Een Hema-assortim
maar dan milieubewust
"1
Nooit te oud
om te leren
rV
"Ürj
::r
VAN HUIS UIT
QeidwOowuvnt
MAANDAG 19 JUNI 1989 PAd
Jovenste-beste brillen
Zowel licht als
uv-straling heeft
een negatieve in
vloed op het oog.
Het gaat ook om
de lichtinval, een
belangrijke factor
bij autorijden.
Maar, laten we
eerlijk zijn: een
zonnebril staat
interessant. Hij
prikkelt de
nieu wsgierigh eid
naar welk oogge-
schitter zich ach
ter de donkere
glazen verschuilt,
want donkere
glazen zijn dit
jaar mode. Bij
sommige mannen
staat een zonne
bril een tikje
boef ach tig en dit
is ook nooit weg.
Bovendien plegen
Sportief metalen montuur voor glan
zend zwarte glazen die goed aansluiten
bij de curve van het gezicht. De glazen
zijn ontspiegeld, uv-beschermend en
optisch zuiver.
Trendy in zilver- of goudkleur is de me
talen clip met of zonder bijbehorend
montuur. Eenvoudig aan te brengen,
uv-bescherming en optisch zuiver.
Veilige oogbescherming door licht
spiegelende glazen in kleur afgestemd
op het metalen montuur. Uv-bescher
ming en optisch zuiver.
artiesten en be
roemdheden zich
achter een zonne
bril te verbergen
om niet herkend
te worden, zodat
iedereen die zo'n
paar glazen op
zijn neus zet, ook
nog eens versle
ten kan worden
voor Derek de
Lint of Nada van
Nie.
Even terug naar
het eigenlijk nut
van de oogbe
schermer. Een
slechte zonnebril
vermindert welis
waar de lichtval
op de ogen, maar
die reageren hier
op met een grote
re pupilopening
om door de ge
kleurde glazen
toch voldoende te
kunnen zien. Die
grotere pupilope
ning kan dus
meer schadelijke
uv-straling door
de ooglens toela
ten dan wanneer
er helemaal geen
zonnebril gedra
gen wordt. De
conclusie ligt voor
de hand: men
kope of een ver
antwoorde zonne
bril of geen. In
zijn algemeenheid
kan worden aan
genomen dat het
oog een mensen
leven lang een
bepaalde hoeveel
heid licht en stra
ling kan verwer
ken, maar dat er
momenten zijn
dat die verwer
king minder goed
is. Hoe vaker en
indringender ie
mand met zijn
ogen is blootge
steld aan het zon
licht (tuiniers,
beroepschauf
feurs) hoe eerder
die grens bereikt
kan zijn. Naast de
beschermende
werking moet een
zonnebril ook in
staat zijn door het
hele glas goed te
kunnen zien, zon
der vertekening
en onscherpe
weergave van het
beeld. Hij moet
dus optisch zuiver
zijn. Voor meer
informatie: infor
matiecentrum
Beter Zien', Kei
zersgracht 463,
1017 DK Amster
dam, tel. 020-
238523. Ook de
goede opticien
geeft graag ad
vies.
TINY FRANCIS
Vijftiger jaren zonnebril voor de stoere kerel. Optisch zuivere
glazen in kunststof montuur.
Bolke Wahlstrom en Agaath Arends: tweede jaar zonder verlies afgesloten.
-
FOTO: WIM VAN NOORT
Opwekkend bericht om
te midden van alle mi
lieu-rampspoed de moed
er in te houden: met De
Hoorn gaat het goed. De
Hoorn, Nederlands eer
ste en tot nu toe enige
„milieuvriendelijke
Hema", aan de Mors-
straat 41 in Leiden, heeft
het tweede jaar van zijn
bestaan zonder verlies
kunnen afsluiten. Hoorn-
exploitanten drs. Agaath
Arends en drs. Bolke
Wahlstrom: „Ons win
kelpersoneel bestaat uit
vrijwilligers en dat ver
tekent het beeld natuur
lijk. Maar toch: het gaat
de goeie kant op. Per dag
krijgen we nu tussen de
twintig en de veertig
klanten in de winkel".
Die klanten kunnen kiezen
uit een assortiment dat ruim
duizend artikelen omvat in
de huishoudelijke sfeer. Van
vaatwaspoeder tot zuiver
wollen luierbroekjes. Van
kringlooppapier tot waterbe
sparende douchekoppen. Van
shampoo tot rauwkostmolens.
En van kneedwas tot gier-
zwaluwdakpannen. Alles ge
selecteerd op maximale mi
lieuvriendelijkheid tijdens de
gehele levensduur.
Biologe Agaath Arends, vqor-
heen verbonden aan de uni
versiteit van Groningen: „De
Hoorn is voortgekomen uit
onze persoonlijke voorkeur
voor artikelen die het milieu
zo min mogelijk belasten.
Verf van natuurprodukten,
wasmiddelen zonder fosfaten
en aardolie-tensiden, natuur
lijke bemestingsmiddelen en
zovoort. Op zoek naar derge
lijke artikelen stuit je binnen
de kortste keren op het pro
bleem dat de vakkennis van
de detailhandel zeer te wen
sen overlaat. Verkopers we
ten vrijwel nooit wat ze nu
precies verkopen: van welke
materialen hun produkten
zijn vervaardigd en wat de
eigenschappen van die mate
rialen zijn. Die informatie
zijn we toen maar zelf gaan
verzamelen. Zo zijn we in de
loop van de tijd uitgegroeid
tot echte experts op het ge
bied van milieuvriendelijke
produkten en dat heeft ruim
twee jaar geleden tot de be
slissing geleid om die pro
dukten zelf te gaan verko
pen".
Minimum
In een winkel die is onderge
bracht in een stichting en die
het duo Arends en Wahl
strom een inkomen oplevert
dat naar hun zeggen het ni
veau van een minimumloon
niet te boven gaat. Daar staat
echter tegenover de satisfac
tie van een zinvolle bijdrage
aan de maatschappij. Het be
wustzijn niet of althans zo
min mogelijk te collaboreren
met de ziekmakende, op dood
en verderf georiënteerde
krachten draagt naar hun er
varing meer bij aan „geluk"
dan een patserige auto en een
huis vol elektrische appara
tuur.
Het is ook deze mentaliteit
van cultureel verzet die de
klantenkring van De Hoorn
motiveert. Van heinde en ver
(1/3 van de klanten is af
komstig van buiten Leiden)
komen mensen naar de
Morsstraat om hier hun spul
len te kopen. Spullen die
soms, bijvoorbeeld als het
gaat om wasmiddelen, bedui
dend duurder zijn dan de
Omo uit de supermarkt.
Maar die dan werkelijk mi
lieuvriendelijk zijn en dus
niet bol staan van de synthe
tische geurstoffen, de opti
sche witmakers en dergelijke
eigenaardigheden.
Bolke Wahlstrom, van huis
uit wiskundige: „Voor som
mige van onze artikelen be
taalt de consument inderdaad
meer geld dan voor het mi
lieu-onvriendelijke alterna
tief. Bekeken vanuit de in
valshoek van de samenleving
als geheel zijn ze dan natuur
lijk toch goedkoper. De 'ge
wone' wasmiddelen zijn im
mers daarom lager in prijs,
omdat daarin niet de kosten
zijn verdisconteerd van de
milieu-schade die ze teweeg
brengen. Die herstelkosten,
voor zover herstel mogelijk is
uiteraard, wentelen de fabri
kanten af op de samenleving
als geheel".
Agathos
Met welk voorbeeld overi
gens niet de indruk mag
worden gewekt dat de mi
lieuvriendelijke produkten
die De Hoorn biedt per defi
nitie duurder zouden zijn dan
de „gewone". Agaath Arends:
„Neem de Agathos-verven
die wij op de plank hebben.
Die zijn ongeveer even duur
als de milieu-schadelijke ver
ven. Met uitzondering alleen
van die van de Hema de
echte Hema dus. Toch is
Agathos een heel aanvaard
baar produkt, want voor
98 afbreekbaar. Het is een
verf die staat in de traditie
van de ouderwetse lijnolie
verven. Die lijnolie is in mo
derne verven vervangen
door allerlei aardolie-deriva
ten zoals terpentine en to
lueen. Nu is er momenteel
ook bij de grote verffabri-
kanten wel een tendens
waarneembaar om van to
lueen als oplosmiddel af te
stappen en in plaats daarvan
water te gebruiken. Dat is
een verbetering. Maar hun
neiging om het produkt dan
ook meteen maar milieu
vriendelijk te noemen is,
zacht gezegd, zeer overdre
ven als je weet dat ze een
reeks andere schadelijke in
grediënten gewoon handha
ven. Agathos en ook het
verf-merk Auro kunnen wel
met recht aanspraak maken
op dat predicaat. En het leu
ke is dat ze nog veel duurza
mer zijn ook".
Cosmetica
Rondneuzend in „De Hoorn"
staat de argeloze bezoeker
versteld van de breedte van
het assortiment dat hier te
koop is. Zo is er een uitge
breide cosmetica-hoek met
merken als „Faith in Nature"
en „Beauty without Cruelty"
gegarandeerd plantaardig
en niet getest op proefdieren.
Dan is er wollen, katoenen
en zijden kleding te koop. Al
lerhande speelgoed. Kring
looppapier in soorten en ma
ten. Natuurbemestingsmidde-
len, kompostvaten, boomver
zorgingsmiddelen, vogelnest-
kasten. Maar bij voorbeeld
ook: een complete windmo
len van 1200,-. En ook
alle kleine beetjes hel
pen een tandenborstel
met verwisselbare varkens
haren kop.
Zonder overdrijven een unie
ke winkel daar aan die Leid-
se Morsstraat en dat is een
compliment dat de exploitan
ten slechts met spijt aanvaar
den. Waar de meeste nering
doenden graag zo uniek mo
gelijk willen zijn, streven
Wahlstrom en Arends naar
het lijnrechte tegendeel.
De vrouwelijke helft van het
duo: „We willen juist graag
anderen stimuleren ook een
winkel zoals de onze te be
ginnen. Daarbij denken we
wel aan een vorm van sa
menwerking» waardoor we
bijvoorbeeld tot gezamenlijke
inkoop kunnen komen. Ie
dereen die zin heeft in zo'n
handeltje kan van onze ken
nis en ervaring gratis profite
ren. Op den duur zou je in
elke buurt zo'n milieu-vrien
delijke zaak moeten hebben".
Warenhuizen
„Waar we ook op hopen is
dat de grootwinkelbedrijven
deze markt ontdekken. Zoals
de grootgrutters al jaren een
hoekje hebben met reform
artikelen, zo zou bij voor
beeld Vroom Dreesmann
er in zijn warenhuizen een
milieu-vriendelijke afdeling
voor „non-food" bij kunnen
nemen. Ook zo'n concern
willen we graag adviseren, al
zullen we in dat geval wel
een rekening voor onze ex
pertise presenteren. Maar een
eenvoudige particulier die
helpen we voor niets. Op dit
moment zijn we trouwens in
bespreking met twee aanko
mende ondernemers die se
rieuze plannen in deze rich
ting hebben".
WILLEM SCHEER
Het adres van Stichting De
Hoorn luidt: Morssstraat 41,
2312 BL Leiden. Tel. 071 -
125291. Openingstijden: dins
dag tot en met vrijdag van
10.00 tot 18.00 uur. Zaterdag
van 10.00 tot 17.00 uur.
Preventie is het medische tover
woord van deze tijd, want voorko
men is beter dan genezen en goed
koper bovendien. Vandaar dat de
burger bestookt wordt met medi
sche goede raad. Gij zult niet te veel
of te vet eten, gij zult niet roken,
niet drinken als een heel café, niet
te veel- luieren, uzelf niet al te veel
opstangen, letten op uw bloeddruk,
letten op het cholesterolgehalte van
het bloed, en nieuw, niet al te veel
in de zon liggen. De beloning: min
der kans op kanker, minder kans op
ziekten aan hart en vaat.
Hoe weten die dokters dat zo zeker?
Goede vraag. De gemiddelde dokter
zit te dicht op de werkelijkheid om
zicht te hebben op het wel en wee
van gans het volk. Daarvoor zou hij,
zoals bij het bekijken van een schil
derij, een stapje terug moeten doen
en dat kan hij niet. Epidemiologen
kunnen dat wel. Dat zijn medische
rekenmeesters, vaak niet eens arts,
die uit massa's dorre cijfers het ef
fect van medische goede raad kun
nen destilleren. Neem nou de be
faamde 'lipidentheorie' uit 1968.
Volgens die theorie zou de kans op
hartinfarct toenemen bij een ver
hoogd gehalte aan vet in het bloed.
Maar hoe dat te bewijzen? Daartoe
volgde men jarenlang in een 125
miljoen kostend onderzoek 480.000
mensen die te veel cholesterol in
hun bloed hadden. De mensen met
het allerhoogste gehalte behandelde
men met medicijnen, dieet en goede
raad, en zie, na enig ingewikkeld
rekenwerk bleek bij .hen zowel de
kans op hartinfarct als de kans om
daaraan te overlijden met een vijfde
gedaald te zijn. Uit dergelijk onder
zoek, en daar is intussen een hele
horde van, puren de epidemiologen
moeizaam hun medische goede
raad.
Knuppel
Vorig jaar wierpen de onderzoekers
McCormick en Skrabanek een fikse
knuppel in het epidemiologische
hoenderhok. In het Engelse medi
sche topblad 'The Lancet' schreven
zij een artikel met de veelzeggende
kop: „Ziekten aan hart en vaat kun
je niet voorkomen met medische
goede raad". Al dat soort onderzoek,
aldus het duo, kan dan wel bewijzen
dat 'gezond leven' de kans op een
dodelijk hartinfarct laat dalen, maar
de totale sterfte blijft hetzelfde.
Kortom, met een gezonde levensstijl
leef je niet langer. Dit bleef niet on
weersproken. Het opvallendste
weerwoord kwam van de befaamde
epidemioloog James Fries, afge
drukt in de Lancet van 3 maart.
Fries had slecht nieuws en goed
nieuws. Eerst maar het slechte
nieuws.
„We moeten enkele nieuwe en ver
ontrustende feiten onder ogen zien",
aldus Fries. „Inderdaad tonen enke
le beroemde onderzoeken, zoals het
'Mister Fit onderzoek', niet aan dat
'een gezonde levensstijl' en eventue
le medische behandeling (elke dag
een aspirientje bijvoorbeeld) de tota
le sterfte terug kan dringen. Andere
feiten ondersteunen die waarne
ming. Zo is atherosclerose, ofwel
vervetting van de bloedvaten, ver
antwoordelijk voor de helft aan
sterfte in de Verenigde Staten. Maar
in Japan, waar deze kwaal niet
voorkomt, is de gemiddelde levens
verwachting hooguit een paar
maanden langer dan in Amerika.
Mormonen mogen vanwege hun ge
loof niet roken en niet drinken, en
desondanks leven ze nauwelijks
langer dan de gemiddelde Ameri
kaan Of neem nu Amerikaanse art
sen. Die bleken minder te roken en
gezonder te leven dan hun oude
maatjes van de middelbare school,
maar ze leven er nauwelijks langer
door. („Er zijn meer ouwe zuipers,
dan ouwe dokters", zegt de volks
mond) De totale sterftecijfers laten
zich blijkbaar nauwelijks beïnvloe
den door medische behandeling of
een gezonde levensstijl, verzucht
Fries.
Waar ligt dat aan? Het zou kunnen
zijn dat al die onderzoeken niet deu
gen. Het effect van een gezonde le
vensstijl meet men door de gezond
heid en levensduur van oppassende
lieden te vergelijken met dat van de
rest van de bevolking, de medische
zondaars. Maar intussen is de bevol
king door huiveringwekkende pu
blicaties zo de stuipen op het lijf ge
jaagd dat ze gezonder zijn gaan le
ven (minder roken!) waardoor het
verschil in levensverwachting tus
sen beide groepen min of meer is
weggevallen. Bovendien, aldus
Fries, zijn de cijfers verouderd en
verkregen uit bestudering van groe
pen die een heel hoog risico liepen.
Verder houdt men in al die onder
zoeken geen rekening met wat Fries
'senescentie' noemt, de slijtage van
het lichaam bij het klimmen der ja
ren. Neem je bij bejaarden een risi
cofactor weg, dan heeft dat nauwe
lijks invloed, omdat ze dan, grof ge
zegd, niet door de hond maar door
de kat worden gebeten.
Maar de belangrijkste kritiek van
Fries was dat McCormick en co
naar de verkeerde cijfertjes hadden
gekeken. Al dat onderzoek toonde
wèl aan dat mensen met een gezon
de levensstijl veel minder door ziek
te worden geteisterd. Wat heb je
nou aan een langer leven als je, be
laagd door invalidiserende ziekten,
gebreken en kwalen, moet afvragen
of er wel leven is voor de dood? Be
langrijker is de kwaliteit van leven:
„Voeg leven toe aan je jaren, in
plaats van jaren aan je leven", aldus
Fries. Een gezonde levensstijl draagt
daar degelijk toe bij. Als de hele be
volking zou ophouden met roken,
zou dat een vermindering geven
van 20 tot misschien wel 50 procent
van alle ziektekosten. Simpele ver
anderingen in het gedrag verminde
ren het bezoek aan de dokter met
misschien wel 37 procent. Maar
daar zit toch een merkwaardig kan
tje aan. Met gezond gedrag kun je
niet 'sparen voor later': als je er mee
stopt dan verdwijnt het gezond
heids-tegoed binnen enkele maan
den als sneeuw voor de zon. Maar
het omgekeerde, en dat is het goede
nieuws, is veel belangrijker. Met
een goede voeding, verstandige le
vensstijl en eventueel medicijnen,
heb je binnen twee jaar sterkere
botten en schonere bloedvaten. Als
je ophoudt met roken is de kans op
hartinfarct binnen twee jaar weer
normaal, en na tien jaar is de kans
op longkanker als die van een niet-
roker. Dus alleen recente 'goede
werken' helpen. Vooral bejaarden,
en tegenwoordig leven steeds meer
mensen steeds langer, zouden daar
hun voordeel mee kunnen doen.
Ook na een leven vol medische zon
den heeft het zin om het roer te
verzetten: om te leren ben je nooit
te oud.
door Joke Forceville-Van R
Praatpaal
Het water is te breei
te hoog:
wie zegt dat woordi
hemel reiken?
Ad Zuiderent.
?eh
m
U*-
IV
IS I
•el
ki m
tan p -
rd
o te.
kem
IVajl
el li I
Pak
Uiti
steil
Vroeger bevond zich ii
kerken boven de preek j
klankbord. Daartegen
weerkaatste het geluk
predikantstem, zodat t
achter in het gebouw i
was. De verkondiging i
tegenwoordig, althans
kerken, van mindere 1
De predikant staat
lezenaar en gebruikt
een microfoon. Het kli
is verdwenen. Is daarq
pastor ook figuurlijk g
langer een klankbord
mensen die een gein te
gesprekspartner zoekei
te hopen van niet. Wai I
mannen en vrouw
behoefte om zich tegei I
iemand die belangstelli V
uit te spreken.
Klankbord is een mooi
vind ik. Het heeft iets
trouwens en, in mijn o
althans, iets muzikaals
drukken we ons ook w WEÊ
eenvoudiger èn bescheid 1
uit en we verklaren da^ai
een praatpaal nodig he mpc.
Beeld voor iemand ond
problemen. Praatpaal 1 "ere
gewoner en wat minde land
veeleisend. Wie een kl ven.
zoekt, verwacht diep ii ^egj
hart enige respons, we
Wie een praatpaal hool
vinden, neemt er gem 5®*11
mee, als hij zelf zijn vi nale
mag doen; mag vertell het
hem dwarszit of bezii
Weerwoord, antwooi
oplossing... daar gaat
vooralsnog niet om.
Ik weet niet hoe het
vergaat, maar zelf on\
dikwijls mensen die d
zijn naar een praatpaS zeëe
Daarover zouden we t stan
eigenlijk kunnen ven
Want, mijn hemel, wi
niet wie tegen in ons
dichtbevolkt, zeer moljelfja
bestaan.
Maar de overbelaste p
kunnen alleen nog eei
vrij maken voor een I
daar waar werkelijke
dringend oproept. In i
gezinnen werken vadt
moeder veelal buitensqêras
Öpa 's en oma 's
weg, in speciale tehuii
ontvangen het kleinki
maar weinig. De bakkt
geen brood-met-een-pi
meer aan huis. En zeil
dorpen is er niet meer
postbode die zijn vaste
koffieplekje had en ds
elders de brieven
overhandigde, tegelijke
de mondelinge melding
wrat er in de naaste on
omging. Hij deponeert
tegen woordig zijn bood
de bus aan de weg.
Mij valt het op hoeveel
alleenstaande en -gaan
mensen, als ze bij je aa
met hun hele hebben
houden, binnen een p,
op tafel komen. Ze mi
blijkbaar het luisteren
praatpaal in hun direci
omgeving. Van rouwei
wordt - en niet ten or
veelvuldig geconstaU
voortdurend behoefte
hebben, over hun vei
praten. Als troosten ii
geval ergens uit besta
het wel uit eindeloos,
luisteren. Naar een
bekend verhaal. Maan
niet alleen op voor rou
Het is ook het kind da
school komt, dat graag
ervaringen wil vertelk
een alleenstaande vrou
haar taak op kantoor
winkel op zoek gaat n:
praatpaal. En daar is
hoogbejaarde die per dm
nauwelijks iets interesm
meer beleeft en juist dm
naar een luisterend ocM
verlangt voor haar vej|
Als ik aan televisie d
optel hoeveelpraatprojfa^\
wekelijks worden uitge
concludeer ik dat ook
dergelijke mensen hun
zoeken kwijt te kunne
lucht blijkbaar op. Het.
mensen even mogen zt
wat ze op hun hart hel
waar ze erg mee bezig NU
al komt er noch uit de
noch uit de huiskameiï
vanwaar men naar hen
goede raad of zelfs w*mri
weerwoord.
Ik vraag me soms af,
alleen maar een praatp
nodig hebben en niet t. or
antwoord behoeven,
vergeten we dan zo
gemakkelijk dat er
van ons een praatpaal
tot luisteren bereid? W er"
zeggen we toch dat v/e hl
meer weten hoe we niï er
bidden?
"V
'e'\l
"i V
rslo
