur
Samuel Lerer, die vertelt hoe
hij in Berlijn anno 1949 een
van z'n beulen ziet lopen, de
politie roept en niets anders
kan uitbrengen dan „arresteer i
hem, arresteer hem". De in'
Australië wonende Poolse Re-
gina Zielinski die in Sobibor
wordt aangewezen om kleren
te breien en te herstellen en
de tweede dag van haar ver
blijf de schoenen van haar zus
je en de jas van haar moeder
in handen krijgt en beseft dat
zij al vermoord zijn. De Neder
lander Jules Schelvis, die als
jongetje door een wonder in
Sobibor overleeft, inmiddels
diverse publicaties over het
kamp op z'n naam heeft en die
nu nog een pijnlijk nauwkeu
rige maquette van het kamp
op z'n werktafel heeft. Af
schuwelijk moment: wanneer
hij een petieterig model van de
gasovens op z'n plaats zet in
het kanjp.
Een aantal van de overleven
den is in Utrecht aanwezig.
Regisseur Kogan heeft een
hartaanval gehad en wordt
vertegenwoordigd door zijn
vrouw, Smajzner is begin dit
jaar overleden, Petsjerski's ge
zondheid liet de reis niet toe
en ook hij wordt vertegen
woordigd door zijn vrouw. De
film „Opstand in Sobibor"
mag niet verward worden met
de televisie-film die er - met
Rutger Hauer in de hoofdrol -
van die opstand gemaakt is.
Wie de relazen van de overle
venden hoort, de werkelijk
heid via hun woorden recon
strueert, al was het maar via
indirecte opmerkingen, komt
aan een zo diep en diep bitte
re, onmenselijke realiteit, dat
die film een lachertje wordt.
De realiteit van een kamp als
Sobibpr - en welk kamp dan
ook - is zo gruwelijk onmense
lijk in de uitwerking van een
nauwgezet vernietingsplan dat
geen fictie het kan omvatten.
Wat dat betreft is de film van
Lily van den Bergh (lang gele
den eens omroepster bij de
VPRO) en Pavel Kogan nooit
genoeg te waarderen. Ook al
kan je vraagtekens zetten bij
de vorm waarin zij de film
presenteren, de wijdlopigheid
en de niet direct ter zake
doende beelden, het is tegelij
kertijd bijna kwetsend om
over vormzaken te spreken.
Het effect dat we van de docu
mentaire-serie „Shoah" ken
nen. Bijna tweeënenhalf uur
„Opstand in Sobibor" is lang,
erg lang. Het is de vraag of de
gemiddelde kijker daarvoor
incasseringsvermogen genoeg
heeft. Maar die vraag is tege
lijkertijd nietig in het licht van
al die verschrikkingen. De
film dwingt je na te denken
over de pijn van dit vaak „toe
vallige" overleven. De aller
pijnlijkste opmerking komt
Frans Weisz, regisseur van de nieuwe Nederlandse speelfilm „Leedvermaak", begroet voorafgas
aan de première in Utrecht hoofdrolspeelster Kitty Courbois. ee
van Smajzner wanneer hij wist wat hem er nog te wach-
praat over de drang om te ten stond, had liever vergast
overleven in het kamp: „Wie willen zijn". „Opstand in Sobi
bor" zet je aan het denljon
over een wereld waar redeii va
zijn voor zulke opmerkingegr
BERT J ANSI de
Irving Berlin in karakteristieke pose achter de piano op een foto
uit 1941. De Amerikaan van Russische afkomst componeerde
meer dan duizend liedjes.
DEN HAAG Hij kon
aanvankelijk geen noot
lezen, noch behoorlijk een
instrument bespelen. Toch
noemde de beroemde
George Gershwin (Rhap
sody in Blue, Porgy and
Bess) hem 'de grootste
Amerikaanse liedjesschrij
ver' van zijn tijd.
Irving Berlin, die dit weekein
de op 101-jarige leeftijd over
leed, schreef succesnummers
als „White Christmas",
„Cheek to Cheek",,,There's no
Business like Showbusiness"
en tientallen andere liedjes.
Die zijn hem door liefhebbers
van 'goede' populaire muziek
niet altijd in dank afgenomen,
maar zij gaan er bij het grote
publiek nog steeds in als koek.
Toen een criticus hem eens
vroeg of zijn muziek niet 'ba
naal' was, antwoordde Irving
Berlin: „Zo er al banale mu
ziek bij is, dan is het omdat
mijn liedjes eenvoudig zijn. En
u behoort te weten dat sommi
ge van de banaalste en een
voudigste liedjes de tijd heb
ben getrotseerd".
De begaafde componist begon
met 'ragtime', een soort gesyn
copeerde muziek. Nog steeds
bekend is zijn „Alexander's
Ragtime Band". Maar later
ging hij, onder invloed van
vernieuwers als George
Gershwin en Jerome Kern,
over tot andere vormen van
populaire muziek.
Nadat hij in de Eerste Wereld
oorlog als infanteriesoldaat
had gediend schreef hij „Oh
How I Hate To Get Up in the
Morning". Berlin had er na
melijk altijd een hekel aan
vóór 12 uur 's middags op te
staan. In de Tweede Wereld
oorlog componeerde hij de
vooral bij de Amerikaanse
troepen populaire songs „This
is the Army, mr. Jones" en „I
left My Heart at the Stage
Door Canteen".
In het begin van de jaren '30
schreef Berlin „Easter Para
de", dat evenals „White
Christmas" vele malen voor
nieuwe generaties is bewerkt.
Berlin werd op 11 mei 1888 als
Israel Balin in een dorp in het
oosten van de Sovjetunie gebo
ren. Zijn vader, Mozes Balin,
die acht kinderen had, was
een vooraanstaand figuur in
de plaatselijke joodse gemeen
te. Om aan pogroms te ontko
men, vluchtte het gezin toen
Israel vijf jaar was naar de
Verenigde Staten.
Na diverse baantjes trad Ir
ving Berlin van 1905 tot 1907
als zingende kelner op in een
Chinees restaurant, maar hij
kon nog steeds geen noot lezen
of een instrument bespelen.
Toch had hij een uitstekend
gehoor voor melodie. Dat ge
bruikte hij om met één vinger
composities op een oude piano
te maken. Hij was 18 jaar toen
hij zijn eerste lied schreef en
hij noemde zich toen Irving
Berlin. Irving kon alleen maar
componeren in F-dur. Later
gebruikte hij een speciale pia
no met een hefboom onder het
toetsenbord om zijn muziek
ook in andere toonaarden te
kunnen overbrengen.
In februari 1913 trouwde hij
met Dorothy Goetz. Zij stierf
enkele maanden later aan ty
fus die zij bij hun huwelijks
reis op Cuba had opgelopen.
Pas in 1926 trad hij weer in
het huwelijk. Zijn bruid was
Ellin Mackay, dochter van een
vooraanstaande rooms-katho-
liek. Het echtpaar kreeg drie
dochters en verscheidene
kleinkinderen.
Een show van Berlin uit de
Tweede. Wereldoorlog, getiteld
„This is the Army", bracht
tien miljoen dollar op. Hij
schonk dit geld aan een hulp
fonds voor militairen. Voor
het lied „God Bless America"
verleende president Eisenho
wer hem een gouden medaille.
Hij was tevens de bedenker
van talrijke musicals als „An
nie Get Your Gun", „Tophat",
„Easter Parade" en „Call Me
Madam". Irving Berlin woon
de de laatste 25 jaar terugge
trokken in New York. Hij
overleefde zelfs het in 1987
verlopen Amerikaanse au
teursrecht van zijn wellicht
meest geslaagde vroege com
positie, „Alexander's Ragtime
Band".
Westerkerk speurt naar graf Rembrandl
AMSTERDAM Mis-
schien kan na vandaag
een belangrijke pagina
aan de kunsthistorische
boekjes worden toege
voegd.
Wanneer vanmiddag in de
Westerkerk in Amsterdam bij
de opening van het graf van
Titus van Rijn, zoon van schil
der Rembrandt, ook overblijfs
elen van van een ander per
soon worden gevonden, is het
volgens dominee N. ter Lin
den „niet ondenkbaar" dat die
resten de beroemde schilder
zelf betreffen.
„Het is bekend dat Rembrandt
van de armen is gestorven. In
zijn tijd was het gebruikelijk
dat je dan in een ander graf
werd bijgezet. Het graf van
zijn zoon Titus bevond zich al
in de Westerkerk. Het zou dus
logisch zijn de schilder bij zijn
eigen zoon te begraven", zegt
dominee Ter Linden. Als de
overblijfselen van Rembrandt
werkelijk worden gevonden,
til
I Sc
zou de beroemdste schil| wi
van Nederland na ruim
eeuwen een eigen graf krijd
„Vooral buitenlandse toeris