Braaf verkiezingsdebat
brengt geen winnaar
Natuur en Milieu eens met pleidooi Lubbers
De Vries: eerst zien
Makelaarsvoorzitter
pleit voor woningbouw
op bedrijfsterreinen
DE STAATSMAN, DE HOFNAR EN DE ZWIJGER
Dick Bruynestein:
hekel aan smoesjes
Neil Kinnock zet
Albert Cuyp op zijn kop
Dat de slotakkoorden
van de
verkiezingssymphonie
niet echt zouden
nadreunen, stond al
vast. De vijf deelnemers
aan het afsluitende
televisiedebat hadden
immers tevoren
afgesproken dat er niet
fel van leer zou worden
getrokken. Elkaar
beleefd laten uitpraten,
niet te veel katten en
vooral over de inhoud
praten, dat waren de
spelregels die werden
aangehouden. Een echte
winnaar was er daarom
niet, gisteravond. Een
soort van verliezer wel.
VVD-lijstrekker
Voorhoeve, die juist de
overwinning voor zijn
partij zo broodnodig
had, plaagde na afloop
dat zijn onderwerpen
niet voldoende aan bod
waren gekomen.
BINNENLAND £aidM<Bowumt
Cao voor dagverblijven
gehandicapten: 2 pet méér
UTRECHT Werkgevers en bonden hebben overeenstemming
bereikt over de cao 1989 voor de 18.000 werknemers in de dag
verblijven en tehuizen voor gehandicapten. De cao voorziet in
een loonsverhoging van 2 procent met terugwerkende kracht tot
januari, zo hebben de werkgeversvereniging WDT en de bonden
AbvaKabo en CFO meegedeeld.
Verder is overeenstemming bereikt over het in dienst nemen
van 175 langdurig werklozen op werkervaringsplaatsen, een
nieuwe salarisregeling voor de centrale bureaus en het verlagen
van de leeftijdsgrens voor de minimum-vakantiebijslag van 23
naar 22 jaar. Werkgevers en bonden hadden in april dit jaar al
een principe-akkoord bereikt, maar dat moest vanwege inter
pretatiegeschillen worden opengebroken.
Ook zijn immateriële afspraken gemaakt voor 1990. Het gaat on
der meer om raadpleging van de ondernemingsraad over de
concept-begroting, geen nachtwerk voor zwangeren en voorzie
ningen voor het geven van borstvoeding.
UTRECHT De Stichting Natuur en Milieu
(SNM) onderschrijft het pleidooi van minister
president Lubbers om vanwege de terugdrin
ging van het broeikaseffect de komende vier
jaar de uitstoot van kooldioxyde met 2 procent
per jaar terug te dringen.
Daartoe is een verregaande energiebesparing in
industrie en gebouwen nodig, alsmede een be
perking van het aantal autokilometers met zo'n
8 procent in 1994. Energiebesparing is haalbaar
door vanaf begin volgend jaar heffingen in te
voeren: 20 gulden per ton steenkool, 25 gulden
per ton olie en 1,5 cent per kubieke meter dard-
gas, zo blijkt uit de gisteren gepresenteerde
wensen voor het natuur-, milieu- en landbouw
beleid. De wensen vloeien voort uit de com
mentaren op het Nationaal Milieubeleidsplan,
de Structuurnota landbouw en het Natuurbe
leidsplan.
De stichting wil alle plannen voor nieuwe we
gen geschrapt zien en tot het jaar 2010 jaarlijks
1,3 miljard gulden investeren in verbetering
van openbaar vervoer en fietsvoorzieningen.
De verzuring van het milieu en de hoeveelheid
afval moet in 1994 met 40 procent zijn terugge
bracht. Voor de volledige sanering van de ver
ontreinigde land- en waterbodems moet vanaf
1990 een bedrag van 1,8 miljard gulden worden
uitgetrokken.
In de landbouw moeten milieuvriendelijker
methoden op grotere schaal ingang vinden.
Jaarlijks wil de SNM 100 miljoen gulden be
steed zien aan voorlichting, onderzoek en aan
passing van bedrijven. In 1994 moeten de meest
bezwaarlijke bestrijdingsmiddelen zijn verbo
den en het gebruik van de overige soorten gif
gehalveerd. Heffingen op landbouwgif, mest
stoffen en nutriëntrijk veevoer moeten ook in
de landbouw recht doen aan het principe dat de
vervuiler betaalt. In de veehouderij moet de
melkproduktie en niet het aantal graasdieren
bepalend zijn voor het tegengaan van de ver
mesting.
Indonesische
onderscheiding
voor Hendriks
DEN HAAG De Indonesi
sche regering heeft gisteren de
'bintang jasa utama' onder
scheiding toegekend aan dr. G.
Hendriks, oud-directeur gene
raal welzijn van het ministerie
van welzijn, volksgezondheid
en cultuur. Het is de hoogste
Indonesische onderscheiding
die aan buitenlanders kan
worden toegekend. Vanaf 1975
tot 1987 is dr. Hendriks voor
zitter geweest van een ambte
lijk platform van diplomatiek
overleg over zaken die Moluk-
kers in beide landen aangaan.
WOENSDAG 6 SEPTEMBER 1989 PAGINA
iBl
Fractieleider Bert de Vries is er nog riiet gerust op. Hoewel
het CDA volgens de opiniepeilingen vanavond een daverende
verkiezingszege moet kunnen vieren, twijfelt De Vries tot hel
laatste moment aan de kiezersgunsten. „Ik schat dat vele twij
felaars onder de kiezers best gevoelig zijn voor de kritiek van
VVD en PvdA. Het is daarom nog veel te vroeg om ons rijk
te rekenen en te gaan dagdromen over de riante positie die
het CDA straks zal innemen", aldus De Vries in zijn eigen
partijblad CD-Actueel.
De Vries maakt duidelijk dat het CDA zowel met de VVD als
met de PvdA wil onderhandelen. „Dat zou een reden moeten
zijn voor de twijfelaars om het CDA dié onderhandelingsposi
tie te verschaffen".
Stuur Jos naar Den Haag
Niet ontevreden zijn ze in het
Limburgse over de voorkeur-
stemmenactie die ten behoe
ve van het VVD-kamerlid
Jos van Rey is gehouden.
Van Rey staat op een vrijwel
onverkiesbare 27e plaats. Een
plaatsje in de kamerbankjes
is alleen voor hem weggelegd
als er ten minste 25.000 men
sen een stem op hem uitbren
gen. De afgelopen weken is
daar door hem en zijn mede
werkers hard aan getrokken.
Dagelijks werden de plaatse
lijke en regionale kranten
bestookt met advertenties
met de leuze „Stuur Jos naar
Den Haag". De Limburgse
JOVD en het Comité Oud-
Mijnwerkers steunen de ac
tie. Volgens de voormalige
mijnwerkers is Van Rey het
enige kamerlid dat opkomt
voor hun belangen en dat
aanspreekpunt willen
graag behouden. Als alle
voormalige mijnwerkers een
stem op Van Rey uitbrengen
kan hij het redden.
HILVERSUM CDA-
lijsttrekker Lubbers arri
veert als laatste bij de
NOS-studio's, maar toch
nog ruim op tijd om in de
coulissen zijn VVD-colle-
ga de hand te schudden
en in een separee yan
multiplex de coiffure in
orde te maken. Onderwijl
drentelen Joris Voorhoe
ve, Wim Kok, Hans van
Mierlo en Ria Beckers wat
nerveus en schijnbaar elk
richtinggevoel kwijt, door
elkaar. Gesproken wordt
er nauwelijks, tot de ca
meralampen aanflitsen.
Er staat ook veel op het spel.
Aanstaande is het laatste pu
blieke treffen tussen de lijst
trekkers vóór de stemhokjes
open gaan. Voorlichters en
media-adviseurs bijten op hun
lip. Zal de VVD zich herstel
len? Halen de huidige rege
ringspartijen toch nog een
meerderheid? Wordt de PvdA
alsnog de grootste partij? Kan
Groen Links rekenen op ne
gen zetels en: zal Van Mierlo
opnieuw betoveren met zijn
charme en gevatheid?
Het publiek is door de NOS-
leiding gevraagd niet te ap
plaudisseren, maar aanleiding
voor luidruchtige spontaniteit
is er ook nauwelijks. Beleefd
en kalm schoppen de lijsttrek
kers de balletjes terug die hun
door het journalistenduo Ferry
Mingelen en Ton Verlind wor
den toegespeeld. Echt gescoord
Koffie
Gedienstig wachten de VVD-
kamerleden Hermans (midden)
en Linschoten (rechts) bij de
ingang van de Coentunnel in
Amsterdam op koffieklanten,
gestrand in eeri file. Plaatselij
ke politici waren op alle foren
senstations in Noord-Holland
boven het IJ te vinden. Trein
reizigers kregen een folder met
het VVD-standpunt over het
reiskostenforfait. Links op de
foto kamerlid Wiebenga.
foto: anp
Ton voor nazorg
vliegramp
Suriname
AMSTERDAM Minister
Brinkman van WVC, heeft
een eenmalig bedrag van
100.000 giilden beschikbaar ge
steld ten behoeve van de na
zorg voor nabestaanden van
de vliegramp met het SLM-
vliegtuig op 7 juni dit jaar. Het
geld is bestemd voor het lan
delijk telefonisch meldpunt en
het consultatieteam nazorg na
bestaanden.
Een woordvoerster van het so-
lidariteitscomitée nabestaan
den 7 juni toonde zich gisteren
niet erg verheugd over het ex
tra geld dat WVC beschikbaar
stelt. Een woordvoerster: „Ons
comité vindt het merkwaardig
dat nu, bijna drie maanden na
de vliegramp en één dag voor
de verkiezingen, met veel pu
blicitaire ophef dit absoluut
onvoldoende bedrag ter be
schikking wordt gesteld".
DEN HAAG De lokale
overheden moeten meer
bedrijfsterreinen bestem
men voor woningbouw.
De gemeenten kijken te
veel naar het eigen econo
mische belang en zijn op
eigen houtje bezig bedrij
ven binnen haar grenzen
te lokken. Maar omdat er
te weinig ondernemingen
zijn die bereid zijn te ver
huizen, moet op korte ter
mijn worden gerekend op
leegstand van bedrijfs- en
kantoorgebouwen.
Met name ten aanzien van
kantoorgebouwen is er in ver
houding tot de vraag te veel
aanbod, meent de voorzitter
van de sectie Bedrijfsonroe-
rend goed van de Nederlandse
Vereniging van Makelaars
(NVM) jde Haagse makelaar
F.E. Nieboer. Op de jubileum
bijeenkomst van de tienjarige
sectie in het Scheveningse
Kurhaus zei hij dat het daar
om beter is bestemmingsplan
nen te wijzigen en terreinen,
waarop volgens die plannen
kantoren en bedrijven moeten
worden gebouwd, te gebruiken
voor woningbouw.
Nieboer betoogde dat Neder
land ook geen echte toploka-
ties voor kantoor- en bedrijfs
vestigingen kent: „De gloei
lampen vinden we in Eindho
ven, het bier van meneer Hei-
neken in Zoeterwoude, AKZO
in Arnhem en de Japanners
zijn met hun Fuji filmrolletjes
in Tilburg neergestreken. In
ons land zijn de bedrijven dus
niet op de toplokaties geves
tigd, maar versnipperd over
het land. We hebben dus geen
naam op het gebied van be
drijfsvestigingen. We blijven
boerenjongens op klompen,
het land van de tulpen. An
ders gesteld is dat met Lon
den, New York en Tokio.
Wanneer ik die drie steden in
één adem noem, dan weten we
dat we het hebben over de fi
nanciële wereld. In die plaat
sen vinden we de belangrijkste
banken, verzekeringsmaat
schappijen en effectenbeurzen
bijeen op enkele vierkante ki
lometers".
Belegger drs. H.B. van der
Weerdt R.A., voorzitter van de
directie van de Vastgoed Be
leggingsmaatschappij VIB NV,
trok de stelling van Nieboer
over de toplokaties in twijfel.
Hij stelde dat Nederland in de
optiek van de belegger wel de
gelijk toplokaties kent. Hij was
het overigens wel met Nieboer
eens dat er een te groot aan
bod van kantoren is. Hij weet
dit met name aan het groeien
de aanbod in Den Haag, Am
sterdam en Rotterdam.
Nieboer acht het met het oog
op de internationale markt
niet haalbaar de leegstand te
lijf te gaan door op grote
schaal gebruikers voor kanto
ren en bedrijven aan te trek
ken. Ook daarom pleitte hij
voor het gebruik van bedrijfs
terreinen voor woningbouw.
En dan met name de bouw
van woningen in de prijsklasse
van twee tot drie ton.
Op de drukste markt van
Amsterdam, de Albert Cuyp,
speelden zich gistermiddag
chaotische taferelen af, toen
PvdA-lijsttrekker Kok met
in zijn gevolg de charismati
sche Britse Labourleider Neil
Kinnock daar rozerf uitde
lend een wandeling maakte.
Kinnock werd door een ver
rassend groot aantal markt-
gangers herkend en aange
sproken. Omstuwd door de
media knoopte hij hier en
daar een gesprek aan. Over
Kok: „Wij zijn goede vrien
den, onze partijen zijn erg
nauw aan elkaar verwant en
hebben veel gezamenlijke
perspectieven". Over de vol
gende verkiezingen in Enge
land zei Kinnock te hopen
dat Kok als Nederlandse pre-
:r de Labourcampagne zal
steunen. Het zou ons meer
geloofwaardigheid geven, al
dus Kinnock, die in zijn een
tje de show op de Albert
Cuyp stal.
Naast de vele opbeurende
woorden die Kok van de
Amsterdammers ontving
werden er ook kritische no
ten gekraakt. Een markt
vrouw aan wie Kok een roos
overhandigde, nam hem met
een sceptische blik op ei
zich ontvallen: „Jij kan ook
niets garanderen". „Nee,
maar ik beloof wel wat", re
pliceerde Kok. „Daar hebben
wij in Amsterdam een mooi
spreekwoord voor", aldus de
marktverkoopster. „Veel be
loven en weinig geven doet
alle gekken in vreugde le-
Redactie: Marga Rijerse
Bijdragen: Rob Sebes,
Stevo Akkerman en Alex
Snelleman
DE STEM VAN DE BEKENDE NEDERLANDER
al
eens", constateert hij droogjes.
Voorhoeve zit er al die tijd een
beetje stilletjes bij. Eén van de
aanwezigen in het publiek
stelt vast dat de VVD-fractie-
leider al welgeteld 22 minuten
niet aan het woord is geweest.
Na afloop van het debat be
klaagt hij zich erover dat de
onderwerpen die juist de VVD
na aan het hart liggen zoals
criminaliteit en het mediabe
leid niet aan de orde zijn
geweest. „De programmalei
ding is zeer -selectief geweest
bij het uitkiezen van de ge
spreksonderwerpen", aldus
Voorhoeve.
Het journaille is echter hoge
lijk verbaasd. Voorhoeve had
toch zélf deze onderwerpen op
tafel kunnen leggen? Ferry
Mingelen: „Ik weet niet wat
hij had. Hij bleef me de hele
tijd maar glimlachend aankij
ken. Alsof hij er niet echt bij
was".
SUSKE EN WISKE SAGARMATHA
Idas dl!ten uerfadt
Wal doe iu
hier ?Jk dacht
rin$ ouer rvar/r
neushoorn Bedrey
dat te uoor het
de diersoort, dis
natuur
schi en tets uoor later.
fonds wed was
Spraakzaam
Bruynestein zegt niet op wel
ke partij hij vandaag stemt,
maar Groen Links zal het
hoogstwaarschijnlijk niet
zijn. „Ik let bij de partijen
vooral op zaken die met mijn
vak hebben te maken", aldus
Bruynestein, onder meer be
kend van de strip 'Appie
Happie'. „Dan zie ik dat
Groen Links een paars-blau-
we verkiezingsposter heeft
met een verbazingwekkend
lettertype. Er is geen groen te
bekennen!". Bruynestein gaat
zeker stemmen („Daarvoor
ben ik te vaak in Oost-Euro
pa geweest"), maar: „Ik lig
niet zo vreselijk wakker van
de Nederlandse politiek. Ik
kijk wel met een half oog
naar de politieke tv-pro-
gramma's. Het leukste onder
deel daarvan begint pas als
de mening van de kiezer
wordt gevraagd. Politici ver
zinnen dan vaak smoesjes om
de kritiek weg te poetsen. Ik
kom uit de sportwereld, daar
geneer je je voor smoesjes".
Volgens Bruynestein verto
nen de politieke program-
ma's inhoudelijk niet al te
veel verschillen. „De i
zouden op programma's
moeten stemmen, maar kie- C
zen toch de mannetjes. Nou, a
neem van mij aan dat twee v
van de drie kopmannen van s
de grote partijen uitstraling u
missen". Welke twee zijn dat l<
dan? „Dat doet er niet toe.
Het enige belangrijke voor de stra
komende jaren is eigenlijk;
blijft Gorbatsjov aan
macht of verdwijnt hij?".
Toch nog hoop op rood-blauwe coalitie
Bijna niemand gelooft er meer in. Maar-de politieke jongeren r
organisaties uit het democratische, socialistische en liberale d
kamp hebben de handen ineengeslagen voor een rood-blauwe t
coalitie. De JOVD, van oudsher een bron van talent voor de 1
VVD-top, zei het al eerder: je hoeft niet per se op de VVD te r
stemmen, als het maar een rode of liberale partij is. Dan kom c
je al gauw uit bij PvdA, D66 of VVD. Volgens de JOVD, de
Jonge Democraten en de Jonge Socialisten is het tijd voor een
wisseling van de wacht. „Het moet mogelijk zijn een kabinet 1
te formeren van PvdA, VVD en D66", aldus deze organisa-
ties. Zij houden vanavond in Amsterdam, een bijeenkomst i
„Vooruitstrevende jeugd of jorige onbezonnenheid; de verkie kui
zingsuitslagen zullen het uitwijzen", aldus de gezamenlijk)
jongerenorganisaties.
De
Op de laatste campagnedag bezocht Wim Kok samen met de
Britse oppositieleider Neil Kinnock de Albert Cuyp. Een plezie
rig uitje, aan de gezichten te zien. foto: anp
Lijsttrekker Lubbers gaat er eens goed voor zitten, Van Mierlo, Beckers, Voorhoeve en Kok zijn al klaar voor het grote
verkiezingsdebat.
wordt er niet. Inhoudelijk ge
discussieerd des te meer. Over
minder meer belastingverla
ging, en minder meer auto's op
de wegen.
Centen
Het is het debat van de centen
en de cijfers achter de komma
dat de verkiezingen van 1989
inluidt. Bevlogenheid is er al
leen bij Ria Beckers, lijsttrek
ker van de nieuwe combinatie
Groen Links. „Er is te weinig
over de armoede in Nederland
gepraat en over het milieu",
vindt zij na afloop. En ze doet
een emotionele oproep: „Laten
de mensen toch alsjeblieft ver
standig zijn en niet op die club
van racisten stemmen!". Het
zit haar dwars dat Lubbers
eerder in het debat koren op
de molen van Janmaat had ge
strooid door de langdurige
werkloosheid voor een deel te
verklaren uit de toestroom
van etnische minderheden.
De NOS-programmaleiding
had de vijf lijsttrekkers naast
elkaar gezet, met Lubbers
links, Kok rechts en de enige
vrouw Ria Beckers pre
cies in het midden. Over de
hoofden van Van Mierlo, Bec
kers en Voorhoeve heen,
richtten Kok en Lubbers voor
name woorden tot elkaar.
Lubbers, zichzelf afficherend
als de grote staatsman, en Kok
vooral benadrukkend dat de
PvdA tegenwoordig de rede
lijkheid zelve is. De toon tus
sen beide heren is in elk geval
een stuk minder scherp en
verwijtend.
De PvdA-lijsttrekker over de
formatie: „Ik ruim liever
struikelblokken op dan dat ik
ze opwerp". Ook in zijn
woordkeus legt Kok de klem
toon op haalbaarheid en realis
me. „Het gaat hier niet om
ideologieën", zegt hij op een
goed moment, de sfeer van het
debat daarmee feilloos type
rend. En voegt èr aan toe:
„Wij moeten op een verstandi
ge manier de kwaliteit van het
bestaan verbeteren".
D66-fractieleider Hans van
Mierlo brengt vooral zijn be
minnelijke mahoniehouten
stemgeluid en gevoel voor hu
mor in het strijdperk. Van
Mierlo schittert vooral in de
rol van hofnar. Welke strui
kelblokken kunnen er bij de
formatie spelen, wil Ferry
Mingelen weten. „Wilt u ze
per kilo?", reageert Van Mier
lo. Het conflict tussen CDA en
PvdA over het al dan niet te
rugdraaien van de belasting
verlichting in het plan-Oort is
volgens de D66-fractieleider in
elk geval nauwelijks een ob
stakel meer. „Als je goed luis
tert naar Lubbers en Kok zijn
ze het eigenlijk met elkaar
Als de honderdtien minuten
onder de hete cameralampen
voorbij zijn, worden de vijf
lijsttrekkers, voorheen zo koel
tot elkaar, plots reuze spraak
zaam. Van Mierlo informeert
waar de champagne staat en
roept tot Ria Beckers, die even
eerder door een journalist was
aangevallen: „Ik respecteer
je!". Lubbers drinkt zijn glaas
je water leeg en praat ontspan
nen over het debat: „We heb
ben allemaal de gelegenheid
gehad onze standpunten uiteen
te zetten. Ik hoop dat veel
mensen morgen naar de stem
bus zullen gaan". En wég is de
premier.
Kok toont zich opgelucht over
het feit dat de toon van het te
levisiedebat mild was. De cam
pagneleiders van CDA, VVD,
PvdA, D66 en Groen Links
zitten op dat moment al bene
den in de bar aan het bier. De
klus zit er voor hen op. De uit
slag komt vanzelf wel.
PAUL KOOPMAN
ELSBETH KEGGE
