Passiviteit van bevolking vormt
grootste bedreiging Gorbatsjov
Genland
-)SKOU: ONRUST OEZBEKISTAN
:aVOLG VAN FUNDAMENTALISME
ongarije geeft Imre Nagy alsnog heldenbegrafenis
Taal
zuivering
C^idóeGou/ui/rit
WOENSDAG 14 JUNI 1989 PAGINA 9
WASHINGTON Een
Vietnamese bootvluchteling
die in de VS terecht was
gekomen en nu de kost
verdient in de journalistiek,
hield dezer dagen een praatje
op de radio. De man vertelde
hoeveel problemen hij had
gehad met het leren van de
Engelse taal. Die problemen
waren alleen nog maar groter
geworden toen hem bleek dat
het Engels zo inconsequent is,
zoveel synoniemen en zoveel
volkomen onverklaarbare en
onlogische regels heeft.
Zo vroeg de man zich af
waarom het meervoud van
„mouse" „mice" is. Om die
reden zou het meervoud van
„house" zonder moeite „hice"
kunnen zijn in plaats van
„houses", zo vond hij. En wat
te zeggen van het enkelvoud
„goose" (voor gans) en het
meervoud „geese". Vergeet
daarbij niet, zo herinnerde de
Vietnamees zijn luisteraars,
dat een kleermakers-strijkijzer
in het Engels ook „goose"heet*
maar dat meerdere
kleermakers-strijkijzers als
„gooses" worden aangeduid.
Nog vreemder is het gesteld
met het enkelvoud „foot" en
het meervoud „feet", vooral
als men bedenkt dat het
meervoud van „food" niet
„feed" is. Sterker nog: „food"
heeft geen meervoud.
Wat de Vietnamese
nieuwkomer evenwel het
meeste was opgevallen was de
strijd tegen het zogenaamd
seksistisch taalgebruik. Zoals
men in Nederland volgens
sommige mensen het woord
„mankracht" niet meer mag
gebruiken, zo mag men in het
Engels eigenlijk niet meer van
„mankind" („mensheid")
spreken, zonder dat je de
feministen op hun ziel trapt.
Hier begon onze Vietnamese
vriend duidelijk een loopje te
nemen met de feministische
taalpuriteiten. Zo stelde hij de
vraag: moet, om de
vertegenwoordigers van het
doctrinaire feminisme
tevreden testellen, „mankind"
dan „womankind" worden?
Als daaraan zou worden
toegegeven, zou het
feministische taalgebruik
moeiteloos kunnen worden
uitgebreid naar een aantal
andere, met seksisme beladen
woorden, met alle rampzalige
gevolgen van dien. Want wat
te zeggen van het zeer
vrouwonvriendelijke woord
„history". Zou dat eigenlijk
niet herstorymoeten
worden? Trouwens wie de
Engelse taal van haar
seksistisch karakter wil
ontdoen, wacht althans
volgens onze Vietnamese
vriend een gigantische
taak. Immers, woorden als
„provoking" zouden moeten
worden veranderd in
„provoqueen". De
feministische aanpassing van
het woord „hispanic" leidt
onvermijdelijk tot herspanic
„Herring" wordt manring
sheriffwordt „himriff",
terwijl „sherry" „himrry"
wordt.
Kortom, de feministische
taalzuivering kan zover
worden doorgevoerd dat er
een nieuwe, nagenoeg
onbegrijpelijke taal ontstaat,
een proces dat te oordelen
naar de volstrekte
onleesbaarheid van sommige
feministische geschriften al
in volle gang is.
Onze Vietnamese vriend
vreesde dat het
taalpuritanisme ook wel eens
tot het totaal „onzijdig" maken
van het Engels zou kunnen
leiden, zulks om zowel man als
uw voor taaidiscriminatie
te sparen. Dan wordt history
niet „herstory", maar
„itsstory En ga zo maar door.
Er zijn in de Engelse taal
ettelijke honderden woorden
die met de lettergreep „man"'
of „her" beginnen. Aanpassing
daarvan in mensvriendelijke
zin zou de totale vernietiging
van het voor Aziaten toch al
zo moeilijk te leren Engels
betekenen. En daar zat de ex-
bootvluchteling behoorlijk
mee in zijn maag.
Op zoek naar het meest
neutrale, vrouwvriendelijke
woord in de Engelse taal, was
hij tenslotte op het woord
womanizergestuit. Een
„womanizer" is een man. Het
woord kan nooit op een vrouw
van toepassing worden
verklaard, terwijl het
vrouwelijke erin toch
maximaal is
vertegenwoordigd. Het woord
is niettemin in hoge mate
neerbuigend voor de man en
staat evengoed voor alle
vooroordelen die
doorgewinterde feministen
over de man hebben. Want
womanizerbetekent
vrouwenjager".
199
MOSKOU Sovjet-presi-
jrbatsjov heeft de onlusten
>publiek Oezbekistan gewe-
ïciaiihet islamitische fundamen
ten r Gorbatsjov zei dit in een
heu3u^ met verslaggevers tij-
unc$ bezoek aan de Bondsrepu-
eC'f strijdende groepen in Oezbekis-
allebei islamitisch. De etnische
aanje Mescheten, zijn in vooral sji'i-
jgg^vezbeken, die verre in de meer
derheid zijn en die de Mescheten de afge
lopen weken hebben aangevallen, zijn in
meerderheid sunnieten. De Mescheten,
een Turkse bevolkingsgroep, werden door
Stalin in 1941 vanuit Georgië naar Cen-
traal-Azië gedeporteerd.
Plannen van de regering in Moskou om
de Mescheten-Turken eventueel terug te
laten keren naar Georgië zijn door de lei
ders van deze over het algemeen christe
lijke Sovjetrepubliek van de hand gewe
zen. Volgens partijleider Givi Goembarid-
ze zouden de Mescheten het in Georgië
nog slechter krijgen.
De Franse Kremlinologe Hélène Carrère
d'Encausse zei gisteren in een lezing in
Den Haag over de Sovjetunie dat de groei
van de islamitische bevolking in de Sov
jetunie een van de grootste zorgen is van
de autoriteiten in Moskou. In alle islamiti
sche Sovjet-republieken hebben zich de
afgelopen drie jaar rellen voorgedaan en
de anti-Russische gevoelens nemen er nog
steeds toe. „Gorbatsjov koestert een duide
lijk wantrouwen jegens de islamieten. Hij
heeft ze allemaal uit de centrale organen
gewerkt. Daarom is er nu niemand die de
stem van van de zuidelijke republieken
vertegenwoordigt"
Britten en Ieren zetten
de „ounces" overboord
BRUSSEL Groot-Brittannië en Ierland maken
zich op de gewichtsmaten ounces en pounds over
boord te zetten en binnen tien jaar te vervangen door
grammen en kilogrammen. De verwachting is dat di
plomaten van beide landen hiertoe vandaag zouden
besluiten op een bijeenkomst van de ministers van
economische zaken van de EG-landen in Luxemburg.
Ook op weg naar de geschiedenis zijn, behalve voor
melk en bier, ook de ,,pint"-flessen, de fathom (een
dieptemaat), de gill (een kwart-pint) en de therm (een
maat om gasverbruik te meten). De veranderingen
die zijn voorgesteld door de Europese Commissie
moeten potentiële handelsbarrières uit de weg rui
men. Overigens zullen de Britten en Ieren hun af
standen in plaats van in kilometers in mijlen blijven
meten.
Khomeini schreef
romantische poezie
NICOSIA Wijlen de Iraanse leider
ayatollah Ruhollah Khomeini schreef
romantische poezie, zo is door de televi
sie in Teheran bericht. De televisie zond
een gedicht uit dat Khomeini enkele
maanden zou hebben geschreven. Het
gedicht is geschreven in een klassieke
Iraanse vorm genaamd „ghazal", een
sonnet in veertien regels. Het is gewijd
aan een geliefde, waarmee de dichter
verenigd wenst te worden. In Khomei
ni's geval staat de geliefde voor God.
Khomeini's zoon Ahmad wijdde het ge:
dicht zondag aan de duizenden rouwen
den die bijeen waren gekomen bij het
graf van Khomeini op de begraafplaats
Beheshte Zahra.
burÏAAG In Frank-
leforprdt zij beschouwd
n van de grootste
72 inologen: Hélène
e d'Encausse, hoog-
89 inaan het prestigieu-
rijse instituut voor
ke wetenschappen,
dan tien jaar gele-
hreef zij een stan-
yerk over de natio-
^^enkwestie in de
inie, L'Empire
(het (Tsaren)rijk
ukken) waarin zij
2 anningen voorzag
iet grote Russische
iele ei mee kampt.
ntra. r
)rle ,eangstelling voor de
M/tiie is Hélène Carrère
sse niet toevallig ko-
achteijiwaaien. Zij stamt uit
,ré- raanstaande Russische
an bodie in de vorige eeuw
aren' \ngrijke rol speelde bij
n piaffing van de slaver
ing wasland. Na de Russi-
lolutie trok haar vader
ise, ctankrijk.
sinds het aantreden
rbatsjov reist zij met
telmaat naar hét land
voorouders en publi-
over. Haar jongste
:erir Malheur Russe, gaat
-^betekenis van de po-
loord in de Russische
pnis, zowel ten tijde
lTpsaren als in het Sov-
•k. Onder politieke
'erstaat ze niet alleen
;ke machtsstrijd die
ird en doodslag wordt
zoals die schering en
as onder bepaalde tsa-
onder Stalin. Zij re-
rtoe ook middelen als
ing en uitstoting uit
- om conflicten op te
r breuk
Ier Gorbatsjov heeft
ige maand op vreed-
ijze ontdaan van zijn
nders in het centraal
die kritiek hadden op
■vormingsplannen. Ze
niet zwart gemaakt of
en. Is het optreden
orbatsjov niet een
et de geschiedenis zo-
|/'e in uw boek be-
sche veranderingen kon door
voeren zonder iets aan het po
litieke systeem te'doen. Maar
daar is hij van teruggekomen.
Economisch gezien is de situa
tie bijzonder hopeloos. Er zal
waarschijnlijk meer dan een
generatie mee gemoeid zijn
om verbeteringen te zien".
„Omdat het economisch niet
goed ging heeft Gorbatsjov
het over een andere boeg ge
gooid en is hij begonnen met
politieke hervormingen,
waarbij mensen op hun eigen
verantwoordelijkheid worden
aangesproken. Het probleem
met de communistische partij
is dat zij een superstructuur
vormt die de Sovjetsamenle
ving overkoepelt, zonder dat
zij er in is geslaagd een wer
kelijk greep te krijgen op die
samenleving".
Pure politicus
Hoe dramatisch de situatie in
de Sovjetunie ook is, volgens
mevrouw Carrère d'Encausse
is er een (klein) geluk bij een
ongeluk. „Terwijl slechte tij
den meestal navenant slechte
politici opleveren, is Gorbats
jov een uitzondering op die
regel. Hij is een politicus pur
sang die op uitnemende wijze
de uitdagingen "van zijn tijd
verstaat".
Hoe verklaart U dat de West
duitsers zo enthousiast zijn
over Gorbatsjov?
„Gorbatsjov is zo ongeveer de
eerste Rus in deze eeuw die
een positieve instelling heeft
jegens de Duitsers en niet al
leen tegenover hen, maar te
genover Europa in zijn ge
heel. Gorbatsjov presenteert
zijn land als een Europees
land en wil het nadrukkelijk
koppelen aan Europa. Verder
is het zo dat Gorbatsjov er
geen behoefte aan heeft een
expansieve politiek te voeren,
maar zijn inspanningen naar
binnen richt. Hij geeft vooral
de Duitsers het gevoel dat aan
de politieke tweedeling van
Europa een eind kan komen
zonder dat hij overigens ak
koord zou gaan met een Duit
se hereniging. Maar in Cen-
traal-Europa kunnen de Duit
sers dank zij Gorbatsjov ein
delijk opnieuw de rol gaan
spelen, die zij daar in het ver
leden hebben gehad".
PAUL VAN VELTHOVEN
SOVIETOLOGE HELÈNE CARRÈRE D'ENCAUSSE:
van de voorpagina)
!20
SST Verwacht
at zo'n half mil-
tnsen vrijdag de
leid zullen bijwo-
ïet Processieplein
angrenzende Hel-
in het centrum
ggjapest. Alle ogen
llll&richt zijn op de
$$||pe Hongaarse na-
vlag bedekte
an. Vijf kisten be-
e stoffelijke res-
Imre Nagy, de
f premier, en zijn
Itrouwe collega's,
f is leeg en dient
looi voor de vele
In die omkwamen
leerslaan van de
se opstand van
het daaropvolgen-
tbewind.
m half één 's mid-
3e helden naar hun
Stplaats worden ge
il het leven in heel
even worden stilge-
ten zullen hun klok-
?n, fabrieken laten
es loeien en auto's
tonneren. Ter nage-
.aan de mannen wier
[tig jaar lang niet ge-
bnden worden uit
jr vervolging: Imre
Maleter, Jozsef Szi-
|los Gimes en Geza
stuk voor stuk
's, zo wordt de Hon-
terteld, van een „po
nproces". Deze ver-
niet helemaal con-
gaarheid. Vier van
en inderdaad opge-
1958 op bevel van
1 laai. De vijfde, Geza
stierf echter in ge-
lap voordat de beul
kon doen. Medege-
herinneren zich nog
)zy plotseling op een
I ||jchreeuwde: „Fascis-
Lllfcrdenaars!". Daarna
meer van hem ge-
I pjlofficiële lezing luid-
LCI overleed terwijl hij
dongen te eten.
agy
i/ATfoand in Hongarije,
Carrère d'Encausse: „Niet he
lemaal. In feite is dat al be
gonnen bij het twintigste par
tijcongres in 1956, waarop
Chroetsjov de de-stalinisatie
inzette. Daarvoor was Beria,
de rechterhand van Stalin,
vermoord, maar sindsdien zijn
conflicten niet langer op fy
sieke wijze beslecht, hetgeen
een grote vooruitgang mag
worden genoemd ten opzichte
van het verleden. Toen
Chroetsjov in 1964 de laan
werd uit gestuurd, werd hij*
weliswaar geïsoleerd, maar
hij kon een passend en con-
fortabel bestaan blijven lei
den. Gorbatsjov zet die lijn in
feite voort Onder Brezjnev
konden hoge partijleden al
leen maar uit de partij ver
dwijnen door een natuurlijke
dood".
Is het niet zo dat Gorbatsjov
alle elites in de Sovjetunie te
gen zich in het harnas jaagt:
het leger, de KGB, maar ook
van het ambtenarenapparaat?
Waar ligt zijn machtsbasis?
„De elites die Gorbatsjov in
1985 bij zijn aantreden aantrof
waren al zeer oud. Onder hen
stonden jongeren die al niet
meer zo jong waren, maar
steeds maar hadden moeten
wachten op de ouderen. Dat
gold voor de militairen, voor
de KGB. Alle machtsgroepe
ringen in de Sovjetunie zagen
na de dood van Biézjnev de
noodzaak in van een ingrij
pende verandering. Zij zijn
het dan ook geweest die Gor
batsjov aan de macht hebben
gebracht. Hij heeft dat niet
zelf door machinaties tot
stand gebracht. Hij was de
enige die ze voor die uitda
ging geschikt achtten".
Loon naar werken
„Het probleem voor Gorbats
jov zijn dan ook niet zozeer de
elites die zich tegen hem zou
den keren. Wat veel meer be
dreigend voor hem is, is de
passiviteit van de gemiddelde
Sovjet-burger. Die wacht af
en is meestal niet bereid zijn
nek uit te steken. Tot nu toe
heeft de staat alles voor hem
geregeld: werk, sociale zeker
heid, ziekenzorg. Initiatieven
werden niet van hem ver
wacht. Zelf iets ondernemen
is de Sovjet-burger sinds de
revolutie systematisch afge
leerd. In het Gorbatsjov-tijd-
perk ziet hij als resultaat van
de perestrojka en de glasnost
alleen maar grotere tekorten
op de markten en langere rij
en voor de winkels".
„Nu moeten de Russen wen
nen aan zulke elementaire re
gels als loon naar werken. Be
drijven moeten zelf voor fi
nanciering zorgen. Econo
misch is de Sovjetunie een
groot moeras. De trein ont
spoort overal. Niets functio
neert. U kent waarschijnlijk
wel dat grapje over die trein
die vastgelopen was in de
sneeuw. Lenin roept mensen
bij elkaar om de spoorbaan
vrij te maken, Stalin laat ze
fusilleren en Brezjnev stelt
voor de gordijnen omlaag te
Hélène doen zodat niemand weet wat
Carrère er aan de hand is en Gorbats-
d'EncaUsse jov vertelt de mensen voor
foto- ^et eerst ^et he*e ver"haal".
JEROEN „Aanvankelijk heeft Gorbats-
DEJONG jov gedacht dat hij economi-
Een uit 1956
daterend portret
van Imre Nagy.
Overmorgen
wordt hij, samen
met andere
leiders van de
Hongaarse
opstand, met
groot eerbetoon
herbegraven.
en daarbuiten, gelooft dat de
vier anderen ter dood werden
gebracht als gevolg van een
simpele rechterlijke dwaling,
zoals de Hongaarse regering
het nu doet voorkomen. De in
vasie van Sovjet-troepen op 4
november de eerste keer
dat Moskou tussenbeide moest
komen bij een opstand in een
satellietstaat moest toch op
een of andere manier gerecht
vaardigd worden en zo was de
formule van een „contra-revo
lutie" geboren.
Nagy, één van de grondleggers
van de regerende communisti
sche partij, zou hebben gepro
beerd aan de broederlijke om
helzing van het socialistische
kamp te ontsnappen en naar
de imperialisten in Washing
ton zijn toegekropen, werd in
dertijd gezegd. Twee jaar lang
werd van alles geprobeerd om
hem in het openbaar zijn be
rouw te laten tonen. Hij bleef
echter weigeren en daarmee
tekende hij het doodvonnis
het dan op haar eigen merk
waardige manier. Iedereen die
ook maar iets te maken heeft
gehad met de gewraakte
rechtszaak van 1958 wordt ge
luidloos uit z'n ambt ontslagen.
Janos Kadar, die als partijlei
der de doodvonnissen onderte
kende, werd in april geloosd
en twee andere bezoedelde po
litici werden vorige maand
met pensioen gestuurd.
De sterke arm van de wet
strekt zich nu ook uit naar an
dere, minder in het oog lopen
de participanten in het drama
van 1956. Istvan Dudas, de
functionaris die verantwoor
delijk wordt geacht voor de
massamoord op meer dan hon
derd ongewapende demon
stranten in de stad Mosonma-
gyarovar, werd opgespoord,
terwijl hij van een vreedzaam
pensioentje dacht te kunnen
genieten. Nu begint zijn leven
langzamerhand een hel te
worden. Zelfs de plaatselijke
partij heeft al haar openlijke
afkeuring over hem uitgespro
ken.
Nationale helden
Proberen de schurken zoveel
mogelijk buiten de publiciteit
te blijven, de strijders van de
andere zijde worden nu ver
welkomd uit hun ballingschap
als nationale helden. Duizen
den emigranten zijn weer te
ruggekeerd naar hun vader
land, dat velen niet meer had
den gezien sinds 1956. Natuur
lijk vinden ze dat er veel is
veranderd in dertig jaar tijd,
maar er hangt een sfeer die
hen in sommige opzichtén
merkwaardig veel doet den
ken aan die twee roerige we
ken in 1956.
De eisen van die opstand wor
den langzaam maar zeker ten
uitvoer gebracht, nu een gede
moraliseerde communistische
partij zich de omvang van
haar falen pas goed begint te
realiseren. Democratie doet z'n
intrede en voor volgend jaar
staan ér verkiezingen op het
programma waaraan meer
partijen zullen deelnemen.
Zelfs de rol van Hongarije in
het Warschau Pact wordt niet
meer als vanzelfsprekend be
schouwd.
Er zijn mensen in Hongarije
die geloven dat de zesde kist
die vrijdag ter aarde wordt be
steld, de as van het stalinisme
bevat. Misschien is dat een ij-
dele hoop. Maar toch is het zo'
dat er alvast een plaatsje in het
lijkenhuis is gereserveerd voor
het stalinistische systeem.
De hervormingsgezinde krin
gen hebben intussen gelijk ge
kregen: de gebeurtenissen van
1956, toen een klein volk in
Midden-Europa het opnam te
gen het Rode Leger, kwamen
neer op een revolutie. Een re
volutie die toen bruut werd af
gekapt, maar uiteindelijk niet
te stoppen blijkt.
IMRE KARACS
(c) The Sunday Times, Londen
In 1956 staken
boze Hongaren
de brand in
foto's en
geschriften van
Lenin. Onlangs
is het grote
standbeeld van
Lenin in
Budapest
verwijderd. Voor
restauratie,
aldus de
officiële lezing.
Maar veel
Hongaren zullen
niet vreemd
opkijken als het
beeld helemaal
niet meer
terugkomt.
voor hemzelf en zijn naaste
medewerkers.
Het was altijd al uitgesloten
dat het officiële verhaal over
1956 de tijd zou kunnen trotse
ren. Het afgelopen jaar, naar
mate de één-partij staat meer
tekenen van verval begon te
vertonen, kwam het tot een
uitbarsting. Verrassend genoeg
was het een vooraanstaande
communist, Imre Pozsgay, die
de leugens aan de kaak stelde
door in februari te verklaren
dat de „contra-revolutie"-theo-
rie barsten vertoonde. Er werd
een nieuw labeltje aan gehan
gen: „volksopstand", maar ook
die benaming wordt met de
nodige scepsis bezien en lijkt
inmiddels achterhaald.
Matyas Szuros, de woordvoer
der van het parlement, duidde
de opstand van 1956 afgelopen
week aan als een „nationale
onafhankelijkheidsbeweging"
terwijl in hervormingsgezinde
kringen van de partij de voor
keur wordt gegeven aan de
simpele benaming: „revolutie".
Met pensioen
Nagy's doodvonnis lag overi
gens al vast voordat de rechts
zaak werd gehouden. En zo is
het ook met zijn eerherstel.
Die is gebaseerd op een politie
ke beslissing en niet op over
tuigende juridische argumen
ten.
Miklós Nemeth, de premier
van Hongarije, zal vrijdag aan
wezig zijn bij de plechtigheid
en een krans leggen namens
de regering, maar het is, zo
zegt hij, géén staatsbegrafenis.
Nagy's grootste angst was „ge
rehabiliteerd te worden door
mijn eigen moordenaars". Die
angst wordt dan weliswaar ten
dele waarheid, maar de fami
lieleden van de ter dood ge
brachte leiders van de opstand
staan niet toe dat de partij de
gebeurtenis helemaal opeist.
De partij toont in elk geval
wel tekenen van berouw, zij
