1
II
inal
Ie
Legendarisch
Kreta labyrint
van raadsels
- Jr5 I
Vakantie met hindernissen
m
,V*v
ZATERDAG 3 JUNI 1989
„Midden in de wijnkleurige zee",
vertelt de blinde zanger Homerus,
„ligt het land Kreta". En bijna he
lemaal in het zuiden daarvan, niet
ver van de archeologische vind
plaats Festos, ligt Gortys. Dit
plaatsje is befaamd om zijn Ro
meinse odeon, zijn ruïnes van de
Sint Tituskerk en een verzameling
wetteksten, bestaande uit 17.000 in
steen gegrifde tekens die er rond
400 voor Christus ingebeiteld
moeten zijn.
Links en rechts van de weg van en naar
Gortys kun je op elke vierkante meter je
blote tenen stoten aan brokstukken uit
het verleden. Toch heeft het tot in onze
eeuw geduurd eer men zich een idee kon
vormen van de schatten die de stoffige
ondergrond van Kreta bevatte en van de
geweldige beschaving die op dit mooie
eiland had bestaan, lang voor die van
Turken, Venetianen, Byzantijnen, Ro
meinen en Grieken.
Sir Arthur Evans (1851-1941) noemde
het de Minoïsche beschaving, naar ko
ning Minos, een van de vroege heersers
uit de Griekse mythologie. „Er is de
machtige stad Knossos, waar Minos
heerste", had Homerus zo'n vierduizend
jaar geleden gezegd. Voor de weten
schappelijke wereld één van die vele
Griekse fabeltje;?, tot Heinrich Schlie-
mann, met alleen Homerus' Ilias als
richtsnoer, rond 1870 de legendarische
stad Troje wist te vinden en in de jaren
erna op te graven.
Nu had een inwoner van Kreta met veel
geld en veel vrije tijd omstreeks diezelf
de tijd een aantal grote kruiken uit de
grond gewoeld, in de buurt waar hij de
oude stad Knossos vermoedde. Zij had
den een omvang, uitvoering en ouder
dom die men niet voor mogelijk hield.
De man, Minos Kalokairinos, zond en
kele kruiken naar diverse Europese mu
sea en wekte onmiddellijk grote belang
stelling. Ongelukkig voor hem echter
kreeg hij van de toen heersende Turkse
overheid, die op Kreta een schrikbewind
uitoefende, geen toestemming om verder
te graven. In die tijd was archeologie
niet alleen een onbegrepen vak, maar
dachten autoriteiten dat het de gravers
enkel te doen was om de goudschatten
in de bodem.
De kruiken, pithoi genaamd, lokten ook
de mirakelman van de oudheidkunde,
Heinrich Schliemann, naar Kreta. Maar
dit keer liep het voor Schliemann op een
teleurstelling uit. Door de eigenaar van
de puinheuvel Kefala, waar Knossos
hoorde te liggen, werd likkebaardend
een vette prijs bedongen. Schliemann
probeerde er nog het nodige van af te
Minos' paleis
Dan had Arthur Evans meer geluk. Hij
was afkomstig uit een rijke familie, was
journalist en had een speciale belangstel
ling voor oeroude geschriften. Het onbe
kende hiërogliefenschrift dat op Kreta
gevonden was, had op hem een onweer
staanbare aantrekkingskracht. De ontcij
fering ervan heeft overigens al veel kop-
brekens gekost en nóg is alles niet opge
helderd.
In 1898 werden de op Kreta gehate Tur
ken na enkele bloedige opstanden van
de vrijheidslievende Kretenzen aan de
deur gezet en werd het eiland onafhan
kelijk; later zou het zich bij Griekenland
aansluiten. Zodra echter de zelfstandig
heid een feit was, verscheen Evans op
het eiland en met een ploeg werkers be
gon hij de speurtocht naar het verre ver
leden. Amper een jaar later schreef hij in
zijn dagboek: „Wij hebben het oude pa
leis van Minos ontdekt". Evans legde in
derdaad in zeer korte tijd de bijna uitge
wiste sporen bloot van een zeevarend
volk met een verrassend hoge graad van
beschaving, de voorloper van de Griekse
en bijgevolg van de Europese cultuur.
Evans vond fundamenten van een paleis
zonder weerga, waarvan de structuur on
middellijk deed denken aan een laby
rinth, de legendarische Minos, het wrede
monster Mmotaurus en de lieve Ariadne
met haar roodwollen draad.
Reconstructie
Maar Evans deed meer dan alleen de
historie blootleggen. Te veel eigenlijk.
Naar zijn inzichten was het absoluut
noodzakelijk de restanten van de volle
dige vernieling te redden, door de bloot
gelegde muurtjes waar nodig zo snel mo
gelijk te reconstrueren. Zijn levenswerk
slorpte dertig jaar en zijn persoonlijk ka
pitaal op. Evans haalde dienstgebouwen
uit de grond, een kleiner paleis, een ko
ninklijke villa, begraafplaatsen met sar
cofagen, wegen, viaducten, een kleine
haven en ongeëvenaarde voorzienin
gen op sanitair gebied, zoals sommige
plekken in Europa die nu nog niet ken
nen!
Na Knossos ontdekte een Italiaanse
ploeg de ruïnes van het paleis van Fes
tos. Een Frans team groef in Malia in
Oost-Kreta een derde paleis op, terwijl
niet zo heel lang geleden Britse geleerden
in Kato Zagros een vierde bovenhaal
den. Maar Knossos verschilt in dit op
zicht van de andere paleizen, doordat
het gereconstrueerd werd op een manier
zoals het er 3500 jaar geleden kan uitge
zien hebben.
De Britse opgraver liet grote delen van
De beroemde 'Stierenloggia' van het paleis van Knossos. De kopie van het fresco op de achtergrond, waarvan slechts een klein deel werd teruggevonden, heeft hier eigenlijk nooit
'geslaan'. FOTO:PERS UNIE
het paleis herstellen met behulp van he
dendaags materiaal zoals ijzer, steen en
gewapend beton, dat hij vervolgens in
opvallende kleuren liet schilderen. Hij
schiep aan de hand van schetsen, teke
ningen en zijn eigen verbeelding een ste
vig Minoïsch bouwwerk. Natuurlijk lok
te deze onconventionele werkwijze felle
kritiek uit. Evans werd beschuldigd van
boerenbedrog omdat hij op basis van
sléchts een stuk van een gevonden fresco
een volledige muurschildering maakte.
En het grootste bezwaar was vooral dat
Evans aan de hand van een aantal steen
hoopjes een fors paleis van vier verdie
pingen uit de grond stampte.
Evans vond van de oorspronkelijke hou
ten zuilen in galerijen en poortgebouwen
slechts enkele schilfers verbrand hout.
Vorm en kleur ervan zag hij wel op de
fresco's. Hij liet in de reconstructie alle
hout achterwege en verving het door ge
wapend beton, dat geel geschilderd werd,
de zuilen zwart of felrood. Kortom, het
paleis van Knossos werd heropgetrokken
aan de hand, van speurwerk, denkwerk,
fantasie en denkfouten.
Maar de later geridderde Brit mag zich
dan vergist hebben, zijn grote verdienste
is dat zijn reconstructie een voortreffe
lijk beeld geeft van waartoe de Minoï
sche beschaving in staat was. Hem dan
ken we de ontdekking van een wereld
die tot dan enkel oppervlakkig weerspie
geld werd in de Griekse mythologie.
De gehele Minoïsche beschaving was
haar tijd ver vooruit. Toen onze voor
ouders als enige uiting van traditie een
vrouw neerknuppelden en haar bij haar
haren naar de grot sleurden, genoot de
Minoïsche koningin van een bad in haar
privaatkuip en had zij een wc - de Brit
ten zijn er dus niet de uitvinders van! -
waarvan de pot kon worden schoonge
spoeld.
Drie keer werd de beschaving met de
grond gelijk gemaakt. Een eerste maal
rond 1700 voor Christus vond een ramp
plaats, mogelijk een zware aardbeving.
In 1450 v. Chr. spuwde de vulkaan van
Santorini het eiland in vuur en vlam.
Telkens werden de paleizen van Minos
beter en fraaier opgebouwd.
Een nieuwe ramp in 1380 v. Chr. - wat
er precies gebeurde heeft men nog niet
kunnen achterhalen - bracht het einde
van de Minoïsche cultuur. Bijna gelijk
tijdig stroomden horden Doriërs (de eer
ste Grieken eigenlijk, tot dan schatplich
tig aan Kreta) het eiland binnen en na
men de fakkel over. Dat was het begin
van de Hellenistische beschaving, die
Europa zou veroveren. Maar aangeno
men wordt dat niet alle Kretenzers bij
de eindramp werden gedood. Een deel
trok zich mogelijk terug in de bergen, op
de vruchtbare vlakte van Lassithi. Een
ander deel vluchtte naar Sicilië, waar
een stad gesticht werd en waar ook de le
gendarische koning Minos begraven zou
liggen.
Hoe dan ook: de echte Kretenzer is een
wat ruw uitgevallen mannetjesputter
met een martiale snor en een gul karak
ter. Hij verdroeg de Romeinen, vocht
tientallen jaren tegen de Arabieren, was
vrij tevreden onder de Byzantijnen en
later onder de handelsrepubliek Venetië.
Hij schilderde toen befaamde ikonen, of
werd beroemd onder de naam „El Gre
co". Hij slaagde erin de Turken 24 jaar
op te houden om dan 250 jaar lang de
bloedige straf daarvoor te moeten onder
gaan.
Het zou zonde zijn om enkel op Kreta te
landen om er twee weken bruin te bak
ken. Wie van Minos of de gehele bescha
ving niet wil horen, zoeke een ander
strand op. Want wil je Kreta begrijpen,
dan moet je de steenhopen van Knossos
en Festos bezocht hebben. Die leven na
melijk voort in het Kreta van vandaag,
een verrukkelijk wereldje, dat schreeuwt
om gezien te worden en waar de oude
Kretenzer met zijn grote snor en de
woeste blik in zijn donkere ogen einde
lijk de zo geroemde Minoïsche vrede
van zijn illustere voorouders mag bele
ven.
IGNAAS VANDEMEULEBROUCKE
ITALIË
ar
Ji v W f
«f m' M ,k- - -
ll. v<s v* v lr* t
v 2 v
jb h|
t irtc" mt
r3Kr
f 'f* l.
fo C. v
Op het strand van Rimini liggen de jonge vakantiegangers in eindeloze rijen op het
strand onder een parasol, gehuurd bij een van de 240 strandexploitanten.
FOTO: AP
ROME - Cortona is een bijna per
fect bewaard middeleeuws plaatsje
in de Toscaanse Chianavallei. Het
dorpje ligt als gebeeldhouwd tegen
de berghelling. Op de top van de
berg staat een robuust torentje dat
eeuwen geleden is opgetrokken uit
ruwe grijsbruine steen. Het biedt
uitzicht over de vallei en bij helder,
zonnig weer tot aan het blauwe
meer van Trasimeno. De hele
maand augustus gaat in dat toren
tje een Nederlander wonen, die het
voor elfhonderd gulden per week
heeft gehuurd.
Ongeveer diezelfde prijs moet betaald
worden voor een weekje Rimini, Char
tervlucht en hotel inbegrepen. Dat is de
wereld van de futuristische disco's die
de toon aangeven in het nachtleven aan
de Adriatische kust. Wat een nachtleven:
alleen al in Rimini zijn er 117 discothe
ken, 190 restaurants, 242 pizzeria's en
433 bars die elkaar de klandizie betwis
ten van een miljoen toeristen. Die ver
blijven in het hoogseizoen in een van de
vijftienhonderd hotels of zestienhonderd
'zomerhuisjes. Al meer dan twintig jaar
is Rimini een begrip in het badplaats-
universum. De groei zat er vorig jaar
nog steeds in, ook onder Nederlanders:
die waren er met meer dan tweeèntwin-
tigduizend. Maar het stadje dat voor de
jeugdige zomerbezoekers functioneert als
een speels decor voor een amoureus
science-fïctionverhaal, zou wel eens de
setting kunnen worden van een horror
film: 'De Algenplaag - deel 2'.
Yuppies
In Toscane zijn de halfvervallen middel
eeuwse kasteeltjes en de landhuizen met
de verwilderde wijngaard eromheen op
geknapt door hun eigenaren die zelf in
de stad wonen. Het zijn uiterst gewilde
zomerverblijfplaatsen geworden voor
duizenden Nederlanders die wel de zon
willen, maar het vliegen in de volle char-
terblikken en de eenheidshotels veraf
schuwen. Ze verkiezen de zwoele avon
den door te brengen in een restaurant
waar geen millimeter wordt toegegeven
aan de toeristensmaak. Ze denken eerder
aan eenzame tochten met de fiets door
het glooiende Toscaanse landschap dan
aan overvolle stranden. Ze geven de
voorkeur aan het bezoek aan een dorp
met een Etruskisch verleden boven het
winkelen in met kitsch en souvenirs be
laden winkelcentra.
Het zijn de yuppies wier beurs bestand
is tegen het peperdure Italië en die er het
mooiste en beste stukje van gaan consu
meren. Ze reizen in de iets grotere auto
en leggen onderweg het stigma af van de
'Hollandse toerist' en komen naar Tos
cane met de bereidheid het te 'onder
gaan'. Niemand spreekt daar een andere
taal dan die van Michelangelo en nie
mand is er van plan ook maar iets te
veranderen aan de eeuwenoude zeden en
gebruiken om tegemoet te komen aan de
toeristen. Waar het die toeristen om gaat
is vooral de rust.
Vakantiebom
Maar een vakantie in Italië kan dus ook
anders. Elke dag om 7.47 uur komt de
'Frecce del Sole'-exprèss uit Brussel in
Rimini aan vol met winterlijders uit de
Benelux, eveneens bijna dagelijks komen
er uit Nederland extra treinen aan en ten
minste een keer per week vliegt Trans-
avia er naar toe. Om over degenen die
met de eigen auto of kampeerbus de
tocht over de Alpen maken nog maar te
zwijgen. De bejaarde mensen met de ge
organiseerde tour in de luxe-autobus
openen er het seizoen in mei en sluiten
het ook weer af in september, maar in
de drie topmaanden barst de ware va
kantiebom. Dan liggen de jongeren van
vijftien tot vijfendertig in eindeloze rijen
op het strand onder een parasol, ge
huurd bij een van de 240 strandexploi
tanten. Topless is de regel en behalve
voor het verkrijgen van de diepbruine
kleur is het strand de plek bij uitstek
voor eerste afspraakjes die 's avonds in
de dancing moeten rijpen tot vakantie
romances. De Viale Amerigo Vespucci,
een lange boulevard, parallel aan het
strand, is een bonte aaneenrijging van
boetieks met souvenirs, zonnebrandolie,
postkaarten, badkleding, fotobenodigd
heden, afgewisseld met ijstenten, fast-
food-shops en koffiebars. Op elke hoek
zit een pizza- of visrestaurant. Het klop
pende hart van die buurt is de Embassy,
een disco waar meer dan tweeduizend
mensen tegelijk binnen kunnen 25 gul
den per persoon. Dansen kan er binnen
en buiten, drankjes kopen aan zes of ze
ven bars, twee fonteinen spuiten op de
maat van de muziek, er is een lichtshow,
er zijn spiegels, intieme hoekjes.
In Rimini tart alles de verbeelding: het
is de grootste en meest efficiënte pretfa-
briek uit de toeristenindustrie. Tot in de
details wordt er tegemoet gekomen aan
de zonnekloppers uit het Noorden. De
pizza met dikke korsten, identiek aan de
pizza in Nederland, Duitsland of Zwe
den, maar weinig gelijkend op het oor
spronkelijke Napolitaanse produkt,
komt op tafel met een vlekkeloos Neder
lands 'alsjeblief van de Italiaanse ober.
Door hem wordt ook een goedkope slob
berwijn aanbevolen en na het dessert
vraagt hij of de koffie met melk moet
zijn, hoewel overal elders in Italië het
drinken van cappuccino na het eten ge
zien wordt als een een culinaire dood
zonde. De om en bij vijfhonderd kinde
ren die hun ouders kwijt geraken op het
strand worden via een 'publifoonsys-
teem' weer bij hun familie afgeleverd.
De 'Blauwe Bus' rijdt de hele zomer een
uitgekiende route tussen disco's en res
taurants. Kortom, niets wordt aan het
toeval overgelaten en behalve het prach
tige weer, verschilt Italië in niets met
thuis.
Algenplaag
Gianfrancesco Donati, de perschef van
de VVV van Rimini ziet maar een klein
wolkje voor de zon: „Het grote pro
bleem is parkeren in onze stad. Dat is zo
lastig geworden dat nu zelfs rondrijden
moeilijk wordt". Over de donkere aids-
wolk maakt hij zich geen zorgen hoewel
het zomeroord bekend staat om zijn li
bertijnse sfeer. „Onze jonge badgasten
komen al met de nodige hoeveelheid in
formatie aan", meent hij, „ze zijn thuis
al voorgelicht". In Rimini wordt zo
angstvallig over aids gezwegen dat het
lijkt of de plaag niet bestaat. Drugs
idem, hoewel Donati toegeeft dat con
trole in de zomer door de enorme toe
loop zo goed als uitgesloten is. Maar
aids en heroïne zijn niet eens de zwaar
ste onweersbuien boven zijn hoofd. De
storm die Rimini wel eens zou kunnen
verwoesten is de algenplaag.
De rode algen in de Adriatische Zee tie
ren welig als er veel stikstof en fosfaten
in het zeewater zitten. Die algen dienen
tot voedsel voor andere zeedieren. Door
toevoer van ongezuiverd water uit het
binnenland, rijk aan fosfaten en stikstof
uit waspoeders en organisch afval, gaan
die algen echt woekeren. Ze worden niet
meer opgegeten, maar sterven in grotere
mate af. Voor het verteren van die dode
algen Wordt heel veel zuurstof aan het
'ccidócsouaotit'
water onttrokken. Dat is fataal voor
schelpdieren, inktvissen en vissen die
dicht bij de bodem leven. Het algenslijk
vermengd met dode schelpen en vissen
spoelt aan op het strand. De stank die
dat veroorzaakt is niet te harden.
Vorig jaar trokken er op het eind van de
zomer duizenden mensen weg uit het ge
bied dat loopt van Venetië tot Cattolica,
Na een extreem zachte winter met wei
nig woelige zee en een chronisch gebrek
aan controle op wat er geloosd wordt in
de Italiaanse rivieren is het probleem al
leen maar erger geworden, en dat al in
het begin van het seizoen.
Teutonengrill
„Waarom stinkt het hier toch zo", vroe
gen Maartje De Kort en Anna Abrahams!
zich af. De twee Amsterdamse meisjes
waren de enige zonnebaadsters op een!
verder verlaten strand. Ze hadden hetj a
trotse gevoel het seizoen in Rimini tej\
openen. „We wilden de eerste zomerzonj
meepikken voor de hele meute hier aan-jf 1
komt, maar met die onwelriekende!-IJ
walm op het strand, ben ik bang dat wiji
het seizoen sluiten want dat er helemaalPEIS
geen meute in aantocht is", grapte Anna.Ffn
Het aantal mensen dat heeft afbesteldróri
ligt volgens de geruchten inderdaad ergP"st
hoog. Vooral Duitsers willen niet meerPPY
komen bruinen op de 'Teutonengrill',i ,J)I
zoals het strand van Rimini spottendr01"'
wordt genoemd. De Duitsers zijn verre-Y?11
weg de grootste groep Rimini-fans; alsPlnÉ
die wegblijven is de broodwinning vaireeJ
ten minste 200.000 mensen naar de blik-Y?01
sem. Het zou een ramp zijn voor dep
streek die zich met niets anders bezig-;gen>
houdt dan met massatoerisme. en
En door de verhuizing van de toeristen,
naar Toscane dreigen inmiddels daar delLT-!
gevaren van het massatoerisme. Er wor-r
den al organisaties gesignaleerd die liétL
verhuren van de fameuze huisjes uitslui-««J
tend zien als een manier voor het sneli
verdienen van veel geld. Hier en daariDl]
schieten uit het klassieke landschap gro-L^.
te complexen op van zwembaden met
lunapark, winkelcentrum, discoteek entJp
massarestaurant, waaróp de bewoners'
van de buurt met wanhoop en vertwijfe-i jr
ling reageren. De Adriatische algenplaag.1
zou makkellijk kunnen worden gevolgdP ln<
door een drinkwatervergiftiging in Tos-i r<
cane als niet snel het gebruik van pesti-^ g€
ciden in de landbouw aan banden wordtJPP1
gelegd. Hier en daar heeft het probleemi
zich al aangekondigd. JV
JEAN MENTENSPg5®
Ie af
„jen h