nale
Fats Waller:
pure muziek
fi
Musical
„Ain't
Mis
behavin"
alias
„Harlem
Swing"
naar
Nederland
£eidóc6owumt
^KEULEN De stem komt krake
rig uit de luidsprekers: ,,Hi there
fellahs. Wadya-say. This is little
Fats Waller. M'n moeder weegt
ro'n honderdenveertig kilo of 'jam,
ive and everything' en ik ben hier
voor een V-disc-opname. Ik begin
net een eigen compositie, 'Ain't
Misbehavin'. And I ain't".
Sfc)an het parelende intro, ver weg, uit een
fcven krakend verleden. Achter het to-
Bieel vallen een paar zangstemmen zach
tjes in. In het duister is een pianist naar
je daar staande oude, roodgeverfde pia-
10 geslopen en neemt de melodie van de
ilaat over. 'Ain't misbehavin'. De ope-
lingsscène van een veelbeprijsde musi-
:al die al een dikke elf jaar een succesbe-
Jstaan op Newyorks Broadway en elders
En Amerika leidt. Waarvan inmiddels
fcen Amerikaanse versie voor Europa
■werd geconcipieerd die van 18 tot en
Enet 23 juli hier te zien zal zijn in het
Kcheveningse Circustheater. En van 25
^tot en met 30 juli in het RAI Congres
centrum in Amsterdam. De bijna onver-
Zjtaalbare stem uit de luidsprekers is die
"Ivan Thomas 'Fats' Waller zelf. 'Fats'
j [overleed op 15 december 1943, 39 jaar
jud. Vijf zwarte Amerikaanse acteurs en
:even muzikanten brengen hem avond
lan avond weer tot leven. Niemand imi-
eert hem. Niemand 'speelt' Fats. Een
olpoging tot 'reïncarnatie' via zijn muziek.
6jThomas Wright Waller, al sinds z'n
Jschooljaren vanwege z'n omvang bijge-
laamd 'Fats', was een van de groten uit
le amusementsmuziek. Een legendari-
Bijsche figuur die van zijn leven het liefste
e één groot feest maakte en die, eenmaal
Cachter een piano, uitbarstte als een vul
kaan. Een waterval van muziek, grappen
]en grollen. Een 'entertainer pur sang' die
in de handboeken ergens een plaats tus
sen de jazzmuziek en de amusements
muziek in gekregen heeft. De jazz-punst
..zal waarschijnlijk bedenkingen hebben
tegen veel van het commerciële werk
~van Fats. Maar er zal geen jazzliefhebber
orondlopen die toch niet een zeer zwakke
(plek heeft voor een paar Fats-opnames
i2of -composities. Want Thomas 'Fats'
-Waller was een begenadigd pianist, de
*!jmeester van de 'stride-piano', die het
'gklavier van hoog tot laag benutte. Jazz-
^piano-gigant Art Tatum zei het later niet
)nvoor niets: „Fats, that's where I come
_Trom". Fats, dat is mijn afkomst. Fqts
shzelf was een leerling uit de school die
omet de ragtime begon en die via James
4 P. Johnson en Willy 'The Lion' Smith
-de 'stride-stijl' ontwikkelde. In - letter-
lijk - grote passen over de piano. De
langzame, melancholieke mengeling van
Europese en Afrikaans-Amerikaanse
muziek van Scott Joplin c.s. werd ingele
verd voor een swingende muziek, vrijer
in tempo, waarbij linker- en rechterhand
even belangrijk waren. De linker met be
halve de enkele basnoot in de diepte,
ook het akkoord en zelfs stukken van
melodie of tegenmelodie, de rechterhand
met de melodie en improvisaties daarop.
Waller bracht zo het complete toetsen-
!bord tot leven. Een stijl die rond de ja
ren veertig compleet uit de reguliere jazz
verdween en een curiositeit werd. In
middels zie je op alle conservatoria met
moderne richtingen jonge pianistjes weer
zitten: zwoegend aan de piano om die
linkerhand maar trefzeker heen en .weer
J? te laten springen tussen de eerste en der-
de tel. Fats Waller maakte de stijl popu-
3Ü lair, werd de eerste jazzmuzikant (en
dan nog wel zwart!) die in de jaren der-
tig een solo in Newyorks bij na-heilige
-i Carnegie Hall mocht geven, de eerste
zwarte muzikant met een eigen vast ra-
dioprogramma en waarschijnlijk de eer-
ste 'cross-over' - voor een blank én een
H zwart publiek - platenartiest.
Verzuurd
Waller verdiende kapitalen voor die da-
Qgen. Een topjaar leverde hem 72.000
dollar op. Maar hij smeet met geld. Voor
drank en gezelschap. Maar ook iedere
- hulpbehoevende muzikant kon op hem
rekenen. Bovendien had hij maandelijks
j een aardig bedrag aan alimentie te beta-
len. Toch reed hij eind jaren dertig in
een Lincoln Limouse rond. Zijn eet- en
I" drankzucht waren al jaren spreekwoor
delijk. Orkestleider Fletcher Henderson
verhaalde dat Waller eens negen ham
burgers op zijn rekening liet komen en
daarna voorstelde met negen songs de
i schuld terug te betalen. Vele jaren later
zitten Earl Hines en collegae-muzikan-
ten met een Fats Waller in financieel be
tere doen in de kleedkamer, wanneer er
tien hamburgers en tien biertjes worden
_i binnengebracht. Waller stort er zich
I schielijk op, houdt met één arm de hon-
Jgenge muzikanten van zich af en roept:
„Nee, nee. Als jullie willen, bestel maar,
geen probleem, maar dit is voor mij".
Het verhaal gaat dat muzikale opnames
voor de film 'King of Burlesque' een dag
uitgesteld moesten worden omdat Fats
het hele orkest dronken zou hebben ge
kregen. Niettemin schrijft een filmcriti
cus later: „Fats Waller hoeft z'n wenk
brauwen maar op te trekken en hij steelt
de film". Tijdens concerten heeft Waller
tussen de coulissen een bediende klaar
staan met bourbon of gin en hij stapt tij
dens z'n optreden rustig achter de piano
vandaan met de tekst: „Even een drank-
offer brengen". Een gewoonte die steeds
meer lot problemen zou leiden op de
toernees door het land, die hij haatte.
Weg van zijn geliefde Harlem en New
York moest de alcohol z'n tegenzin ver
drijven. Het leidde tot een standaardex
cuus aan dokters wanneer daardoor een
optreden geen doorgang kon vinden.
„My acid condition", noemde de 'ver
zuurde' Waller dat dan.
Zijn populariteit kon dat nauwelijks
schaden. Van meet af aan had hij eigen
songs geschreven, vaak samen met
jeugdvriend Andy Razaf die de teksten
leverde. Een groot aantal werden hits:
'Ain't Misbehavin', 'The joint is jum-
pin', 'I've got a feeling I'm falling',
[Squeeze me', 'Honeysuckle Rose',
'Mean to me'. 'Black and blue'. Num
mers die sterk varieerden in stijl. Soms
met de typische Walleriaanse exuberan
tie, maar even vaak melodieus en ly
risch. Hij moet er zo'n vijfhonderd ge
componeerd hebben. Vaak ter plekke
voor 25 of 50 dollar achter de piano's
van de muziekuitgevers van Tin Pan Al-
In muzikale stukjes en beetjes wordt Fats Waller in de musical tot leven gebracht.
ley. Het grootste deel ging verloren. Als
'entertainer' hing Waller de clown uit.
Met z'n muziek zat het wel goed, dat
wist hij. Maar het was de show die het
moest maken. Vandaar allerlei verbale
oprispingen tussendoor waarmee hij
zichzelf, de muziek of zijn publiek in de
maling nam. Zichzelf introduceerde hij
als 'that harmful little armful' of 'that
cheerful little earful' (een schadelijk
handje en een olijk oortje vol). Zijn ei
gen mooie 'Two sleepy people' wordt
'Two sloppy (slonzige) people'. Zelfs een
gevoelige orgelsolo ('Sometimes I feel
like a motherless child') onderbreekt hij
met z'n befaamde ironische kreet: „I
wonder what the poor people are doin'
to-night. I'd like to do it with them". (Ik
vraag me af wat arme mensen vanavond
doen. Ik zou 't mét hen willen doen).
Dertig nummers
'You're feet's too big' eindigde hij ver
baal met de kreet: „Your pedal extremi
ties really are obnoxious". Even pseudo-
plechtig te vertalen als: „Jouw orthope
dische extremiteiten zijn echt aanstoot
gevend". Fats Wallers humor was niet
fijn, was gek, bizar, Rabelaisiaans. Maar
daardoor kreeg hij een greep op een
groot publiek. Zo groot dat platenmaat
schappijen hem later allerlei nietszeggen
de songs toestopten om op te nemen in
de hoop dat hij ook daar hits van maak
te. In die tijd had de 'artist and reperto
ry-man' van zo'n maatschappij alles te
vertellen. En Fats had te luisteren. Met
als resultaat dat hij zulke nummers met
nog grotere uitbundigheid te lijf ging om
er nog iets van te brouwen. En vaak te
eindigen met zijn absurde en taalkundig
uiteraard incorrecte kreet: „One never
knows. Do one?".
Zeer veel van die beroemde en typische
Waller-songs zijn terug te vinden in de
musical 'Ain't Misbehavin'. Geen musi
cal in de klassieke zin van een verhaal
met liedjes, een moderne operette, maar
een compilatie van meer dan dertig mu
zikale nummers. Af en toe verbonden
met een tekstje, soms op pure muzikali
teit gebracht, soms als een klein scènetje
uitgespeeld. Achter een scherm op de
bühne zitten de muzikanten die alleen in
een drietal scènes via een schuiftoneel
naar voren rijden. Op het toneel de pia
nist. Verder drie zwarte vrouwen en
twee mannen in de kleding van de jaren
dertig. De mannen met de Walleriaanse
bowler-hat (bolhoed). Het simpele decor
suggereert een nachtclub en de juke
boxen van Tin Pan Alley tegelijkertijd.
De sfeer van de Savoy Ballroom en de
clubs van Lennox Avenue. De acteurs,
of moet je in dit geval zangers zeggen,
roepen vanuit die beperkingen het feno
meen Fats in stukjes en beetjes op. Het
Walleriaanse gevoel van blijheid en uit
bundigheid in een knallende versie van
het kroegnummer 'The joint is jumpin'
of het komische, als lichtelijk beschon
ken gebrachte, 'Your feet's too big'. Lang
vergeten Waller-nummers als 'Cash for
your trash' zijn boven water gehaald. In
strumentale Waller-nummers hebben
passende teksten gekregen, zoals het stri-
de-nummer 'Handful of keys' uit '31. Er
is een indrukwekkende a-capella-versie
van het prachtige en gevoelige 'Black
and blue'. 'Ain't Misbehavin' is een in
tieme show, die bovenin de grote Keulse
Philharmonie waar ik hem zie, duidelijk
minder 'werkt' dan wanneer ik mijn
plaats voor eep lege beneden in de zaal
verruil. De acteurs werken met zend-mi-
crofoons. Er zijn die middag van de pre
mière net een aantal nieuwe uit Enge
land gearriveerd. De microfoon van de
kleine, pittige Laurnea Wilkerson laat
het op een aantal momenten afweten.
Onmiddellijk is duidelijk hoezeer ac
teurs bij zo'n show-met-orkest afhanke
lijk zijn van de techniek. De geluidsba
lans is verstoord, technici gaan druk met
de schuiven op de geluidspanelen in de
zaal in de weer en arme Laurnea, die de
microfoon ergens in haar ondergoed ver
borgen heeft, moet achter de coulissen
snel in en uit de kleren voor herstel
werkzaamheden.
Stoorzender
Na de pauze komt alles weer voor elkaar
en het wat trage Duitse publiek krijgt
steeds meer de neiging mee te swingen.
De enige stoorzender is de pianist op de
planken die weliswaar perfect z'n Wal-
ler-partituur vertolkt, maar daar - lijkt
het - zo z'n hoofd bij moet houden dat*
hij de enige is die niet die typische Wal
leriaanse exuberantie uitstraalt. Bij hem
zit de vulkaan duidelijk verstopt. Mis
schien dat hij bij zijn verschijnen in Ne
derland wat losgekomen is. En een beet
je lijkt op de Waller van die vele korte
muziekfilmpjes, of van 'Stormy Wea
ther' en 'King of Burlesque': een kanjer
van een knipogende kater die vanachter
z'n klavier het publiek met lichaam,
toetsen en stem tegelijkertijd bespeelt.
De oorspronkelijke titel van de musical
mag dan 'Ain't Misbehavin' zijn, in Eu
ropa brengt de Duitse impresario Wolf
gang Boksch het onder de hoofdtitel
'Harlem Swing'. What's in a name?
Maar de originele (song)titel bevalt mij
beter. Boksch, die eerder een - nog
steeds toerende - Amerikaanse 'Evita'
naar Europa bracht, heeft met Ameri
kaanse partners samen de acteurs voor
deze opvoering bijeengezocht. Enkele
van hen hebben het Waller-gebeuren al
in de Amerikaanse provincie gespeeld,
Milton Craig Nealy heeft zijn rol na acht
jaar weer opgevat, voor een aantal is het
allemaal nieuw. Voor Laurnea Wilker
son bijvoorbeeld die acht dagen voor
de Europese première in München arri
veerde om daar in acht maal (bijna)
vierentwintig uur teksten en muziek on
der de knie te krijgen. „Een loodzware
opgave", zegt ze vrolijk. „Bovendien
kende ik die muziek helemaal niet. Ik
zing, ik heb net gespeeld in de film 'Sing'
(binnenkort ook in Nederland te zien.
BJ) ik schrijf eigen songs. Modern dus.
Fats Waller is in Amerika eigenlijk al
leen bekend bij een publiek van theater-
liefhebbers en jazzkenners. Ik vind het
leuk, ja, maar niet om altijd te doen.
Hoewel, ik heb een contract tot en met
september. Als ze dan vragen om .het te
verlengen, zal ik er toch goed over na
denken. De sfeer in Europa bevalt me
uitstekend. Maar je carrière in Amerika
staat natuurlijk wel stil. Daar doet het
niemand iets als je zegt dat je een jaar in
Europa gespeeld hebt".
Zwarte horowitz
Roem is een rare zaak. Thomas 'Fats'
Waller wist er alles van. Marsencompo
nist Sousa beklaagde zich bij het Ameri
kaanse auteursrechtenbureau dat Waller
voor zijn ondeugende (jeugd )song 'Flat
tire Papa. Mama's Gonna give him air'
evenveej rechten kreeg uitbetaald als hij
voor zijn degelijke marsen. De zaak
werd voor het Amerikaanse Congres ge
bracht. Waller kwam met prachtig com
mentaar: „Denken die Congresmensen
dat ik een mindere artiest ben dan me
neer Sousa0 Ze zijn gek. Ik was altijd
een bewonderaar van meneer Sousa's
werk. Goed, 't is geen jazz, maar toch
aardig in z'n soort. Ik had eerlijk gezegd
het idee om dat liedje 'Stars and stripes
forever' van hem. swingend te spelen.
Maar als ze met mij gaan dollen, nee
hoor, dan doe ik dat echt niet meer".
'The black Horowitz' - zoals Waller
toen al genoemd werd - maakte zich
ook kwaad over de strikte segregatie in
Amerika. Wel spelen voor een enthou
siast blank publiek, maar daarna eten in
aparte zwarte restaurants. Zijn 'Black
and blue' is een prachtige neerslag van
gevoelens van ongelijkheid. Waller stierf
in de trein, de Santé Fe Chief. Hij leed
aan longontsteking, was veel te zwaar.
Had weliswaar net de drank voor een
tijdje afgezworen, maar kreeg een hart
aanval. Even voordien, bij Kansas City
waar het woei, had hij nog gezegd:
„Hawkins is buiten bezig". Doelende op
de grote longen van saxofonist Coleman
Hawkins. In de passerende trein zat
Louis Armstrong. 'Satchmo' huilde een
hele nacht toen hij van de dood van
Waller hoorde. Vele duizenden volgden
Wallers uitvaart en de dominee kon het
niet nalaten te zeggen: „Fats Waller
speelde altijd voor uitverkochte zalen".
In de kerk was het begonnen. De kleine
Thorn Waller, zoon van een deken van
de Abyssinian Baptist Church in Harlem
achter'het orgel. Toen hij er te vrij met
de gezangen omsprong was het afgelo
pen. Zijn ouders zagen hem met lede
ogen een baantje nemen als begeleider
van stomme films in het Lincoln Thea
tre. Het begin van een onvergelijkelijke
carrière. De timide jongeman uit Har
lem die het klavier overmeesterde, die
zich een komisch masker aanmat en uit
bundigheid tot levensfilosofie-uit-nood-
zaak maakte, die geen hamburger en
geen fles Old Granddad Whiskey (door
hem „m'n opa" genoemd) kon laten
staan, het klinkt allemaal door in 'Ain't
Misbehavin' alias 'Harlem Swing'. Een
musical die een late hommage is aan een
entertainer wiens slagzin werd: ..This is
so nice, it must be illegal". Dit is zo fijn,
dat moet haast wel verboden zijn.
BERT JANSMA
