Opbeurende
kunst uit
Hazerswoude
„Liefst een vrije dag als
Randstad-kinderen komen"
1
final
le
ZATERDAG 5 AUGUSTUS 19
89 PAGINA 19
HAZERSWOUDE - Zeker is het
leven in veel opzichten wreed en
onbegrijpelijk en absurd. Ook zon
der nadere uitleg door zijn kunst-
beoefenende medemens vermag de
laat twintigste-eeuwer dit heel wel
in te zien. En mocht hij zijn tra
giek in een onbewaakt ogenblik uit
het oog verliezen, dan staat het we
reldwijde netwerk der journalisten
garant - 100 procent garant - om
hem onmiddellijk weer uit de
droom te helpen. Dus bestaat er
een grote behoefte aan kunst die de
weg wijst naar optimisme, vreugde,
schoonheid.
Zulke, kunst, zulke schilderkunst, maakt
Herman van Bakkum (55) uit Hazers
woude Rijndijk. Heel zijn leven al is hij
er op uit om „mooi" te schilderen. Zo
mooi als hij maar kan: „Wat ik doe is
dit: de wereld zoals-ie is, de natuur zo-
als-ie is, zo echt en zo mooi mogelijk la
ten zien. Dus bijvoorbeeld, als ik een
heidelandschap maak. met zo'n paar
berkjes op de voorgrond, dan wil ik la
ten zien hoe móói die berkjes zijn. Die
witte bast die wegkrult van de stam. Het
gefriemel en geritsel van die berkeblaad
jes, het kriebelende paars van de heide
bloemen. Hoe, ja, hoe indrukwekkend
dat is. En dat dat er gewoon maar is, hè
- dat wil ik laten zien".
Behoefte
Herman van Bakkum is geen beroemde
schilder. Zijn naam heeft de krant maar
zelden gehaald en tot het galerie-circuit
is zijn werk nooit doorgedrongen. Toch
voorziet hij binnen de kleine kring van
wie hem kennen precies in die behoefte
aan opbeurende kunst die in onze tijd zo
moeilijk te vervullen is. En hij doet dat
op maat. In die zin dat hij aan de wen
sen van de klant tot op de schaduw
nauwkeurig tegemoet komt.
„Ik maak veel dingen puur voor mezelf,
maar ik werk ook vaak in opdracht.
Vraagt bijvoorbeeld iemand uit het
dorp: jöh. Herman, kan je niet eens zo'n
ouderwets zeilschip voor me maken
- zo'n driemaster met de boeg dwars op
de golven en het schuim dat over het
dek spat? Of iemand komt met een ver
geeld fotootje van - ik noem maar
wat - het huis aan de Nieuwkoopse
plassen waar zijn vader nog geboren is.
Moet ik dat op het doek zetten met de
goeie kleuren".
„Nou, dan ga ik aan de slag. Dagen en
weken kan ik dan op onze slaapkamer
zitten - want ik werk op de slaapka
mer - om de bolling van de zeilen zo te
laten zijn dat je daar echt de wind in
voelt. En om de golven van de zee zo
veel mogelijk „golven" te laten zijn. Als
het tenslotte naar mijn eigen gevoel
klaar is, is mijn systeem altijd dat ik de
opdrachtgever er bij roep en dat die
maar moet zeggen wat-ie er van vindt.
Als hij de golven dan toch liever nog
wat hoger had gehad, of er zit volgens
hem te veel of te weinig schaduw in het
stuk - nou, dan verander ik dat met alle
plezier. Want ik moet het mooi vinden
maar degeen die dat schilderij straks in
zijn huiskamer hangt evengoed. Pas als
alles naar wens is, gaat de vernislaag er
over heen. En dan helpt er natuurlijk
geen lieve moedertje meer aan. Dan is
het echt af'.
Breuk
In Hazerswoude kennen ze Herman van
Bakkum niet alleen als schilder maar
ook als postbode. Zeventien jaar lang
heeft hij zich zowel in het „Dorp" als op
de „Rijndijk" een breuk gesjouwd met
de bezorging van duizenden en nog eens
duizenden kilo's aan brieven en postpa-
ketten. Letterlijk, want een versleten rug
deed hem dne jaar geleden voorgoed in
de wao belanden. Leuk was dat natuur
lijk niet, maar zijn schilderkunst is het
wel ten goede gekomen: een zondags
schilder is hij nu in geen enkel opzicht
meer.
„De eerste keer dat ik merkte dat ie
mand anders het mooi vond wat ik
maakte, was op de lagere school. Ik had
een tekening voor mijn buurmeisje ge
maakt, maar meester Oudehoven zei dat
hij 'm wilde hebben. Om op te hangen.
Een tijdje later had ik met plakkaatverf
een schilderij gemaakt op een oud laken
van m'n moeder - wilde de buurvrouw
het hebben. Vanaf die tijd zijn er altijd
mensen geweest die mij vroegen om iets
voor ze te maken".
„De opdracht waaraan ik het langst heb
gewerkt was die van de PTT. De direc
teur wilde een schilderij van het nieuwe
hoofdpostkantoor aan de Schipholweg in
Leiden. Een jaar heb ik daar over ge
daan. Toen het af was heb ik, volgens
dat systeem van mij, de directeur ge
vraagd om het te bekijken en die vond
het goed. Behalve dat de brievenbussen
groter moesten. Wat natuurlijk geen
punt was".
Meer dan driehonderd schilderijen van
Herman van Bakkum hangen er nu her
en der in Hazerswoude, in Leiden, tot in
de verste uithoeken van Nederland en
zelfs in Duitsland, Oostenrijk en Ameri
ka. Maar de twee mooiste bevinden zich
nog steeds bij hem thuis. Ook die zijn in
opdracht gemaakt, zij het door een on
grijpbare opdrachtgever die nooit heeft
betaald en de werken ook nooit heeft af
gehaald.
Eerlijk gezegd is Herman er wat verlegen
mee en wil hij ze liever niet laten zien.
Maar voor deze ene keer - vooruit.
Eenvoud
Het blijken twee doeken te zijn die bij
elkaar horen en die in hun naïeve een
voud bepaald indrukwekkend zijn. Het
ene heet 'Atoombom' en laat de witte
paddestoel zien van de explosie die zich
zojuist heeft voltrokken. In een land
schap dat kaal en verschroeid is, en met
een vurige hemel waarin de raketten te
gen elkaar indruisen. De titel van het an
dere schilderij luidt 'Christus' en beeldt
de Heer af temidden van twee geel jube
lende korenvelden. Vóór Hem een tafel
tje met een brood erop en zeven men
senkinderen van uiteenlopende leeftijd,
huidskleur en geslacht.
Herman van Bakkum: „De 'Atoombom'
is het eerst ontstaan. Het is een droom
beeld dat wekenlang elke nacht bij mij
terug kwam. Ik kon er gewoon niet van
los komen. Klara, mijn vrouw zei: 'jóh
Herman, ga het dan uitschilderen. Dan
raak je het misschien kwijt'. Dat heb ik
gedaan en pal daarover heen kreeg ik
toen die tweede droom over Christus
tussen het koren. Ook die heb ik toen
van me af geschilderd. Intussen is dat al
weer een paar jaar geleden en ik moet
zeggen dat ik eigenlijk niet weet wat ik
er mee aan moet. Vooral niet met die
Atoombom. Dat is zo'n afschuwelijk
schilderij eigenlijk. Wie wil daar nou
naar kijken?".
Tweeluik
Op zichzelf is de 'Atoombom' inderdaad
afschuwelijk. Maar als eerste paneel van
een tweeluik waarvan de 'Christus' het'
tweede paneel vormt, krijgt hij grote zeg
gingskracht. En tezamen wijzen de schil
derstukken dan wel degelijk naar de
vreugde en schoonheid die Herman van
Bakkum heel zijn leven lang al probeert
mee te delen. Naast elkaar gezien, links
de Atoombom en rechts de Christus,
wijst het tweeluik van vernietiging naar
creativiteit, van hel naar hemel, van
kwaad naar goed, van 'nee' naar 'ja'.
En 'ja' is toch wat iedereen zoekt. Ja
toch?
WILLEM SCHEER
De twee in olieverf meegedeelde droombeelden van Herman van Bakkum: hel en hemel, nee en ja.
Brood en Spelen. Onder dat motto laten we deze
zomer beroepsbeoefenaren aan het woord die
verbonden zijn aan een van de vele toeristische
attracties die ons land rijk is - en die dus in ze
kere zin hun brood verdienen met spelen. Van
daag Gerdy Gerritsen, 'hoofd planten' van Bur
gers Bush, het oerwoud dat in zijn groene uit
bundigheid wortel heeft geschoten in een reus
achtige hal. De oerwoudhal staat in Burger's Zoo
Safaripark aan de Schelmseweg 85 in Arnhem.
De dierenpark is geopend: dagelijks 9-19 uur.
Entree: volwassenen 15 gulden kinderen van 2
tot en met 9 jaar 11 gulden en senioren 13 gul
den, prijzen inclusief rit per safaritrein.
PLANTENVERZORGER BURGERS BUSH:
hem niet kwalijk is te nemen. „Met rie
ten stoeltjes zou het nog wel gaan, maar
die dingen zijn zo verschrikkelijk duur.
Bovendien hoort het er nu eenmaal bij.
Mensen nemen geen genoegen meer met
een bak zand. Die periode is voorbij".
Kijk naar het Noorderdierenpark, kijk
naar Artis, kijk naar Burger's Dieren
park. Dit zijn de tijden dat dierenparken
naar andere middelen moeten grijpen
om de vakantiegangers op de been te
krijgen.
Maar voor Gerritsen komt de kassa van
de recreatiebazen op het tweede plan.
Het werken in Burgers Bush heeft voor
de hem, behalve zijn eigen plezier, ook
een educatief tintje. „Als je weet hoeveel
oerwoud wordt gekapt, dan is het na
tuurlijk prachtig om te laten zien hoe be
langrijk een oerwoud is. We hebben hier
een goeie, maar kleinschalige nabootsing
en je kunt aan de temperatuur alleen al
merken wat een grote invloed dat heeft
op de luchtcirculatie".
Rust
Gerritsen verruilt zijn tuinkleren niet
dagelijks voor een gidsen-tenue. Alleen
tijdens rondleidingen wil hij de bezoe
kers meer geven dan een vluchtige in
druk. „Tijdens excursies is het mogelijk
om het oerwoud echt naar de westerse
maatschappij over te brengen. Dan zie je
de ogen opengaan en kun je duidelijk
maken dat het niet erg is als rupsen een
bananeboom aanvreten, omdat die rup
sen op hun beurt weer worden gegeten".
In het hoogseizoen is Burgers Bush ech
ter het domein van de dagjesmensen die
zich, gewapend met dure fotoappara
tuur, in sneltreinvaart in het zweet jak
keren. Het massapubliek ziet de weelde
van de natuur, maar komt eigenlijk niets
aan de weet. Een bewuste keus, aldus
Gerritsen. „Je kunt wel overal naam
bordjes bij plaatsen, maar dat zou er een
botanische tuin van maken. We willen
juist de indruk wekken van: zoek het
maar uit. Zo is een oerwoud in het echt
ook".
Toch zijn het de toeristen die het tro
pisch regenwoud in Arnhem tot net iets
anders maken. Ze overstemmen de die
rengeluiden en leiden op de smalle pa
den in de bush de aandacht af van de
overweldigende vegetatie. Gerritsen weet
er inmiddels mee om te gaan.
„Af en toe zie ik een oud vrouwtje een
stek in haar tas stoppen en dan denk ik:
ach. laat maar. Erger is het als de bussen
met schoolkinderen uit de Randstad ko
men. Die blijven niet op het pad, maar
willen tegen elkaar opboksen en klim
men in de planten. Als ik dat zie, denk
ik wel eens: had ik maar een vrije dag.
's Morgens is het daarom het mooiste,
dan loopt er niet zo veel publiek en ge
nieten we van de rust. Maar als de druk
te me in de middag te veel wordt, kruip
ik weg tussen de planten".
JOEP VAN RUITEN
Ccidóc Qowiwnt
verde hem werk op in een bloemenzaak,
maar na een reeks van avondcursussen
over tropische vegetaties kwam hij in de
Arnhemse bush terecht. Daar werkt Ger
ritsen nu bijna 2,5 jaar. Nauwelijks op
gemerkt door de vele honderdduizenden
bezoekers die zijn tuin inmiddels heb
ben bekeken.
Die anonimiteit bevalt Gerritsen wel.
Een beetje snoeien, een beetje wieden,
een beetje stekken. „Het mooiste vind ik
het omgaan met planten, het kijken hoe
alles in elkaar groeit, zorgen dat de ene
plant de ander niet overwoekert en er op
letten dat het op een oerwoud lijkt.
Daarna komt het publiek. Niet dat de
mensen onbelangrijk zijn. We willen uit
eindelijk aan hen laten merken hoe het
voelt om in een tropisch regenwoud te
zijn".
Educatief
Vanaf het terras aan de zoom van het re
genwoud is dat onbegonnen werk. Geze
ten in plastic stoeltjes werkt het publiek
daar de ene consumptie na de andere
naar binnen, gooit afval op de grond en
zorgt voor een kakofonie van zwembad
geluiden. Hoezo bedreigt het menselijk
handelen de tropische regenwouden?
Het horecagedeelte is niet de meest
fraaie plek in de Bush. Gerritsen veront
schuldigt zich er zelfs voor, terwijl het
Gerdy Gerritsen: ,^4f en toe zie ik een oud vrouwtje een stek in haar tas stoppen en dan
denk ik: ach, laat maar."
FOTO: CHRIS STEIN
ARNHEM - Over de telefoon
klinkt de stem van Gerdy Gerritsen
vrolijk, spontaan en gretig tegelijk.
Alsof hem eindelijk het verzoek
wordt gedaan waar hij al die tijd
als tuinman van Burgers Bush op
heeft zitten wachten. Een makkelij
ke prater, is dan het eerste oordeel.
Maar eenmaal oog in oog, na wat
handengeschud, zegt hij snel: „Ei
genlijk houd ik er niet van om op
de voorgrond te treden".
Het pad vanaf de parkeerplaats naar de
poort van Burgers Bush is lang en stof
fig. Na het passeren van de ingang schui
fel je, gedwongen door drommen vreem
de mensen, in de richting van het tro
pisch regenwoud. Ondertussen worden
allerhande zaken ongevraagd te koop
aangeboden. Eenmaal in de Bush geko
men slaat een zwaar vochtige warmte op
de luchtwegen. Ergens klinkt het geraas
van vallend water. De bedenkers van
Arnhems belangrijkste dagattractie heb
ben werkelijk niets aan het toeval over
gelaten.
Hoofd Planten. De officêle functieaan
duiding van Gerdy Gerritsen is er be
paald niet een waarmee furore gemaakt
kan worden op verjaarsfeesten. Daar is
het de hovenier van Burgers Bush echter
nooit om te doen geweest. Een opleiding
aan de Middelbare Tuinbouwschool le-
