In een uithoek van Utah woedt
heftige strijd over polygamie
1
Sri Lanka knokt tegen
bloedig imago
BUITENLAND
£atdóc6ouoont
VRIJDAG 16 JUNI 1989 jEl
(Van onze correspondent
Jo Wijnen)
HILLDALE Er leiden
vrijwel geen wegen naar
Hilldale. Het tot voor kort
vergeten stadje ligt ergens
op de zuidgrens van de
Amerikaanse staat Utah.
Vanaf enkele hogere gele
gen delen van de weg kan
men moeiteloos naar de
bergen van Arizona kij
ken. Vreemdelingen heb
ben in Hilldale niets te
zoeken en zo willen de
1500 inwoners het ook. Ze
willen hun vergeten leven
leiden en daarom weige
ren ze hardnekkig met in
dringers te praten.
Vreemdelingen worden gezien
als vertegenwoordigers van
een verre, maar vooral zondi
ge wereld, die het wankele so
ciale en religieuze evenwicht
van Hilldale alleen maar
wenst te verstoren. De inwo
ners willen al helemaal geen.
journalisten te woord staan,
vooral nu zwijgzaamheid meer
dan ooit geboden is. Want
Hilldale is in opspraak ge
raakt. En tot overmaat van
ramp is het tumult veroor
zaakt door een van de meest
gerespecteerde en prominente
inwoners van het stadje:
Vaughn Fischer.
Deze niet onbemiddelde, on
kreukbare, maar in religieuze
zin fanatieke 49-jarige aanne
mer is gewikkeld in een adop
tiegevecht om de zes kinderen
van zijn derde vrouw Brenda
Thornton, geboren Johanson,
die in 1987 overleed. Fischers
twee andere vrouwen Sharane
en Katrina steunen hem van
harte bij dat gevecht. Datzelf
de doen ook Brenda's zes kin
deren en de negen andere kin
deren uit het gezin.
Inderdaad: Vaughn Fischer
houdt er twee vrouwen op na.
Toen Brenda nog leefde was
hij zelfs de echtgenoot van
drie vrouwen. Hij acht zich
daartoe gerechtigd omdat hij
aanhanger en leider is van een
kleine, fundamentalistische
Mormoonse sekte, die de
„veelwijverij" praktiseert,
zulks onder verwijzing naar
bijbelse figuren als David,
Abraham en Salomon, die het
zelfde zouden hebben gedaan.
Zonder onflerscheid
Vaughn Fischers huis in Hill
dale is de meest duidelijke il
lustratie van zijn religieuze op
vattingen. Het is een enorm
houten bouwwerk met veer
tien kamers, half verscholen
onder een paar honderden ja
ren oude bomen. In een vleu
gel van het huis bevinden zich
de verblijven van Sharane en
Katrine. In de andere vleugel
bevinden zich de vertrekken
van de vijftien kinderen die
door beide moeders zonder on
derscheid worden verzorgd.
De veelbesproken tragedie
van Hilldale is tot de vroegste
historie van de Mormoonse
kerkgemeenschap terug te
voeren. Toen Joseph Smith in
de jaren dertig van de vorige
eeuw de Mormoonse kerk
stichtte, propageerde hij het
polygame huwelijk, waarvoor
hij rechtvaardiging in de Bij
bel zocht. Overigens kende
Smith het recht tot polygamie
alleen maar aan de man toe.
De Mormomen trokken zich
terug in wat nu de staat Utah
heet. Daar hebben ze in Salt
Lake City nog steeds hun
hoofdnederzetting, daar zingt
het beroemde Tabernakel
Koor en daar geven ze leiding
aan een kerkgemeenschap die
vele honderdduizenden aanha-
gers heeft.
De „veelwijverij" is als leidend
principe van het Mormonen-
dom evenwel al lang geleden
afgeschaft. Toen Utah aan het
einde van de vorige eeuw een
officiële staat van Amerika
wilde worden, stond Washing
ton dat alleen maar toe op
voorwaarde dat de Mormonen
hun polygame beginselen lie
ten varen.
Het afschaffen van de polyga
mie ging gepaard met een hef
tige beginselenstriid tussen de
„rekkelijken" en de „rechtzin-
nigen". Die confrontatie ein
digde in een afsplitsing van
een kleine, maar hechte groep
fundamentalisten, die de poly
gamie niet wilden laten varen.
De groep vluchtte naar het on
herbergzame zuiden van de
staat en stichtte twee stadjes
waarvan Hilldale er een is.
Tot op de dag van vandaag do
mineren deze behoudende ge
lovigen, geleid door een aantal
onbuigzame ouderlingen en
voorgegaan door enkele perso
nen die zichzelf als profeten
beschouwen, het vrijwel on
toegankelijke grensgebied tus
sen de staten Utah en Arizona.
Noodlot
Hilldale mag dan het toneel
van een zich voor de ogen van
geheel Amerika ontrollend
drama zijn en Vaughn Fischer
mag dan een van de hoofdrol
spelers zijn, de ware „heldin"
is zonder twijfel de al eerder
genoemde Brenda Thornton.
Bij deze twee jaar geleden ge
storven vrouw komen alle lij
nen van een ware religieuze
verschrikking samen.
Brenda was in haar te korte
leven ongewild de belicha
ming van alle twijfel, alle
dwang en alle frustratie die
kenmerkend is voor de ortho-
dox-Mormoonse gemeenschap.
Zij werd geboren in een ge
hucht in de buurt van Salt
Lake City, dat een bolwerk
van Mormoonse behoudzucht
was. Ze werd opgevoed door
haar moeder en haar stiefva
der Phil Thornton. Toen haar
moeder stierf dwongen de
geestelijke leiders het toen 17-
iarig meisje te trouwen met
naar stiefvader. Uit dat huwe
lijk werden vier dochters en
twee zonen geboren.
Het huwelijk moet een hel zijn
geweest voor Brenda, want in
1984 waagde ze het, de ver
pletterende sociale controle
van haar sekte ten spijt, met
haar zes kinderen weg te lo
pen bij Thornton. Ruim een
jaar was Brenda een tamelijk
gelukkige en normaal levende
vrouw die haar kinderen alles
gaf wat het Mormoonse funda
mentalisme doorgaans aan
niet-volwassenen onthoudt:
leuke kleren, een televisie, een
normale school, boeken, reisjes
en popmuziek. Overigens bleef
Brenda zelf de religieuze be
ginselen van haar sekte trouw,
ook al hadden haar geloofsge
noten haar laten vallen als een
baksteen.
Nog geen jaar nadat ze Phil
Thornton definitief de rug had
toegekeerd, sloeg het noodlot
toe. Brenda kreeg borstkanker
en al spoedig bleek dat ze on
geneeslijk ziek was. De wan
hopige, door gewetensvragen
geplaagde jonge vrouw zag
haar ziekte als een straf van
God, wiens gramschap ze had
opgeroepen door met haar
man te breken en zich naar de
wereld te keren.
Toen duidelijk was dat ze niet
lang meer te leven had, wend
de ze zich opnieuw tot de pro
feten en ouderlingen van haar
sekte, die natuurlijk een pas
klare oplossing bij de hand
hadden.
Kinderen
Brenda kreeg opdracht zich
naar Hilldale te begeven. Daar
moest ze zich vervoegen bij
Vaughn Fischer. Die zou ver
volgens met haar trouwen en
de zorg voor haar zes kinderén
op zich nemen. De wanhopige
Brenda gehoorzaamde en reis
de naar het zuiden. Drie uur
na haar eerste ontmoeting met
Fischer en diens twee vrou
wen, trouwde ze en nam ze
definitief intrek in het huis
van haar nieuwe man. Dat
was in juni 1987.
Korte tijd later tekende de in
tussen stervende vrouw een
wilsbeschikking waarin ze
haar zes kinderen toewees aan
Fischer en de zijnen. Twee
maanden later, in augustus
1987, stierf Brenda. Ze was 37
jaar oud.
Het drama van Hilldale zou
zich nimmer in al zijn tragi
sche dimensies hebben ont
vouwd, als op dat moment niet
Brenda's twee zussen Patricia
en Janet Johanson ten tonele
waren verschenen. Die waren
het niet eens met het over
haaste huwelijk dat Brenda
was opgedrongen. En ze waren
het nog minder eens met de
wilsbeschikking die het
Vaughn Fischer toestond de
zes kinderen van Brenda te
adopteren. De argumenten
van de twee zussen luidden:
polygamie is in de Verenigde
Staten bij de wet verboden.
Daarom kan Vaughn Fischer,
die niet overeenkomstig de
wet leeft, Brenda's kinderen
ook niet bij zich houden. De
voogdij van de kinderen werd
dan ook door zus Janet opge
ëist.
Uithuwelijken
Een snelle oplossing van het
adoptievraagstuk drong des te
meer omdat Brenda's oudste
dochter Vonnie intussen ze
ventien jaar was geworden, de
leeftijd dat de ouderlingen en
profeten van de Mormoonse
sekte een meisje doorgaans
uithuwelijken aan een van de
mannelijke volgelingen. De
kans was zelfs niet uitgesloten
dat Vonnie zou worden ge
dwongen met haar stiefvader
Vaughn Fischer te trouwen en
daardoor in dezelfde uitzicht
loze situatie zou belanden als
die, waarin haar moeder zo
veel verschrikkelijke jaren
had verkeerd.
Voor Patricia en Janet Johan
son staat de positie van Bren
da's zes kinderen gelijk aan
een vorm van kindermisbruik
onder een religieuze dekman
tel. Zij zijn het ook die een
enorme publiciteitscampagne
zijn gestart en fondsen hebben
geworven om hun juridisch
gelijk te halen.
Het adoptiegeschil, dat voor
het eerst sinds jaren licht heeft
geworpen op de vergeten Mor
moonse fundamentalisten, is
Vaughn Fischer is niet de enige Mormoon die ooit in opspraak is geraakt wegens zijn pP-
1975 was er opschudding rond Alex Joseph, die er dertien vrouwen op nahield, van wiendS(
hem poseerden.
intussen in handen gelegd van
het Hooggerechtshof van de
staat Utah. Dat Hof is met het
horen van de partijen begon
nen en zal binnen enkele
maanden uitspraak doeru Hoe
die uitspraak ook zal luiden;
beide partijen hebben al aan
gekondigd hun geschil tot bij
de allerhoogste instantie uit te
vechten: het Amerikaanse
Hooggerechtshof in Washing
ton.
Vaughn Fischer heeft intussen
de eerste slag verloren. Toen
Brenda overleed heeft de
voogdijraad zich over de adop
tie van haar kinderen gebo
gen. De raad kwam tot de be
vinding dat Brenda's kinderen
inderdaad een goed tehuis
hadden gevonden bij de Fi
schers en stond de adoptie dan
ook toe. De rechter die zich
definitief over de toewijzing
van de kinderen aan Fischer
moest uitspreken, dacht er
evenwel anders over. Die
vond dat het Fischer-gezin in
een .situatie leefde „waarin het
praktiseren van polygamie,
dat als een wettelijk vergrijp
moet worden beschouwd, is
toegestaan". Op grond daarvan
vond de rechter het Fischer-
gezin ongeschikt voor het
grootbrengen van Brenda's
kinderen. Wel bepaalde de
rechter dat de kinderen, han
gende de uitspraak van het
Hooggrecjptshof van Utah, bij
de Fischers mochten blijven.
Geen bruut
Mormonenpioniers op weg naar het onbekende, beloofde land.
Vaughn Fischer mag hier ove
rigens niet worden afgeschil
derd als een 'een seksueel
overspannen bruut. Iedereen
in Hilldale kent hem als een
diep-religieus, zeer hardwer
kend en zorgzaam man die
zijn 15 kinderen alles geeft
wat ze nodig hebben.
Hij trouwde Brenda Thornton
destijds niet omdat hij om een
derde vrouw verlegen zat,
maar omdat de sekteleiders
een beroep op zijn hadden ge
daan. Brenda was toen immers
al doodziek, had enorme
schulden gemaakt bij artsen en
ziekenhuizen en kon haar zes
kinderen niet meer te eten ge
ven. Fischer betaalde prompt
alle schulden en nam Branda's
kinderen in zijn huis. Om dat
laatste mogelijk te maken,
moest hij zelfs nog een forse
verbouwing doorvoeren.
Intussen is het lot van Brenda
Thorntons kinderen onder
werp van een nationale discus
sie in de VS geworden. Verte
genwoordigers van het Ameri
kaanse organisatie voor de
burgerrechten zeggen dat ern
stig rekening gehouden moet
worden met de opvattingen
van religieuze minderheden,
hoe sterk die ook van het nor
male patroon mogen afwijken.
De organisatie sluit niet uit dat
Vaughn Fischer wel degelijk
een goed vader voor Brenda's
kinderen kan zijn.
De Voogdijraad kwam tot de
bevinding dat Fischer een mo
reel hoogstaand man is die
zich voor zijn andere negen
kinderen een uitstekend vader
heeft getoond. Zijn twee vrou
wen maken de indruk geluk
kig te zijn en steunen Fischer
dan ook door dik en dun. Ook
Brenda's kinderen zeggen te
vreden te zijn en ze spreken
Fischers twee vrouwen als
ILLUSTRATIE: SP "moeder" aan. Enkele oudere
w e
erst
kinderen van Fisf0(^!
intussen polygame
gesloten en zeggeije£e
gen overtuiging te1"?
daan. Zelfs Phil T^'1
natuurlijke vader^ 1
da's kinderen, ver''
verwacht voor de
onderschreef Vau^sjU
rechten volkomeny"Qi
Principes
Critici van de Monvar
damentalisten zegjjag,
tegen dat dwang
fanatisme gewoon br z
vergeten sektes, ietie
fundamentalistischfealc
de meest normally*
worden onthoude^tur
het geval van Bre|
ren nooit sprake'
van een vrije keu»
In het door religie» I
gedomineerde
van Vaughn Fisclj
maar plaats voor^^..
onderworpenheid. £rr
sief de wet, moet j1 J!
principes die slu.
slechts een handvd
vigen worden gj?n'
principes heeft
Brenda's zes kin
geen enkele weeijn®,r
ben, opgedrongen.!
zijn critici en zekere
cia en Janet JolR!et
strekt onaanvaard|yze
Geen wonder dat
ters die deze zaak 0
een Salomonsoor1
verlangd, waarbij
de wet een evenfc-p
rol speelt als allerl Lj
overwegingen.
heeft een gerecfc
spraak ten gunste Qi
Fischer een ernsl^J
dentwerking in
waarin de fundam
uitwassen eerder l
nemen.
De Mormonen
hopen dat het allei
mogelijk achter
Voor hen moet
een in hun ogen
man als Vauehi
alle blaam
Bovendien willen i
gelaten worden. V
die rust is het onir
gens de voor hen
principes van „het
moonse geloof" te qjj
Met hun norse, i
wogen zwijgzaam^
den ze de kritiek *Pr<
den weldenkende >les
op hun leefstijl lidaj
zich af. Anderen lra\
ken wat ze willen,
de Mormonen v4._
mogen leven in
dat ze het
de wereld
/j
Sri Lanka is onlangs getroffen door zware overstromingen. De
ramp eiste enkele honderden doden. Meer dan honderdduizend
mensen raakten dakloos. Maar ook figuurlijk is Sri Lanka het
water tot de lippen gestegen. Het land ziet zich geconfronteerd
met een achteruithollende economie. Dat is deels het gevolg van
het gewelddadige conflict tussen Tamils en Singalezen. De strijd
bezorgde het idyllisch tropeneiland een bloedig imago. Het toe
risme stortte in. Maar in de harten van de 15 miljoen Srilanka-
nen gloort hoop, nu de guerilla's met vertegenwoordigers van de
regering aan één onderhandelingstafel zitten.
COLOMBO Bij het be
treden van het hoofdkan
toor van Air Lanka in de
Srilankaanse hoofdstad
Colombo verspert een ge
wapende bewaker met het
postuur van een boeddha
beeld iedereen grimmig
de weg. Veiligheidscon
trole! Eerst pulkt hij effi
ciënt mijn tas leeg, om
vervolgens met een detec-
tie-knuppel bezwerende
pirouettes rond mijn be
zwete lijf te draaien. Als
dat allemaal niet oplevert,
is de gang naar het kan
toor van directeur Brad-
man Weerakoon vrij.
De vriendelijke topman van
Sri Lanka's nationale lucht
vaartmaatschappij beant
woordt de opmerkingen over
de grimmige entree met een
minzame glimlach. „Het zijn
voorzorgsmaatregelen, meer
niet". Maar op de vraag of de
scherpe veiligheidscontroles er
op duiden dat Sri Lanka on
veilig is voor toeristen, vliegt
de directeur overeind. „Er is
geen enkel gevaar!". Natuur
lijk, hij bagatalliseert het bloe
dige etnisch conflict tussen de
Tamil minderheid en Singale-
se meerderheid niet. „Maar",
voegt hij er haastig aan toe,,
„de problemen zijn lokaal. De
rebellen zijn in de noordelijke
en oostelijke provincies actief.
Daar gaan geen toeristen meer
naar toe. De rest van het land
is absoluut veilig".
Een paar straten verderop tapt
Prema Fernando, de voorzitter
van de Sri Lanka Tourist
Board, het nationaal bureau
voor toerisme, uit hetzelfde
vaatje. „Ik voel me in Colom
bo veiliger dan in de Londense
of Parijse metro".
En Hans Leemans, manager
van de Nederlandse AGIO-si-
garenfabriek op Sri Lanka:
„Ik reis over het hele eiland,
maar ik heb me geen moment
onveilig gevoeld. Ik ga alleen
niet naar het noorden. Niet
omdat ik bang ben, maar om
dat er geen faciliteiten meer
zijn. In Jaffna en Tricomalee
is alles gesloopt of kapot geha
merd".
Bloedige strijd
Vooral in die twee steden
kwam de door religieuze ver
schillen en taalstrijd opge
pookte rassenhaat tussen hin
doe Tamils en boeddhistische-
Singalezen zes jaar geleden
bloedig tot een uitbarsting. Het
conflict sluimerde al langer.
Het heeft zijn wortels in het
koloniale Britse verleden van
Ceylon, zoals het eiland vroe
ger heette. Onder de Britten
bezetten Tamils vrijwel alle
sleutelposities. Na de onafhan
kelijkheid, in 1948, werd die
bevoorrechte positie door de
Singalese meerderheid stelsel
matig afgebroken.
Uit jonge Tamils die hun car
rière zagen geblokkeerd ont
stond de radicale beweging Li
beration Tigers of Tamil Eel-
am (LTTE), die streeft naar de
vestiging van de onafhankelij
ke staat Tamil Eelam in
Noord-Sri Lanka.
Toen het bescheiden legertje
van Sri Lanka 21 maanden ge
leden de problemen in het
door Tamils gedomineerde
noorden niet meer de baas
kon, schoten Indiase „vrede
stroepen" te hulp. Die buiten
landse inmenging leidde tot
verzet door Singalese extrem
istische jongeren, verenigd ie
het Volksbevrijdingsfront Ja-
natha Vimukthi Peramuna
(JVP).
Naast de LTTE en de JVP zijn
op het strijdtoneel ook ver
schillende splintergroeperin
gen van Tamils, Singalezen en
moslims actief. „Eigenlijk we
ten we niet wie er op wie
schiet", vat een Srilankaans
journalist de onduidelijke situ
atie samen. In de onderlinge
oorlog sindsdien hebben zich
gruwelijke moordpartijen vol
trekken en zijn bomaanslagen
gepleegd op bussen vol on-
schuldigen. De laatste tijd is
het geweld verminderd, maar
met name voor Tamils is de si
tuatie nog geenszins veilig te
noemen.
Onderhandelingen
In het Hilton Hotel in Colom
bo onderhandelden vertegen
woordigers van de regering de
afgelopen maanden in het ge
heim met een delegatie van de
Tamil Tigers over beperkte
autonomie. Op 30 mei vlogen
de guerilla's in een Indiase le-
gerhelicopter terug naar de
jungle in het noorden voor
overleg met hun achterban.
De onderhandelingen krijgen
in de loop van deze maand een
vervolg. Volgens politieke
waarnemers ligt er een princi-
pe-acoord op tafel. Zij leiden
dit onder andere af uit de ver
rassende mededelingen van
president Ranasinghe Prema-
dasa, vorige week, dat hij In
dia zal vragen haar troepen
vóór eind juli uit Noord-Sri
Lanka terug te trekken.
Er is geen politicus die durft te
voorspellen wat er gebeurt alé
die buffer tussen de rivalise
rende bevolkingsgroepen weg
valt. Ook de vraag wie in he
melsnaam de strijdende partij
en moet ontwapenen blijft on
beantwoord.
Maar bij de bevolking gloort
intussen de hoop. Uit een door
de lokale krant The Sunday
Times gehouden enquete blijkt
dat ruim tachtig procent van
de Srilankanen verwacht dat
de vrede voor de deur staat.
Het gerucht over een op han
den zijnd accoord met de Ta
mils is vooral ook in de toeris
tische sector met vreugde be
groet, want de strijd die in zes
jaar aan 10.000 mensen het le
ven kostte betekende een zwa
re klap voor het toerisme. En
dus voor de economie, want na
de export van thee, rubber en
kokosprodukten vormde het
toerisme jarenlang de belang
rijkste bron van inkomsten.
Het aantal Nederlandse toeris
ten kelderde van 10.414 naar
4810.
Ceylon
Sinds 1983 mijden verschillen
de toeroperatoj-s Sri Lanka.
Bernd Schotz, directeur van
Politiecontroles op straat in Colombo.
A-Reizen in Mijdrecht, heeft
echter geen moment overwo
gen het eiland uit zijn pro
gramma te schrappen. „Ik ben
gewoon doorgegaan. Ik be
weer niet dat er op Sri Lanka
niks aan de hand is tussen Ta
mils en Singalezen. Maar moet
ik dan zeggen: ik organiseer er
geen reis naar toe? Ik laat mij
niet door anderen voorschrij
ven wat wel en wat niet mag.
Daarom had ik ook Zuidafrika
op mijn programma staan. Dat
heb ik er uit gehaald toen mijn
gezin en personeel werden be
dreigd en mijn inventaris kort
en klein is geslagen. Toen is
deze pricipiële jongen door de
knieën gegaan".
Terwijl de Sri Lanka Tourist
Board zich het hoofd breekt
over de vraag hoe het eiland
van zijn gewelddadig en bloe
dig imago kan worden verlost,
heeft Bernd Schotz zo zijn ei
gen oplossing gevonden. In
zijn programma presenteert
zijn het land simpelweg onder
de oude naam „Ceylon". De
Srilankaanse pers vindt dat
boerenbedrog. „Je kunt de fei
ten niet verdoezelen door ons
land anders te noemen. Vertel
de waarheid maar", zegt een
journalist van The'
mes misprijzend.
een ander bezwaars
Ceylon roept herim te
aan het kolonial£an
van ons land". 'd d
Bernd Schotz haal? v
ders op. „Ik noefan
stukje psychologie). P
Lanka zegt denkefer
sen: neem je geweefct
Ion klinkt veiliger^ S(
der. Bovendien doeen
verkeerds mee.
immers ook niet vLQ
ka thee, maar v
thee.
AAI"
