Boerhaave
krijgt
eindelijk
lucht
Eine Gaspistole, bitte
CeidaeSou/ta/nt'
ZATERDAG 20 MEI 1989 PAGINA 28
LEIDEN - Als het in 1991 open
gaat, zal 'Boerhaave' in Leiden de
betiteling van museum eindelijk
alle eer aandoen. Dan kan het
Rijksmuseum voor de Geschiede
nis van de Natuurwetenschappen
en van de Geneeskunde eindelijk
zijn rijke collectie tonen in het
complex waar het vrijwel vanaf het
begin, in 1928, op heeft geaasd: het
voormalige Caecilia-gasthuis met
zijn belendende percelen. In dat
gasthuis blies arts/bioloog Boerhaa
ve in de 18e eeuw het geneeskun
dig onderwijs aan het ziekbed
nieuw leven in. Bovenal is het vrij
wel geheel vernieuwde Boerhaave
op dat moment echter een mooi,
heel erg mooi museum. „En als al
les klaar is, heeft het nog relatief
weinig gekost ook", laat directeur
dr. G.A.C. Veeneman weten.
Tweeëntwintig miljoen voor de
renovatie en ongeveer vier miljoen
voor de inventaris". De renovatie
is vorig jaar afgerond, aan de in
richting wordt met man en macht
gewerkt.
Museum Boerhaave heeft het bijna zes
tig jaar knap benauwd gehad. Het mu
seum werd in 1928 opgericht en opende
vier jaar later de deuren van het Boer-
haavelaboratorium aan de Steenstraat.
Dat onderkomen werd binnen de kortste
tijd veel te klein voor het stedelijk mu
seum dat bedolven werd onder het na
tuurwetenschappelijk historisch materi
aal. „Het museum heeft vanaf het begin
gestreefd naar een groter pand. Maar het
kon vervolgens tientallen jaren geen
kant uit door achtereenvolgens de eco
nomische crisis van de jaren dertig en de
oorlog", aldus Veeneman. „Nog erger
werd het in 1948. Boerhaave werd rijks
museum, waardoor het personeel veel
meer taken kreeg in een gebouw waar
van een derde tijdens de oorlog was weg
gebombardeerd".
Lobby
Nadat het ergste oorlogsleed geleden
was. zaten de plannen om te komen tot
grootse nationale musea een uitbreiding
van Boerhaave in de weg. „Toen de fu
sies die daarvoor noodzakelijk waren
van de baan waren, heeft het nog vijftien
jaar geduurd voordat het Caeciliagast-
huis gekocht en gerenoveerd kon wor
den", aldus Veeneman in zijn stijlvol in
gerichte werkkamer. Er is al die jaren
door de museumdirectie op drie niveaus
gelobbyd om naar het gasthuis te kun
nen verhuizen: bij de gemeente in het
kader van de stadsvernieuwing, bij mo
numentenzorg vanwege de historische
waarde van de panden en bij het minis
terie van WVC in verband met de groei
van het museum en het ruimtegebrek.
„Opvallend is dat de lobby bij de ge
meente Leiden en de instortende ar
beidsmarkt in de bouw van doorslagge
vende betekenis zijn geweest. Boerhaave
is een rijksmuseum en het rijk heeft bij
de monumentenzorg en bij WVC veel in
de melk te brokkelen, maar de gemeente
heeft de panden eigenlijk al die jaren
België heeft dezer dagen weer een
stapje richting beschaving gezet
door de vrije wapenverkoop aan
banden te leggen. Per 1 mei is er
een centraal wapenregister
ingericht, een gegevensbank van
alle vuurwapens die in België
voorhanden zijn en hun eigenaars.
Binnenkort wordt er een
wetsontwerp ingediend waardoor
•de wapen wetgeving nog verder
wordt gereglementeerd. Van
eenheid binnen Europa op dit
gebied is voorlopig nog geen
sprake. De Nederlandse wapenwet
is streng, die van Duitsland ook.
Maar daar mag nog steeds veel
meer dan in Nederland. „Eine
Gaspistole, bitte
NIEUWESCHANS - De Belgische
cijfers liegen er niet om. Geduren
de de laatste drie jaar werd 329
keer moord- of doodslag gepleegd
met een vuurwapen. Daarbij bleek
de long-rifle een topper. Eén op de
tien Belgen zou een dergelijk wa
pen in huis hebben. Het aantal
aanslagen is in die periode met ze
ven procent toegenomen. En het
aantal overtredingen van de toch al
zo soepele wapenwet is met 25 pro
cent gestegen.
Om dat alles aan banden te leggen is per
1 mei een nieuwe reglementering van
kracht. Wie een vuurwapen wil aan
schaffen dat vrij mag worden verkocht,
moet zijn identiteitskaart tonen. De wa
penhandelaar zal dan de gegevens van
de koper samen met het nummer van
het wapen inschrijven in een speciaal re
gister dat voor alle politiediensten toe
gankelijk is. In een komend wetsontwerp
worden de touwtjes nog steviger aange
trokken. Opzet: de vrije verkoop van de
long-rifle en van halfautomatische vuur
wapens opheffen, het dragen van nepwa-
pens en de verkoop van bepaalde muni
tietypes verbieden, de boetes verhogen
en de reclame voor vuurwapens beper
ken. Kortom, het ziet er slecht uit voor
de Nederlanders die graag naar Belgie
gaan om zich daar een wapen aan te
schaffen. Duitsland biedt ook niet veel
mogelijkheden, want daar is de wapen
wet behoorlijk streng. Toch mag er meer
dan in Nederland. Gas- en alarmpistolen
gaan er vrij over de toonbank. In de eta
lage van een willekeurig warenhuis met
een vis- en jachtafdeling liggen ze achte
loos tussen de tuinspullen.
Een verkoper in Leer, Ostfriesland: „Ja,
ze worden veel verkocht. Voor zelfver
dediging. Overwegend aan Duitsers,
maar ook aan Nederlanders. Als ze maar
boven de achttien zijn. Ja, ze weten zelf
ook wel dat die wapens in Nederland
verboden zijn. Waarschijnlijk brengen ze
de wapens illegaal de grens over. Ik kan
het niet beoordelen, maar dat schijnt
makkelijk te zijn".
Op douane-ambtenaar E.J. Tolman,
dienstgeleider bij de post Nieuweschans,
maken de Belgische maatregelen weinig
indruk. „Het meeste komt toch van de
zwarte markt. In Luik en Antwerpen
kun je het spul daar zo krijgen". Met de
invoer van zwaardere wapens heeft hij
nauwelijks te maken. Hier gaat het om
de Duitse gasalarmpistolen en -revol
vers. Langs de gehele oostgrens worden
er jaarlijks enkele duizenden in beslag
genomen. In de meeste gevallen zijn ze
in het bezit van Duitsers die niet besef
fen dat ze die dingen in Nederland niet
in hun bezit mogen hebben. Hetzelfde
geldt voor spuitbussen met traangas en
voor wapenstokken, werpmessen. dolk
messen en stiletto's.
De Nederlandse wapenwet spreekt van
'voor bedreiging en afdreiging geschikte
voorwerpen'. Tolman: „Dat is de clou.
Een zwart speelgoedpistooltje dat op een
echt wapen lijkt, valt er ook onder. Net
als voorwerpen die ingericht zijn voor
het verspreiden van giftige, verstikkende
of weerloos makende gassen. Hier heb ik
een paar voorbeelden van spuitbussen.
Alsjeblieft niet op de knop drukken,
want dan kan ik een paar dagen niet
werken. Er zit cs-gas in, hetzelfde dat po
een thematische opstelling. Dat wordt
Chronologisch", vertelt Kreeftmeijer.
Mini
Volgens zowel Kreeftmeijer als Veene
man is dat een groot voordeel. „Nu kun
nen mannen als Van Leeuwenhoek en
Huygens naast elkaar geplaatst worden.
Ze waren op heel verschillende gebieden
actief, maar hebben wel allebei een groot
stempel op de wetenschap van hun tijd
gedrukt. Door de chronologische opzet
ontstaat een goed beeld van de tijd,
waardoor Boerhaave ook voor mensen
zonder bèta-opleiding interessant is. We
hopen dat we meer van dat soort pu
bliek zullen gaan trekken".
Dat publiek krijgt vanaf 1991 eens in de
drie jaar een grootse internationale ten
toonstelling voorgeschoteld. „Die is ge
richt op heel Nederland. Elk jaar gaan
we ook nog twee grote tentoonstellingen
maken gericht op de bevolking van de
Randstad. Verder is het de bedoeling om
twaalf minitentoonstellingen per jaar in
te richten. Met die kleine exposities wil
len we inspelen op de actualiteit. Ten
slotte maken we eens in de vijf jaar een
grote doe-tentoonstelling waarin de be
zoekers zelf allerlei ontdekkingen kun
nen doen. Daarbij worden vragen opge
roepen. waarmee dan de permanente
tentoonstelling bezocht kan worden".
„Er is een driedeling aangebracht", ver
telt Kreeftmeijer. „De eerste periode
loopt van 1550 tot 1780. Het was een
tijd van wetenschappelijke renaissance.
Men begon weer van alles te onderzoe
ken. Er was sprake van een wetenschap
pelijke revolutie". In die tijd werd ook
de Leidse universiteit opgericht. De vol
gende periode bestrijkt de eeuw tot
1875. „De tijd van de genootschappen
en de popularisering van de weten
schap". Het laatste deel loopt van 1875
tot ongeveer 1975. Die tijd werd geken
merkt door specialisatie aan de universi
teiten.
Freaks
Iedereen kan op zijn eigen manier 'Boer
haave doen'. „Er lopen door het mu
seum twee routes. De eerste is de zoge
naamde binnenroute. Die loopt langs de
hoge staande vitrines, waarin alle top
stukken staan. Die route kan binnen een
half uur afgelegd worden", aldus Kreeft
meijer. „Freaks, die alles willen zien en
lezen, kunnen de buitenronde doen.
Daarbij komen ze langs de volledige ten
toonstelling". Na elke zaal is het moge
lijk het museum te verlaten of naar de
tuin of bibliotheek te gaan. „Wil je dus
alleen de vroegste periode zien, dan kun
je zonder problemen daarvan alles op je
gemak lezen en bekijken en vervolgens
het museum verlaten".
litie-instanties gebruiken voor het ver
wijderen van mensenmassa's".
Een gasalarmpistool kan zowel met een
alarm- als een gaspatroon worden gela
den. Met een voorzetloop er op is er een
lichtsignaalkogel mee af te vuren. „De
Duitsers gebruiken die hoofdzakelijk
met oud en nieuw. Dat merk je tegen die
tijd bij controles. Dan tref je ze veel va
ker aan in auto's".
„Die knalpatronen gebruikt men in feite
alleen om herrie te maken. Maar met de
gaspatronen wordt een soort poeder ver
spreid. Vreselijk rotspul. Zij hebben mij
er al een paar keer mee in mijn gezicht
gespoten, zoals iedere douane-ambtenaar
dat een keer moet meemaken. Je wordt
er behoorlijk misselijk van, je bent er
een hele dag door van de kaart". Een
gasalarmpistool varieert in prijs van
ruim vijftig tot driehonderd mark. Alle
toebehoren en onderdelen kun je er los
bij kopen. Is er iets kapot, dan kun je
het laten maken. Tolman: „Verder be
staat de mogelijkheid deze pistolen en
revolvers om te bouwen tot echte wa
pens. Uitboren en een insteekloop erin.
Met een paar handgrepen heb je dan een
voor ons gereserveerd. Als laatsten heb
ben er kunstenaars in gezeten die de
panden gekraakt hadden. Ze mochten
van de gemeente blijven tot het rijk de
panden aan zou kopen. Dan zou de ge
meente hen aan vervangende atelier
ruimte helpen".
De in 1984 aanbestede renovatie en
nieuwbouw hebben geresulteerd in een
schitterende accommodatie. Oude, nog
bruikbare delen van de panden zijn aan
gevuld met vernieuwingen. Door bewust
aangebrachte kleurverschillen zijn de
oude en nieuwe delen nog herkenbaar.
„Het ziet er allemaal heel erg mooi uit",
erkent Veeneman.
Vitrines
„Toch heeft de hele renovatie relatief erg
weinig gekost: tweeëntwintig miljoen
gulden. Ten tijde van de aanbesteding
van de bouw en renovatie was de bouw
markt bijzonder slap. Er zijn toen erg
scherpe contracten afgesloten. Datzelfde
geldt voor de inrichting. Er is gewerkt
met contractanten die grote partijen le
verden. Dus alle meubelen zijn geleverd
door een firma en de vierhonderd vitri
nes zijn op maat gemaakt door een an
dere firma. Daardoor blijven we voor de
inrichting van het museum binnen de
vier miljoen gulden", meldt Veeneman
trots. „Normaal hadden we voor dat be
drag alleen de vitrines gehad. Nu hebben
we voor dat bedrag behalve de vitrines
de inventaris, de filmpjes, het drukwerk
cn de teksten bij de tentoonstelling".
Van die inrichting is in de zalen en gan
gen nog vrijwel niets te zien. De te expo
seren voorwerpen staan nog opgeslagen.
Een deel staat in de beroemde Boerhaa-
vezalen, die deel uitmaken van het Cae-
ciliagasthuis. Er wordt echter met man
en macht gewerkt aan de inrichting van
het museum. „Daarom is het museum
ook gesloten tot we in het nieuwe ge
bouw helemaal klaar zijn. Het was on
mogelijk om een lopende tentoonstelling
te bemannen en tevens de nieuwe in
richting te realiseren", laat educatief me
dewerker G.J. Kreeftmeijer weten. „Het
is veel meer dan het neerzetten van een
paar duizend voorwerpen. Er is al veel
voorwerk gedaan. Maar we krijgen veel
meer expositieruimte, wat betekent dat
we vier- a vijfduizend tot nu toe opge
slagen voorwerpen uit depot moeten ha
len, om ze op te knappen en er een tekst
bij te maken. Verder moeten er gidsen
geschreven worden en gaan we zes film
programma's maken".
Zeeziek
Het museum kent talrijke niveauver
schillen tussen de diverse panden waar
uit het is samengesteld. Ook is de vloer
van diverse gangen en zalen ongelijk. Zo
bleken de muren van de Boerhaavezalen
bij de renovatie te golven en danig uit
het lood te staan. „Vitrines konden dus
veelal niet gewoon neergezet of opgehan
gen worden", merkt Veeneman op. „De
poten en armen moesten precies op leng
te gemaakt worden. Dat heeft het nodige
werk gekost, maar er is daardoor een
rustig beeld ontstaan. Hadden we dat
niet gedaan, dan was je zeeziek gewor
den bij het lopen door de zalen".
Die vitrines zijn iets heel aparts. Mooi
vooral. Ze zien er ouderwets degelijk uit,
maar hebben een duidelijk moderne
vormgeving. Het zijn bakken met een
rónde metalen bodem die staan op of
hangen aan een eenvoudig buizenframe
van metaal. Het museum wordt verder
ingericht met hoge, staande vitrines en
wat Veeneman omschrijft als 'lensvitri
nes'. „Opvallende vitrines waarin top-
Het anatomisch theater en de microsc)
pen van Van Leeuwenhoek zijn het b|
ginpunt van de permanente tentoonsta
ling. De bezoeker heeft dan overigens 4
gehoorzaal al achter zich gelaten. In Ue
zaal wordt een introductiefilm gedraai)
„De film geeft de emotie van wetei- jl?*
schappers weer. Het laat zien dat wete ''Jke
schap iets menselijks is, waarbij gepld ^oe
terd wordt, waar dingen mis gaan e k*0'
waar toeval soms een grote rol speej
Van elke periode hebben we ook geprl "tr
beerd een beeld te schetsen van het dl de 1
gelijks leven. Hoe mensen eruit zaget
hoe ze gekleed gingen, hoe ze woonde! k?n
wat ze aten enzovoort".
De eerste zalen zijn heel rustig uita
voerd. „Donker, met wat boeken, globj k>e
en prenten en zonder toeters en belle sPel
De bezoeker moet zich even kunnen i "ve
leven", aldus Kreeftmeijer. In die eers ken
zalen lopen alle disciplines nog door ken
kaar. het
de
Genootschappen
Vervolgens wordt in een wat lichte
zaal duidelijk hoe de theorieën v;
Newton inzichtelijk gemaakt werden a:
studenten. „Er werd in die tijd concre
gewerkt. Vindingen kregen een toepa
sing en die werd in model aan de stil
dent getoond. De student was in die tij
ook niet zozeer met wetenschap bez
alswel met het leren van een vak. V
een zaaltje met Delfts blauwe potten
vazen komt de bezoeker bij het gedeel
over de genootschappen. „Mensen had
den in die tijd thuis kabinetten vol m
de meest uiteenlopende verzamelinge
zoals herbaria en geneeskundige prepan lL
ten. We laten wat van die verzamelingei
zien en de kastjes waarin ze opgeborge P
werden. Ook gaan we in op de lezinge]
die toen werden gehouden door weter H
schappers. Dat gebeurde op uitnodigin
van de genootschappen. Het was ecl
een tijd van popularisering van de w
tenschap".
Met het betreden van de Boerhaavez*
len, belandt de bezoeker straks in de m
gentiende eeuw. „Dat was de tijd waan
de instrumentmakerij bloeide, de tij
van de polytechnische school en de w
op het voortgezet onderwijs waaruit c
hbs voortkwam. De Nederlandse wetei
schap maakte haar tweede bloeitij
door. Vanaf dan wordt de toenemenc
specialisatie duidelijk via aparte zale
voor geneeskunde, sterrenkunde, m
croscopie en belangrijke wetenschappe E(
als Van 't Hoff en Kamerlingh Onnes' m
Het slot van de rondgang is een impres ee
sie van wat de toekomst van het mu j
seum kan zijn. Kreeftmeijer: „Dal is d
laatste boodschap die we de mensen wil Pr
len meegeven. De wetenschap staat nif) de
stil waar wij nu stoppen. Er zal in Boef ja
haave altijd vernieuwing blijven". 1 Ve
ERIK HUISMAÜ v.
6 mm of een .2.2".
Bij inbeslagname aan de grens gat
meestal om Duitsers. „Af en toe tref j
er ook Nederlanders tussen die heel goef
weten dat die wapens hier verbode
zijn". Doorgaans zijn het jeugdige reiz
gers, van tussen de achttien en de derti
jaar. „Ik denk dat het een stukje bravoi
re is, meer niet".
Over verboden messen wordt niet moei
lijk gedaan. „Hier kun je al voor tie
gulden op de markt stiletto's en rambc
messen kopen. En kijk maar eens in ee
dumpshop. Daarin is tussen Nederlan
en Duitsland geen verschil". Toch wore
ook een rambomes in beslag genome
als het voor direct gebruik gereed is, zo
als de Wapenwet zegt. In het handschoe
nenkastje bijvoorbeeld. „Ligt het in d
kofferbak in een koffer, dan maken
er meestal geen punt van".
Hoe het straks na 1992 gaat, weet gee
mens. Dan vervalt de grenscontrole
het personenverkeer. De Duitse wapen
verkoper: „Of de verkoop wordt oo
hier verboden, of wordt overal vrij. 1
1992 zal het nog wel niet opgelost zijn'
BAREND STRAN(
Boven: De gehele
collectie van
Boerhaave is
origineel, op het
anatomisch
theater na. Het
wordt exact
nagebouwd en
vormt het begin
van de route door
het museum.
Links: Er zijn
staande vitrines
met topstukken
die in een half uur
bekeken kunnen
worden. Freaks
bekijken echter
alles wat staat op
het middenschip
en ligt in de
hangende vitrines.
FOTO'S: H IM
VANNOORT
stukken van het museum tentoongesteld
zullen worden die geen bezoeker gemist
mag hebben", aldus Kreeftmeijer. „Bij
voorbeeld een van de eerste microscoop-
jes waarmee Anthonie van Leeuwen
hoek 'kleine diertgens' bestudeerde".
Topstukken
Overide hoeveelheid topstukken heeft de
museumdirectie bepaald niet te klagen.
„Heel veel spullen staan al jaren opge
slagen. Allemaal originele oude instru
menten en apparaten, die deels nu wor
den opgeknapt". Toch is niet alles origi
neel. Momenteel wordt er keihard ge
werkt aan een geheel nieuw Anatomisch
Theater. „Het wordt een exacte recon
structie van het Leidse origineel uit
1659". laat Kreeftmeijer weten. „Anato
mische theaters werden in die tijd in Eu
ropa gebouwd voor het onderwijs aan
studenten medicijnen. Er was toen een
opleving van de wetenschap: snijden in
lijken voor wetenschappelijke doelen
mocht weer".
Elk theater bestond uit een snijtafel
waaraan een professor sectie verrichtte.
Om de tafel heen waren een aantal steil
oplopende ringen gemaakt, vanwaar stu
denten naar de sectie konden kijken. „Er
mocht alleen in de winter in het anato
misch theater gesneden worden. In de
zomer - zouden de lessen te veel stank
veroorzaken voor de omwonenden. In
dat jaargetijde kon publiek naar het the
ater komen kijken. Het heeft dus eigen
lijk een dubbelfunctie gehad, bedoeld
voor de wetenschap en eigenlijk het eer
ste museum. Het theater is bij ons ook
het startpunt van de tentoonstelling".
De tentoonstelling is in de nieuwe be
huizing heel anders opgebouwd dan
voorheen. „In de Steenstraat hadden we
