„Ik was te veel de gekwelde geest"
t
FILM EeidócSomcmt VRIJDAG 5 MEI 1989 PAGOM.Kl
„Ik zie het als een
Hollywood-melodrama"
Amerikaans onder Franse poeder pruiken;,®
i
STEPHEN FREAES:
Buitenaardse Basingei^
uit The Netherlands T
JULES CROISET'S MOEIZAME RENTREE IN DE THEATERS
AMSTERDAM - Stephen
Frears interviewen is ont
hullend. Niet omdat hij
voortdurend zinnen los
laat om zó in te lijsten.
Veel eerder om het tegen
deel. Frears, bij een Euro
pees publiek bekend ge
worden door subversieve
komedies als „My beauti
ful laundrette" en „Sam
my and Rosie get laid" is
ontluisterend nuchter. Na
tientallen films voor het
Britse Channel Four ge
draaid te hebben op bud
getten uit het puntzakje,
mocht hij opeens met een
Hollywoodse buidel van
veertien miljoen dollar
aan het werk voor „Dan
gerous Liaisons". Ver
schil? „De soundtrack"
zegt Frears. „Ik heb nog
nooit zo'n goede sound
track gemaakt".
Een grapje? Nee. Frears loopt -
zoals elke rechtgeaarde En
gelsman - over van de „under
statements". Maar ze raken
wel steeds de kern. Vraag hem
moeilijk naar diepere bedoe
lingen en je krijgt als ant
woord: „Wat denk je zelf?"
Om daarna je antwoord te ac
cepteren met de mededeling
dat-ie 't zal onthouden voor
het volgende interview. Wie
verbaasd is dat de eigentijdse
filmmaker een Frans onder
werp uit de achttiende eeuw
ging verfilmen, krijgt te horen
dat hij juist géén historische
film wilde maken. En wie het
gek vindt dat hij z'n eerder ge
noemde Britse film vooral met
jonge mensen maakte, en nu
tussen de duurbetaalde specia
listen van Amerika zat, krijgt
als antwoord: „Tot nog toe was
ik steeds de vaderfiguur op de
set. Nu was ik zelf de meest
onervaren man van het stel.
Al die dure specialisten had ik
gewoon als zelfbescherming.
Tenslotte had ik nog nooit een
kostuumfilm gemaakt".
Verboden boek
„Dangerous liaisons" is geba
seerd op een toneelstuk van de
Brit Christopher Hampton, die
op zijn beurt de befaamde
brievenroman van de Frans-
Engelsman
zet
Amerikanen
in Franse
18e eeuw
man Choderlos de Laclos be
werkte. Laclos was een wis
kundige, uitvinder, feminist,
revolutionair, vriend van Dan-
ton, generaal onder Napoleon
die op zijn veertigste (rond
1780) een boek schreef dat
vele malen verboden is ge
weest in Frankrijk. Tegen de
achtergrond van de naderende
revolutie tekende hij een cyni
sche artistocratie die het groot
ste genoegen schept in wrede
spelletjes met mensen en hun
gevoelens. Erotiek is het mid
del om ze te treffen, tegen el
kaar uit te spelen en te beder
ven. De Amerikaanse produ
centen hadden het moeilijk
een regisseur voor dit kos
tuumdrama te vinden.
Bedienden weg
Volker Schlöndorff (ervaring
met verfilmd toneel via
„Death of a Salesman") werd
gevraagd, maar kwam er niet
uit. Frears: „Volker werd gek
van al die bedienderollen.
Toen ik ja" had gezegd, vroeg
hij me hoe ik 't wilde doen. Ik
schrap ze gewoon, zei ik. O
wat stom, natuurlijk, dat is de
oplossing, zei hij meteen". Fre
ars stond na zijn kritische fil
mische kanttekeningen bij het
Thatchertijdperk niet boven
aan de lijst van de Amerikaan
se producers. Frears: „Chris
topher Hampton was wanho
pig. Die zag die film naar zijn
toneelstuk er niet meer van
komen. Hij is naar mij toege-
stapt. En uiteindelijk hebben
de producers ja gezegd. Ze zijn
niet gek. Ze zien dat je een
normale filmmaker bent die al
twintig jaar met dit bijltje
hakt. En die laat zien ook met
een budget van 14 of 15 mil
joen overweg te kunnen". Het
heeft Frears opeens een reeks
Amerikaanse aanbiedingen
opgeleverd. „Geen 400" zegt
hij. „maar genoeg. Zelfs een
musical. En al zal ik die waar
schijnlijk niet doen, ik vind
het fantastisch dat die in m'n
brieven bus lag. Het betekent
dat ik de films kan blijven ma
ken die ik leuk vind".
Geen kunst
Laclos' Franse revolutie is
verdwenen uit de film. De
achttiende eeuw interesseerde
Frears op zichzelf niet. „Hoe
moet je iets achttiende eeuws
maken?" vraagt hij terug.
„Dangerous Liaisons": „Ik wilde er geen Europese kunstfilm ma-
Regisseur Stephen Frears over
ken".
„Een paar goochelaars erin?
Een stel dwergen? De onder
gang van de aristocratie? Alle
maal oude koek. Wat ik moest
doen was een heldere film ma
ken, want het verhaal is moei
lijk genoeg. Een acteursfilm,
dat was van meet af aan dui
delijk. Met spelers die er aan
gewend zijn zinnen uit te spre
ken die klinken als een klok.
Mensen als Glenn Close en
John Malkovich. Dan begrijp
je meteen dat ik ook heb
moeten vechten om Michelle
Pfeiffer er bij te krijgen". Insi
ders constateerden geschokt
dat juist die „stijlloze" Ameri
kanen in die stijlvolle Europe
se kostuums mochten rondlo
pen. Frears: „Ik zag 't van be
gin af aan als een populaire
film. Over mensen en hun ge
voelens. Een Hollywood-melo
drama. Ik wilde geen Europe
se kunstfilm maken, maar een
zo levendig mogelijke film.
Dus Amerikanen. En ze zijn
echt bijzonder. Ze blijven je
mogelijkheden aanbieden. Wil
je 't zo hebben? Wat denk je
van zó? Ze hebben geen zeker
heden ingebouwd. Omdat ze
zoveel geld hebben, denken ze
dat geld geen rol speelt. Jij en
ik weten van wel".
Forman ook
Een Amerikaans tijdschrift
vergeleek Frears-aan-het-
werk met Bertolt Brecht.
Steeds aan iedereen vragen
wat hij of zij er van vindt. Fre
ars: „Jij als regisseur staat op
de plaats van het publiek. Dus
als je iets doet, vraag je ande
ren: wat vind je ervan. Vind je
't leuk zo? Je hoeft natuurlijk
niet te luisteren, maar je wordt
er wel wijzer van. Tenslotte
maak je een film om aan men
sen te laten zien. En op een
bepaalde manier heeft het pu
bliek altijd gelijk. Als het 't
niet goed vindt, klopt er iets
niet". In Amerika is de Milos
Forman ook al enige tijd bezig
aan een film naar Laclos'
boek. „Valmont" gaat die he
ten, naar de manlijke hoofd
persoon. De vakpers in Holly
wood omschreef destijds hun
beider poging „Les liaisons
dangereuses" te verfilmen als
„een race tegen de tijd". Fre
ars, klaar voor z'n volgende
film, meesmuilend: „Nou, dat
hoop ik niet voor Milos".
BERT JANSMA
„MY STEPMOTHER IS AN ALIEK g
EUROCINEMA III ALPHEN
en LIDI/STUDIO LEIDEN:
,,My stepmother is an
alien" met Kim Basinger
en Dan Aykroyd. Regie:
Richard Benjamin.
„Heb je ooit een vieze straat in
Den Haag gezien?" vraagt Kim
Basinger rethorisch aan Dan
Aykroyd in „My stepmother is
an alien". Aykroyd weet niet
wat wij weten en kan dus geen
ja antwoorden. Basinger weet
er zelf trouwens ook niets van,
want al komt ze uit The Ne
therlands, in deze komedie
van Richard Benjamin is dat
planeet buiten het melk
wegstelsel.
Richard Benjamin („My favou
rite year" en „The Moneypit")
kan komedies maken, maar in
deze dunne cocktail van over
bekende elementen uit films
als „Weird sience" en „Splash"
het goed mis. Zwaargewicht
Dan Aykroyd speelt een licht
gewicht wetenschapper die per
toeval een signaal de vi gebr
Het
mee
omd
vont
besc
ruimte in stuurt. Als antw
komt Kim Basinger, de bu
aardse uit de titel, die h
dat hij haar planeet kan
den. Ze leeft op battei
heeft een tas bij zich wj ^ët
een pratende computer ljeen
(een stofzuigerslang met S daar
hoofd) die wanneer ze (Ten:
weet wat een kus is een |Gerr
filmhistorie van omhelziil gest
projecteert. Aykroyd wj
verliefd, het tweetal troi
de planeet wordt gered "He
weet al van meet af aan|r,
Basinger niet meer terug Uni
ruimte in hoeft.
DEÏ
Alleen wanneer Basinger 1 heid
wat liefde is, lijkt Benjai de
film eventjes op een kom< Tou:
De rest is parodie op zich tede
Basinger en Aykroyd heqCha
het er zichtbaar moeilijk in e
De film is vertaald door mee
mand die niet weet wat|con<
basketballen een „duck" ijvooi
dat een Amerikaans „poc|orge
book" hier handtasje heet.igue
BERT JANSMA hooj
51 c
best
DEN HAAG „Ik ben
een man van hartstochten
en in staat om verkeerde
dingen te doen". Een zin
uit één van de vele brie
ven van schilder Vincent
van Gogh aan zijn broer
Theo. Acteur Jules Croiset
heeft dat zinnetje vele
honderden keren gezegd.
Dat was als hij zijn solo
programma '...een zekere
Vincent...' op de planken
bracht. In dat programma
ook dit citaat van Van
Gogh: „Ik was tijdelijk
mijn stem kwijt".
Croiset nu: „Ik was Van Gogh.
Ik identificeerde me met die
doordouwer, met die bezetene.
Ik was die gekwelde geest. En
dat is mijn fout geweest".
Jules Croiset, 51 jaar geleden
in Deventer geboren - vader:
acteur Max Croiset (al twijfelt
Jules zelf daaraan), moeder:
actrice Jeanne Verstraete -
heeft in zijn toneelloopbaan
heel wat meer mensen gepor
tretteerd: Multatuli, de Franse
dichter De Lautréamont, Bre-
dero, Kaf ka en Juvenalis. Als
hij op zoek ging naar de mens
achter die kunstenaars en als
hij zich er op den duur mee
ging vereenzelvigen verschuil
de Croiset zich achter zijn to
neelfiguren. „Dat heeft te ma
ken met een aangeboren ge
voel van minderwaardigheid.
Ik was maar al te gelukkig me
de kracht van die kunstenaars
toe te meten. Trouwens ook
mijn ijdelheid is een gevolg
van dat minderwaardigheids
gevoel".
De Amsterdammer, die met
vrouw en twee zoons op een
steenworp afstand van het
Concertgebouw woont, zit nog
midden in een verwerkingspe
riode. Maar toch is hij bezig na
zijn „misslag" een rentree te
maken in de vaderlandse thea
ters. Dat gaat moeizaam.
Schouwburgdirecties zien hem
niet meer zo zitten. Jules Croi
set staat niet meer zo hoog ge
noteerd op het wensenlijstje
van de theaterdirecteuren. Hij
heeft het gemerkt toen hij ze
een tijdje geleden zijn pro
gramma toezond. „Uit de reac
ties of liever gezegd, uit het
gebrek aan reacties, moet ik
concluderen dat mijn optreden
op bezwaren stuit. En dat is
me een beetje in het verkeerde
keelgat geschoten. In kort af
gemeten briefjes werd van mij
gevraagd begrip te hebben
voor hun bezwaren, maar dat
is moeilijk Ik ben geschokt
dat men niet wel inzien dat er
meer is gebeurd met de mens
Croiset. Bij voorbaat wordt ik
nu in een bepaalde hoek ge
duwd. De schouwburgdirecties
- gelukkig niet allemaal - wil
len een bescheiden rentree. Ze
zien me liever niet direct weer
zo prominent aanwezig in een
solo-programma".
Het programma van Croiset
gaat over de diverse rollen die
hij gespeeld heeft. Tal van
anekdotes uit zijn toneelloop
baan vertelt hij daarin. Over
hoe hij als 10-jarig jochie van
zijn vader les kreeg, over zijn
eindexamen op de toneel
school en zijn functioneren in
de gezelschappen waar hij deel
van uit gemaakt heeft. Dat ge
beurt allemaal onder het motto
„Dat wat de wereld is" (de ti
tel van het laatste gedicht van
Bredero). Na de pauze vertelt
hij Multatuli's verhaal „Said-
jah en Adinda" uit de Max Ha-
velaar.
Volgeboekt
Croiset laat zich door het ge
ringe enthousiame van de
theaters niet uit het veld slaan.
Weliswaar voelde hij zich voor
het blok staan na de afwijzen
de houding van de schouw
burgdirecteuren en weliswaar
heeft hij daardoor een nieuw
project „Jules Croiset probeert
Job te spelen" even in de ijs
kast gezet, maar er zijn vanuit
andere hoeken aantrekkelijke
aanbiedingen gekomen, die
weer toekomstperspectief bie
den.
Acteur Jules Croiset heeft er
weer zin in. Ook zijn felheid is
weer terug. De Amsterdam
mer heeft daardoor heel wat
ruzies achter de rug. En dan
vooral als hij deel uitmaakte
van een gezelschap: van de
Haagse Comedie bijvoorbeeld.
„A priori kan ik in een kollek-
tief niet iets opbouwen. Be
grijp me goed, ik heb me altijd
als een waardig lid van een
groep gedragen, ik heb uitein
delijk altijd gedaan wat de re
gisseur wilde, maar ik ben een
eigenzinnig mens, die gauw
problemen heeft en maakt.
Decorstukken zijn door mij
kapotgemaakt, kostuums ge
scheurd, ik heb van mijn hart
geen moordkuil gemaakt. Wat
ik van toneel verlang is iets
anders dan dat waarbij de zaal
of zachtjes in slaap dommelt of
lui zit te lachen. Op het gebied
van artisticiteit stel ik waar
schijnlijk te hoge eisen. Ik zie
het toneel momenteel hele
maal verworden. Er heerst een
miserabele armoede in. De
Appel steekt met kop en
schouder boven de rest uit. To
neel is verwarrend. Als ik dat
zie word ik opstandig. Toneel
heeft niets meer met liefde en
warmte te maken. Regisseurs
reageren hun frustraties er in
af, ze laten hun eigen proble
men los op het publiek. Ik
vind het best en het is ook no
dig dat er in het toneel gezocht
wordt naar iets nieuws, maar
dat moet gebeuren in het gre-
nstheater, dat moet voorzichtig
uitgetest worden".
„In de vele solo-programma's
kan je je weinig toetsen. Je
bent claustrofobisch bezig. Je
moet het doen van signalen
van buitenaf. Van de kritiek
bijvoorbeeld. Maar die verwart
me. Toen ik de programma's
over Van Gogh, Tsjechov en
Kafka gedaan had, voelde ik
dat er ingegrepen werd in m'n
gedragsregels. Die mensen
gingen me overheersen. Ze
gingen meer leven dan goed
voor me was. Dat was een on
gezonde benadering. Toen be
sloot ik wat lichtere kost te ne
men: het verhaal van de rab-
bie Jonas en 'De martelgang
van de dikzak'. Ik deed mijn
best minder pathetisch te
doen. Maar de kritiek accep
teerde dat allemaal niet van
mij. Er werd gezegd: Croiset
zakt af. Ik geloof trouwens
ook dat dit kippenlandje te
klein is voor solo-toneel. Je
kunt er je bestaan niet mee op
bouwen Het best is een artis
tieke LAT-relatie aan te gaan:
in een gezelschap spelen én
solo op de planken staan".
BEZETENHEID
Hij heeft affiniteit met de be
zetenheid waarmee de figuren
die hij speelt waren behept.
„Het gevecht van die mensen
tegen de geldende moraal, het
tegendraadse. Maar het was
fout net te doen of ik zelf
vocht. Ik ben me helemaal
gaan vereenzelvigen met die
mensen. Kwam daar bij dat
het veelal lijdende figuren wa
ren die ik speelde: Van Gogh
die geestelijk in de war raakte
bijvoorbeeld en De Lautréa
mont waarvan de kritiek zei
dat diens verzen van een be
dorven geest waren. Ik be
landde langzamerhand in een
identiteitscrisis. Dat was het
sterkst toen ik Kafka deed. Ik
beleefde zelf de bizarre situa
ties die hij beschreef. Ik kon
er niet los van komen. En ik
werd geweldig kwetsbaar. En
dat mag je in dit land niet
zijn".
Jules Croiset - „En toch houd
ik van dit land" - zegt nu wat
meer te kunnen relativeren,
zegt milder te zijn geworden.
„Ik hoop dat de mensen ook
mild tegenover mij kunnen
zijn. Dan zal ik ook niet meer,
zoals een tijdje geleden en nu
nog een klein beetje, op het to
neel staan als een curiositeit
maar weer als een acteur."
THOM STROINK
Een Amerikaanse produktie,
gemaakt door een Engelse re
gisseur naar een toneelstuk
van een landgenoot die zich
baseerde op een Franse brie
venroman uit de achttiende
eeuw. Een „kostuumfilm" dus,
met Amerikaans sprekende
acteurs onder de poederprui
ken. Het lijkt een ratjetoe om
zorgelijk je hoofd over te
schudden, het werd een in
dringende speelfilm, „Dange
rous Liaisons".
Choderlos de Laclos' roman is
zowel het démasqué van de
aristocratie in het rococotijd-
perk als een studie in manipu
latie met liefde en sex. De
Franse regisseur Roger Vadim
maakte eerder twee filmbe
werkingen, waarvan die uit
'59 (een eigentijdse met Jeanne
Moreau en Gérard Philippe)
de bekendste werd. Christop
her Hampton schreef een ge
serreerde theaterversie die je
leest als een detective en dat
effect is gebleven in Frears'
verfilming. Hampton verwijst
nog even naar de komende re
volutie (het silhouet van een
guillotine aan het slot), bij Fre-
Dan Akroyd met Kim Basinger als futuristische
uit de ruimte".
„DANGEROUS LIAISONS" EL
Jules Croiset wil graag weer een goede reputatie opbouwen ex
het solo-toneel, zoals hier als Pisuisse in „Mensch durf te level mj
LIDI/STUDIO: „Dangerous
Liaisons" met Glenn Clo
se, John Malkovich en Mi
chelle Pfeiffer. Naar de ro
man van Choderlos de La
clos en het toneelstuk van
Christopher Hampton.
Scenario: Christopher
Hampton. Regie: Stephen
Frears.
t*
ars is die weg. Hij zit op de lip
pen van z'n personages, raakt
met de om hen heen draaiende
camera bijna letterlijk in hun
intriges verstrikt en tilt het
gegeven weg van de tijd waar
in het speelt.
Glenn Close is indrukwek
kend als Madame de Merteuil
die het wapen van de zwakke
vrouw in een mannenmaat
schappij (de kuisheid) over
boord werpt en haar onafhan
kelijkheid bewijst door juist
sex als wapen te gebruiken. Ze
sluit met de burggraaf De Val
mont een weddenschap af,
waarbij hij de aanstaande van
haar vroegere minnaar moet
verleiden. Valmont zal tussen
door de om haar kuisheid be
faamde Madame de Tourvel
overstag doen gaan. Een
wreed en koud spel, waarin
John Malkovich bijna als een
slang z'n taak verricht. Cynis
me is de motor van de intriges,
maar het is de zuiverheid van
de liefde die overwint. Malko
vich raakt écht verliefd op die
mevrouw de Tourvel (opval
lende en adembenemende rol
van Michelle Pfeiffer). Al ster
ven zij beide, hij is het slacht-
Glenn Clo:
als Marqui
de Merteui
John
Malkovich)
Vicomte
- Valmont:
intriganten
i'r „Dangeroi
Liaisons'
Je mag dan heel even raar
gen dat Amerikaans-in-1
tuum aankijken, lachen
een bediende met Schots
cent praat, Frears heeft
goede keuzes gemaakt,
slot met Glenn Close die 1
spel verloren heeft en zich
poeder van het gelaat schu
is ronduit meesterlijk.
BERT JANSMA