Wondere wereld van Oost-Joden
«MARGRIET
CcidótóSouoant
Mogelijk
rechtszaak
tegen kunst-
schenking
JIDDISJE LIEDEREN EN CHASSIDISCHE WIJSHEID IN „THEATERTJE THUIS"
I 20%
20%)
20%
20%
20%
20%'
20% I
20%!
20%
y20%
20%
KUNST
DINSDAG 19 SEPTEMBER 1989 PAGINA
AMSTERDAM De
Kunstenbond FNV over
weegt een gerechtelijke
procedure te beginnen te
gen de Rijksdienst Beel
dende Kunst die duizen
den kunstwerken weg wil
geven zonder overleg met
de kunstenaars.
Volgens de Kunstenbond is de
schenking in strijd met een
nog steeds geldende bepaling
van de BKR (Beeldende
Kunstenaars Regeling). Daarin
staat dat toestemming van de
kunstenaars vereist is als de
Rijksdienst met de dóór hen
vervaardigde kunstwerken
wat wil ondernemen. Ook
staat in de BKR-bepalingen
dat de kunstwerken niet op de
vrije markt gebracht mogen
worden.
Hoewel de BKR-regeling in
1986 is beëindigd is de Rijks
dienst nog steeds verplicht
zich aan de bepalingen te hou
den. F. Kolkman, beleidsme
dewerker van de afdeling
beeldende kunst van de Kun
stenbond, zegt dat er alleen
een procedure wordt aange
spannen als de Rijksdienst niet
van plan is om alsnog met de
kunstenaars te praten. De
bond heeft namens de kunste
naars een brief gestuurd waar
in om een gesprek wordt ge
vraagd. „Als ze geen interesse
hebben in een gesprek zullen
een aantal leden van de bond
een procedure aanspannen".
De Rijksdienst heeft nog niet
op het verzoek gereageerd.
Kolkman vindt dat de schen
king. van 180.000 kunstwer
ken, „haaks staat" op het hui
dige WVC-beleid dat er op ge
richt is bedrijven en instellin
gen te stimuleren bij het aan
kopen van kunst. Bedrijven
krijgen van WVC een premie
als ze een kunstaankoop doen.
In het plan van de Rijksdienst
krijgen de bedrijven en instel
lingen de kunst die bij hen in
gebruik is. De premieregeling
heeft daardoor geen enkel nut
meer.
DEN HAAG Zomaar
de privé-woning van een
acteur binnenstappen, met
nog veertig gasten in de
grote kamer boven plaats
nemen, je door de heer
des huizes een voorstel
ling laten voorspelen en je
in de pauze nog door hem
persoonlijk met een glas
druivesap en een koekje
laten verwennen.
Het klinkt zo huiselijk dat je
er nauwelijks een verder ver
schiet dan de grenzen van Den
Haag bij kan voorstellen. Maar
Peter van der Linden voert zo
al een jaar of tien de gasten in
zijn Theatertje Thuis aan de
Riouwstraat langs alle breedte-
en lengtegraden over de aard
bol. Om ze daar met de vertel
kunst van de meest exotische
volkeren te laten kennisma
ken.
Sinds twee weken werkt de
acteur samen met zangeres
Lija van Bemmelen in een
programma dat heet „Joodse
verhalen en liederen". Van
der Linden putte er voor uit
de schat van chassidische ver
tellingen, zoals die deels zijn
opgetekend door de joodse fi
losoof Martin Buber. Lija van
Bemmelen zingt jiddisje volks
liederen. In het jiddisj.
Het joodse chassidisme was
een mystieke stroming, die
zich ten dele afzette tegen het
al te cerebrale van de kabba
listiek. Maar die daar ook
weer mee te maken had, in
het geloof dat Gods licht in
vonken en tekens over men
sen en aarde verspreid was en
dat de gelovige jood zoekend
moest trachten die te laten
ontvlammen. Ook in zichzelf.
Door vroomheid en gebed,
maar ook door vreugde, mu
ziek en dans. De Chassidische
beweging werd gesticht door
Israel ben Elièzer, later de
Ba'al Shem Tov (Meester van
de Goede Naam) genoemd, die
in de Oekraïne leefde van
1699 tot 1760. Zijn positieve
boodschap werd snel omarmd
door de eenvoudige Joden van
Oost-Europa. Het chassidisme
kreeg wortels in liederen, mu
ziek en zelfs de schilderkunst.
Mare Chagalls figuren in de
lucht zou je nog kunnen zien
als herinneringen aan die
mystieke harmonie, al werd de
invloed van het chassidisme
aan het eind van de negen
tiende eeuw minder.
Voor de grote joodse filosoof
Martin Buber (1878-1965) was
dat Chassidisme de bron voor
zijn poging tot godsdienstige
vernieuwing binnen het joden
dom. De weg naar een nieuwe,
alledaags te beleven vroom
heid, die los kon raken uit de
traditionele banden van de
joodse wetten. Hij vertelde de
verhalen van chassidische
vroomheid door in o.m. „Die
Geschichten des Rabbi Nach-
man" (1906), en „Die Legende
des Baalschem" (1908). Verha
len met antwoorden op de vra
gen van de mens in verder
dan die vragen reikende wijs
heden. Het vertellen zelf was
daarbij een heilige, vrome
handeling.
De liederenschat, al of niet
met een chassidische inslag,
van de Asjkenaziem (Oost-Jo
den) is hoofdzakelijk in het
jiddisj neergeschreven. Jiddisj
was de taal van de Oost-Joden.
Een mengtaal waarin het op
eigen manier uitgesproken en
grammatikaal behandelde
Duits de basis is en waarin
daarnaast Hebreeuwse en Sla
vische woorden zijn terug te
vinden.
Vertaling
Om de verstaanbaarheid te be
vorderen, voegt Peter van der
Linden af en toe Nederlandse
vertalingen - alweer in ver
haalvorm - aan de zang van
Lija van Bemmelen toe. Het
Jiddisj is geen dode taal, al had
de grote jiddisje cultuur na de
tweede wereldoorlog geen
kans meer terug te keren. In
Amerika en Polen (één enkel)
zijn nog jiddisje theaters, er
wordt nog in het jiddisj ge
schreven. In Israël, door bij
voorbeeld een dichter als
Avraham Sutzkever. En in
Amerika uiteraard door Isaac
Bashevis Singer, wiens boeken
altijd meteen vertaald worden
in het Engels (o.m. door zijn
broer).
Lija van Bemmelen (26) is van
joodse afkomst en opgegroeid
met liedjes in het jiddisj. Ze
studeerde Duits en Italiaans,
ging daarna zang studeren en
kwam - naast de klassieke
(koor)muziek - al gauw de jid
disje liederen weer tegen. Ze
werkte er aan verder bij peda
goge Ruth Rubin in New
York, die ook veel publicaties
over het jiddisje lied op haar
naam heeft. „Ruth Rubin leg
de er de nadruk op, dat het
hier om volksmuziek ging"
vertelt ze. „Om muziek die
mensen op gewone momenten
in het dagelijkse en religieuze
leven zongen. Zonder dat er
daar een orkest of begeleiding
bij was. Zo wilde ik het ook
doen. A capella dus". Het geeft
haar zang, naast de beeldende,
aardse vertelkunst van Peter
van der Linden iets zuivers,
aan tijd en omstandigheid ont-
stijgends. Behalve dan in een
dramatisch lied als ,,'s Brent,
briderlech, oendzer orem sjte-
tel, nebech, brent" ('t Brandt
broeders, ons arme stadje, he
laas, brandt), waarin je - zon
der dat er ook maar iets over
gezegd wordt - een dramati
sche herinnering hoort aan de
tijd van de pogroms.
Peter van der Linden bouwt
eenzelfde lijn in zijn chassidi
sche gelijkenissen en parabels.
Van humoristisch, wijs, naar
kritisch en dramatisch. Korte
vertellingen waarin de acteur
zich vooral inhoudt, in dienst
stelt van de tekst en maar af
en toe zijn befaamde mimische
gaven de vrije loop geeft. En
dat is zoals altijd genieten. Van
der Linden is de ideale vertel
ler. Af en toe gooit hij er zelfs
een anecdotische parabel tus
sendoor alsof er een
Max Tailleur is
Russische sprookjes
Het idee voor het programma
van jiddisje verhalen en liede
ren komt in eerste instantie
van Lija van Bemmelen. Zij
wilde wel eens laten horen
wat ze geleerd had en zocht
daar een kader voor. Ze trok
de stoute schoenen aan en bel
de Peter van der Linden. „Ik
had nog nooit iets professio
neel en meerdere malen ach
ter elkaar gedaan. Maar ik
dacht: eens moet het gebeuren.
Nee heb je, ja kun je krijgen.
En ik vroeg aan Peter of het
misschien mogelijk was een
keer een programma te maken
waarbij hij bijvoorbeeld voor
de pauze een paar jiddisje ver
halen zou vertellen en ik daar
na zou zingen".
Het werd een compleet pro
gramma, elke zondagavond in
het Theatertje Thuis. Voor de
toekomst denken Lija van
Bemmelen en Peter van der
Linden aan een programma
met Russische sprookjes en
volksmuziek.
BERT JANSMA
Peter van der Linden en Lija van Bemmelen in het Theatertje Thuis aan de Riouwstraat, waar ze
elke zondagavond Jiddisje liederen brengen.
FOTO: PETER VAN MULKEN
Voor oen uitgebreide -
agenda, ook voor de ko.
mende dagen, raadplege
men „UIT", de gratis we. f
kelijkse bijlage van deze
krant.
bioscopen
ALPHEN AAN DEN RIJN
ROCINEMA I (Van Boetzelaer
straat 6, tel. 01720-20800): LetJ
hal weapon II (16); 18.45, 21.3'
wo. ook 13.45. EUROCINEMA
Road House (16); 18.30, 21.15
wo. ook 13.45. EUROCINEMA
III: Karate Kid III (al); 18.45.
21.15. Platvoet en zijn vriendje»
(al); wo. 14.00. EUROCINEMA
IV: Licence to kill (al); 20.30.
ook 13.30.
LEIDEN LUXOR (Stationsweg
19. tel. 071-121239): Road Hoii
se (al); 19.00, 21.15. wo. ooi
14 30 LIDO en STUDIO
(Steenstraat 39, tel. 124130)
Lethal weapon II (16); Lock up
(12); 14.30, 19.00, 21.15. Bea
ches (al); 18.45, 21.15. ma
do. 14.30. Licence to kill
14.15, 18.45, 21.15. K-9 (al)
19.00, 21.15. ma. di. do 14 30
Taran en de toverketel (al);
14.30. Platvoet en z'n vriendje»
(al); wo. 14.45. «TRIANON (Bree
straat 31, tel. 123875): Twc
moon function (12); 19.00
21.15. wo. ook 14.30.
(Haarlemmerstraat 52, tel. 071
125414): Wet dreams (16)
14.30, 19.00, 21.15.
KATWIJK CITY THEATER
(Badstraat 30, tel. 01718-74075).
Fly II (12); 19.00, 21.15. Jungle-
book (al); wo. 14.45. CITY THEA
TER II: Wilde harten (al); 19.00
wo. ook 14 45. Three fugitive»
(al); 21.15.
VOORSCHOTEN GREENWAY
Dangerous liaisons (12);
m do. 20.45. Hope and glory
(al); ma. t/m do. 20.15.
KINDERVOORSTELLINGEN
Frank en Fry; wo. 14.00. Avon
tuur met een staartje;
14.00.
WASSENAAR ASTRA tel
01751-13269):Cry in the dart
(12); ma. t/m wo. 20.00.
Fysiotherapie Museon
DEN HAAG In het Museo
in Den Haag is vanaf 22 sef
tember een tentoonstelling i
zien over de geschiedenis
de hedendaagse praktijk v;
de fysiotherapie (de genee
kundige behandeling van a
wijkingen van de normale I
chaamshouding en lichaam
functie van de mens)/ De e
positie is georganiseerd vai
wege het honderdjarig bestaa
van het Nederlands Genoo!
schap voor Fysiotherapie, h
terdag 23 september houde
alle praktijken fysiothery/i
open huis.
i
I
Ui
f WrK
y.-vl
F NACHT-1
TARIEF
NACHT-
TARIEF
NACHT- j
TARIEF
NACHT-1
TARIEF
NACHT
TARIEF
Spira tafellamp
Keramiek met
stoffenkap. In o.a. terra
cotta.aqua, wit, zwart
of bleu. Hoogte 50 cm
NACHT-1
TARIEFl
NACHT
TARIEF I
Paradies dekbed.
Met polyester vulling. Bellenwekker
440 Gram per vierkante
NACHT-jf
TARIEF]
piï.-190.
Aanbiedingen geldig t/m za. 23 sept, of zolang de voorraad strekt.
Niet in alle vestigingen verkrijgbaar
NACHT-
TARIEF
b a m i
Speciaal voor de Margriet lezeressen is er in de Margriet van deze
week een aktie met kortingsbonnen
waarin u fantastische aanbiedingen
vindt met extra hoge kortingen
■SM
mw(j|inl74IN|ViW^
NACHT-
liiüMiEsPW
F TARIEF
NACHT
TARIEF
1147$)
