CYPRUS:
Een tragedie
zonder einde
Pestende vrouwtjesmug kan nachtrust goed verstoren
ZATERDAG 2 SEPTEMBER 1989 PAGINA 28
NICOSIA - In de kleine jachtha
ven van Kyrenia, aan de noordkust
van Cyprus, is het ondanks het
warme zomerweer zó stil, dat de
Turkse caféhouder me bijna
smeekt een kopje koffie met hem
te drinken.
We wisselen wat beleefdheden en glim
lachjes uit. Maar omdat hij behalve
Turks niet veel meer heeft om zich ver
staanbaar te maken, begin ik maar wat te
bladeren in het officiële boek van de
Turkse Republiek van Noord-Cyprus',
dat een regeringsambtenaar me eerder in
de hoofdstad Noord-Nicosia in de hand
had gedrukt.
Ik vind er een beschrijving in van de
plek waar het Turkse leger in 1974
Noord-Cyprus is binnengevallen. De be
zienswaardigheid heet het 'vredes- en
vrijheidsmuseum'.
„Taxi", vraag ik. Ik word naar een lege
bus getrokken. De 'Turki taxi' brengt me
naar een dorp ten westen van Kyrenia.
Het museum is helaas gesloten, maar
buiten kan ik even stilstaan bij de gra
ven van de Turkse soldaten die bij de
'vredesoperatie' gevallen zijn en bij de
Griekse tanks die in die opwindende da
gen zijn buitgemaakt.
De 'Turkse Republiek van Noord-Cy
prus', een staatje dat bijna de helft van
het eiland beslaat, heeft mij toegelaten
nadat ik de staakt-het-vurenlijn tussen de
Griekse en de Turkse troepen ben gepas
seerd. „Wees voorzichtig", had de Griek
se officier me gewaarschuwd. „De Tur
ken zijn barbaren". En of ik er maar op
wilde toezien dat mijn paspoort niet
werd gestempeld, want anders zou ik niet
meer aan de Griekse kant worden toege
laten. In het regenngs-informatiekantoor
werd ik ontvangen door Ogur, die me
wat wantrouwend vroeg wat ik wel in
zijn land kwam doen. Rondkijken en
met mensen praten mocht wel, had hij
me uitgelegd, als ik mij maar verre hield
van 'militaire objecten'. Een moeilijke
opgave. Op straat wemelt het van de
Turkse soldaten en de militaire voertui
gen. De bergen zitten vol militaire bases.
Invasie
Volgens objectieve gegevens bevinden
zich in Noord-Cyprus zo'n 45.000 Turk
se militairen. Ongeveer evenveel als vijf
tien jaar geleden, toen Turkije besloot
zijn Turks-Cypriotische broeders te be
vrijden van de Griekse overheersing. Ex
treme Grieken (de EOKA), die terreur
aanslagen niet schuwden, waren in die
tijd uit op een annexatie van Cyprus
door Griekenland.
Die Turkse invasie werd een gruwelijke
oorlog, waarbij tienduizenden slachtof
fers vielen. Nog steeds praten de Grie
ken over de misdaden die de Turken
toen begingen. „Burgers werden tegen de
muur gezet en met een nekschot ver
moord. Kinderen werden levend begra
ven en jonge meisjes werden voor het
oog van hun ouders verkracht. Na af
loop werd de Turkse stempel in hun li
chaam gebrand".
De wereld veroordeelde de invasie en
eiste onmiddellijke terugtrekking van de
Turkse troepen. Maar Noord-Cyprus,
voor de Grieken bezet gebied, riep in
1983 als 'Turkse Republiek van Noord-
Cyprus' de eigen onafhankelijkheid uit.
De Turks-Cypriotische leider Raouf
Denktash werd president en het Turkse
leger bleef 'voor onze eigen veiligheid'
op het eiland aanwezig.
Vlakbij het 'vredes- en vrijheidsmu
seum' klop ik aan bij het huis van Hoes-
seyin Giritli, die in die Turks-Griekse
oorlog in het zuiden door Grieks-Cy
priotische soldaten gevangen werd geno
men en later, bij een uitwisseling van
krijgsgevangenen, in Noord-Cyprus te
recht kwam. Hij trok met vrouw en kind
Het Turks-Cypriotische gezin van Hoesseyin Giritli woonde vroeger in het (Griekse)
Larnaca. Nu wonen ze in het noordelijk deel van het eiland in een huis dat door Grie
ken werd verlaten. FOTO'S: WILLY WERKMAN
„Mijn man is nu geestesziek. Hij staat
nog elke week met een verrekijker te tu
ren. naar ons huis in Famagusta. Je kunt
zien dat het helemaal is leeggeroofd. We
waren rijk in het Noorden. We hebben
alles moeten achterlaten. Wie weet wat
de Turken met mijn juwelen hebben ge
daan".
Vorige maand braken honderden
Grieks-Cyprioten door de prikkeldraad
versperringen van de staakt-het-vurenli-
nie heen. Het Turkse leger antwoordde
met arrestaties.
Als ik terugkeer naar de Griekse kant
moet ik mijn Turkse papieren verstop
pen en mijn Griekse weer voor de dag
halen. „Hebben de barbaren je niet mis
handeld", vraagt de Griekse officier.
Mijn bezoek aan de 'Turkse Republiek
van Noord-Cyprus' is zonder incidenten
verlopen. Maar het verhaal over dit wat
lugubere landje vraagt nog om één de
tail. Ik laat me rijden naar het huis in
Larnaca, dat Hoesseyin Giritli en zijn
vrouw vijftien jaar geleden hebben ach
tergelaten. Er is geen Turkse wijk meer.
De straat heeft nu een Griekse naam.
Voor de deur zit een oude vrouw.
„Vrede", zegt ze, de aardappels schil
lend, „komt hier nooit".
WILLY WERKMAN
De jachthaven van Kyrenia, waar het ona
in een van de vele huizen die door ge
vluchte Grieks-Cyprioten waren achter
gelaten.
Of hij nu gelukkig is? „Natuurlijk. De
Turken hebben ons bevrijd. We hebben
nu een eigen staat. We zijn altijd door
de Grieks-Cyprioten onderdrukt. We
waren bang de straat op te gaan. Mijn
broer is ontvoerd. We denken dat hij
dood is. We willen dat de Turken nooit
meer weggaan".
Hoesseyins vrouw begint te huilen. „We
woonden in Larnaca, in Zuid-Cyprus, in
een afgesloten Turkse wijk. We mogen
er niet eens op bezoek gaan. Ik zou zo
iks de zomerhitte doodstil is op het terras.
graag ons buis nog eens willen zien".
Met de plaatselijke bus reis ik terug naar
Noord-Nicosia. We passeren arme dorp
jes. Verwaarloosde Griekse villa's. Over
vermoeide Turkse arbeiders vallen naast
mij in de bus in slaap. In Noord-Nico
sia, tegenwoordig op zijn Turks Lefkosa,
bestel ik voor de zoveelste keer die dag
wat te drinken. Op de houten keuken
stoeltjes onder de bomen zitten aan de
ene kant Turkse soldaten en aan de an
dere kant mannen achter een dambord.
Ze kijken me verbaasd aan. Vrouwen
mogen daar eigenlijk helemaal niet ko
men. Maar Ogur Konoralp spreekt wat
Engels en overwint na enige tijd zelfs
zijn angst voor de overal luisterende ge
heime politie. „Raouf Denktash? Hij is
een van de beste leiders ter wereld. Hij
is heel sterk. Zeg dat de Grieken maar",
zegt hij trots.
Voor het parlementsgebouw wordt die
middag een massademonstratie gehou
den tegen de Grieken. „Helemaal spon
taan". wordt me verzekerd als ik de re
geringsbussen 'vrijwilligers' zie aanvoe
ren. Raouf Denktash spreekt in de bran
dende hitte zijn volk toe. Hij schreeuwt
over de vastgelopen onderhandelingen
met de Grieken. Over de oorlog die in
het Zuiden wordt voorbereid. De menig
te balt de vuist.
„Mijn volk staat achter me", zegt hij me
na afloop. „Laat de Grieken maar ko
men. Wij zijn voorbereid".
Denktash, het zwetende voorhoofd wis
send, laat weten dat de CIA hem wil
vermoorden. Daj de Verenigde Naties
hem bedriegen. Dat de hele wereld tegen
de Turks-Cyprioten is. Dat hij heus wel
vrede wil. Maar nooit meer Griekse on
derdrukking. De regeringsjuffrouw die
me intussen begeleidt voegt er bloemrijk
aan toe: „Als God mij twintig jaar langer
zou laten leven onder Griekse controle,
zou ik het aanbod afwijzen".
Vluchtelingen
De oorlog op Cyprus veroorzaakte een
enorm vluchtelingenprobleem. Meer dan
200.000 Grieken vluchtten uit angst
voor het optrekkende Turkse leger naar
het Zuiden. Ongeveer 65.000 Turken
vluchtten noordwaarts naar het 'bevrijde
gebied'.
Een Griekse vrouw heeft me verteld:
WAGENINGEN ZOEKT NAAR EFFECTIEVE BESTRIJDING
WAGENINGEN - Vooral aan het
einde van de zomer krijgen we her
haaldelijk op grote schaal met ze te
maken: muggen. Ongewenste be
zoekers, die geregeld een aanslag
doen op de nachtrust van hun on
schuldige slachtoffer. Ze spelen
graag verstoppertje en slaan toe als
de getergde uiteindelijk toch in
slaap is gevallen en dan een weerlo
ze prooi vormt.
Het zijn alleen de vrouwtjes die steken.
Ze hebben het bloed van mens of dier
nodig voor de produktie van eitjes. De
mannetjes (en ook wel de vrouwtjes)
voeden zich met nectar. De muggen vor
men de onderorde Nematocera van de
orde der tweevleugeligen. Er zijn kriebel
mugjes en motmuggen, steekmuggen,
knijten, langpoot-, paddestoel-, dans- en
wintermuggen. Daarvan zijn de berucht,
want zij zijn het die ons doen grijpen
naar allerhande wapenen, varièrend van
een pantoffel of oude krant tot blauw
licht uitstralende elektrische verdelgers,
die het lastige mugje in een oogwenk
zouden moeten cremeren.
Omdat de mug zo'n nietig beestje is, is
de bestrijding uiterst moeilijk. Dood
slaan is uiterst effectief, maar dan moet
het zoemend insect wel eerst gevonden
worden. Nadeel is dat veel doodgeslagen
muggen drastisch het patroon van het
behang veranderen, vooral als de execu
tie plaatsvindt nadat het dier zich vol
bloed heeft gezogen.
Spuitbussen kunnen goed helpen, maar
bij het gebruik daarvan stelt de mens
ook zichzelf aan het gif bloot en dat is
bij veelvuldig spuiten niet echt gezond.
Dan zijn er nog huidsmeerseltjes die tij
delijk effect hebben, maar de lucht is
ook voor de gebruiker niet aangenaam.
Opvallend is dat de nachtelijke mug in
een doodstille slaapkamer het geluid
lijkt te produceren van een startend
straalvliegtuig. Juist als men zich be
haaglijk in Morpheus' armen denkt te
kunnen leggen, start de belager zijn mo
tor en begint uiterst hinderlijk zijn rond
jes te draaien, gereed voor de aanval.
Felle reacties
De slaper doet het licht aan om de
plaaggeest op te sporen, maar dikwijls
blijkt deze onvindbaar. Dus licht uit en
weer pogen te slapen. En prompt begint
het gezoem weer. Vooral kinderen zijn
dankbare, weerloze slachtoffertjes. In
warme zomers woelen ze zich bloot en
ze slapen vast genoeg om niets te mer
ken van de aanslag op hun bloedvoor-
raad. Wel is hun oogst aan muggebulten
erg groot.
Warme zomers als deze kunnen ware ex
plosies van muggenpopulaties veroorza
ken. Iets waarvan ze in het Haagse Oog
ziekenhuis alles afweten, want daar kre
gen patiënten en verpleegkundigen deze
week te maken met een ware muggen
plaag te maken. Wie gestoken wordt,
bouwt afweerstoffen op. En hoe vaker
gestoken, des te feller de reacties. Ge
volg: grote muggenbulten, die soms on
derhuids een harde schijf vormen waar-*
van men veel last kan ondervinden.
Maar gevaarlijk zijn de inheemse, bloed
Buiten is spinrag een nuttige muggenvangen. I
te pakken te krijgen.
dorstige vrouwtjes niet, hoe vaak een
mens ook wordt gestoken.
Warme zomers kunnen er echter ook toe
leiden dat de malariamug hier toeslaat.
Bij hoge temperaturen is zo'n tropische
mug in staat ook in ons land enige tijd
te overleven. Een besmette rnalariamug
kan in de late avond op een Afrikaans of
Aziatisch vliegveld een KLM-jumbo
binnenvliegen en de volgende ochtend
op Schiphol door de geopende deuren
naar buiten komen. Zo kan iemand in
de buurt van de luchthaven malaria op
lopen zonder ooit in de tropen te zijn ge
weest.
Geurstoffen
In ons land komen al veertig jaar lang
geen met malaria besmette gebieden
meer voor. Toch worden jaarlijks vijf
honderd ziektegevallen geregistreerd,
voornamelijk bij reizigers. In Wagenin-
gen is dr. ir. W. Takken van de vakgroep
entomologie van de Landbouwuniversi
teit een jaar geleden een onderzoek be
gonnen naar een nieuwe bestrijdingsme-
thode van de malariamug. De ziekma
kende parasiet is namelijk ongevoelig ge
worden voor chloroquine, het meest ge
bruikte medicijn. Omdat jaarlijks twee
honderd miljoen mensen in de tropen
met deze ziekte te maken krijgen (in
Afrika is malaria oorzaak van dertig pro
cent van de kindersterfte) is de weten
schap dringend op zoek naar effectievere
bestrijdingsmiddelen. De heer Takken
probeert te achterhalen door welke men
selijke geurstoffen de mug wordt aange
trokken. De Wereldgezondheidsorgani
satie is bezig op grote schaal muskieten
netten te verspreiden, die zijn behandeld
met permethrine, een muggen verdel
gend middel dat elk halfjaar moet wor
den aangebracht. Daarmee wordt een af
doende bescherming verkregen, zelfs als
er een gat in het net zit. Door de combi
natie van muskietennet en insecticide is
het aantal sterfgevallen als gevolg van
malaria afgenomen. Het aantal zieken
evenwel niet, omdat de mensen 's a-
vonds bij verblijf in de openlucht toch
worden gestoken. Maar de ernst van de
ziekte is afhankelijk van het aantal keren
dat men door een besmette malariamug
wordt gestoken. Het terugdringen van
dat aantal is daarom zo belangrijk. Want
het vinden van een afdoende vaccin zal
nog wel tien jaar op zich laten wachten.
Tanzania
Een medewerker van de heer Takken is
naar Tanzania gereisd om er het gedrag
van de malariamug te bestuderen. Vrij
willigers zitten 's avonds met ontblote
benen op steekmuggen te wachten om ze
te kunnen vangen ten behoeve van het
onderzoek. Ze lopen daarmee uiteraard
risico's. De activiteiten in Wageningen
en Tanzania moeten antwoord geven op
vragen als: hoe vindt de mug haar gast
heer? Waarom worden vrouwen meer
gestoken dan mannen en waarom zijn er
muggensoorten die liever een dier steken
dan een mens?
Onderzoeker Takken heeft een windtun
nel laten ontwerpen waardoor gezuiver
de lucht wordt geblazen. In de tunnel,
waarin malariamuggen bivakkeren, wor
den steeds bepaalde geurstoffen ge
bracht. Infrarood-camera's leggen het ge
drag van de in duister opererende mug
gen vast. Niet-besmette muggen worden
op de arm van de heer Takken losgela
ten als onderdeel van het onderzoek.
Er zijn al veelbelovende resultaten be
reikt. De onderzoeker hoopt dan ook
over een jaar of drie enkele geurstoffen
te hebben waarmee malariamuggen in de
val gelokt kunnen worden.
ED POST
foidóe&xittMit