„Ik was te veel de gekwelde geest" t FILM EeidócSomcmt VRIJDAG 5 MEI 1989 PAGOM.Kl „Ik zie het als een Hollywood-melodrama" Amerikaans onder Franse poeder pruiken;,® i STEPHEN FREAES: Buitenaardse Basingei^ uit The Netherlands T JULES CROISET'S MOEIZAME RENTREE IN DE THEATERS AMSTERDAM - Stephen Frears interviewen is ont hullend. Niet omdat hij voortdurend zinnen los laat om zó in te lijsten. Veel eerder om het tegen deel. Frears, bij een Euro pees publiek bekend ge worden door subversieve komedies als „My beauti ful laundrette" en „Sam my and Rosie get laid" is ontluisterend nuchter. Na tientallen films voor het Britse Channel Four ge draaid te hebben op bud getten uit het puntzakje, mocht hij opeens met een Hollywoodse buidel van veertien miljoen dollar aan het werk voor „Dan gerous Liaisons". Ver schil? „De soundtrack" zegt Frears. „Ik heb nog nooit zo'n goede sound track gemaakt". Een grapje? Nee. Frears loopt - zoals elke rechtgeaarde En gelsman - over van de „under statements". Maar ze raken wel steeds de kern. Vraag hem moeilijk naar diepere bedoe lingen en je krijgt als ant woord: „Wat denk je zelf?" Om daarna je antwoord te ac cepteren met de mededeling dat-ie 't zal onthouden voor het volgende interview. Wie verbaasd is dat de eigentijdse filmmaker een Frans onder werp uit de achttiende eeuw ging verfilmen, krijgt te horen dat hij juist géén historische film wilde maken. En wie het gek vindt dat hij z'n eerder ge noemde Britse film vooral met jonge mensen maakte, en nu tussen de duurbetaalde specia listen van Amerika zat, krijgt als antwoord: „Tot nog toe was ik steeds de vaderfiguur op de set. Nu was ik zelf de meest onervaren man van het stel. Al die dure specialisten had ik gewoon als zelfbescherming. Tenslotte had ik nog nooit een kostuumfilm gemaakt". Verboden boek „Dangerous liaisons" is geba seerd op een toneelstuk van de Brit Christopher Hampton, die op zijn beurt de befaamde brievenroman van de Frans- Engelsman zet Amerikanen in Franse 18e eeuw man Choderlos de Laclos be werkte. Laclos was een wis kundige, uitvinder, feminist, revolutionair, vriend van Dan- ton, generaal onder Napoleon die op zijn veertigste (rond 1780) een boek schreef dat vele malen verboden is ge weest in Frankrijk. Tegen de achtergrond van de naderende revolutie tekende hij een cyni sche artistocratie die het groot ste genoegen schept in wrede spelletjes met mensen en hun gevoelens. Erotiek is het mid del om ze te treffen, tegen el kaar uit te spelen en te beder ven. De Amerikaanse produ centen hadden het moeilijk een regisseur voor dit kos tuumdrama te vinden. Bedienden weg Volker Schlöndorff (ervaring met verfilmd toneel via „Death of a Salesman") werd gevraagd, maar kwam er niet uit. Frears: „Volker werd gek van al die bedienderollen. Toen ik ja" had gezegd, vroeg hij me hoe ik 't wilde doen. Ik schrap ze gewoon, zei ik. O wat stom, natuurlijk, dat is de oplossing, zei hij meteen". Fre ars stond na zijn kritische fil mische kanttekeningen bij het Thatchertijdperk niet boven aan de lijst van de Amerikaan se producers. Frears: „Chris topher Hampton was wanho pig. Die zag die film naar zijn toneelstuk er niet meer van komen. Hij is naar mij toege- stapt. En uiteindelijk hebben de producers ja gezegd. Ze zijn niet gek. Ze zien dat je een normale filmmaker bent die al twintig jaar met dit bijltje hakt. En die laat zien ook met een budget van 14 of 15 mil joen overweg te kunnen". Het heeft Frears opeens een reeks Amerikaanse aanbiedingen opgeleverd. „Geen 400" zegt hij. „maar genoeg. Zelfs een musical. En al zal ik die waar schijnlijk niet doen, ik vind het fantastisch dat die in m'n brieven bus lag. Het betekent dat ik de films kan blijven ma ken die ik leuk vind". Geen kunst Laclos' Franse revolutie is verdwenen uit de film. De achttiende eeuw interesseerde Frears op zichzelf niet. „Hoe moet je iets achttiende eeuws maken?" vraagt hij terug. „Dangerous Liaisons": „Ik wilde er geen Europese kunstfilm ma- Regisseur Stephen Frears over ken". „Een paar goochelaars erin? Een stel dwergen? De onder gang van de aristocratie? Alle maal oude koek. Wat ik moest doen was een heldere film ma ken, want het verhaal is moei lijk genoeg. Een acteursfilm, dat was van meet af aan dui delijk. Met spelers die er aan gewend zijn zinnen uit te spre ken die klinken als een klok. Mensen als Glenn Close en John Malkovich. Dan begrijp je meteen dat ik ook heb moeten vechten om Michelle Pfeiffer er bij te krijgen". Insi ders constateerden geschokt dat juist die „stijlloze" Ameri kanen in die stijlvolle Europe se kostuums mochten rondlo pen. Frears: „Ik zag 't van be gin af aan als een populaire film. Over mensen en hun ge voelens. Een Hollywood-melo drama. Ik wilde geen Europe se kunstfilm maken, maar een zo levendig mogelijke film. Dus Amerikanen. En ze zijn echt bijzonder. Ze blijven je mogelijkheden aanbieden. Wil je 't zo hebben? Wat denk je van zó? Ze hebben geen zeker heden ingebouwd. Omdat ze zoveel geld hebben, denken ze dat geld geen rol speelt. Jij en ik weten van wel". Forman ook Een Amerikaans tijdschrift vergeleek Frears-aan-het- werk met Bertolt Brecht. Steeds aan iedereen vragen wat hij of zij er van vindt. Fre ars: „Jij als regisseur staat op de plaats van het publiek. Dus als je iets doet, vraag je ande ren: wat vind je ervan. Vind je 't leuk zo? Je hoeft natuurlijk niet te luisteren, maar je wordt er wel wijzer van. Tenslotte maak je een film om aan men sen te laten zien. En op een bepaalde manier heeft het pu bliek altijd gelijk. Als het 't niet goed vindt, klopt er iets niet". In Amerika is de Milos Forman ook al enige tijd bezig aan een film naar Laclos' boek. „Valmont" gaat die he ten, naar de manlijke hoofd persoon. De vakpers in Holly wood omschreef destijds hun beider poging „Les liaisons dangereuses" te verfilmen als „een race tegen de tijd". Fre ars, klaar voor z'n volgende film, meesmuilend: „Nou, dat hoop ik niet voor Milos". BERT JANSMA „MY STEPMOTHER IS AN ALIEK g EUROCINEMA III ALPHEN en LIDI/STUDIO LEIDEN: ,,My stepmother is an alien" met Kim Basinger en Dan Aykroyd. Regie: Richard Benjamin. „Heb je ooit een vieze straat in Den Haag gezien?" vraagt Kim Basinger rethorisch aan Dan Aykroyd in „My stepmother is an alien". Aykroyd weet niet wat wij weten en kan dus geen ja antwoorden. Basinger weet er zelf trouwens ook niets van, want al komt ze uit The Ne therlands, in deze komedie van Richard Benjamin is dat planeet buiten het melk wegstelsel. Richard Benjamin („My favou rite year" en „The Moneypit") kan komedies maken, maar in deze dunne cocktail van over bekende elementen uit films als „Weird sience" en „Splash" het goed mis. Zwaargewicht Dan Aykroyd speelt een licht gewicht wetenschapper die per toeval een signaal de vi gebr Het mee omd vont besc ruimte in stuurt. Als antw komt Kim Basinger, de bu aardse uit de titel, die h dat hij haar planeet kan den. Ze leeft op battei heeft een tas bij zich wj ^ët een pratende computer ljeen (een stofzuigerslang met S daar hoofd) die wanneer ze (Ten: weet wat een kus is een |Gerr filmhistorie van omhelziil gest projecteert. Aykroyd wj verliefd, het tweetal troi de planeet wordt gered "He weet al van meet af aan|r, Basinger niet meer terug Uni ruimte in hoeft. DEÏ Alleen wanneer Basinger 1 heid wat liefde is, lijkt Benjai de film eventjes op een kom< Tou: De rest is parodie op zich tede Basinger en Aykroyd heqCha het er zichtbaar moeilijk in e De film is vertaald door mee mand die niet weet wat|con< basketballen een „duck" ijvooi dat een Amerikaans „poc|orge book" hier handtasje heet.igue BERT JANSMA hooj 51 c best DEN HAAG „Ik ben een man van hartstochten en in staat om verkeerde dingen te doen". Een zin uit één van de vele brie ven van schilder Vincent van Gogh aan zijn broer Theo. Acteur Jules Croiset heeft dat zinnetje vele honderden keren gezegd. Dat was als hij zijn solo programma '...een zekere Vincent...' op de planken bracht. In dat programma ook dit citaat van Van Gogh: „Ik was tijdelijk mijn stem kwijt". Croiset nu: „Ik was Van Gogh. Ik identificeerde me met die doordouwer, met die bezetene. Ik was die gekwelde geest. En dat is mijn fout geweest". Jules Croiset, 51 jaar geleden in Deventer geboren - vader: acteur Max Croiset (al twijfelt Jules zelf daaraan), moeder: actrice Jeanne Verstraete - heeft in zijn toneelloopbaan heel wat meer mensen gepor tretteerd: Multatuli, de Franse dichter De Lautréamont, Bre- dero, Kaf ka en Juvenalis. Als hij op zoek ging naar de mens achter die kunstenaars en als hij zich er op den duur mee ging vereenzelvigen verschuil de Croiset zich achter zijn to neelfiguren. „Dat heeft te ma ken met een aangeboren ge voel van minderwaardigheid. Ik was maar al te gelukkig me de kracht van die kunstenaars toe te meten. Trouwens ook mijn ijdelheid is een gevolg van dat minderwaardigheids gevoel". De Amsterdammer, die met vrouw en twee zoons op een steenworp afstand van het Concertgebouw woont, zit nog midden in een verwerkingspe riode. Maar toch is hij bezig na zijn „misslag" een rentree te maken in de vaderlandse thea ters. Dat gaat moeizaam. Schouwburgdirecties zien hem niet meer zo zitten. Jules Croi set staat niet meer zo hoog ge noteerd op het wensenlijstje van de theaterdirecteuren. Hij heeft het gemerkt toen hij ze een tijdje geleden zijn pro gramma toezond. „Uit de reac ties of liever gezegd, uit het gebrek aan reacties, moet ik concluderen dat mijn optreden op bezwaren stuit. En dat is me een beetje in het verkeerde keelgat geschoten. In kort af gemeten briefjes werd van mij gevraagd begrip te hebben voor hun bezwaren, maar dat is moeilijk Ik ben geschokt dat men niet wel inzien dat er meer is gebeurd met de mens Croiset. Bij voorbaat wordt ik nu in een bepaalde hoek ge duwd. De schouwburgdirecties - gelukkig niet allemaal - wil len een bescheiden rentree. Ze zien me liever niet direct weer zo prominent aanwezig in een solo-programma". Het programma van Croiset gaat over de diverse rollen die hij gespeeld heeft. Tal van anekdotes uit zijn toneelloop baan vertelt hij daarin. Over hoe hij als 10-jarig jochie van zijn vader les kreeg, over zijn eindexamen op de toneel school en zijn functioneren in de gezelschappen waar hij deel van uit gemaakt heeft. Dat ge beurt allemaal onder het motto „Dat wat de wereld is" (de ti tel van het laatste gedicht van Bredero). Na de pauze vertelt hij Multatuli's verhaal „Said- jah en Adinda" uit de Max Ha- velaar. Volgeboekt Croiset laat zich door het ge ringe enthousiame van de theaters niet uit het veld slaan. Weliswaar voelde hij zich voor het blok staan na de afwijzen de houding van de schouw burgdirecteuren en weliswaar heeft hij daardoor een nieuw project „Jules Croiset probeert Job te spelen" even in de ijs kast gezet, maar er zijn vanuit andere hoeken aantrekkelijke aanbiedingen gekomen, die weer toekomstperspectief bie den. Acteur Jules Croiset heeft er weer zin in. Ook zijn felheid is weer terug. De Amsterdam mer heeft daardoor heel wat ruzies achter de rug. En dan vooral als hij deel uitmaakte van een gezelschap: van de Haagse Comedie bijvoorbeeld. „A priori kan ik in een kollek- tief niet iets opbouwen. Be grijp me goed, ik heb me altijd als een waardig lid van een groep gedragen, ik heb uitein delijk altijd gedaan wat de re gisseur wilde, maar ik ben een eigenzinnig mens, die gauw problemen heeft en maakt. Decorstukken zijn door mij kapotgemaakt, kostuums ge scheurd, ik heb van mijn hart geen moordkuil gemaakt. Wat ik van toneel verlang is iets anders dan dat waarbij de zaal of zachtjes in slaap dommelt of lui zit te lachen. Op het gebied van artisticiteit stel ik waar schijnlijk te hoge eisen. Ik zie het toneel momenteel hele maal verworden. Er heerst een miserabele armoede in. De Appel steekt met kop en schouder boven de rest uit. To neel is verwarrend. Als ik dat zie word ik opstandig. Toneel heeft niets meer met liefde en warmte te maken. Regisseurs reageren hun frustraties er in af, ze laten hun eigen proble men los op het publiek. Ik vind het best en het is ook no dig dat er in het toneel gezocht wordt naar iets nieuws, maar dat moet gebeuren in het gre- nstheater, dat moet voorzichtig uitgetest worden". „In de vele solo-programma's kan je je weinig toetsen. Je bent claustrofobisch bezig. Je moet het doen van signalen van buitenaf. Van de kritiek bijvoorbeeld. Maar die verwart me. Toen ik de programma's over Van Gogh, Tsjechov en Kafka gedaan had, voelde ik dat er ingegrepen werd in m'n gedragsregels. Die mensen gingen me overheersen. Ze gingen meer leven dan goed voor me was. Dat was een on gezonde benadering. Toen be sloot ik wat lichtere kost te ne men: het verhaal van de rab- bie Jonas en 'De martelgang van de dikzak'. Ik deed mijn best minder pathetisch te doen. Maar de kritiek accep teerde dat allemaal niet van mij. Er werd gezegd: Croiset zakt af. Ik geloof trouwens ook dat dit kippenlandje te klein is voor solo-toneel. Je kunt er je bestaan niet mee op bouwen Het best is een artis tieke LAT-relatie aan te gaan: in een gezelschap spelen én solo op de planken staan". BEZETENHEID Hij heeft affiniteit met de be zetenheid waarmee de figuren die hij speelt waren behept. „Het gevecht van die mensen tegen de geldende moraal, het tegendraadse. Maar het was fout net te doen of ik zelf vocht. Ik ben me helemaal gaan vereenzelvigen met die mensen. Kwam daar bij dat het veelal lijdende figuren wa ren die ik speelde: Van Gogh die geestelijk in de war raakte bijvoorbeeld en De Lautréa mont waarvan de kritiek zei dat diens verzen van een be dorven geest waren. Ik be landde langzamerhand in een identiteitscrisis. Dat was het sterkst toen ik Kafka deed. Ik beleefde zelf de bizarre situa ties die hij beschreef. Ik kon er niet los van komen. En ik werd geweldig kwetsbaar. En dat mag je in dit land niet zijn". Jules Croiset - „En toch houd ik van dit land" - zegt nu wat meer te kunnen relativeren, zegt milder te zijn geworden. „Ik hoop dat de mensen ook mild tegenover mij kunnen zijn. Dan zal ik ook niet meer, zoals een tijdje geleden en nu nog een klein beetje, op het to neel staan als een curiositeit maar weer als een acteur." THOM STROINK Een Amerikaanse produktie, gemaakt door een Engelse re gisseur naar een toneelstuk van een landgenoot die zich baseerde op een Franse brie venroman uit de achttiende eeuw. Een „kostuumfilm" dus, met Amerikaans sprekende acteurs onder de poederprui ken. Het lijkt een ratjetoe om zorgelijk je hoofd over te schudden, het werd een in dringende speelfilm, „Dange rous Liaisons". Choderlos de Laclos' roman is zowel het démasqué van de aristocratie in het rococotijd- perk als een studie in manipu latie met liefde en sex. De Franse regisseur Roger Vadim maakte eerder twee filmbe werkingen, waarvan die uit '59 (een eigentijdse met Jeanne Moreau en Gérard Philippe) de bekendste werd. Christop her Hampton schreef een ge serreerde theaterversie die je leest als een detective en dat effect is gebleven in Frears' verfilming. Hampton verwijst nog even naar de komende re volutie (het silhouet van een guillotine aan het slot), bij Fre- Dan Akroyd met Kim Basinger als futuristische uit de ruimte". „DANGEROUS LIAISONS" EL Jules Croiset wil graag weer een goede reputatie opbouwen ex het solo-toneel, zoals hier als Pisuisse in „Mensch durf te level mj LIDI/STUDIO: „Dangerous Liaisons" met Glenn Clo se, John Malkovich en Mi chelle Pfeiffer. Naar de ro man van Choderlos de La clos en het toneelstuk van Christopher Hampton. Scenario: Christopher Hampton. Regie: Stephen Frears. t* ars is die weg. Hij zit op de lip pen van z'n personages, raakt met de om hen heen draaiende camera bijna letterlijk in hun intriges verstrikt en tilt het gegeven weg van de tijd waar in het speelt. Glenn Close is indrukwek kend als Madame de Merteuil die het wapen van de zwakke vrouw in een mannenmaat schappij (de kuisheid) over boord werpt en haar onafhan kelijkheid bewijst door juist sex als wapen te gebruiken. Ze sluit met de burggraaf De Val mont een weddenschap af, waarbij hij de aanstaande van haar vroegere minnaar moet verleiden. Valmont zal tussen door de om haar kuisheid be faamde Madame de Tourvel overstag doen gaan. Een wreed en koud spel, waarin John Malkovich bijna als een slang z'n taak verricht. Cynis me is de motor van de intriges, maar het is de zuiverheid van de liefde die overwint. Malko vich raakt écht verliefd op die mevrouw de Tourvel (opval lende en adembenemende rol van Michelle Pfeiffer). Al ster ven zij beide, hij is het slacht- Glenn Clo: als Marqui de Merteui John Malkovich) Vicomte - Valmont: intriganten i'r „Dangeroi Liaisons' Je mag dan heel even raar gen dat Amerikaans-in-1 tuum aankijken, lachen een bediende met Schots cent praat, Frears heeft goede keuzes gemaakt, slot met Glenn Close die 1 spel verloren heeft en zich poeder van het gelaat schu is ronduit meesterlijk. BERT JANSMA

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1989 | | pagina 16