final
Alleen de zon
is in Spanje
nog gratis...
Zonnetrein
CeidóeGou/uwt
ZATERDAG 1 JULI 1989
I silt Jt
Het dorpje Cadaqués maakt deel uit van het 'andere Spanje' dat echter zo moeilijk wordt opengelegd.
Deze maand barst het
vakantiegeweld weer
los. Met auto, vliegtuig
en trein trekken
miljoenen landgenoten
erop uit. Een van de
meest geliefde
zomerbestemmingen is
Spanje. Maar steeds
meer toeristen komen
tot de conclusie dat het
Spanje van nu niet
meer het Spanje van
toen is.
BARCELONA - Als de voorteke
nen niet bedriegen wordt 1989 een
historisch jaar voor het toerisme
naar Spanje. En dat is dan niet po
sitief bedoeld. Voor het eerst sinds
jaren vertoont het aantal zonzoe-
kers aan de Costa's een scherpe da
ling. Het zijn vooral de Britten die
wegblijven, maar ook de Nederlan
ders zullen dit jaar minder massaal
naar Spanje trekken, volgens direc
teur F. Fransen van Arke zo'n ze
ven procent minder dan vorig jaar.
Dat is overigens nog geen ramp, omdat
1988 een toeristisch topjaar was met
meer dan twee miljoen Nederlandse va
kantiegangers, een stijging van meer dan
vijftien procent in vergelijking met 1987.
Maar wel een teken aan de wand. Een
niet te negeren sein dat de Nederlandse
en de Europese belangstelling voor
Spanje1 onder druk staat.
Spanje, sinds enkele jaren lid van de Eu
ropese Gemeenschap, maakt econo
misch een grote sprong. Buitenlandse in
vesteerders, Nederland voorop, bestor
men het land waar straks, in 1992, in
Barcelona de Olympische Spelen en in
.Sevilla de Wereldtentoonstelling worden
gehouden. Bovendien wordt Madrid in
1992 Culturele Hoofdstad van Europa.
In de Spaanse badplaatsen langs de Cos
ta Brava wapperen aan het strand vrolij
ke blauwe Europese vlaggen. Maar die
Europese toekomst heeft ingrijpende ge
volgen voor de Spaanse toeristenindu
strie, vorig jaar goed voor een omzet
van ruim dertig miljard gulden, een fien-
de van het nationaal produkt.
Lage prijzen
Met de economische integratie in Euro
pa komt een eind aan het lage-prijzen-
festival van het zontoerisme. Het snel
toestromend buitenlands kapitaal maakt
de peseta snel duurder. Dat betekent
duurdere spullen in de winkeltjes, duur
der eten, duurdere appartementen. Al
leen de zon blijft gratis.
Een deel van de toeristen, met name de
genen die alleen vanwege de lage prijzen
naar Spanje reizen, verleggen vanwege
de hogere prijzen hun horizon. Om aan
trekkelijk te blijven voor het overblij
vende deel van de toeristenmarkt moet
Spanje daarom meer gaan bieden dan al
leen zon en zee. Betere hotels en cam
pings vooral, en ontsluiting van het ach
terland. Verbetering van stranden en we
gen staat ook op het programrpa. Land
inwaarts verrijzen waterparadijzen en
golfbanen, om de toeristische monocul
tuur van zon en zand te doorbreken. En
er komt eindelijk meer oog voor het
schitterende achterland met zijn vele,
fraaie dorpjes.
Mevrouw Paloma Notario van het
Spaans Nationaal Bureau voor Vreem
delingenverkeer in Den Haag zegt het
klip en klaar: „We zijn bereid aan kwan
titeit in te leveren als de kwaliteit maar
toeneemt". Die omslag is echter niet
een, twee, drie een feit.
Knelpunten
Die beoogde omschakeling van kwanti
teit naar kwaliteit gaat niet zonder pro-,
blemen. Met het oog op 1992 investeert
de Spaanse overheid nu en in de komen
de jaren honderden miljoenen in verbe
tering en uitbreiding van vliegvelden,
verlenging van snelwegen en in de mo
dernisering van het Spaanse spoorweg
net. Maar op plaatselijk niveau blijven
tal van knelpunten bestaan. Onlangs
hebben Nederlandse touroperators nog
bij de centrale regering in Madrid aange
drongen op verbetering van de bekende
vakantieplaatsen. Meer boulevards en
bijvoorbeeld autovrije zones moeten
met name in de zomermaanden voorko
men dat het strand niet zonder loodver-
giftiging en blikopener te bereiken is.
Inmiddels zijn wetten aangenomen die
de wildgroei moeten indammen. Op veel
plaatsen mag niet meer gebouwd worden
binnen een straal van honderd meter
van het strand. In Alicante in het zuiden
zijn de eerste flatgebouwen neergehaald
die in strijd met dit verbod waren opge
trokken.
Die ontwikkeling is mede te danken aan
de groene lobby die zich hier „Groepen
ter verdediging van de stranden" noe
men en vooral op lokaal niveau veel in
vloed hebben.
Harde dobber
„Het toerisme in Spanje krijgt een harde
dobber aan het verbeteren van de kwali
teit. Ze geloven het hier wel", zegt de
Nederlandse Setske Wissink (52). Ze
woont en werkt al sinds 1968 in Rosas
aan de Costa Brava. Eerst als medewerk
ster van een organisatie die onder de
leus „Zaken onder de zon" de eerste toe-
ristenwijk van Rosas bouwde. Paradis
Villas groeide uit tot een complex van
450 bungalows en villa's.
Daarna werkte Wissink bij de project
ontwikkelaar die de volgende „urbanisa-
cion" uit de gfond stampte. In de vroe
gere moerasdélta, die grenst aan het
toenmalige dorp Rosas, staat nu Santa
Margharita, een met kanalen doorsne
den nieuwbouwwijk met enkele duizen
den appartementen en honderden villa's.
Via de kanalen varen de bewoners met
hun boten rechtstreeks de blauwe zee op.
Setske Wissink: „De prijzen van sommi
ge appartementen en hotels komen niet
meer overeen met de kwaliteit. Ik kan u
appartementen laten zien, daar staan
twee bedden en een bar met twee kruk
ken in. Daar wordt 525 gulden per week
voor gevraagd. Schandalig! Ik zou mijn
klanten er niet heen durven brengen. Ik
zit al drie jaar op dezelfde prijs. Anders
krijg ik mijn appartementen gewoon niet
meer vol".
Sinds 1985 heeft Wissink een eigen ver
huurbedrijf met inmiddels 350 apparte
menten en villa's in portefeuille. „Als je
de goede contacten had kon je in de tijd
van Franco bouwen wat je wjlde", ver
telt ze terwijl we langs de talloze bouw
plaatsen in Rosas rijden. Want na twin
tig jaar kent de stad een nieuwe bouwex-
plosie.
„Ze bouwen zich wezenloos. Kleine
goedkoop uitgevoerde appartementen en
huisjes. Ze worden massaal verkocht aan
de Fransen die op het ogenblik hele gun
stige hypotheekvoorwaarden krijgen van
de Crédit Agricole".
Wildgroei
Ondanks de nieuwe wetten en voor
schriften is er ook nu nog steeds sprake
van ongecontroleerde wildgroei. Op on
verklaarbare wijze verrijzen er hoge ap
partementengebouwen tussen lage vil
la's. „Iedereen doet wat-ie wil. Niemand
denkt aan het algé'meen belang. Er wordt
veel gehamerd op service en kwaliteit.
Maar het is allemaal zo ondoordacht en
weinig professioneel". Zo werd zes we
ken geleden de burgemeester van Rosas
afgezet tijdens een zeer roerige bijeen
komst van de gemeenteraad. Hij had
zichzelf als aannemer wat al te opval
lend bedacht met bouwvergunningen
voor plaatsen waar anderen geen steen
op de ander mogen zetten.
„Er wordt hier al gepraat over een op
handen zijnde crisis", zegt Gabriele Te-
chen (32). In Rosas heeft de Westduitse
enkele jaren geleden met een paar land
genoten de viertalige toeristenkrant Pa
norama opgericht. Het blad draait volle
dig op inkomsten uit advertenties en
richt zich op het noorden van de Costa
Brava.
„Het wemelt hier van de restaurantjes.
Veel eigenaren klagen steen en been. De
buitenlanders worden afgeschrikt door
de stijgende prijzen. Alleen familieres
taurants die kunnen werken met veel
onbetaalde arbeid van kinderen houden
het hoofd boven water. De enige die
goed draaien zijn de goedkope pizzeria's
en snackrestaurants. Wij merken de te
ruggang zelf ook. Veel bedrijven kunnen
nog alleen in juli en augustus adverte
ren. Ze zitten gewoon krap".
Maar betreuren doet Techen de crisis
niet. Ze verwacht veel van de sanering
die er het gevolg van zal zijn. „Een krap
pere markt zal leiden tot een flinke
schoonmaak onder de bedrijven. De
branche zal ervan opknappen. De goed
geleide hotels en campings, de goed on
derhouden appartementen, die kunnen
overleven en na 1992 verder gaan".
Verbeteringen
Volgens Techen schreeuwt de infrastruc
tuur van de Costa Brava om verbeterin
gen. Net als veel andere badplaatsen
heeft de eerste grote uitbouw van Rosas
met appartementen en hotels rond 1970
plaats gehad. Veel gebouwen en installa
ties zijn aan verbetering toe, willen ze
beantwoorden aan hogere eisen. Want
bijvoorbeeld in de toeristische buitenwij
ken zijn veel huizen nog niet aangeslo
ten op de riolering.
Het stratennet kan de stroom auto's al
lang niet meer aan. In het hoogseizoen
zijn de parkeerproblemen gigantisch,
maar Rosas heeft alweer een strekdam
de baai ingelegd als voorbereiding voor
w^er een nieuw strand.
De autonome deelregering van Catalo-
niê, waartoe de Costa Brava behoort, be
studeert de invoering van een toeristen
belasting als financieringsbron voor ver
betering van de infrastructuur. Hotel
eigenaren en andere belangengroepen in
Rosas vrezen echter voor hun concur
rentiepositie en zijn fel tegen, als de bé-
lasting niet overal gelijktijdig wordt in
gevoerd. De angst is groot dat de meeste
investeringen vooral aan Barcelona en
het gebied ten zuiden daarvan ten goede
zullen komen, en niet aan de noordelijke
plaatsen. Gabriele Techen: „Hier zijn ze
echt bang de boot te missen".
Een boot die de Spaanse toeristenindu
strie in elk geval heeft gemist, is door
Panorama overgenomen. De nadruk die
steeds is gelegd op zon, strand en boule
vard heeft de aandacht voor evenemen
ten en bezienswaardigheden volledig
verdrongen. Het blad voorziet in die in
formatie. Gabrièlle Techen: „Het achter
land is zeer geschikt om te fietsen en te
wandelen. Er zijn veel middeleeuwse
burchten en in romaanse en gotische stijl
opgetrokken kloosters. Achter Figueres
ligt het vulkaanlandschap La Garrotxa,
een beschermd natuurgebied. Maar een
kaart voor fietsers en wandelaars is er
niet".
Kerkje
Niet overal is de aandacht uitsluitend
gefixeerd op het strand. In Cadaqués,
het door Salvador Dali beroemd gewor
den Spaanse vissersdorpje langs het
UTRECHT - Al loopt het totaal
aantal Nederlandse vakantiegan
gers naar Spanje terug, de Neder
landse Spoorwegen vervoeren dit
jaar meer mensen naar de Costa's
dan ooit tevoren. Dat komt wel
licht mede doordat de spoorverbin
dingen zijn verbeterd. In de maan
den juli en augustus rijdt dagelijks
een trein rechtstreeks van Neder
land naar de Spaanse grens. Het
tijdrovende overstappen in Parijs,
voor veel mensen een halsbrekend
avontuur, is van de baan.
De reis, tot de grensplaats Port
Bou, duurt hierdoor nog maar ze
ventien uur. De prijs van een trein
kaartje ligt tussen de 263 en 334
gulden, afhankelijk van de dag
waarop gereisd wordt. Dat is nog
steeds iets, maar niet veel, duurder
dan de meeste pendelbusdiensten.
In september zijn de spoorwegen
met het zonretöür van 222 gulden
heel dicht naar de busprijzen ge
kropen.
De spoorwegen mikken met hun
FOTO: PR
noordelijk deel van de Costa Brava,
drentelt op een minder zonnige dag een
groepje toeristen rusteloos voor de
hoofdingang van de Santa-Mariakerk. Ze
hebben de steile, deels rotsige steegjes
van Cadaqués overwonnen om een blik
te kunnen werpen op het curieuze barok-
altaar in het binnenste van het zeven
tiende eeuwse kerkje.
De cultuurhonger van de wachtende toe
risten die de klim naar het kerkje heb
ben ondernomen wordt echter ntet ge
stild. Voor hen blijft de deur dicht. Het
kerkje geeft haar geheim namelijk alleen
prijs op afspraak.
Binnen wacht de oude mevrouw Espe-
ranza koppig op het bezoek dat zich wel
telefonisch heeft aangekondigd. Zij
hoedt het cultureel erfgoed als ware het
haar persoonlijk heiligdom. Als de tijd
daar is hijst de oude vrouw zich met
haar wandelstok moeizaam naar boven
over de ongelijke straatjes en installeert
zich in de donkere kerk, een mand met
ansichtkaarten ter verkoop op haar
schoot.
Maar als VVV-directeur Ferrer met eni
ge gasten arriveert loodst ze hen via de
zijdeur toch de kerk binnen. Met een
druk op de lichtschakelaar onthult de
bejaarde vrouw het overdadig gebeeld
houwd altaar van verguld olijfbomen
hout dat de vissers 250 jaar geleden bij
een hebben gespaard.
RUUD TEN HOEDT
Spanje-treinen met name op reizi
gers met als bestemming Costa
Brava, het noordelijkste en door
Nederlanders drukst bezochte deel
(300.000 mensen) van de Spaanse
kust langs de Middellandse Zee
tussen Port Bou en Lloret de Mar.
Het zwakke punt van de spoorwe
gen - de trein rijdt in Noord-Span-
je op twintig kilometer van de
kust - hopen de spoorwegen in de
nabije toekomst op te kunnen van
gen door treinkaartjes inclusief
taxivervoer aan te bieden. Verder
zullen de NS proberen de overstap
in he*, grensplaatsje Port Bou naar
de Spaanse trein of bus door inzet
van kruiers te verbeteren.
Die overstap is nodig omdat het
spoor in Spanje nog steeds breder
is dan het Europese net. De Span
jaarden zullen daar de komende
jaren verandering in brengen. Van
af 1992 zijn enkele belangrijke
hoofdlijnen al op Europese breedte
gebracht, waardoor rechtstreeks
treinverkeer met Spanje mogelijk
wordt. Binnen drie tot vier jaar
verwachten de Spanjaarden een be
langrijke toename van het treintoe-
risme.
