De biologische boer
ploegt langzaam voort
Kantje boord
UIT THUIS SeidódQoWUVnt MAANDAG 26 JUNI 1989 PAGINJ®
belangstelling
voor biologisch
boeren. Omdat er
geen
bestrijdings
middelen worden
gebruikt, moet er,
zeker op zware
klei, wel harder
worden gewerkt.
FOTO: DIJKSTRA
Hèt modewoord van dit
moment: milieu. Er zijn
tegenwoordig nauwelijks
nog onderwerpen te be
denken zonder dat het
milieu erbij om de hoek
komt kijken. Degenen
die pleitten voor een mi
lieuvriendelijker manier
van landbouw waren
lange tijd roependen in
de woestijn. Zij predikten
voor een kleine schare
gelovigen op geitenwol
len sokken en gezond
heidsfanatici. Maar het tij
keert, zelfs grote super
marktketens nemen nu
biologische landbouw-
produkten op in hun as
sortiment. En de alterna
tieve landbouw wordt
aanbevolen als dé reme
die tegen tal van knel
punten. Of het dat wer
kelijk is, moet echter nog
blijken.
„Als ik er een paar jaar gele
den mee was begonnen, had
den ze me allemaal gewoon
voor gek verklaard. Nu zijn
de boeren in de buurt juist
belangstellend naar hoe het
mij vergaat, al zien ze het
lang niet allemaal zitten". G.
ten Have (33) is dit jaar be
gonnen met een proef met
biologische landbouw. Er zijn
wel meer tuinders en veete
lers die op biologische manier
hun bedrijf voeren, maar Ten
Have is de eerste akkerbou
wer in zijn omgeving die zich
aan de alternatieve landbouw
waagt.
Heel voorzichtig, dat wel.
Van de 95 hectare heeft hij
slechts een halve hectare be
plant met vollegrondsgroen-
ten. knolselderij, witte en
rode kool en spruitjes. „Ik
heb zelf ook nog een gezonde
dosis wantrouwen. Ik moet
nog zien dat het lukt. Maar
ik heb er ook wel aardigheid
in. Er speelt toch iets mee
van dat het anders moet met
de landbouw. Als het goed
gaat, doe ik volgend jaar zes
hectare en zo elk jaar een
beetje meer".
Prijzen
De alternatieve landbouw
wordt op verschillende ma
nieren en vanuit verschillen
de filosofieën bedreven: bio-
logisch-dynamisch, biolo
gisch, ecologisch. Maar in één
ding verschillen ze allemaal
van de traditionele land
bouw: er wordt geen gebruik
gemaakt van chemische mid
delen. Dat betekent veel
meer werk voor de boer, al
leen al vanwege het extra
schoffelen van onkruid. Dat
extra werk wordt doorbere
kend in de prijzen voor de
produkten, die hoger liggen
dan voor de traditionele pro
dukten.
Ten Have werkt al ruim der
tien jaar op het boerenbedrijf
van zijn vader, dat hij twee
jaar geleden heeft overgeno
men. „Het waren uitgere
kend twee verschrikkelijk
slechte jaren. Dat heeft toch
wel een extra duw gegeven
om eens de biologische land
bouw te proberen. De enorm
hoge prijzen voor biologische
produkten trekken mij aan.
Maar aan de andere kant was
ik toch ook al vaker aan het
nadenken over gêzondheid
en milieu. Dan lees je weer
een bericht over de milieu
vervuiling en dan denk je:
verhip, ja, dat kan zo niet.
Het stond me zelf tegen, al
dat spuiten met die chemi
sche troep. Maar wil je een
beetje opbrengst hebben, dan
moet je toch meedoen van
wege die lage prijzen. Per
soonlijk zou ik het liefst in
het voorjaar één enkele keer
met bestrijdingsmiddelën er
over heen gaan en dan ver
der het hele jaar niet meer
spuiten. Die schimmelbestrij
ding hoeft voor mij niet.
Maar dan moet je wel weten
dat je een hogere prijs voor je
tarwe krijgt. Anders ben je
toch verplicht te spuiten om
de oogst groot genoeg te hou
den".
Supermarkten
Hans Kroon van de Neder
landse Vereniging voor Eco
logische Landbouw gaf vori
ge week het startsein voor
een wervingscampagne om
boeren over te halen op de
biologische toer te gaan. Van
de 13.000 boeren in Neder
land werken slechts een en
kele honderden biologisch,
terwijl vanwege de sterk toe
genomen vraag vanuit win
kels en supermarkten er be
hoefte is aan veel meer biolo
gische boeren.
Ten Have: „Als jonge boer
maak je dan toch een reken
sommetje. Je moet het ar-
beidstechnisch wel allemaal
zien rond te breien. Je moet
er bovendien rekening mee
houden dat het soort grond
nogal wat uitmaakt; op zware
klei heb je bijvoorbeeld meer
problemen dan op lichte
grond. Je hebt daar veel
meer werkbare dagen. Maar
gezien alle problemen in de
landbouw vond ik dat ik het
nu toch maar eens moest pro
beren. Ik blijf wel afwach
tend, hoor. Ik wil er eigenlijk
ook liever nog niet te veel
ruchtbaarheid aan geven. Ik
zie andere boeren ook niet
meteen massaal overstappen
op biologische produkten.
Dat zou de prijs trouwens
weer omlaag drijven".
Sake Gerritsen is al dertien
jaar biologisch aan het boe
ren. Hij heeft in een Drents
gehucht een gemengd bedrijf
van 50 hectare, met de na
druk op de melkkoeien. Ger
ritsen is geen boer van huis
uit. „Maar ik zat vroeger wel
altijd op de boerderij en ik
ben ook naar de middelbare
landbouwschool gegaan".
Hij is destijds uit 'puur idea
lisme' met de alternatieve
landbouw begonnen. „Vroe
ger werd de. biologische pro-
duktie meer vanuit de land-
bouw-kant bekeken. De laat
ste jaren wordt het juist ook
sterk vanuit de milieu-hoek
gepropageerd". Ook hij con
stateert een toenemende be
langstelling voor het biolo
gisch boeren. „Er komen hier
steeds meer excursies van
groepen boeren. Je wordt als
een collega behandeld, niet
meer als een soort fenomeen
uit een openluchtmuseum".
Die grotere interesse heeft
echter nog niet op grote
schaal tot omschakeling ge
leid „Je kunt wél zeggen dat
veel boeren er tegenwoordig
wel eens over nadenken. Dat
is in elk geval al een hele
verandering".
Inkomen
Is het biologisch boeren lo
nend? Gerritsen: „Wij kun
nen ervan leven en ook onze
verplichtingen nakomen.
Maar als je vraagt of elk jaar
het inkomen in verhouding
staat tot het aantal gewerkte
uren, geldt ook voor ons:
Ondanks zijn betrokkenheid
bij de alternatieve landbouw,
meent hij niet dat die de op
lossing biedt voor alle proble
men van de Nederlandse
boeren. „Daarvoor zijn de
problemen veel te structu
reel. De boeren zitten aan
alle kanten finaal klem. Bij
alternatieve landbouw wor
den de prijzen op een andere
manier bepaald. Maar je kunt
voor de traditionele land
bouw vaststellen dat de prij
zen de kosten echt niet dek
ken. En als ze straks ook nog
moeten betalen voor het mi
lieu, zoals nu de plannen zijn,
dan klopt dat niet. Wil je
echt een oplossing bieden
voor zowel de problemen van
de boeren als van het milieu,
dan zal de consument toch
voor alle landbouwprodukten
meer moeten gaan betalen".
LILIAN VINTHER
Radicaal middel
tegen ouderdom?
„Welk wezen loopt 's morgens op
vier benen, 's middags op twee en
's avonds op drie", luidt het be
roemde raadsel uit de schemertijd
van de Griekse Oudheid. Ant
woord: de mens. 's Morgens kruipt
hij, in de middag loopt hij en in zijn
levensavond maakt hij gebruik van
een stok. Waarom de zon ondergaat
over het menselijk leven, en waar
om zo onverbiddelijk, is een van de
grote raadsels van de medische we
tenschap. Het ziet er nu naar uit
dat een tipje van de sluier is opge
licht, en misschien zijn er wel 'radi
cale' middelen die de vaart van de
levenszon kunnen stuiten.
Onder verouderingsbiologen heer
ste lange tijd tweespalt over de oor
zaak van veroudering. Volgens de
ene groep geleerden zou aftakeling
en dood erfelijk zijn bepaald omdat
in ons levensplan (dat verborgen
ligt in het DNA van de cel) de
boodschap ligt dat het na zoveel
jaar welletjes" is geweest. Anderen
houden het erop dat voortdurende
beschadigingen langzaam maar ze
ker het raderwerk van de li
chaamscellen knarsend tot stilstand
brengen. De laatste mening lijkt nu
de overhand te krijgen: onze cellen
worden gestaag ondermijnd door
zeer actieve chemische stoffen, 'de
radicalen'. Een theorie met „mo
menteel beperkte mogelijkheden,
maar met grote perspectieven," al
dus twee hooggeleerde heren, de
professoren H. Timmerman en
A. Bast in een recente publicatie
van de Nederlandse farmaceutische
industrie.
Vitamines
Van de zuurstof die we inademen,
wordt ongeveer vijf procent omge
zet in een chemisch zeer actieve
vorm met de vervaarlijke naam
'superoxide anion'. Dit instabiele
superoxide gaat over in waterstof
peroxide (dat spul waarmee je won
den 'uitbruist') en dan kunnen er
twee dingen gebeuren. Ofwel het
peroxide wordt keurig onschadelijk
gemaakt door stoffen als (schrik
niet) SOD, catalase, gluthation-oxy-
dase, maar ook door bijvoorbeeld
de vitamines C en E. Gebeurt dat
niet, dan ontstaan uit het peroxide
de alles verwoestende hydroxyl-ra-
dicalen, chemisch zeer actieve stof
fen die reageren met alles wat ze
tegenkomen. Dat zijn de stoffen die
langzaam maar zeker ons erfelijk
materiaal, de eiwitten, vetzuren,
celwanden enzoverder ondermij
nen.
Toch zijn ze nuttig. Het lichaam
laat ze los op alle vreemde binnen
dringers: bacteriën, virussen en an
der microscopisch ongerief. Op die
manier houdt het lichaam ziekte
kiemen van het lijf. Het is de over
daad die schaadt. Vandaar dat we
enzymen in ons lijf hebben (SOD,
catalase, gluthation-oxydase enz.)
om deze radicalen na gedane arbeid
terstond onschadelijk te maken.
Wordt er onverhoopt toch nog wat
gebroken dan is ons lichaam in be
perkte mate in staat om de schade
te herstellen. Welnu. Als het gehal
te aan radicalen in het lichaam
stijgt, of als het lichaam minder ra
dicalen opruimende stoffen produ
ceert, dan zal de overmaat aan ra
dicaal geleidelijk aan steeds meer
lichaamscellen beschadigen. Het li
chaam veroudert dan. Onlangs pu
bliceerde de onderzoeker Halliwell
een lijstje van ziekten waarin zuur
stofradicalen een rol lijken te spe
len. Op dat lijstje kom je veel 'ou
derdomsziekten' tegen. Ziekten als
chronisch reuma, de ziekte van
Parkinson, emfyseem, atheroscle-
rose (dat weer ziekten van hart en
onbekende redenen juist weer niet.
Gevolg: een afsluiting van de vaten
heeft in de hersenen snel een ver
woestende uitwerking op het om
ringende weefsel. Een nieuw mid
del, dat de firma Upjohn op dit mo
ment op proefdieren uittest, zou die
schade drastisch kunnen inperken.
'Lazaroide' (van Lazarus, u begrijpt
wel waarom) gaat die omzetting in
alles verwoestende stoffen in de
hersenen tegen. Dit zou een gewel
dige stap vooruit kunnen zijn, want
tot nu toe kan men tegen deze li
chaam en geest verlammende
kwaal weinig uitrichten.
Tegen chronisch reuma, de tweede
gesel, helpt mogelijk ebseleen, een
stof die radicalen vangt. Chronisch
reuma ontstaat waarschijnlijk door
dat op hol geslagen afweercellen
per abuis het eigen lichaam, en dan
vooral de gewrichten, met radica
len bestoken. Ebseleen - een pro-
dukt van de Westduitse firma Nat-
termann - bootst de werking na
van glutathion-peroxydase, dat op
zijn beurt radicale stoffen uitscha
kelt. Nattermann denkt dit middel
al binnen twee jaar op de markt te
kunnen brengen. Zou ebseleen echt
wat uithalen, dan zou dat de eerste
weerlegging zijn van de ijzeren wet
dat de ouderdom komt met gebre-.
ken.
door Joke Forceville-Van Rossui^
Familiefeest
Het lijkt wel minder voo?ve
komen dan in het verledig
het in royaal familieverb,
vieren van een feest.
Misschien ben ik een
bevoorrechte ziel? Onlang
mochten we in onze gelet j
een vijftig-jarig l1, 1
priesterjubileum herdenk
En nu is het de viering v
het zilveren huwelijksfee.
van ons jongste zusje gew
Die is begonnen op de
zaterdagmiddag. Wij hebt
ook al weer het geluk bit P
onze familie enkele priesP
te kennen die zich konde,
vrijmaken om de festivity6.1,
te openen met een mooie,
het bruidspaar zelf
samengestelde, i
Eucharistieviering. Dat m0]
ik inderdaad niet dikwijls
meer mee: een kerkelijkebo
viering a{s inzet van zo 'n
Toch is het als heel bijzo Rn
ervaren door allen die err*
aanwezig waren. Dat vind
de grote winst van onze Rï
moderne vormgeving aan be
dienst: het element van d\ zé
dagelijks ervaringen in ze
vijfentwintig lange (nn
huwelijksjaren, wordt op ((jg
wijze heel nadrukkelijk .er
gestalte gegeven. r
Het thema van de vieringl*
Beminnen is een beslissin] g
steeds weer kiezen voor 1
elkaar. Ligt dat niet heel if?e
aan tegen de titel van het l"c
dat pastor Marinus van dè^
Berg onlangs in zijn colutfu
warm heeft aanbevolen: Kai
Liefde is een werkwoord j o
Alfons Vansteenwegen? Bn
duidelijk speelt daar de gd.
wederzijdse trouw in doonli
Eucharistie vieren is sam4
maaltijd vieren. Daarna
hebben we gedurende eer, v
gezellige receptie en een je
heerlijk diner samen het 1
voorgezet. Met elkaar
boeiende herinneringen E
ophalen. Is het nu zo geA'H
óók een religieus facet in
zien? Hangt het woord
religieus niet samen met
Latijnse ..religare" - dat is—
verbinden? We hebben h^
duidelijk ervaren dat trorfW
stichtend is. vrede en rjnc
verbondenheid stichtend,
even hebben we daarom flno
onze overleden ouders mei
herdacht. Kinderen, of zePY
tieners zijn of allang Ld
volwassen, hebben meestd\\0.
het een en ander op hun deu
opvoeding aan te merkenJk
Heel wat zullen ze zelf
natuurlijk anders (en zek§d|
beter) doen. Ouders hebb§ing
zich de eeuwen door erovin
beklaagd dat ze wat te stéPQ'
hebben met „die jeugd vat™
tegenwoordig". Kinderen Lrc
hebben evenzovele eeuweina
door bezwaren tegen hun tor
opvoeding aangetekend. P"£
Maar, memorerend dat c/et2®
dochters alle drie hun
huwelijksbootje varende v
hebben gehouden, dwars
allerlei stormen heen, en P:
zoon zijn priesterambt noiJ|e
altijd uitoefent, konden vvThe
dankbaarheid beseffen, dalefi
in ieder geval iets heel
kostbaars van onze ouder\
hebben meegekregen
opdracht dat een mens
moet trachten te blijven
zijn dagelijkse plicht èn tif"'
aan zijn eens gedane keuzt™
Misschien wordt in onze dtpf
de waarde en de vreugde her
de familieverbondenheid
weinig beleefd. Goed, dat ft"
dan dagen zijn waarop juf,®1
worden gevierd, de ervarfai
tot eenzelfde stam te behaijk
wordt gedeeld en besprokene
Goed. dat we er eens een r1'*
ogenblik op bedacht zijn
ieder van ons in een tradLU|
staat. Een traditie die he/ifod
„gemaakt" heeft. |nd
De kinderen van het r"
bruidspaar hadden elke
genodigde een kaartje 2
toegestuurd waarop men |B
kenbaar moest maken waLf»
relatie met dit echtpaar hiaui
loop van de jaren voor
betekend had. De
daarvoor kon ieder vrij
kiezen: een dichtregel,
bijbelwoord, een eigen
on tboezeming.
het diner ging er een
boompje, in een pot m
geplant, van tafel tot
Ieder kon daar
hangen. Een
ontboezemingen is
geworden. Natuurlijk
hier niet gaan
daar op die kaartjes
geschreven stond. Voor
buitenstanders is dat
interessant, al blijkt bij
gelegenheden hoe
mensen zijn. Alleen de in
ogen mooiste spreuk wil ilan
niet onthouden: Een
weggescholen achter de
andere kant las ik er op
„En Gód zag dat het
iffj r-'
ouderffl
n:.de |.d
ens Irdien
vaat veroorzaakt), staar, huidkan
ker en 'beroerte'.
Sigaretterook
Hoe dit te stuiten? Men kan probe
ren om de hoeveelheid radicale
stoffen in ons lichaam te verlagen.
En inderdaad heeft veel van de
medische goede raad, waarmee je
tegenwoordig zowat dagelijks om
de oren wordt geslagen, dit effect.
Sigaretterook bijvoorbeeld, bevat
veel radicale stoffen die (onder an
dere) de enzymen aantasten waar
mee we onze longen elastisch hou
den. Het haalt de rek uit de longen
met emfyseem tot gevolg. Een an
dere voor de hand liggende manier
is om in grote hoeveelheden (een
mega-dosis heet dat) 'radicaal-op-
ruimende' vitaminen A en E als
mede het enzym SOD te slikken.
Bij volgelingen van Linus Pauling
(twee keer Nobelprijs!) is dit een
populaire methode, maar of het
helpt staat allerminst vast. „Het is
niet zo dat het niet waar zou kun
nen zijn." zei professor Bast tegen
de Volkskrant, „maar bewezen, dat
is een tweede". Uit een aantal ex
perimenten met dieren bleek zelfs
een averechts effect. Aanvoer van
buiten lijkt de produktie van deze
stoffen in het lichaam zelf lam te
leggen.
De perspectieven van de 'radicale
theorie' kunnen dan wijds zijn,
voorlopig zijn de praktische moge
lijkheden tamelijk beperkt. Het
verst is men gevorderd met een ra
dicale therapie tegen de gesels van
de oude dag- herseninfarct en chro
nisch reuma. Wat is het geval? Als
een bloedvat verstopt raakt stijgt in
het bloed achter die (gedeeltelijke)
afsluiting het gehalte aan weefse-
lafbrekende zuurstof-radicalen.
Vrij in het bloed rondzwemmende
ijzeratomen bespoedigen die reactie
nog eens. Gelukkig zijn de meeste
ïjzeratomen veilig opgeborgen in
eiwitten, maar in de hersenen om
Beugelloze kanten 'beha' met ingewerkte satijnen band voor
steun, brede schouderbanden met bijpassende slip. Het
bloemetjesmotief is uitgevoerd in elastine kant, materiaal dat
een goede uplift geeft 185,-); betere lingerie- en modeza
ken (Platino).
Onder invloed
van de marktver-
aiideringen heeft
kant in alle varia
ties de vrouw in
dé ondermode
veroverd. Vijftig
deelnemers van
de Nationale Lin
gerie en Founda
tion Presentatie
op een beurs in
de Hollandhal
van de RAI ver
wachtten dit al.
De orders en ge
maakte afspraken
voor lingerie in
dë duurdere klas
sen toonden zelfs
d'at men best in
c/e beurs wilde
tasten voor een
chic stelletje van
bijvoorbeeld mer
ken met grote na
men als Calida,
Cerruti, Taubert
in gestyleerde
programma 's,
waarin veel wol
en katoen voor
komende herfst/
winter een plaats
innamen. De lin
gerie mode van
Lovable heeft
hoogwaardige tri
cots, afgewerkt
met mooie kant-
strippen in haar
mars. De top is
bijna een soort
onderblouse met
een hoog kanten
boordje, de lange
mouwen zijn af
gezet met een
kanten manchet.
Overbodig te zeg
gen dat de kan
trandjes best uit
de bovenmode
mogen piepen.
Overigens zijn die
tricot-tops ook
zonder mouwen
verkrijgbaar. Dan
slingert de kant
zich 5 cm breed
rond het armsgat.
De kleuren zijn
naturel, zwart en
een warme tint
cerise.
Voor najaar/win
ter brengt ook
Platino, een gere
nommeerd
Spaans familiebe
drijf uit 1930, een
sophisticated lin-
gerielijn, waarin
veel kant is ge
bruikt. De Voor
naamste kenmer
ken zijn een rijk
gebruik van dit
zeer vrouwelijke
goedje alsinzet-
stukje of als ma
teriaal voor het
Satijnen pyjama van Patino 234,-,
kan worden gecombineerd met bijpas
sende kamerjas en nachthemd. Kost
baar geheel, maar wel een 'bezit'.
hele model. De
Braziliaanse tanga
ruimt het veld
voor een hoge slip
met nauwsluiten
de drapages of
een brede taille
band, die meteen
steun geeft. Be
halve kant in
verschillende uit
voeringen is ook
satijn in de mo
dellen verwerkt
met aandacht
voor details en af
werking, zodat
kleine flardjes
zichtbaar kunnen
blijven onder
blouse of jurk.
Zoals de meeste
merken (Schies-
ser, Triumph, Lo
vable) heeft Plati
no ook aandacht
besteed aan de
trend ontspan
ning, fitness en
huiskleding. Er
zijn in de collectie
prettige total look
combinaties als
een pyjama, bij
passend nacht
hemd en kamer
jas voor een laat
ste drankje in de
kleinste uurtjes,
uitgevoerd in wit
satijn, ton sur ton
bestikt met een
glanzend blaad
jesmotief en ver
sierd met een
briljantje in de
geborduurde P
van meneer Pati
no (f235,-). De
spullen worden
gemaakt in drie
fabrieken in Cas-
tellon de la Plana
in de buurt van
Valencia.
Dit seizoen werd
ook het Deense
X-Tase onder
goed-, ballet- en
fi tness-program -
ma (broekjes,
work-out tops,
balletkousen, be
ha's) uit 92% ka
toen en 8% Lycra
geïmporteerd.
Het merk heet
'Dranella
wordt ingevoerd
door Berquitex in
Weesp. Het is ook
te krijgen bij Max
Dohle, Gentse-
straat 44, Scheve-
ningen, (los
hempje20,-, top
je 14,50). Niet
luxueus, wel goed
en geschikt voor
consumenten
vanaf 13 jaar.
TINY FRANCIS