Rooms venijn aan
het einde der
verlichte 18e eeuw
Armeense kinderen vieren ardzakourd in Leidse regio
LANGS
OMWEGEN
T^pEN OMGEVING
SaidóaOoivumt
DINSDAG 27 JUNI 1989 PAGINA 11
Op mijn omwegen door
stad en land kom ik
graag mensen tegen. U
kunt mij telefonisch of
schriftelijk vertellen wie
u graag in deze rubriek
zou willen tegenkomen.
Ik ben bereikbaar via
071-122244.
dicht: „Als Alphenaren zijn
•we in de hoek getrapt door de
boeren van .Aarlanderveen.
Dat nemen we niet langer
meer, nu overal de vrijheid
gloort. Wij geven geen cent
uit om nog langer de zegenin
gen van Aarlanderveen te ge
nieten". De aartspriester werd
weer ingeschakeld en deze
ontwierp een regeling om ex
cessen uit te sluiten, maar tus
sen Alphen en Van de Woes-
tijne ontstond een felle strijd
waarbij „die van Alphen"
geen duimbreed toegaven. Zo
ging het jaren door, tot in de
dagen der Bataafse Republiek.
Je vraagt je werkelijk af hoe
het komt dat er nog katholie
ken in Alphen èn in Aarlan
derveen zijn overgebleven.
Men ging ter Misse, biechtte
en vastte op z'n tijd, maar tus-
deze bedrijven door
maakten roomse Alphenaren
en Aarlanderveenders de
grootste heibel, hielden finan
cieel voet bij stuk en de har
ten voor elkaar gesloten. In
1793, terwijl de haveloze maar
ideologisch geïnjecteerde
Franse legers van sansculottes
onze grenzen in het zuiden
begonnen te naderen en er
overleg in het Alphense
nog geen sprake was, merkte
Van de Woestijne nog scham
per op: „Is dat nu de opvat
ting van vrijheid, gelijkheid
en broederschap?"
Kwaadwilligen
Inmiddels was Ten Hulscher,
de aartspriester, met bitter
heid geslagen en had het in
zijn dagboek dat helemaal
niet zo lief was over „veele
kwaadwilligen in Alphen die
maar iets tegen hun herder
hadden opgevat, in de ge
meente de baas gingen speel-
en. Zij zorgden onder hun
medegeloofsgenooten voor
een flinken aanhang, maak
ten commissiën en riepen op
fel te strijden". De geplaagde
aartspriester stuurde ten ein
de raad een neutrale figuur,
de priester A.J. van der Sluis,
naar Alphen en Aarlander
veen om een compromis tus
sen beide partijen tot stand te
brengen. „Hij (v.d.Sluis, T.P.)
pendelde een jaar lang van de
een naar de ander, maar het
resultaat was nihil". Vergele
ken bij deze toestanden, in ge
westen waarin de katholieken
nog niets in het staatkundig
geheel hadden in te brengen
en men nog lang niet toe was
aan het Rijke Roomse leven
van de tweede helft der 19e
eeuw, gaat het in onze eind-
20ste eeuwse kerkprovincie
nog gezapig toe, zeker finan-
cieel-technisch gezien. Maar
ja, men rook nu eenmaal aan
vrijheid, gelijkheid en broe
derschap, en dat werkte als
een tang op een varken, in
Alphen en Aarlanderveen.
Tenslotte werd, toen eenmaal
de vrijheidsboom met de ron
de hoed in top geplant was, in
een notarieel contract be
paald, „dat er gedurende de
zomermaanden in de kerk
van Alphen 's zondags om ze
ven uur een stille Mis moest
worden gelezen, van half ne
gen tot half tien katechismus
moest worden gegeven en
daarna een gezongen Hoog
mis". Ook pastoor Voets, in
zijn studie van Ten Hulschers
dagboek, kon er geen andere
wending aan geven. Het was
nu eenmaal zo, dat de aart
spriester niet bereid was aan
één van de priesters uit Aar
landerveen toe te staan op een
zondag twee Missen te lezen.
En daardoor kon de conventie
niet doorgaan. Het compromis
werd niet uitgevoerd en het
vertrouwen in pastoor Van de
Woestijne (verdacht van on
willigheid) werd opgezegd.
Men schreef inmiddels 1796.
Op weg naar „Vive l'Empe-
reur", die de gelijkheid en de
vrijheid op zijn eigen manier
invulde. De bom moet, kerke
lijk, een keer gebarsten zijn,
maar daarover laat het artikel
van pastoor Voets in „De
Viersprong" ons in het onge
wisse. Het schijnt uiteindelijk
allemaal geregeld te zijn,
want zowel in Aarlanderveen
als in het zelfbewuste Alphen
is men heden ten dage, als ka
tholieken, eensgezind in de
crisis die het Godsvolk onder
weg alom zozeer kenmerkt.
Ik bedoel maar: men kan in
Alphen en in Aarlanderveen
elkaar een hand geven. Maar
met deze toestand zou aart
spriester Ten Hulscher ook
geen weg hebben geweten.
asis
n er
uur i
men
•j<i j'
l'pderarheid
persi ik er alvast wat op
imerlen", begon de bloem-
ui, (ïkweker uit Noord-
eJ^rhout, toen rechter J.
g £ïrs gistermorgen in het
e kantongerecht de
man van de verdachte op-
£"e),Dat zijn uw namen
1 of J stopte de rechter de
denstroom meteen af.
g /Herdachte, een man van
?pe7.selbare leeftijd, liet
entw niet los en begon
iffiekn opnieuw over de
iker\ die op de dagvaar-
I vermeld stond. ,;Ja,
I die naam klopt niet.
iildeins mijn advocaat
tukl de dagvaarding op
ontd van het bedrijf staan.
te. Hl er niet een te zwaar
imer van maken, maar
waf zoon is voor honderd
:ken nt firmant. Als dit
n fe/eranderd wordt, bete-
/ettehet dat ik de overtre-
üngA begaan heb en mijn
ofiiniet".
boe iter Rigters legde ver-
verms uit dat de man
nde j gedagvaard omdat hij
Weekte de baas van de
net {was. „Zo blijven we in
vuli kringetje draaien,
?n we zijn allebei fout",
kaa de man pertinent vol.
nk [rstoorbaar ging Rig-
>n cdoor met het voorlezen
n ziiet proces verbaal. De
tier nbollenkweker had
3derie zomer twee Vietna-
op kinderen van 12 jaar
arim laten pellen en was
?r. .Sgterdaad betrapt,
f/envind dit een hele mis-
?m je zaak. We waren be-
'ndém de papieren te rege-
ïvigkoor die kinderen. We
appèeen het fiscaal num-
brtkan een mevrouw van
\i doI belastingdienst in
i depht. Zij wilde dat niet
■rse n. We hebben het via
belastingen in Leiden
vibeerd, via Brunswijk,
ijf. r zij bleef maar weige-
Men Vervolgens belde het
su/s naar de arbeidsin-
t, hie om de boel te verra-
en p, vertelde de verdach-
Lfet overslaande stem.
ut iter Rigters wilde al op
kokerhaal inhaken, maar
er e ik het even afma-
eei', onderbrak de ver
ben (te hem, „Die vrouw
geheimhouding, ze
het niet doorgeven,
onrechtmatig verkre-
|bewijs". De Noordwij-
louter stampvoette bij-
Dat woord heeft u ze
ivan uw advocaat ge-
vroeg de rechter
(end. En waar is uw
eigenlijk?" De
ibollenkweker gaf
iondig toe dat hij het
v'alIJrde nu in de praktijk
kenljht en die advocaat had
totjleen nodig gehad om
lhu'4ukken op të vragen.
9 s.[
3-Oyallig was er iemand
arbeidsinspectie
jvezig. Ten einde raad
•g g de rechter of hij
nog van deze zaak af-
Heel toevallig wist de
ge dat wel: „Er werd
jjrdaad vanuit het belas-
)63( cantoor gebeld. Maar
latsi meneer is al bij ons
nd. Een jaar geleden
ir>en we nog een hele
- namese familie opge-
der even. Toen werkten er
kinderen". De ver-
n ite nam meteen wat gas
14 l „Ik wil er niet die-
-afc op ingaan hoor, ik
imak er geen halszaak
var
0 u
»linj fficier
van justitie, me-
H. Pinckaers, hielp
i uit de droom. „Dit
:en onrechtmatig ver-
bewijs. De opspo-
iambtenaar vond toch
kinderen bij u aan het
U wist dat het niet
it, u heeft toch al
er een boete gehad. Ik
len geldboete van twee
300 gulden",
an spreidde de armen
'hemel: „Ik heb hemel
(aarde geprobeerd om
sen te krijgen. Via uit-
Ibureaus is het al on
gelijk. Nu komen er
kinderen langs voor
intiewerk. Om een ra-
Itje te verdienen of iets
jelijks. Ze konden gaan
:aan waar ze wilden en
Jze het geld bij elkaar
^wen, konden ze gewoon
*r naar huis". Zowel de
iter als de officier ble-
echter van mening dat
lerarbeid in strijd was
de arbeidswet.
veroordeelt u mij voor
ïell gulden, ik ga in hoger
r Spep", sputterde de
rHmbollenkweker nog te
net »U hoeft •mij niet te
rdigen hoor", reageerde
iter Rigters vriendelijk,
i helpt u niets". Maar
irschijnlijk hielp het ge-
ig van de man wel. De
te werd verlaagd naar
e keer 150 gulden. „Ik
Pt met mijn advocaat be-
;ken", aldus de man die
■rend de zaal verliet.
KARIN SWIERS
De katholieke kerk te Aarlanderveen, omstreeks 1920.
Voets, „werd er in Holland
veel gesproken over Amerika
dat voor zijn vrijheid vocht.
Heel de bevolking leefde mee
en er waren verscheiden
mensen die zich afvroegen of
zij misschien niet te hulp
moesten komen". Immers, de
Hollanders waren in Amerika
als kolonisten begonnen en
vormden nog een belangrijk
gedeelte van de bevolking in
de zich vormende States. Ook
de eerwaarde Pex voelde er
wel voor om, als een voortij
dige meneer Prikkebeen die
aan z'n zuster Ursula trachtte
te ontkomen, naar Amerika
uit te wijken, omdat zijn Al
phense kudde zich zo hard
opstelde. Pex wendde zich om
steun tot de aartspriester Ten
Hulscher, die eens pastoor
was geweest in dezelfde Am
sterdamse statie waar Pex nog
als kapelaan had gewerkt.
Dus vroeg Pex aan de aart
spriester of die een plaatsver
vanger naar Aarlanderveen
wilde sturen. Om z'n plaatsje
warm te houden.
„Maar Ten Hulscher had de
zaak door en voelde, dat Pex
niet uit apostolische bewogen -
heid naar Amerika verlangde,
maar dat het voor hem een
vlucht was nu de Alphenaren
hem het vuur na aan de sche
nen legden. Als Pex persé
wilde gaan, soit, maar zijn
plaats hier in Holland open
houden voor het geval dat
Pex spijt zou krijgen van zijn
Amerikaans avontuur?; nee,
daar voelde de aartspriester
bepaaldelijk niets voor. Ten
Hulscher schreef in zijn dag
boek: „Je kon geen zinnig
woord tegen hem zeggen.
Daarom zit hij nog steeds bij
zijn familie in Limburg en
voelt zich „een onnut meu
bel" In 1788 kreeg de eer
waarde heer Pex de „pastorij
van Oude Tonge". Daar had
Pex niet van terug, want hij
had gehoord, „dat die katho
lieken van Oude Tonge nog
koppiger waren dan die van
Alphen en hij voelde er niets
voor om nog eens zo'n lijdens
weg te gaan". Het was een
triest verhaal rond de eer
waarde Pex, zoals opgetekend
door aartspriester Ten Hul
scher en in de herinnering te
ruggeroepen door onze pas
toor Voets, vandaag.
Inmiddels waren ook in Al
phen de Franse ideeën van
vrijheid, gelijkheid en broe
derschap opgevangen en
vooral de gediscrimineerde
katholieken werden door deze
gedachten gebiologeerd. En
de aartspriester, die wijs was,
wilde voorzichtig met deze
beginselen omspringen waar
het de zielzorg rond Alphen
en Aarlanderveen betrof.
Vrijheid was ook: Alphen
kerkelijk los van Aarlander
veen en op zoek naar een ei
gen pastoor. Hoe onbenullig
dat vandaag ook mag klinken,
„Ten Hulscher gaf de schuld
van dit alles aan een al te gre
tige toepassing van het begin
sel van de vrijheid", aldus
pastoor Voets.
Enfin, Pex was weggepest en
de nieuwe pastoor, F. van de
Woestijne, wilden de Alphe
naren helemaal niet aanvaar
den. Pastoor van de Woestijne
was een rustig en voorzichtig
man en trachtte vriendelijk
geld van het kerkbestuur los
te krijgen, maar de Alphena
ren hielden hun beurzen
PAX CHRISTI KINDERHULP ZOEKT GASTGEZINNEN
PASTOOR VOETS IN „DE VIERSPRONG" OVER OUD ZEER
Kinderhulp
Pax Christi Kinderhulp wordt nogal eens verward met de ge
lijknamige katholieke vredesbeweging: Pax Christi Nederland.
Die organisatie houdt zich bezig met de studie en meningsvor
ming gericht op het bereiken van vrede en rechtvaardigheid in
de wereld. Pax Christi Kinderhulp (PCK) is volkomen onafhan
kelijk van de vredesbeweging. PCK biedt al 28 jaar kinderen uit
gebieden met maatschappelijke of politieke spanningen een va
kantie in een gastgezin aan. Zo worden jaarlijks circa 1500 kin
deren uit West-Berlijn, Noord-Ierland en Polen gehaald. De Ar
meense jongelui bezoeken ons land voor de eerste keer. Volgens
de organisatie - met 130 medewerkers - leveren de kortstondige
vakanties een bijdrage aan het ontspanningsproces tussen Oost
en West. PCK krijgt geen subsidie. De kosten worden voorna
melijk gedekt uit landelijke of regionale financiële acties.
WASSENAAR Glasnost
en perestrojka ten spijt.
De 56 kinderen uit de
Sovjet-republiek Armenië,
die straks drie weken in
de Haagse regio verblij
ven, denken maar aan één
ding: ardzakourd, oftwel
vakantie. Overmorgen
landt hun vliegtuig van
Pax Christi Kinderhulp
(PCK) op Schiphol. De
jongelui van 8 tot 15 jaar -
en vier begeleiders - wor
den twee-aan-twee gedu
rende drie weken onder
gebracht bij gastgezinnen.
Om het PCK-project te
doen slagen moeten zich
nog wel een paar enthou
siaste gastouders aanmel
den.
De Armeense kinderen,
allen afkomstig uit de
hoofdstad Jerevan, zijn
hard aan een ardzakourd
toe. Zoals bekend werd
Armenië vorig jaar de
cember door een afschu
welijke aardbeving ge
troffen. De ramp telde
meer dan 55.000 doden.
De jongelui die straks Neder
land bezoeken zijn dakloos en
zijn met familie in kampen on
dergebracht. Logisch, dat ou
ders vanwege het ontwrichte
leven wel wat anders aan hun
hoofd hebben dan tijdens de
schoolvakantie gezellig dagjes
uitgaan. In en rondom de
hoofdstad valt bovendien wei
nig te beleven, want de gevol
gen van de ramp zijn nog
steeds zichtbaar.
De Russische Ambassade in
Den Haag heeft zich vanaf het
moment dat PCK het plan op
perde positief opgesteld. Er
werd volledig meegwerkt. Dat
was echter niet genoeg. Ook
de autoriteiten in Armenië
moesten het akkoord nog offi
cieel bevestigen. Op 26 april
meldde de Sovjet-telex, dat het
aanbod van Pax Christi Kin
derhulp „buitengewoon wel
kom was".
Dat betekende werk aan de
winkel voor het team van me
dewerkers van PCK. Christa
van de Langkruis, coördinatri
ce Wassenaar, ging de boer op
om gastgezinnen te vinden.
Willy Mathu deed hetzelfde in
Pijnacker, Bleiswijk en Berkel
en Rodenrijs. 32 Kinderen
hebben inmiddels onderdak.
Er wordt dus nog naarstig ge
zocht naar tenminste twaalf
gastouders.
Extra lief
Yvonne en Charles van der
Ham uit Wassenaar hebben
zich ook aangemeld. Voor de
eerste keer. Het gezin, met
drie kinderen, krijgt er straks
twee onbekende gastjes bij.
Bas, Frank en Sietse moeten
daarom een beetje inschikken
en een kamer afstaan. „Ze
vinden dat geen enkel pro
bleem", zegt Yvonne. „Ik heb
verteld dat de Armeense kin
deren een tijdje geleden nare
dingen hebben meegemaakt.
De grond bewoog heel hard en
nu hebben zij nauwelijks een
dak boven hun hoofd en sla
pen op een matje. Bas (4) vond
dat zo zielig, dat. hij al heeft
Bas (4), op schommel, heeft er straks twee kameraden uit Armenië bij. Achter hem (vlnr) Christa van de Langkruis en Willy
Mathu, organisatrices van Pax Christi Kinderhulp, en gastmoeder Yvonne van der Ham. foto: cees verkerk
beloofd extra lief te zullen
zijn". Als de twee jonge kame
raden uit Rusland komen,
gaan de kinderen van Van der
Ham gewoon naar school. „Dat
betekent, dat we wat meer
aandacht aan de Armeense
gasten kunnen geven", aldus
Yvonne. Zij en haar man we
ten weinig van het land. „Ik
zou het op de kaart niet eens
weten te vinden". Over moge
lijke taalproblemen zegt Yvon
ne: „De PCK is bezig om een
boekje samen te stellen met
daarin een vertaling van de
meest voorkomende woorden
zoals huis, eten, slapen en hal
lo. Ook de kinderen krijgen
een lijst met Nederlandse
woorden. Maar communiceren
wordt vast handen-en-voeten
werk. Over het algemeen zijn
kinderen makkelijker dan
grote mensen. En het gevoel
dat zij echt welkom zijn is niet
in woorden uit te drukken".
PCK-coördinatrice Mauthu
vult aan, dat gastouders niet
per se van die .jonkies" hoe
ven te zijn.
Vertegenwoordigers van de
Armeense Vereniging „Abovi-
an" in ons land, hebben toege
zegd te zullen helpen bij het
project. Zo heeft de PCK ge
durende de drie weken een
aantal evenementen georgani
seerd. Dat betekent dat de
gastgezinnen de jongelui twee
dagen per week „kwijt" zijn.
Christa van de Langkruis:
„Van tevoren wordt bijvoor
beeld een gastouder-avond ge
organiseerd, om alvast kennis
te maken met de vakantie-ou-
ders en de culturele verschil
len". „Armeense kinderen zijn
erg gedisciplineerd, maar dik
wijls een beetje verwend om
dat ze vooral door aardige
opa's en oma's worden opge
voed", vertelt Willy Mathu.
Voor hen die met opvoedkun
dige zaken geen raad weten
wordt door de PCK een SOS-
telefoonlijn opengesteld. Tol
ken en deskundigen van de
stichting zijn zo permanent be
reikbaar.
Zeeverkenners
De kinderen brengen ook dag
delen met elkaar door. De
Leidse zeeverkenners organi
seren een uitje, in Wassenaar
houdt de Paulusschool een
sportdag en er worden bezoek
jes gebracht aan recreatiepar
ken. Zondag 9 juli zijn de kin
deren op tv bij het Omroep
pastoraat. We hopen dat de
KRO in de actualiteitenrubrie
ken ook wat aandacht aan de
kinderen schenkt".
Een beetje publiciteit kan de
club wel gebruiken, al was het
maar om financieel de zaken
voor elkaar te krijgen. Zo is
over de reiskosten van de Ar
meense kinderen in de onder
handelingen met de Russen
niet gesproken. De stichting
houdt er daarom rekening
mee dat uit het potje algehele
reserve circa 65.000 gulden
moet worden opgebracht.
Gastouders hoeven alleen lo
gieskosten te betalen. Wie zich
niet als gastgezin kan opgeven
mag het PCK-project ook gel
delijk ondersteunen. Graag
zelfs. Degenen die kinderen
uit het rampgebied een leuke
ardzakourd willen bieden
kunnen voor meer informatie
bellen met Christa van de
Langkruis, tel. 01751-77374.
een eigen bisschop en weiger
den een vertegenwoordiger
van de H.Stoel in Rome.
„Rome" had namelijk het be
stuur van de Hollandse zen
ding (er waren in het noorden
der Nederlanden geen eigen
bisschoppen meer) in handen
gelegd van een Italiaanse ker
kelijke gezagsdrager die als
pauselijk gezant in Brussel ze
telde. En wat wisten Italianen
nu van de problemen van de
Hollandse katholieken? Dat
was toen al niet zo bijster
veel, zo kan men tussen de re
gels bij pastoor Voets lezen.
Het werd het tijdperk van
apostolische vicarissen en
aartspriesters een soort de
kens, van wie H.F.ten Hul
scher er een was. Maar nu ter
zake. Ik laat hierbij de sores
betreffende „Rome en
Utrecht" buiten beschouwing.
Ten tijde van Ten Hulscher
was Aarlanderveen „één van
de moeilijke staties", en de
katholieke Alphenaren, die
bij Gouwsluis een eigen kerk
inrichtten en niet meer „van
uit de boerengemeente Aar
landerveen" bestuurd wilden
worden zochten een weg om
van de oude Alphense statie
los te komen, wat op verzet
van de Staten-Generaal in
Den Haag stuitte. Alphen kon
hooguit een eigen kapelaan
aanvragen.
Het was een onoverzichtelijke
kwestie rond een ziekelijke
pastoor en een toegevoegde
kapelaan J. Pex, die in onder
handeling „lag" met de Al
phenaren die geen recognitie
geld wilden betalen en bek
vochten over de bevoegdhe
den van Pex. Ten Hulscher
(en pastoor Voets, ten onzent)
hadden handen vol werk aan
het verloop der geschiedenis
die in „De Viersprong" haar
fijn aan de leden der Histori
sche Vereniging uit de doe
ken wordt gedaan. De katho
lieken in deze streken hadden
nauwelijks een been om op te
staan in de rooms-vijandelijke
Republiek, maar ze gingen in
Alphen en Aarlanderveen in
tern te keer dat het een aard
had.
Eigenaardig verloop
De verwikkelingen kregen
een eigenaardig verloop. „In
die dagen", zo schreef pastoor
Dankzij de Historische Vere
niging voor Alphen aan den
Rijn en Omstreken meer
bepaaldelijk in haar uitgave
„De Viersprong", jaargang 6,
mei 1989, nummer 19 is er,
via pastoor B.Voets, een ver
helderend licht geworpen op
katholiek Alphen, 1775-1796.
Pastoor Voets heeft momen
ten bijeengegaard uit het dag
boek van H.F.ten Hulscher,
die leefde in een tijd dat de
katholieke gemeenschap van
Alphen zich losmaakte van
Aarlanderveen. Het was de
tijd van een schuilkerk bij
Gouwsluis. Een moeilijke tijd
ook voor de toenmalige ka
tholieke kerkprovincie die in
een missiegebied was komen
te liggen. Het was het tijdperk
waarin de ontvoogding van
Rome ter sprake kwam. De
„oud-bisschoppelijke Clerezij"
sloeg toe in de Nederlandse
Verenigde Provinciën. Dat
waren de Jansenisten", van
daag nog bijna 10.000 in getal
en officieel de Oud-Katholie
ke kerk vormend, met een ei
gen waardigheid die herin
nert aan en aansluit bij de
grote gemeenschap die de
Anglicaanse kerk is, en waar
mee dit van Rome afgeschei
den kerkgenootschap inter
communie onderhoudt. Het
zijn pijnlijke momenten voor
de Catholica waaraan de dag
boekaantekeningen van Ten
Hulscher ons doen herinne
ren.
Moeilijkheden genoeg. In het
begin der 18e eeuw waren er
priesters die „goede connec
ties" hadden met de regenten
en bewindvoerders der Vere
nigde Republiek- Ze kozen
De katholieke schuilkerk in de Prins Hendrikstraat, foto's p.r.
